장음표시 사용
51쪽
taciter propendens in actum, seu operationem suam. De priori. quomodo scit . aut quibus requisitis ea sua virtus legi agnascatur, quia latiora requireret, multam divagationem per omnia circumstantiarum genera, nunc monuisse velim quam tracti se; ad sperativam legis victu tem, utpote quae nostris fere sola sub ipso virtutis nomine cognita est, statim perrecturus.
III. Operativam legis virtutem, ipsam ejus vim qua mactum bene profluit, sive ipsis in vim, atque essi caciam operandi denotari, putem philosophis in confesso esse, nec a Ctis negatum iri, tametsii hi fere per vocabula actus μετο νυμα ς illam proferre edi consuevere .g. imperare,vota re c. a idq; e minus concinne
quendam auctoris justionem, videt. prohibitionem,permissionem, ac simili modo, commodissime appellare liceat. Ut ut autem accipias legem, sive,utatium, sive ut agens per virtutem, ipsius&disserentia. iis qui operativa est, ab actu sive ictibus ejus dijudicanda aedistinguenda venit, utpote per quos solii ni se prodit neque enim vis, quae rei cir jusq; intainseca est, aliter quam se actus sensum mente move alicujus intrare potest. Ad acti s itaq; lcgis,quos cum JCtis in menter quoq; vartutes ejus appellare liceat, si porro respicias, simulq; ad naturam attendas ejus, cui legem contigit , qua res facile animadvertes limitis ac regulae instar Ietem sese habere, ter consequens, quales virtutes, actusq; horum, regulae, scit ae limitis in sua objecta int, tales legis quoque esse in suum. Nimirum id cui legem dari contigit, vita humana est, nam de tali legum genere, quod huic ponitur,nunc sermo est, est autem vita humana activa ad bonum, ut supponit Philosophus lib. i. q. tot tractationi instituta de moribus, ac bono in vita; sed quomodo illa talis va re ac interminate suiq; destruistive, si illi sua conditioni relicia citra terminos συμ μετυας maneret. Nempe bonum infinitae variationis,qua partes , qua species est,&hominum
id appeten tam im meus a multitudo, ovoriam I T. In partem striaculi suae relicti,4 potentiae: placito mi versum totum , vel plurimas universi boni partes insolidum pro in sinitudine appesitus sui , sibi consequi niterentur; imo ubi ne cina curre-
52쪽
rento videm appetitu nisuque in unum ultimum, pro interminata sua liliae divagantia contingere tamen non posset, quin infinities in medio cossiderent, unde adeo non posset evenire aliter,quin humana natura vitaq; jugiter in deiti uctionem sui grassaretur cujus quidem rei imaginem vel nunc licet iumere, ubi cancellis legum
perruptis jus fasq; inter homines incipit negligi , ubi nil hominitam carum, hono facultates,vita deniq; pia, cui non ins dieiunia alter, de hujus rursus bonis alius ruente, in mutuum exitium,aede structionem sui,genere humano modis indignissimis. Cui itaq; exitioso malo, ne praesta iri issimum creaturarum humanum genus deterioris etiam conditionis esset quam aliae huic res administrae, astra, terra, ac infinitae aliae , in hoc orbico domicilio, hominunta bono formata rerum species, elegante, ac sui conservante quo gaudent ordine ut occurreret summus rerum auctor, vagam illam, ad interminatam humanam vitam limitibus omnigenae congruentiae tum in mediate ipse includere voluit, tum mediante humana ops
ra divino instinctu impulsa ulterius includere quotidie facit lege
naturali, divina humanaq; positiva, definiendo, limitando, regendo disterminandoque, tum bonum cuique hominum, si quod aliud his socialeeli citra concursus enormitatem competens, ae
