장음표시 사용
111쪽
rentumve accessio, non sibi sed ipsis, cum res alias, tum obligatio- , L .d ac nem acquirant a). Exadverso autem hisce, quod potestatem sui-qPir.haered l. tributivam liberiorem attinet, ita plurimum quoque videbitur in Zδ.giap.ri . tentioneae effectu in eum redundare, qui praeditus illa est. Dico o. cyper liberiorem, nam quae eum necessitate conjuncta acossiciosa est, cu-ffra Persem jusmodi plurima magistratus, patris, tutoris est, vi arctioris obli-- ob g. gationis conjuncta ad alterum manifestius pertrahitur quo in nu-- vir. mero est potestas cujus ve acquirendi occupandi, quod antea nub
lius, commercandi, recipiendi, vindicandi ab aliis modis licitis, u- surpandi rem suam communem v e,.d quae complures suntoliae po- tellat,nostrae nobis magis proficuae, nobisque adeo tributivae nostri, nobisve competentis citra tamen strictiorem necessitatem , ejus usurpandae, quando pene aeque Iiberum sis leat esse pleraque nobis. non acquirere; non recipere, vindicare, aut usurpare nostra,
M Veruntamen , utut haec ita sese videantur habere madci-m ἡ, quod videt potest a s liberior, nobis, obligatio strictior; alteri magis tributiva videa tures e Penitius tamen rem inspicienti omnino appariturum existimem &quemque sibi ut alii obligari,&alii ut sibi plurirna liberius posse ut sua ali Oa tribuere. Ita enim de potestate ossiciosa, quam modo dicebam lac in sernis suo Ib codicetur distinctius, jam dum liquet; illam per conjunctam sibi obligationem, ad alteri suum quid tribuendum aliquem satis rigide pertrahere. Liberior potestas, qua semiarte dicere possis facill-tatem dono dandi alteri, sisti evandi incommodo Macquirendo, levissimam quam injuriam ab alio propcllendi, quamvis leviorem
culpam coercendi, aut redarguendi, & similiem; non equidem tantopere videri posset trahere adversus alterum it tamen iam ali-Qujus alteri tributivam interea esse vix potest negari licet accipiendum id sit secundum laxitatem, qua id ipsum quicquam sui est a Jege ipsa tributum, perque legem tribuendum puta citra asti lcilonem arctam&omnimodam, citraque necessitatem rigidioris sanctionis poenalis. Tametsi de potestate aliqua erga alterum vere legitima h. e. effecta magis a lege, quam nude tolerata,vix videatur
commode asseri poste eam, meram saltem aliquali sanctione attra-
112쪽
cito neve legitima consistere per latissim imi universale illud praeceptum, quo proximum sicut nos ipsos tenemur diligere, adeoque Setenemur ei praestare quaecunque fana humana ratione utentenis
te nobis praestare ac praestari bona cupimus; quomodo con-Ωlari, monere tortari Tufferre, nee odisse nos invicem mo- a Rom. . Anet, imo suavi praecepto obligat Apostolus a). Et vicissim quod c=η U GAELUde obligatione ante memorabatur, ac si sibi ipsi nemo Ivisquam . obligaretur, nec adeo fui ipsius tributiva detur obligatio, non satri quoque firmot alo videtur insissere. Namque certe nostram non b)ribdis possumus modo: tenemur tueri, saltem non abolere vitam, prae ceptum enim generale est non occides bynon animam corpus vepossumus corrumpere aut perimere. Quod de eorpore etiam sub so U-AE L sensere ICtigentiles, quando neminerme orporis sui aestimatorem ιδ membrorumve dominum esse admittunt ι . . Ad animae eonfer 'bi qpicovationem tot pertinent& hortamenta in sacris faeternum exiti- μή um minitantia praecepta, si contra agatur. 4ensere infidele, si sisi ut homines mereamur dici, oportere nos obstrictosque esse, ani 'THI
mum virtute excolere, honeste etiam nobis vivere, vitia ac turpitudines omnimodo fugere, mente insipientia imbatere, facultates acquirere, ac conservare, ut inde liberalitatem exercere aliisve Abenefacere, ipsique beati esse possimus. Summa mon dubitandum .idetur, dilectionem nostri, intra terminos justi perseverantenti, puta quatenus citra laesionem alterius, vel etiam eum beneficio er-g alterum conjuncta est, etiam obligarion ita legitimae videri esse.
