장음표시 사용
51쪽
et DE P ACI FIC ATI ON 2 in aliquem collata commemorantur . Vnde illud Terentianum. Isthaec commemorati quasi exprobratio est i ininemoris beneficii . Et ita per improperium, indigentia,& defectus solent ob ijci, parui pensionis causa. Ex his colligere licet, conuicium,& i inpro perium a contumelia, & inter se speciernon differre . Similiter nec contumelia faeta vel bis ab ea quae factis fit, specie differt. Ucrudetractio spccie discrepata contumelia;quia habet pro scopo famae diminutionem,at contumelia inhonorationem. Susurratio, cst quaedam maledictio quae detractioncm con tinet; sed fine discrepare videtur; quia susuero vitia narrat, ut seminet di scordia servi pa tet Ecclesiast. 28. proti. 26. & 6 .'quo loco ait Sapiens : Deum detestari hoc peccatum sit pra omnia peccata, que ibi odiosa esse Deo dicuntur. Durisio quoque specie ab aliis dii fert, quoniam habet pro fine crubescentiam& verecundiam eius qui deridetur. Vult. n. derisor, eum quem deridet, erubescentia,
& pudore affici. Et quamuis hi modi parui
pendendi diuersi sint a tamen in una, ac Cadeactione possunt reperiri offectus illorum vitiorum . Nam dum quis alterius vitia mani festat, potest contumelia, & pudore afficero, famam infuscare, amicitiam dissoluere. Sole eetiam inter haec vitia enumerari maledictio ,
quae si sumatur, ut saepe apud sacras paginassumi solet pro impraecatione mali, non ita
52쪽
INt Micon v M. asIapit naturam iniuriae; si autem sumatur quatenus laudi,& reuercntie opponitur ide erit, . quod contumelia, & conuicium;& detractio Unde Cicero pro Coelio: Maledictio
nihil habet propositi, praeter contumeliam . Advertere hoc loco oportet,verba quς alias nullam contumeliam continent, ii non debi to modo,& prudent cr dicamur, contumeliosa seri . Et ita ioci, & sales postant con tumeliam gignere,& tanquam scommata, quae morsus sunt figurati, ostendere, cum
ab urbanitate recedunt, ac propterea cauCn
dum est, ne quis dum sales,& iocos adhibct, aliquid peccet. De hac rc legendi sunt hi
auctores. Macrobius libro septimo saturnalium cap.3. Ioannes Cafain suo Galateo,
dc Io. Baptista Pigna in lib. de duello, Baia
thasar Castilioneus: quamuis hic auctor, nofacetiarum naturam, sed potius exempla facetiarum afferat. Quod ii quis de me quaerat, que sit origo, & tons contumeliae, ut eo cognito, eam vitare liceat; dicerem, de sentetia D. Gregorii, contumcliam potissimum cx ira proficisci. Nam habet maximam affinitatem cum fine irae, qui est vitio,& qui conmeliam facit, se ulcisci facile arbitratur. Quare conandum erit, Vt irae adhibeantur remedia, si a contumelia abstinere volumus:
de qua re, legi aliqua possunt apud Volateranum lib. 3I. philologiae. Inter alia remedia, illud satis praesentaneum est,quo sapien-
caute adhibendi. Macrobius Io an. Cala. rigna Bali hasar Castilion. Contumeli
volateram Plut. libet L de cohibemita. seuera h
53쪽
tes sepe usi sunt,de quo sic lib. 8. Theba. scri
bit Statius . Statius. Ille monet: nefrena animo permitte talenti, Da Jactura, tenuemq; moram: male cuncta ministrat impetus. trua niti. Si qui interroget, quam grauia sint haec vi Peceatu eo tia e responderein, ex se esse peccata lethalia:
Lue. 11. cum unt contra caritatem, & institiam. Et
si, illi' i, intςrdum qui alios regunt, vii cone immesa tumelia erga subditos siue culpa possint: t vii romati men id non nisi persectis concederem: quia non facile in calore irae con tu meliosa verba a caritate procedunt; a qua, si debent culpa vacare, pro manent oportet. Sed multa, quq su per hac re diceret quispiam, silentio inuoluo,& ad explicandas iniuriae circunstantias , stylum conuerto.