competibile, tum medium ad hoc, quod potentia, desex ea proflu- sns hominis est actio; unde adeo sequitur; quia ad hoc vagum vitae definiendum lex inventa est, virtutem ejus, sive actum, definire, limitare, terminare est e id quod aliis in suis objectis regularum , ac terminorum quoq; est, fines nimirum monstrare, ac poner . Quia autem&limitandi, terminandi, definiendi, actus aliqvibus hic fit, hominibus videt alicui autem quid desinire, limitare,&c. nihil aliud quam pretennire videatur esse, una etiam voce operativam legis virtutem genere praefinire quoq; dixeris; sed quia obscurius dicuntur, quae generalius,expedit porro genus hoc legalis virtutis per species suas dispicere. IV. Licebit forsan, antequam ex propriis rei minus obviae fiat dis visitio, eandem similitudine insinuare. Quia simulachrum, legem descripturis, in tantum communiter amatur, ut plurimum in ipsi legis definitione generis locum occupet regula,prout etiam
53쪽
ex Chrysippo Philosopho Platonico legem, regulam usiorum, erimo OT a Majora υγὰν pnim, iere de uni est Voce etiam alia
R J iuri,prudentiae hoc usu cognita b). Adderem&alteram limitu, ma σμι iux, tum a JCti,mqvi discretionem, distinc tionem,separationem tum ab Arist. Ἀ)qui determinare aliisque coni uniter peritis,qVio se σμή definieri limitare ut proprios actus legi tribuunt. Notare autem de his licet, limitescit. ac regula, qua proprie dicuntur v. agrO- ω ἐύ E L . cujusdam conficiendi operis,duplicem usum, Vel si mallas ita loqui, duplicem vel actum, vel virtutem esse, ostensivam uisnam,alteram formativam. Adiarmativam liniatis referas rationem,qua ipse agrum disterminat, definitque, liceat instrumento tribuere actum,qui est utentis eiq; a deis formam aliquam qua nusmul imprimit. Similiter regulae 'vatenus causa est ipsius rectificandi operis,sormandiq; illud, certa quadam, sorte aquabila, plana, erecta, rotunda quadrata, aut silmili figura Nempe hunc formalem in rem influxum, si non simpliciter de per se faciant li-rneso regula; namq; de intervenit in ipsa actuali productione,op
ra tum artificis, tum terminum ponentis observantisque iciunt tamen ut instrumenta ac media concurrentia ad formationem
eius rei, operisque sive auctorem utriusq respicias sive utentem: certE enim 'valitas, seu vis aliqva formativa actus, ipsis his instrumentis adjacere videtur, indita iisdem ab auctore, qui vel posuit limitem, vel destinavit operi regulam observandam ita qVI-dem, ut suum haec quasi impulsum quenda in,ab illius usq; an αsusceptuni , in ipsum artificem, aliumq; juxta ipsemet agentem e onerent,perque hunc suam quasi quandam ab auctore receptam o matricem virtutem ad actus, reique, operisq; tarmationem usqVerro tendatu Deinde et o de utriusque,.tam limitas,qVana regulae. raeter actualem formativam, etiam vis quaedam est formae ac desermis, beneq; maleque formati ostensiva. Ita quidem limes,poita vivam semel est positus, formamq; terminalem agro dedit,in post
rum, donec immotus manet, jugiter ipsum j rini in
ctionem, quas huic accommodas e si e oportet cujusmodi possune
esse, arare uerere, metere struere .urisdictiQat exercere jecin
54쪽
rnem ac enormitatem monstrat, ac monstrare valet regula ad opus quodlibet perfectum accomm data, vim habet ostendendi, figura ne aequabili, erecta, aut plana, aut simili certa alia id ipsum . constet, an vero non constet. Et hoc quidem casu, quo limitis regulae usus,post terminationem jam factam opusve perseelum, consideratur, manifesta prorsus in eorum instrumentorum visonensiva quaedam, eademq; ut aliqua a formativa sejuncta prostat; nisi forte consideres, quatenus correctioni isthaec in serviant ubi quidem prius dictam formativam naturam rursus egerere videntur. Etsi tamen interea licit Malias distincti maneant hi actus, monstrare scit. ac dirigere, habentes sese, ut anteceden, acciden-etarium consequens, fieri enim potest, ut quae per regulam aut terminum monstretur rect5 facta digresso, non corrigatur tamen . Quomodo eadem quom ratione accidit, ut, antequam opus consis Ciatur, aut operatio peragatur, vis regulae ac limitis interminiscitensivis persistat, si videlicet non consequatur efformata operatio,