nolo nunc urgere quod Deo tanquam Domino ac patri nostro, cui beneplacitum est in filiis honimum, nos ut si lios ac servos vantum in nobis est, conservare atque ornare teneamar. Plane per dicta hae nullus videtur ambigere debere, quin sum prolato vocum sensu, utraque potesta scit. obligatio non tantam sui tributiva, sed aliis& sibi quoque id quod plene tandem cuique sui est,. tali, sit. Pene haec sunt, quae ob Iigationi ac potestati communia. praenotare hic Dir visum. XI. Unum autem prae mustis pasmarium hujus generis adhue est quod haec inter sequentia adhuc videtur ponendum, nimirum quod de causis harum qualitatum in facto est, quibus datis
positisque has quoque poni consequens sit. Equidem latius jam
113쪽
ia superioribus deductum conclusumque est, quomodo in mediati hi sint in homine hominisve potetia producti est ectus juris, quomodo jus causa quaedam sit liarum conformans universalis. Asthoe nondum est perquisitum, perpetuo ne uniformiter, an casu, an
certis quibusdam in natura datis ac suppositis lex tales hasce essngat P. c si quaedam talia jus correquirat, quaenam illa sint Unim me obligationes ac pore states hominibus omnibus a jure indi, re- es amat notissima experientia, similiter nec mero casu fieri, ut hie in alter aliter sit obligatus, alia atque alia po estate sit praeditus, patet facile vitam humanam circumspicienti in vin potius id in vita deprehendet, quod posito, quem esse parentem , maritum, dominum, magistratum, creditorem adem quoq; certo genere potestatis gaudeat: quod facto contractu, comisso delicto, data subjectione, obligatio hominibus agnata existat. Unde forte colligere quis, similem hic fore naturam sibi, desin producendi potestatibus atque Obligationibus, ad modum, quem in aliis rebus producendis observat, hic quoque eandem processuram ; pro certis esse istis, certas agnoscendo concausas, quando v. g. ut processum hunc naturae in aliis suis est eistis describam homines non age, per aera campos eningit, sed maris& foeminae prae requirit conjunctionem arbores, fruges, gramina, non ex lapide, ex vento,ex callibus indis, reqvEprotrudit atque ex granis, radicibus aliisque seminalibus, per hortos arvosque cultos quietosve pingvesVe dum ex ovis incubatis volucres, ex vaporibus aquosis, siccis, sulphureis in acre gignat meteora c. Cui rerum formandarum rationi etiam humana adstipulatur ποιησις, quando, fabrum non visurus sis, ex arenis, lapidibus, aut lignis adventos quasve vomeres procudere, sed ex ferro
ad ignem monis esse cernas per aethera dc undas , sed pingvibus praeparari in arvis. Ex quibus inquam suspicio utique est, quod, quae ex naturali, quaeve ex postiva humana lege potestas obligatio est, praeter legem, alia quaedam in natura rerum datin QVOqVe is
habeat, quibus suppositis demum excludantur 'ege illae quoque. Caeterum quaenam ea snt& quot numero, circo ominem ejusqueppientiam hanc enim illumve ut aflicere ita d contria gere debere videntur, fortassis non aeque liquidum aut facile est a pilori demonstrate.