De circunstantiis , CP causis iniuria. cap. s. ΠΑsset hii manarum actionum natura, huminata. Vt quales illae sint, non omnino bene perspiciatur,nisi suis vestitae circunstantiis,qui bus varijs modis afficiuntur, considerentur. Arist x. Hinc est, quod Aristoteles quinto Ethico, ubi iniuriam descripsit, quasdam iniuriae circunstantias simpliciter enumerauit, & inte- Considera gram aliis reliquit earum explicatione, quae nihilinuri pacificandum, & ad iniuriae naturam c ziet rin gnoscendam iuuare admodum potest . Ut
igitur iniuria, quam superius nudam pro posuia
54쪽
INIM et Co R' M. 27 posuimus, melius internoscatur,eandem rurius vestitam, de eius circunstantiis agentes, ob oculos legentium proponamus. In priamis consideranda est persona, a qua profecta est iniuria: an ca sit, quae contumeliam facere potuerit: an vir,an mulier: an adultus, an puer: an is, qui arma tractet, an Togatus hor an clericus, an laicus. Conditio enim
persens, non parum turpitudinis actioni addit, aut de eadem detrahit. Nec qua libet persona est apta ad faciendam iniuriam, sed illa, qus est fide digna,& quae bene audit, ita ut possit opinionem bonam, quam quis in aliorum animis possidet, remouere, cum quilibet, dum contrarium non constat, habeatur bonus. Qui soleant iniuriam facere enumerantur ab Aristotele in Rhetorica, &hi sunt. Qui facultate habent: qui caesare se posse arbitratur: qui non putat se daturos esse poenas; aut si putant se datu ros,minores tamen. Legendus est philosophi locus. Eademerunt animaduertenda in eo, cui facta est iniuria: & preterea videndii erit, an sit persona certa, an incerta, an sit capax iniuriae,& quantu sit capax: an eius fama sit valde conspicua; an cognoscat, & reputet sibi factam esse iniuria r an fa fuerit in propria, an in sibi coniucta persona, vel uti in filiis, seruis ran in reribus externis,& in iis, quae aliquo modo ad laesum referuntur. Item, an in absentem, ea in praesentem dictum fuerit conuicium .,
Circunstantia pers nae inferetis
Quae persona si apta ad faciendέ
Cireunstantia pers iaς, cui tacta est
55쪽
hus facile iit iniuria. Clamnstar tia modi.
Inlima non Pr lautitur iacta ioco. yaldus. Salicem . Setrusius Tellinus Circunstan tia uius. Quid factu . aut dictum. fuerit. Verbo in uniuersu: n prolata qn faciant aut nafaciant iniuriam.
Expediet etiam ex codem Aristotele cognoscere qui sint ij,quibus solet facilius fieri in iuria,cum magis uni, quam alteri fiat: veluti negligentibus iniurias, & credulis; ias, qui in alios sunt iniuriosi; verecudis,& inimicis, di alijs,quos ibi recesset philosophus. Inspiciendus quoq; erit modus inferendi:an ex coposito, di deliberatione, & quanta; an vero casu,& temere, & non ex animo: si ex occasione data; an vero sine ulla occasione: si vi, aut fraude, an vero palam: si serio,& per contemptum; an ioco. Sed non praesumitur facta ioco, nisi id probetur praeter confessionem inferentis: quando prs sertim conditio personar,vel facti aliter indicarct. Censetur enim factum& dictum iniuriosum,per iniu
riam dictum, ut Baldo, Saliceto, Bel uisio, Felino,& alijs placet. Spectandus est quoque
finis,& intentio, unde humanae actiones, laudis,& vituperationis plurimum capiunt. Quid deinde diimim,aut factum fuerit, considerandum est, an graue, an leue fuerit. Quo loco aduertere oportet,verba in uniuersu in prolata,non facere iniuriam, nisi ob ali quam circunstantiam ad certam personam
possint restringi. Si autem singulos qui adsunt attingerent, singulis facta censeretur iniuria. Vt si quis diceret. Omnes,qui hic adsunt, sunt ignorantes. Si autem non singuli, sed aliqui in confuso laederentur; ut si
diceretur. Aliqui ex ijs, qui hic adsunt, sunt illis
56쪽
I Ni M I Cὶo R', M. et illiberales , quilibet existimet se esse exclusu Mab hac iniuria , & nihil contra se privsumat. V. s.