aut operis adaequata confectio. Nec refert, quod in ipsa formatione rei actusve actu subsequuta, utraque vis conspirare ac cor currere ac quod per, vel juxta ipsam ostensionem,uirtus formatrix sese exserere videatur; quia non statim idem sunt prorsus, quae ad unum concurrunt, vel quae per in vinem exseruntur, imo vel hoc etiam casu ubi uti aque illa horum instrumentorum vis sese exserit, non a dei, disticulter videre erit, diversas tamen inter sese eas es.se, ab actibus quos edunt divellis,q risunt ostendere reclum,&qvodam quasi directivo impulsiboperami, ut recte agat,insistere. Mati estissime autem omnium de distincta, a formativa,ostensiva vi tute illiusque organi constat dum,quatenus formativa illa sunt. sunt tantum bene terminati ac recti, neutiquam vero ejus,quod interminatum aut non rectum est; quatenus vero ostensiva sunt,utriusque. Et denique distare dixeris easdem horum virtutes, pro ratione, ava& alii quidam alterutrius distant flectus judiciunia nempe hominis de limitato ac recto, ejusdemque illius operatio: ex quibus forte judicativum quoque ac re sti-operativum ambos
hosce horum organorum usus quis dixerit. Sed forsan magis ad rem fuerit, si ex propriis ac ipse natura rei subjectae, ipsiusmet legis 1 osten-
55쪽
ostensiva simul ac formativa virtus, o si quae hujus sint species,
V. Formativa, siqua est, legis virtus, necesse est, ab eo dicatur, quod lex, cui est data, vitam humanam formare, informare, . seu conformare occupata est, non dico forniare sed formare oces rata est; quod enim non omnia, quae vitae sunt, formam a lege habeant , multa ejus testantur, quae praeter contraia legetata formata illegitima, toto die emergunt. Ad humana auteretia sermonem restringo, ut obscuritatem, quae ex nimia vocum latitudine hic posset oriri e vitem esset enim de legis forma trice a lu- um rerumque virtute acturo, si rei κεσι justa amplitudine cupiat
proponere, multoties tam generalibus utendum verbis, ut isorum, quae supra hominem sunt excellentioris naturae entium, Dei videlicet ac spirituum,4 eorum quae infra, aliarum scilicet creaturarum quarum itidem suo singulis modo, actuum conformatri cem legem esse, supra innui vitam actum, habitudinemque for- mandam complecteretur,ac respiceret. Quod quiden hic semel, . de inferius nonnunquam, ubi sermonis commoditas id patietu ν. advertisse circumspectum lectorem sussciat. Et proinde nunc quidem secure repeto: Conformativam legis virtutem esse, qua ea in conformanda vita humana occupata est sconstat autem vita humana, quae supra activa ad bonum ne ostensa est duabus, ita loqui liceat partibus bono scilicet ut fine&rai oneri vadam activa ctione ut ad hunc pertingendi medio. Retus his utrisq; existen et ibus indefinitae divagantiae,& per hanc, donec sibi elinquuntur
omnigenae confusionis, ac sui mutuo, destructivis Chii proinde consequens primum est, duo quoq; vir , quibus conformandis lex, ut danda fuit, ita data, di occupata sit; bonum videlicet&humana actionem, rationem activam pro hac forsan dixeris, expressurus&actionem ipsam,&quae caput ac basis hujus est agendi potentiam simul quae inferius distinguenda, nunc licea confundere, ac promiscue itemq; complex busurpare. inod conformandis actionibus lex faciat, ni fallor, omnibus in confessis est, planissimum vero juris peritis de omnibus, qui regulam ictionum
humanarum ea magnoscunt. De fine ipso seu bono, id non ita ,
56쪽