114쪽
arare. Mihi siquid licentiae auderem sumere, earum concausa rum per naturam rerum, quoad potestatem & obligationem, personas inter, gignendas, cyring numero genera extare assereremiae Beneficium, videt Maleficium, conventionem , conjunctionem
sidenique in bono pra cellentiam; quoad personas inter res alias, totquot modi constituendi dominii Demonstratio autem horum inde, opinor, facta erit; ubi ostensum fuerit, singula haec talia natura su esses; ubi eorundem sapiens, atque provida per universitatem rerum coordinatio ac institutio fuerit monstrata, iacta porro provoeatione ad experientiam, rerum magistram, numquid ulterius hujus generis praeter haec horumve partes ex rebus depromi possita Et si quidem tale non reperiatur, putem videri pos se obtentum esse, quod praetenditur , nempe tales totq; cum Iure causare epotestatu obligationiss Mitimae. Et illa quidem nobis spero probata fore per inferius tractanda, quandb id agendum erit,ue qua primariam intentionem, ostendatur, ex quibus causis nasca'
iii obligatio, subintellecto, ex iisdem etiam simul gigni Parilam
huic potestatem. XII. Quamvis autem ubi de harum utriusq; natura, causis,
ae speciebus disquisitio ulterior instituenda est ambae quidem junctim possentimo deberent considerari& unum quasi sub intuitum ea de re, ob multam earundem, qua prorsus geminae incedunt, convenientiam; nempe in fine, qui est, ut suum cuique tribuatur subjecto inhaesionis, quod homo humanaque potentia est: effectu pro' ximo, qui actio justa suique tributivaci causis conformantibus, quae jus isodo dicta data per naturam sunt. Imo vel ideo maximet jungi deberent, quod, cum sint relative opposita, magis natura alterutrius, per alteram possit illucescere, neque enim temer potestatem legitimam in quid reperias, cui non par in subjecto respondeat subjectio quaedam se obligatio; dc uicissam non obligationem
tui non potestas respondeat Attamen,quia nec desunt etiam, quae Ladeata potius separatim quod amodo ulteriori in progrelsu eas considerari, hoc magis nunc resedit animo in ippe visum fuit,la incommoda habere rationem priorem, desposteriorem suis non- Urere commodis umum, si illa attenderetur, foret, quod animu
115쪽
continuo ad utrumque pariter respiciens necesse haberet distractionem quandam perpeti, Sc per hanc minorem singulis, nisi cuni temporis longiori tractu, aciem si tendere; quod etiam deinde ipsa sermocinatio heret laxior atque incommodior, si geminae semper tam ipsae luam affectiones earundem profectendae essent Commodum autem in hac disjunctione potest esse maximum in odpraeter liquidiorem sermonis fluacum mentisque Mina conjunctam magis, singulae pereas species dictis ictionesque, iisdemque cum aD sectionibus queant proponi, quas usus in hac aut illa attendit magis laudatque: quomodo sata obligationes magis distinguunt ut
ex causis v. g. conventione, delicto potestates autem ex societatum ac negotiorum genere celebiantur magis quatenus nimirum vel civiles, vel patriae vel dominicae &c sint. Quin eapse, quia nomine ac specie inter se distinctae sunt, affectionum quoque diversias quaedam de iis praesudienda est: Nec multum a deopro conjungendis iis intractationis progressu stringit, quod ad naturam relatorum accedant, quippe quod Mon tam relata ipsa snt quam relat
rum seu relationis, ut vocant, fundamenta; nempe magistratus desii bditus, pater sc filius, creditor debitor vulgo proprie relata habentur, potestas autem .hidiu tio singulis accommoda. causae&affectiones tantum in ipsis propter quas illi sunt talia ut adeo satis causa igitur visum fuerit,' Vare potius,quam per salebrosana, εc ab usu aliave ab attentione vulgari remotam combinationem , pergeremus, sejunctim singulas post haur perlustraremus,datur in
terea operam rati in pertractatione alterutrius, alterius ita non omittatur mentio, quatenus declarationem aliquam ab invicemis mutuare possint. de caetero dum haec tractatur,altera tacite pro sua
convenientia subsumpta. Piogressu facto primo ad genus pote-
satis, hunc maxime inlinem, ut ordinem qui usquam publica auctoritate extat, concinniorem Iuris prudentiae, in Instituti, Iustinianeis nobis exhibitum, quantum fieri pol est. calcemus.
