장음표시 사용
21쪽
a. Unica igitur mentis actio est cogitatio, seu-ti omnes intimo sensu plenissime convincimur ; Mcogitandi rationes variae sunt, ac diversae , quae diuersis provide nominibus indicantur . Hujusmodi sunt Loarum perceptio , juricium , ratiociaatis ,
g. Idea est forma rei intimi tus menti praesens. Ita si primum leo nostris oculis objiciatur ; leonis forma fit menti intimitus Praesens , eaque leonis idea nominatur . Mens autem hujus sermae 1iatim fit conscia ; eaque mentis conscientia perceptio dieitur . g. Iudicium est du rum idearum , parumque relationum clara perceptio : est autem Telatio idearum convenientia , aut discrepantia . Mens V. g. leonis ideam sibi comparavit; modo serpentis ideam adipiscitur ; jam duas illas conserendo , clare cognoscit, alteram ab altera esse diversam ς judicare dicitur, leonis ideam ab idea serpentis discrepare . Praeterea si mens nivis ideam cum amedinis idea comparando, elare Percipiat, hanc cum illa convenire ; de convenientia inter ideas nivis , atque al- hedinis judicare dicitur. Probe hic advertatur, judicia circa rerum ideas, non autem circa res ipsas versari . Hinc saepe videas duos homines de una
eademque re iudicare , & diversa sentire e quisque -m judicia cudit juxta suas ideas, quae diversae esse poliunt . Si judicio dest claritas , judicium
amplius non erit , sed opinio aut conjeetura ,-aut si spicio dicetur: veluti aurumario rempus nimbo fumes ; verismiliter quidem, non certo. Si idearum relatio a nobis non percipiatur , ted o alieno testimonio accipiatur, dicitur Mes : veluti Luna es Tellure minor, ve docent Asronomi. 5. Ratiocinatio est mentis adtio , qua ex notis legitima consequiatione deducit ignota . Veluti si
notum fuerit, corruptionem esse partium resoluti nem , necnon humanam animam Partium concre-
22쪽
tione carere; statim colligit mens hoc pacto: corruptio est partium resolutio ; sed hominis anima partibus omnino caret; corrumpi itaque nequit.
6. Methodus est plurium judiciorum , & ratiociis
Dationum apta connexio, & concatenatio. Nimirum in iis inquirendis, quae nec uno judicio cernuntur, neque una ratiocinationς deteguntur , necesse est , ut mens plurium ratiocinationum concatenationem adhibeat ; atque haec mentis aetio methodus ainpellatur . Sed de his omnibus fusus propriis locis
dicemus.7. Ea mentis facultas , qua percipit , judicat ,
ratiocinatur, & cogitata sua connectit , intellectus nominatur . Intellectu itaque mens veritatis cogniationem prosequitur. At praecipue vis intellectus sese exserit in ratiocinationibust, ac methodis ; de tunc proprie Nario vocatur : Per quam homo com sequentia cernit, cavsas rerum videt, earumque Pr greYOS , oe quas antecessiones non inorat , simili- rudines arat, oe rebus praesemibus adjungct , atque adnectit futuras , ait Cicero lib. I. de de of
8. Ratione itaque nihil esse in homine divinius , hene ait idem Tullius Fin. v. c. 13. Ratione qui Pe homo animalia omnia antecedit; cetera illi cum animalibus, feri ve sunt communia. Valer π D nes . Formsus est pavones . Velox es m equi.