ti equens in ore est; quamvis non simpliciter abnuerem, qui regu lam actionum, justi, vitaeq; c. legem reputant, eos implicito complexoq; aliquo modo, bonum, tanquam vita partem,justi subjectum actio rusque aliqv miraecipuam circumstantiam simiqcomplecti ut tamen etiam contra obiervare sit, finem ab actione lege regenda, ut distinctum quid solere quoq; communiter haberiae proponi id quod magis distinctae disquisitionis ergo, nobis etiam modo liceat facere; ita tamen , ut interea non minus illum ,
quam han per se aliquid etiam sigillatim obnoxium formationi legitimae, in antecessum modo reputemus, ampli uti visuri in se quentibus de ratione legis rmandi utriusque: torr observ turi, nunquid differentiae virtutis legalis ex hac objecti diversitate,&applicato illi legis diverso operandi modo, resultet: initio facto
a ratione formativa boni seu finis. VI. Bona vitae humanae quae sint, quaeve in iis computentur: ipsa videlicet nostra existentia, partes, membra,vita, sanitas, honor, voluptas, facultates, pulchritudo, tellus, dc aer&aqua, 'vae vis
alia vitam humanam beantia, nunc pono in compertis. Forma
tionem autem cujusq; boni, existimem duplicem posse putari, unam, qua ab initio idipsum producatur ii esse alteram, qua pro luetum, quodammodo ante formatum, ulterius certo modo quibusdam, ut ipsis bonum, conformetur assigneturque. Utramq; autem boni formationem, in iis, quae in natura rerum facta rura dantur bonis, opera qyadam legis,aut ejus, yod legem vel imitatur vel nentitur saltem, confieri, perspicit, qui videt, Deum lege verbi sui aeterni produxista,&ordinasse omnia, quae ab initio rerum prodii et ordinataq; siuit valde bona, hodieq; undem continuato naturae luxu, ea dein illa lege produces ordinare t quam ,
plurima meque hoc tantum, sed etiam alia aliis tum personis tumiebus assignas e dc adsignare hodieq; eodem modo h. e. eodem legitim 5 fato suo bona quam plurima. Similiter . homines plurima per legem tuae autoritatis bonae sicere simul ae certis quibusdam assignare potentiam v. g. honorem, opes quibus quam decernendo: quin quamlibet humanam destinationem, quatenus finem ntendit, legisti arboni determinativae esse dixeris. Sed hacte-F L nul
57쪽
nus forte nec producens, nec superveniens legitima bonorum si
gulis etiam facta applicatio ac determinatio, ad tollendam vitae confusionem, ut res tamen desiderat quicquam faceret nil legis ejusdem virtus ad activam quoq; vitae rationem accederet, eandem filii definito contemperans, ita quidem ne ab eo ipsa deflectat et idq; ea cum autoritAte, quae commode dispostum conformatumve
quasi sanctum positu observatuque praestet mam si secus fieret,iu ta quod finis seu boni quidem congrua daretur a lege definitio&
applicatio, maneret tamen libertas cuiliber uvidvis temerandi, medela legis maneret nulla vel altem perexigua. Quando autem po sterius requirimus, nempe ut facta quibusq; congrua boni conformatio dc assignatio sanct a quoq; praestetur, liqver legem, quae hoc
prs stare debet, procedere oportere ab em mentiori potestate ea,qui coactiva sit eorum qui inviolatum debent, quod dispositum est,r linquere, cujusmodi est Dei, dc eorum,quibus divina itidem auth ritate in quosdam talis concessa est potentia, veluti magistratuum, parentum,& reliquorum, quoruna inquam estatis vim legitimam sanctionis a inviolabilis h. e. coactivam virtutem quae universale reliquamim legis virtutum omnium munimen esse inferius colligetur adiacere novimus. . Unde simul inducitur, a natura ac numero legum proprie di starum, bonum vita sancte conformanistium excludi oportere enunciata, utcunq; speciem boni dispositivam, aut etiam actus recti imperativam, prae se ferant v. g. quae inferiorum, quae parium sunt,&quicquid praeterea sibi ipsi quisque legis instar singit: quae ratione superioris, paris,sui cujusque ipsius,