116쪽
CAPUT ILDepotestate in genere.
I. Potesatogenio dicto maximὸ congruo facultas ct II emi agendi. III. , Et legitima eidem. IV. Potestas ex duplisi, unde II, virtute legis, permi a videLaepraeceptiva velli eniseu arbitraria ent, vel incisa. V. Liberapotesas, pro duplici considerandi modo, qroavel cit impedimentum, vel in aliqνid rei competens HI, aut libertas en uiso ς' si dominans.
Potesta in genere nobis definita esto facisas
agendi legis a Facultat dicta sit, quae Graecis , αυαμις:
a)Latinis etiam alias, voce generalius usurpata, potentia; eon jugato atq; aeque lato significatu, quo valet τὸ posse.inippe qui species rei,& natura sua est,&sapietibus intelligitur διάααις, o. tentia, posse rivalitas sc. rei in respectu ad actum: tale etiam figura vocabuli facultatis praefert, dicta, ut videtur a faciendo, quasi faculitas, facilitas, sacibilitas, ignosce lector insuetis dictionibus.)non urgeo ultro sese insinuantem usum vulgarem, quis en in latine callens, quod facere jus seu potestatem a lege habet, non dixerit ejus se facultatem faetendi haberes Tantum attendo consuetud item Iure peritorum, qui tametsi species potestatis v. g. libertatem, jura pnaedio sui a quae appellantur dc similia, per genus prox in umi ellatem videlicet non adeo frequenter desiniant, definiunt ta- eu i,' ut per nomen facilliatis. b dc quidem dis urte, ita ' ut id tanquam generalius p urta per o legit inrit in , ut different nam inicam restringant atq; hoc modo distinete modo etiam tirplicue,quando eandem legitimam facultatem expri- munt
117쪽
ri prudentiae nostrae capitibus, etiam in postitionibus definitivis. b. a pro facultate legitima usurpatur is ) Nec vero dubium est, fa-ρ ' I ulta teri, aliis generalius quid desii gnare, quam qVatenus terminis 'I legitimi circumscribatur, tum per modo dicta, quibus patet, re stringi eam per το legitimum;&comparari latitudine τῆλα- ac potentiae, quas voces utique Philosophi ita usurpant, ut poeta E, ex- , habitum ad jus respectum,cum adjectione voculae της *υσι; ῆς, naturalis, easdem efferant . Utum quod diserte vulgari pruden- Τ tiimus pro potentia naturali seu facti, ut supra appellavi, d a 'VEὰ, sumatur, ac pro legitimi, quando e. g. dicimus facultatem nobia '- esse aut deeste su gendi e lecto, proficiscendi Rouram, cicendi dcc.
serte quia sani sumus aut aegri pecunia itemque doctrina aut exercitatione instructi vel minus quin & diserte adjici videas facultati e . l. o et , o naturale, ut facit Florentinus Cius euin desci iptione libertatis,.sat. hom g - imitantur Institutistae nostri alui autem facultatem , g. δ. I de Iur quam potentiam, potestati superponere, qyia minus visum fui Eerson consonum dictu,potestas est potentia; de qyia potentia vocabulum Philosophorum usus fere magis ad speciem aptitudinis naturalis,
factivae detrudat, uti fieri videas,tum in genere ais, qui Jogi celo quentes potentiam naturalem interquatuor species qualitatis ponunt itim in specie ab illisqyi politice sermocinantes per potentiam plurimum Tion tam eam, quae in iure quam quae in varibus est intelligunt, minus interim freqyentante hujusmodi ad hanc partem vergcnte specifico usu vocillae facultatis: non obstante, quo υsulat morum numero plurativo bova resque patrimonii nostr secultates audiant; utpote quod hoc singularem quandam receptam vocis hujus abusionem metonymicat sapiat, facile speci festo suam naturam a genere ipso distinctam in hoc signifi-c .lii lii feri dum non in singulari, quod dicinius numero facultas temere bona notabit, sed iacultates. .