Non dico , in his omnibus vincitur ... GFus: hoe fer oe arbores . Haber imperum , m morum ν luntarium oe besiae , oe vermes . Haber vocem eseae quanto clariorem canes, acutiorem aquria , gra viorem rauri, dulciorem , mobilioremque iociniis
Quid in homine proprium t Nario. Ita gravissime scribit Seneca epistola 76. Quin & simplices perceptiones , & judicia quaedam imperfecta de rebus singularibus nihil verentur philosophi politiores brutis animantibus tribuere: at universalia judicia, ii Λ a d
23쪽
deque derivatae ratiocinationes, ac methodi, solius hominis sunt propria . 9. Intellectivae facultatis vis non statim a nostra nativitate tota te prodit I sed aliquandiu praepedita, ac velati implicata detinetur, & nonniti ped tentiari , & quati per gradus explicatur. Principio
enim mens sensuum nitialiterio varias rerum ideas si γ1 comparat , eas pue nullo Ordine in memoriae promtuano Occludit. Hujusmodi id earum farrago, quae tanquam rudis indige itaque moles jacet. sunt vel .iti rudimenta prima, unde omnis nostra cognitio proticiscitur . Mens siquidem acquisitas ideas sensum vertare incipit , quo earum relationes Per cipiat; mox ad ratiocinia progreditur, quae deinde
apte inter se connectit , colligatque s donec longo studio , attentione , ac meditatione ad 0stemata usque scientifica perveniat. Atque haec ea est, quae progresso intellectus dicitur, cujus quisque sibi testis esse potest locupletissimus. IO. Descripta intellectus progressio a natura est, ideoque Lonica naturalis appellatur : Uerum usu , di exercitatione perpolitur, dilatatur, regulis, atque Praeceptis acuitur , & perficitur , facilior evadit ,
de expeditior. Ars illa , quae naturalem Logicam adornat , Perficitque , artificialis Lodica dicitur': eaque ars coζitandi detinui tolet, nempe ars, quae
rationem, & judicium auget, format, atque regit in sapientiae it udio . II. Consecta est Logica artificialis. I. Εκ ipsa Loctica naturali, quae primas dat philosophandi regulas . u. Attenta meditatione, & experimentis tum externis, tum internis, quae plurimas anquirendae veritatis vias invenire secerunt, inventaeque explanatae sunt, atque persectae s. Ex ipsis nostris, aliorumque erratis, quibus paulati in detectis, prudentiores , cautioresque effecti , in eorum causas inquirere, eademque deinceps effugere didie imus.
24쪽
cessitate hie disseram; unus audiatur B. Augustinustib. II. de ordia. O . 13. lectica es aisciplina disiplinarum ; haec docer docere ; haec docer iubere'; in hac je insa ramis imo'syrae , iatque verit, quid sit , quid velit , quid ualeat . Sane di sciplinae reliquae omnes suis continentur limitibus : Logica nullos habet terminos , quippe quae tam late patet , quam universalis lapientia ;nullusque Occurrit locus , ubi veri salsique scientia non sit necelsaria; ubi mens in cogitando regi , bc gubernari non indigeat . Accedit , quod veritatis perquisitio non exiguae molis est , sod plerumque Perdissicilis, nwltoque stat labore , atque industria; ut proinde , nisi magna adhibita cautione inced mus, in plurimos immanetque prolabamur errores. Cujus quidem rei si quis plene convinci velit, una pulcherrima schola erit doctorum virorum hilto Tia, qua docemur, eos saepi. ii me se in allucinatos, atque ad Ixionis exemplum nubem pro Iunone adorasse. Mentis enim brevitas; naturalis, in qaanascimor, ignorantia; innumera infantiae praejudicia; nimia sensibus ndes; laboris impatientia I O scurae cognitiones; praepropera judicia, proclivitas in affectus , affectusque ipli , aliaque bene multa sunt in causa, cur saepe fallamur. Eit igitur artificialis Logica non utilis modo , sed & omnino ne
is Sapientia tum studio nostro, tum aliorum sella su , & auctoritate acquiritur. Quare Logicam oportet esse simul dialecti ea n , Se criticam : dialeeticam quidem , ut rationem no tram regat; criticam Uero , ut de aliorum sensa , 9 austoritate judicarenos doceat . Unicus autem hujus artis scopus erit veritatis assequutio , non rixandi amor , aliosque vincendi studium ; quemadmodum apud quoidam graecos philosophos invaluit . qui proinde eri irili. e. contention merito saerunt appellati . Hujusmodi era: Logica Pythagorae , qui fuit sophisia D
25쪽