legis omen habere nequeunt. VII Verum de priori illo licet quaerere ulterius, quomodo isthaec applicativa dispositio,&boni ad vitam commoda consormatio, a lege fiat Certe, ea evenire aliter non potera quam si concinna inter homines boni universi oeconomia, dispensatio ac distributio fieret, ita uid sua cuiq; singulorum .dc, quia accidit vitae hominum in communione pro indiviso degere,singulis quoque communitatibus sua, ac vicissim,&singulis&quibusdam in qualibet communitate, pro ratione, quae communitati illi congrua
esset, sua; breviter, unicuiqvo hominum suanuaedam bona attributa
58쪽
buta redderenturasJertaque Undala civitur,si legis quaedam botu ad vitam hoe modo conformatio est, opus este, ut,pro effectu hos, quasi immediate cui iaci sui attributiva ipsa sit. Esse autem plurimum talei ab omni genere legum factam prosectamq: boni me nomiam ac distributionem imo quaecuna ejusmodi dispositio cum robore observantia: ςxtat, eam a lege esse, partim per quae thesi praecedente insinuabantur, partim etiam perinductionem facile potest constare attendenti: Ita Deum ter optimum maximum,
justissimum, principium omnis bonae legis. c justi, cujus, divino asserente a te, Verbumpraeceptuma aeternum, .mnis puntiae, suae igne sapientissimae ordinationu fons D saturigo uidi vino su5 verbJ VJ G praeceptoque, ut ab aeterno, ita in tempore, suum sibi supereminentem,&omni possibili cultu dignum honorem adserui heri adserere jugiter; eundem eodem aevi terno effat6 suo& existere res, is singulas existere fecisse: Ingulis deinde existentibus ejusdem vi fati sui, neque enim modum agendi Deum muta si scitur aut credendus est, cum in pluribus talibus succedaneis ac attributivis Or ob Sev.np. r.
dinationibus eundein ipsum observas e liquet, M sua quaedam
certa ae definita adsigna si bona, unde eaedem res melius se haberent, v. g. coelo sua astra, terrae quadrupedes ac plantas mari pisces, homini suas partes, membra ,dominium in bruta potentiarum quam plurimas: hanc dispensationem vi primaevi illius fati
per inditam naturae benignitatem ipsum continuare hodieque Simili modo videre licet, quomodo civile svi reliquae autoritates humanae, Deum de naturam, quibus sub ordinatae sunt,in hoc imitantes, toties lege quadam, modo honoraria, modo muneraria, modo agraria, hos honores, hκ munera, hos agros, his illis , solent assignare quomodo odices plurimum in eo sunt, ut hanc rem, hoc eorpus, illud dominium, istam servitutem, haereditatem, his illisntentia sua, quae quibus dicitur, lex quoq; est, asserant. Ita pate familias suis,' a pro legibus familiae sunt, mandatis sibi,uxori, libberis, servis, cuique de familia, sua solet pro conditione cujusque
adsignare emolumenta: societatem ineuntes mercatoriam, ex lege societati est dicta,sua noverunt quisq; competentia Progre
ur cui pla t ulterius, &,er universam roum naturam depre-
59쪽
hendet,quod cuique suuii uodq; bonum ac cresci uia in
legitimus sit, sive a lege proficiscens; in via idem leo. ac , sic
virtus legis est, sequitur ita flentis, unam quandam legis virtutem , esse sumi quodq; bonum cuivis adierere, sive tribuere. VIII. Sed utriim bonum tantum Lex hominibus adsigne , an verdetiam malunt, dubitare Lia aliquis potest, quia vides c ei poenas, affictiones, bono tum privationes, onera, legibus quoque