re liba. V. II Qvando porro geniti facultatem potestatem describo ulta primo Q gendi voce mea latitudine velim intelli et, qua superius 2 ex usu imprimis uris prudentiae nostrae illam descripsimus, nempe accipiatur facultas, tamasirmative quam negative,ut ita dicana,
118쪽
;ugendi puta agendi faciendi veri non riciendi seu omittendi, patiendi, tolerandi, prout haec ibi dena plenius Scilice dc ita latearinitur ipsa faciendi vox, ita facere natura ac lege apti nati sumus effectique Deinde fortassis haud faciendum est, quin m
neatur quod, si quis adhuc concisio rem potestatis definiendi ra. molle in hic ad amet, ei videri liberum futurum omittere voculam faciendi, simpliciter, ut forte obligationem, necessitatem siveta luris sive legitimam quis describeret, ita potestatem facultate naegitimam definire. Tum quod alter itra, imprimis potestatis vo ce, prolata, videatur, non posse non subintelligi, de res ipsa Λο-cula agendi. Quo sane pertinet etiam vulgaris usurpatio verborum, quibus dicimur alicujus rei potetitatem facultatemve habere, omissa voce activa, tam in genere quam in speciebus suis. t. usus hiris, quo simpliciter potestas dominica, patria&c. efferuntur tu vero maxime, quod, ut ante innui, ipsa figura vocis facultas, factiomem actionisve possibilitatem praeferat inseratque Sed utatur hic, qui vult, suo sensu ; placuit interim facilioris conceptus causa vo culam agendi, definitioni inseruiisse, utpote quae exprimat diserte, quod alioquin virtute tantum sub altero contentum tectu magis im
II. ino lautem sive facultas, sive facultas agendi itemque potentia sit ipso definito nostro, h. e. potessiste latius genus, neqVe
omnino haec aeque late significatione patrat, sed communius pro lagitima tantum potentia accipiatur, ni fallor, ustis quoque facile insinuat: dum non temere, quando de facultate jure competente quaestio, positio aut aisertio fit, audias facultatem aut potentiam si ominicam, patriam, conjugalem, tutoriam, Imperatoriam, a
jestaticam, Magistratus Iudicis c. Sed talium omnium vel potestatem, vel jus, dici, voce potestatas quasi alteri facultatis disierentiae, qua legitima et , usu appropriata verbo autem, juris, sub
causae denominatione differentiam eandem manifeste exhibente; ita ut genus facultatissimul inchadat; eoque quasi genus cum differentia, h. e. definitionem, cujus potestas definitum est, in ore gestare aut parturire videatur. Nec igitur ulterius dubitare licet ,
quando facultas illa agendi, quae potestas est, gitima nobis dicitur, in hoc
119쪽
hoc fies id polleladum essentialesia illi e lilius ut generis latitu es L, id peciem re traii Hur,4 ipsa speci , lit opposita ait diversa statuatur ab altera, quae naturalis seu facii cst,ffacultate Si-μ ἱδ .c p. mulque patere poterit tum ex proximis hisce , tum ex superius . i . lib. a. di istis, eandem differentiam a causa est ciente seu consor mante a-ς ἱ- ctivae facultatis, jure seu lege scit esse desumptam. IV. Videriir autem omnis potestas vel libera esse se arbitramaia, vel Sciosa seu cum necessitate expediendi conjuncta; in illa rursus vel libertas in specie sic dicta vel dominatus seu potestas dominans. Deducta priori distinctione a gemina virtute uris cam