tum inventor . Eristicae nomen est Logicae conturneliosum; quod tamen non vitio ipsius disciplinae, sed eorum, qui ejus abusum secerunt, tribuendum esse noverint ii, qui Iove judicant aequo. Interim ego meis auribus audivi aliquos e schola eo nomine suam Logicam commendasse , quod contentiosos, ac litigiosos faciat discipulos , qui alios falle xe sciant. Miseret me hujusmodi hominum lIq. Iam satis praefatus sum: totius operis delinea tionem , ac partitionem dabo. Quoniam illud unum propos tum hic nobis est , ut intellectum nostrum in suis cogitaodi modis presso pede sequamur, eum que in arduo veritatis itinere manu vel uti duc mus; nostra haec esementa quatuor in libros pamtiemur. In primo de ideis , earumque sgnis agemus. In altero de judicio, ac ratiocinio disputabiamus. In tertio de vero, ac salso , deque veritatis criterio I de certitudine, probabilitate, ejusque usa dicemus . At quia in tanta errorum , Praejudiciorumque colluvie , quanta est illa . qua humanuBanimus detinetur, nihil prodesse possunt regulae i quirendae veritatis, nisi prius praejudicatae opiniones , Praeconceptique errores excutiantur; hinc eodem in loco foecundiores, frequentioresque errorum scaturigines detegere satagemus . In quarto demum de inquirendae, ac tradendae veritatis via ac ratiO-
26쪽
I. R Uspicamur a primo, ac simplicissimo intelle 'tus actu, nempe a perceptione , quam implicem avrehensionem Schol altici nominarunt . Ac primo illud hic quaeri solet , num ideae , ac Perceptiones unum idemque lint , an divetis. Ve-Tum quoniam omnes procul esse debent a Logica quaestiones ; idcirco propositum problema in Metaphysica discutiemus. a. Mentis perceptio aut sensatio est , aut imπι- natis , aut ρυι ιι imelleotio . Sensatio est perceptio rei corporeae praetentis, quae alicujus organi tensorii medio in mente excitatur: hujusmodi est perceptio praeientis arboris, praesentis hominis. Ilna
Linatio est , qua rerum corporearum altienti uinformas sibi exhibet mens , ut eas veluti Praesen tes sistat. Sed di imaginatio dicitur ea mentis actio, qua rem Prorsus in corpoream sub specie aliqua corporea sibi repraetentat ; veluti cum Deum ii Bar augusti regis , animum instar delicatulae pue, lulae concipimus . Huic opponitur 'pura intellectio, quae est rei alicujus perceptio, quae tamen iit absque ulla corporea imagine . Pura intellectio locum habet potissimum in abstractis id eis generali bus , veluti Iussitiae, Potentiae , Virtutis . aliisque id genus , quas Proprie Meas vocabant Platonici . Imaginatio in rebus incorporeis semper est sal - fa, quia illas exhibet specie corporea indutas, quales revera non sunt. Miror itaque Scholasticos summa confidentia docere , mentem nihil polin percipere , nisi sub corporeo simulacro , adeo usillo secluso , nihil ea intelligeret . Quod si verum
27쪽
esset, necessario quoque mens errare deberet : id vero absurdissimuni esse liquet. Origo erroris inde est , quod cum ab infantia sensibus , & imaginatione utamur, atque inter res sensibiles assidue ver 1emur , rebus intelligibilibus concipiendis quodammodo impares evadimus. Ejusmodi errorem plebi remittere possumus, in homine tamen philosopho pronus est intolerabilis . Iantum ergo abest , ut Scholastici insantiae exturbent praejudicia, quin ea Potius confirment. Plura hac super re in Metaphy- a dicemus.
ri possunt. I. Ex propria origine. II. Ex propria natura be constitutione , nempe prout in se sunt . III. Ex relatione ad objecta , quae repraesentant. IV. Ex modo, quo Oriecta repracsentant. V. Pr ut externis signis, seu vocabulis exprimuntur.
De Ideis ex propria origine inspectis. ,
I tem pervadunt; quae quidem via varia , ac diversa esse potest .
mentem subire , adeout amoto sensuum ministerio, nunquam sibi mens eas compararet. I ales sunt ideae colorum , saporum , odorum , aliaeque id genus, quas mens oculis , lingua , naribus adipiscitur ;adeout aliquo ex iis sensibus ablato, in assidua ea-xum idearum ignoratione mens versaretur . Hinc ecus a nativitate nullam colorum ideam habere Potest, quantumvis ei colores explicueris r colores Namque auribus audiri nequeunt, sed opulis videri
28쪽
debent . Atque hujusmodi ideae sensu tam ope advenientes dicuntur a Mentitiae .
6. Constat ΙΙ. mentem plures sibi conficere ideas ex iis , quas sensibus accepit; nempe ex ideis jam acquisitis aut conjungendo, aut dividendo, aut reses enis , aut alio quo Wis modo novas ideas sibi mens efformare solet. Componendo quidem ; veluti si mens ideam hominis, coronae aureae, sceptri,
Paludamenti , satellitii conjungit; ideam Regis sibi
efformat . Dividendo ; veluti cum considerat corporis alicujus figuram seorsim a corpore, cui inest. Recte, tendo; veluti cum ad suos a Aus mens attendit , atque cognitionis ideam si di elicit . Hujusmodi ideae factitiae dicuntur . p. Inter adventitias , laetitiasque ideas illud p tissimum discriminis intercedit . quod primae reales sunt, quibus nempe sita extra nos oboedia respondent : secundae arbitrariae esse pollunt, quibus ni mirum nulla respondent objecta ; veluti cum huma-Do capiti cervicem equinam jungimus : & tunc ,Πctitiae nominantur .