Verba autem, ut iniuriam faciant, debent attribucre aliquam turpem operationem, aut inivri in turpem habitum, aut certe ignorantiam aliquam culpabilem earum rerum, quas aliquis scire est obligatus et ut est ignorantia artis,
quam quis profitetur,& ignorantia regulae 2 . . l
bene uiuendi; quam ignorantiam cuique dari pos e vitio, recte dixit Avicenna. Rursus /MςςM verba debent esse falsa, aut iniuste prolata , quorum falsitas,& iniustitia non sit ab eis cognita, apud quos dicuntur; quia tunc vim leaendi amittercnt, quamuis parvipensione aliqua non carerent. Quare confiderandum erit, an obiecta fuerint occulta,an manifesta vitia, an vera, an falsa, quibus Verbis falsis Intuit, fit posse fieri iniuriam, praeter alios docuit Con etiamsi v radus : an vitia, que taurini usu vitae acquisi- 6,adiis ta, an Vero quς a natura inserta sunt, a quo Conς, φ.
modo iniuriae faciende abstinendum esse phi :losophus in Ethicis docuit :& hoc idein qui δμμ' dam canon apostolicus sub graui prohibet
pinna. Si quis truncum, aut mutum, sur- C Π P0λ
Quinae,aut coecum, aut cum cla I vitiolu S in- vitia a natu celsus est, sub Cinnauerit, communione pri- 'ςςςξx. ruetur. Huc pertinet cognitio earum rerum, obiicienda.
in quibus solet fieri iniuria, quq cnumeran- t 'n'h Ttur ab Aristotile loco citato ., Huiusmodi ii uia. sunt, quae facile portantur,qus abscondi posea, in quibus venia datur, & similia. Deinde
57쪽
Deinde videndum erit, per quos, & quibus facta est contumelia: si per se, vel per alium, qui si sit doli capax,& sponte faciat, ipse quoque iniuriae reus erit: si solus, aut socijs st patus. Et licet impari conditione quis le- dat, adhuc si is est, cui fides habeatur, iniu
riam facit. Si facta sit, nutu, risu, minis,aut percussione: si toruo aspectat,quo etiam modo fieri contumeliam posse Demostenes existimauit: dicto,aut facto; tacito, vel expres. . Et denique; ut ait auctor ad Herenniu; aut pulsatione corpus; aut conuicio aures; aut turpitudine vita violatur. Est etia circunstantia loci attedenda : an publicus, an priuatus fuerit: an frequens,an solitarius. Postre mo lepus quoq; spectandu est: an eo tepore, quo erat amicus: an eo ipe,quo qui istit,habebat potestate in hesum: ut si dux exercitus Ississet alique milite, qn sub eo merebat. Aneo Te quo aberat,aut aderat, si offensus cst.
Potest enim fieri absenti sicuti oc praesenti iniuria, licet aliqui id ncgent, differenter tame. Quia si praesens non refellat; negando quod ob ij citur, videbitur co firmare; quod de ab sente dici non poterit, cu non dii vitia sibi attributa esse cognouerit. Plurimu ctia iuuare poterit ad cognoscendum quando facta fuerit iniuria,si quis humanarum actionum caulsas, quas recenset philosophus in rhetorica, non ignorabit.ὶSunt autem istet . Natura , violentia , seu coactio; casus, consuetudos rec-
58쪽
z I I v I M N e o a v Μ. 3s,ppetitio rationalis, ira, & concupiscentia. Multum. n. refert intelligere, a quanam causa ortum trahat iniuria. Cum autem dicimus casu,aut fortuna aliquid fieri, non intelligimus per fortunam quandam Deam more
etnnicorum, sed id, quod philosophi, & Ω-pientes intelligunt,& quod Philemon Comi e