conformantis, posteriori ab accidente eventus aut consequentiae. Licet enim potestas omnis ut jam cap. praeced.& ante lib. I. est commonstratum, ex jure permissi vo, seu ex virtute legis permissiva est si tamen est ex permissione seu concessione legis mera primario, alia vero quasi secundario, ex illa permissione, quae praeceptioni legis conjuncta atque consequens est , cumque praeceptiva juris tute, tanquam, capite suo in medium protrahitur lyrior illa videtur dicenda libera, posterior ossiciosa Libera illa ideo, quia illud proprie solemus dicere liberum, quod citra ligamentum, citraque necessitatem est propendendi ad alterutrum oppositorum,.qeligendique quomodo voluntas nostra liber , arbitriumque liberum dicitur, quo possumus eligere, sequi atque amplecti bonum c ersor in civilibus)vel non ample illi; atque iterum vel deligere malum, vel etiam id ipsum mittere ac non eligere quo etiam exi. pso genere bonorum itemq; malorum alterum praealtero eligere aut repudiare quimus v. g. hanc foeminam in uxorem, hunc agrum equumve emendum, aucupium vel sartoriam, vel quodcunque is
aliud vitae genus pro quaerendo vis tu: atque ita hominem quoque liberum, animalia libera potissimum sub hac consideratione dicimus, quatenus pro isto suo libero arbitratu agant, quiescant, aut vagentur, neque vi neu lo aut limite necessitatis ad hoc aut illud,sive ad alterutram quandam ut loquimur) partem contradictionis sint constricti. Iam vero, quaecunqye ex mera uris permissione sunt: sive, ut in specie proposita loquar, quaecunque ex mera illa
Permissione nobis potestas est agere,illa utiq; talia sunt, quaeri yan
120쪽
num adjus, lue ager ac non agere aut omittere possum lis. v. gr.
cum nec imperat una mihi nec vetitum, sed permisibin est, manum modo attollere similiter domino, servum jubere, ni sesequatu , servum retinere in servitute; cuique acquirere sibi beneficium: nemo non videt, sequi; licere quoque manum non attollere, servum
non jubere eundem mclnumittere: nec beneficium a Cceptare .
Atque haec ita quidem nec est ario se habent, quia permisionis merae sunt, h. est, neque imperat jure neque vetita, utpote cum ex his demum, imperio scit ac prohibitione juris necessitas sit A qua igitur, quia, quae ex sola permissione dirccto potestas est, immunis ac libera existit; haecce merito libera erit dicenda, idque praealtera, cujus exercitium ex jure praeceptivo simul necessitatem ossici ira
bet, cujusmodi est potestas glorificandi D TUM diligendi proximum, tuendi pupillum, alendi familiam, tutandi bonum publi-mm, homini, tutori, patrifamilias, Magistratui Scilicet 'Pactus quod lege exerceri jussi sunt, non positant non jure quoque esse
permissi, ne jussio sit inanis futura Unde etiam fortassis aliquos liem respectu talium potestas ure libera poterit appellari, quatenus nimirum impedimentum lagis illa non habeat. Tametsi, quia non aeque ut prior illa, anceps haec potestas est; sed propter praeceptionem necessitantem, ad unam partem determinata, ejusq; e ercitium alteri oppositorum obstrictum est Communiter autem ea, quae talia aut talis facultatis nostrae sunt, ossicii nostri solent putari dicique, prout abundans testis est Cicero per totum quem de officiis elaboravit tractatum, aliique haud incommode videatu fieri, si,ut illa qui ex mera permissione potestas est, libera Marbitraria haec, qua praecepti necessitate urgetur, ossiciosa dicatur: utpote quae expediundo Cificio cujusque occupata est. Utramque in .dit. C. Mandati mp. Constant imis unctim pulchre insinuat hisce
in verbis: SuaeqvidemqWisgre in oderator issi arbiter- negotiasseras exproprio animo facit. Alieni vero negotia exacto Osuio gerim ur.
Caeterum de potestate ossiciosa, si quae alia sunt potes tum di
ctinctiones aut species, quas proxima tractatio non exhaurit, reliquae in serius paulo amplius descollectim erit dicendi locus. Nunc
eam quae libera est porro prosequemur, ita tamen, utis quid au-