3. Praeter adventitias ideas , D laetitias, censent aliqui dari ian.u.is : quid vero innatarum idearum nomine intelligi velint , non una est omnium sententia. Plato in Phoedone & Timaeo humatias menrtes per sidera sparsas esse credebat , ubi In aeternis ideis omnia clarissime intuerentur , antequam in corpora suissent detrusae: postea vero quam ad humana corpora descenderunt , ideas illas contagi ne corporis misceri , ac veluti sopitas jacere censuit, & nonnis diuturna meditatione . sensuumque exercitio ordinem , & claritatem iecuperare, suique notitiam excitare . Hinc illud Platonis apud Ciceronem Tocul. lib. l. c. 24 , nihil aliud es αι- fere, nisi recornri . Id earum aeternarum nomine intelligebat ille Philosophus ideas in Mente divina existentes , ut otiendit Cudruorthus Sys m. Inteli. cap. II . Atque hoc sensu acceptae ideae innatae,
29쪽
sunt de mimo figmenta , ut patet. Veteres Platonici innatarum id earum nomine intelligebant lumen quoddam interius , quod Deus humanis mentibus participat , & in qua intelligibilia vident. Uerum quia experientia constat, intelligibilium rerum notitiam nonnisi meditatione a nobis acquiri ; hine nisi interioris luminis nomine intelligant illi naturalem dogitandi facultatem , gerras germanas venis ditant . Stoici , & Epicurei innatas ideas dicebant eas, quae Primum Per sensus adveniunt , ac nulla sudio comparantur. At hujusmodi ideae melius dicuntur primae, quam innatae; neque de iis aliqua potest esse controversia . Cartesius A Donis ad arario. I 2. Programmatis Bel ι i anni i647, ideas innatas dicit eas , quae neque a sen si bos , neque alibertate nostra obveniunt , sed ab ipla cogitandineuitate quasi sponte manant qualia simi, Ortim
majus es quatiber fui mrre ἰ non potes issem simul esse , oe non esse , aliaque id genus; quae nemine docente . nullo studio stuant ab ipsa , qua pollet
mens , facultate cogitandi . Hoc sensu negati nequeunt innatae ideae et at melius naturases dicerentur : si quiderit innatum est quidquid nobiscum nascitur , nec aequiritur . At plerique eorum , qui innatas tuentur ideas , illas intelligunt, quas nullo modo acquisivimus , sed eas deria Deus nostris in-' sculpsit mentibus, cum eas e nihilo condidit. Nuin
revera dentur hujusmodi ideae, in Metaphysica dis
30쪽
De Ideis ex propria origine ; pectis.
s. T Deae ex propria natura inspectae simplices 1 sunt , aut compostae ; item phantasicae, vel instelli Ilies. xo. Ideam fmplicem ait esse Lochius iiD. u. Mhum. Inte L ev. a. uniformem repraejentationem in
mente fHyam in qua nempe plura distinguere non Iicet. Εjusmodi sunt ideae omnes sensibilium qua- Iitatum , quae implisci quaesam resione , Omniaque mixturae evertes per sensus ingrediuntur , quamvis eaedem qualitates in externo corpore snt inter se colligatae , ac commixtae . Quare fimplices. sunt ideae saporis, odoris, coloris, aliarumqus qualitatum quae licet in externo corpore sint conjuria ae; ideae tamen, quas in mente gignunt, diversae sunt; atque earum quaelibet in uniformi repraesentatione cinin nit . Sic saporis idea solum exhibet saporem, nee aliud quidquam praeter saporein in ea discernere fas est . Quare nec deruiri potest idea simplex , quippe quae uno vocabulo proferri potest , non Ue- To Pluridus , quae in quavis definitione necessario
II. Idea composta est , quae ex pluribus sminplicibus coalescit, ideoque in ea plura' d istinguere, ac seorsim intelligere possumus . Sic trianguli id ea composta est: in ea quippe trium laterum, trium angulorum , atque areae triangularis ideas dili inguimus. Si ideae simplices snt natura sua inter se colligatae ; qaae inde oritur idea , compostra dicetur : si vero ideae in se quidem separatae sunt , sed menti simul semper praesentes fiunt ; quae imde oritur idea, asociata, seu coniuncta nominabitur.