cus his verbis expressit. Fortuna non est nobis vlla ν quam Dea , - 2 en est: sed unicuiq; quod euenit, casuque sit , fortuna nobis dicitur. Lege de hac re Natalem libro quarto, capi- , te nono. Hoc caput, quod latius explicare utilitates libuit, has secum utilitates affert. Primo, eκ ' Qς hac diligenti circunstantiarum inuestigatio- sunt ne, intelligitur quam dilis enter sint attendendae ab ijs, qui alios pacificare volunt. Nam cum sint varii contumelis faciendae modi, variae etiam repuls ad distensiones coponendas adhibendae sunt. Secundo percipitur,quado conciliatio facilis,aut difficilis sit, pro modo illatae iniurie. Tertio quando maiori, vol mi. Μenoechinori pena iniuriosus sit puniendus; ' pena Vt Aeeid BoeISgidius Bossius scripsit, est arbitraria ; sed ut de intuti rectiim iudicis arbitriit a circunstantiis pen in 'det et ac etiam constat, quanta sit adhibenda diligentia in prefinienda satisfactione, qui pro iniquitate commissa danda est. Quarto colligitur, quando ex nocumento illato ori- ritu I. ri possit actio iniuriarum contra ledentem, sibi:s iniudi quando oriri non possit, qui est effectus
59쪽
DA PACI p ICATIONE quidam illais iniuris, de qua actione, demonit rata natura,&circunstantiis iniurie, quis, quem, quid, quomodo, cur, quibus, quanis do, dc ubi, sequenti capite, debitum seque tqs ordinem, disputabimus. De actione iniuriarum. cap. 6.
NI Ric de grauissimorum hominu sen
tentia aptius, nihil accommodatius ad iniuriam illatam exterminandam reperitur , quam si perpetua,atque sterna obliuione deleatur. Hanc rem, ut modo mittamus cite ros, Publianus in mimis sic declarauit. Iniuriarum remedium, est obliuio . Sed quoniam hoc praeclarum facinus, non a quovis, sed a celsis,erectisque animis,quo ruin exiguus est numerus, perpetrari soleti propterea cum bona pars eorum qiii iniurii accipiunt, contra iniuriosos agere consueuerit , de iniuriarum actione, quς, tanquam
scelus quidam,qx iniuria dimanat,aliqua diis sputanda sint. Differemus autem de hac in hunc modum. Primum, quid sit iniuri rum actio, & quomodo ex iniuria proficiscatur,docebitur. Postea explanabitur quotuplex sit; & quibus competat. PrSterea, qui inter priuatam,& publicam alionem sint differentiae indicabitur. Posti cmo, ea quae in illata iniuria considerare licci numerabun
Quantum ergo ad primum pertinet ;statim
60쪽
I k i'M i Cis R v M. natim ac quis volens contra leges, dictis aut lactis aliquem nolentem isserit, quaedam exoritur iniquitas,& iniustitia, qua fit, ut Aristoteles scriptit, ut ille qui officit, plus habere videatu , Mis qui lesus est , minus. Hac penita iniustitia, offensus; qui quodammo-uo minus habere videtur , ius quoddam habet, quo iure potest quod sibi debetur repetere. Hoc ius actionem iniuriarum vocat
Actio vero, ut est in libro quarto institutio num, titulo de actionibus in principio, nihil aliud cst; quam ius prosequendi in iudicio , quod sibi debetur. Quare actio iniuriarum erit ius agendi contra iniuriam facientem, ut pro illata iniuria faciat satis. Ex quo nascitur, ut qui iniuriose se gessit, obligatus maneat non modo de iure ciuili, sed etiam naturali, ad sarciendam iustitiam, quam lacerauit ut de communi sentetia assirmauit Albertus Bolognet tus in suis commentariis de verborum obligationibus. Quo loco optime refellit sententiam quorundam iurisperitorudicentiu, propterea iniuriam inferente obli gari ad poenas dandas , & ad sitis ficiendum, quod visus siti cu lege pacisti rona ab eo lueda esse, cum cudcliquisse constabit: Neq; ut etia illud obiter dicamus, ad hoe, vi ista actibex columelia, aut conuicio nascatu e , ncccsse est, ut is qui laesus est, iniuriam in auitnu reuocet, quali, ni in animu rcuocauerit, nulla CY- oriatur contra isdenteria actio,vi Miqui falso
quomodo actio iniuriarum otiatur Arist. in l. Rhet
Actio quid. Actio ini Tlanun quid obligatio
duplex ἱ naturalis, diei uilis. Alber. Bolog.