cernimus deputari hominibus, quomodo modestino Cto ca)punire diserte inter iegis virtutes recensetur punire autem legis nihil ab ud videtur esse, quam ipsa poena delicto aut delinquenti cuique pro merito a lege facta assignatio ac tributio. Ut tueretur aliquia legem assignativam boni tantum esse, tentaret fortassis dicere,quod, quicqvidi ornarum, aut malorum hominibus lege imponitur, id imponatur intuitu ac sis ratione boni gloria fortassis DEI divinaeque justitiae declarandae ergo causa corrigendae malignitatis delinquentium exempli, alios a siti nil malitia deterrendi; vindictae ac retributionis procuranda iis, yi mole si iam aut damnum passi fuerint quin quod onera ut phirimum pro bono public6 soleant inter socios distribui. Deinde refugeret fortassis quispiam quoque eo, quod diceret: 'via punire, assigere, Onerare&similia, actiones sunt sege praescriptae, quae etiam partim qua-aam praensativa manuali opera solant expediri dispositiones circa has ad alteram potius virtutem legis, quae formativa actionurris
est, pertinere; Sed rejectis hisce dubitandi rationibus, simpliciter potius dicendum existimem .pαnas, S si quae alia proferri queant, quae lege hominibus assignantur, mala aut onerosa, attributivi quoque actus legis esse. Tametsi enim a principio rerum, sicut in
coelis ita nec in terris tale attributi genus, ante angelorum hominumque lapsum, ullum repertum fuerit, cujus tum quidem actua- Iis quaedam daretur existentia quaecunq; enam fiebant ordinabanturve sub ortum seculi, bona erant valde; nisi sorte obligationem, qua homo tum Deo tum socialibus sibi creaturi jussus fuerat obstractus esse, naturam oneros aut mali habuisse, velis fingere absone tamen hoc, cum vel haec ipsa obligati , prout tunc quiden fuit maxime integra tota natura hominis, DEI, in quo mali nihil,
60쪽
aliquid simul imaginis referebat,&omnino pars quaedam pulcheris rima istius, divinissima sapientia ordinatae, divinissimae Ἀριμετώ- ας universi conditi existebat Tametsi fortE haud dissilendum
prorsus sit, quatenus conditionem ac eventum isthune, qνδ di de sarbore comederisa x primaeva complexa fuerit, jam tum etiam qua-flin antecessaim praefinita, proq; assignatis in futurum fuisse, ni oditem,gehennam, a beatitudine exulationem rimo sub eodem ae simili peccandi eventu, sub eadem divinae legali justitiae virtute . plurima quoque illa vitae humanae quotidiana aerumnosa fui se contenta: quae quidem mala omnia, postqvam jam primum malum, peccatum lati per diabolum hominemq; mundum intraverat, penitius lege coepere exseri,d actualiter applicari quaeve, ex quo jam semel aereat ramalo laxatum fuerat repagulum, novis legum divinarum humanarumq; sanctionibus,protensionibusque ac declarationibus, humano generi adsignata steterunt ulterius. Et quantum ad poenae attinet assignationem , praeterquam quod multae leges statim primo in poenam te exserant, conceptae e g. hoe modo: homicida capite pie stitor, fur duplum ablati pendat fortassis nulla lex est, hominibus etiam bona justaq; agere directo praeeipiens,quae non quanda punitionis assignationem in eventum acti praecepto contrarii Includat, adeoque punitiva, poenaeq; inflictiva aut attributiva eventu aliter sit utpote cum vel ab hac imprimis virtute ex roburacesse suum legale, nitituetur, quando per eam
inprimis coactiva illa fit,in vere in sanctionem abit, h. e. sancta ac inviolabilis existit. Deinde quod onerum quoque, ae oneros rum quaedam a legibus tributio aliquibus fiat impositioque, simili. ter in propatulo est: dc quavis, si quidem bona lex est, haec,ade vitandum foria malum majus, aut obtinendum bonum sancita uta. minus mala, in speciem boni plurimum incidere reperias attamen etiam talia saepissime alii plus commodi quam iptione ratos lent praestare v. g.tutela,aedilitas,d ejusmodi ossicia plurima tum privatis tum Rei p. utilia. Ex hisce igitur licebit colligere, si poenas, si onera, quae in mesis habentur, lege quoq; contingat assignari hominibus quibusvis sua; designativam illam atque tributivam legis viitutem boni quidem esse, sed non boni tanti m verum&bo-