장음표시 사용
31쪽
Sie si saepius dum corpus viderim , odorem duoque perceperim; quando idem Odor nares afficiet ideam quoque Mus in pusis recuiret, quamvis corpus illud non videam . II. Idearum alio rationes infinitis modis a mente heri possunt . Potiquam enim multas simplicerideas sibi comparavit , easdem multifariam Uersare , copulare pote it, novasque complexas ideas sibiem cere . At in ejus Potestate non est vel unana1implicem ideam sibi efformare , quantumvis magna capacitate sit praedita .is. Quod ad simplicium idearum originem spectat, illud I. constat, nos plures simplices ideas unico sensu posse adipisci ; veluti coloris ideam olis oculis ; saporis sola lingua : alias vero pluri-hus sensibus; veluti ideas longitudinis, & fi urae. quae tum oculis tum tactu comparantur. Constatu. , multas ex iisdem ideis sola interna res xione da veniam dicto haberi quales sunt perceptio- Dis , Volationis , anterioris gaudii , amoris , odii., senuat a. , alias simplices ideas tum sensibus, tum res tone posse acquiri : hujusmodi est idea unitatis , quam tum res corporeas singulares inspiciem tes , tum ad peculiares animi nostri actiones at .
tendentes nanciscimur . Haec Omnia docet nos ex-Perientia , ut Proinde a nemine sui compote in dubium revocari queant . Interim Probe notetur ratio , qua ideae mentem pervadunt, ut coxitationum nostrarum ortus, ac progressus innotescat. I . Compositae ideae simplicium sunt aggre ata; itaque , non secus ac simplices , sensibus , aut re- exidine habentur . Associatae vero ideae aut sensatione conficiuntur quales sunt, quas f. 12. recensuimus ; vel ratiocinatione , qualis est idea Dei, quam ex Mundi contemplatione adipiscimur : vel ex libera phantasa , qualis est idea monstri Horatiani sub initium artis Poeticae ; vel institutione majorum , aut mZaistrorum , aut librorum : nana
32쪽
ideae , quas associatas ex institutione accepimus,
una simul omnes menti recurrunt.
15. Idea intelligibilis est, quae neque quidquam corporeum , neque specie corporea indutum menti exhibet , qualis est idea cogitationis , ac voliti nis, potentiae, justitiae : vide quae s. 3. diximus. Idea phantastica nominatur tum ea, quae aliquid corporeum , vel saltem sub corporeo simulacro re-Praetentat οῦ tbm illa, quae prorsus fictilia est, Ma 1ola libera rhantasia pendet. I 6. Ex dictis liquet , ideas intelligibiles aut ab interna resexione Oxiii, veluti sunt ideae cogitati Dis, volitionis; aut abstractione, veluti sunt i eae potentiae . justitiae ; aut demum ex ratiocinio , qualis est Dei notio . Phantasticas vero ideas sei Mus, aut imaginatione haberi , est per se manis fessissimum. 'I7. Nuin simplices sensationum ideae snt apud omnes hcmines eaedam , an diversae , incerta res est ; & Muliebranchidis ii8. I. is inquir. Veris. p. 13. H dubium id revocat ex gravissimis rationi-hns , quae Omnes eo redeunt , organorum nempe sensoriorum longe divellam esse in diversis hominibus constitutionem. A diversa vero organorum constitutione sensationum pendere diversitatem , axioma est quotidianis experimentis confirmatum .
Sapor dulcis v. g. in amarum statim evadit , si male affecta si lingua , stomacho cruditatibus la-horante , vel febri humores corporis nostri inam tante . Hinc tam diversa de sensationibus solentelis hominum judicia. Sunt , quos dulcia delectat sapor , qui tamen aliis displicet. Nonnulli odore aliquo impense delectantur, qui tamen aliis molesiam creat, & in praegnantibus mulieribus a se tum producit. Sunt, qui muscam deperiunt, quam tamen alii fastidiunt.18. Quidquid sit de smplicibus ide s , certum est , ideas eoinpositas , praesertim eas , quae eκ
33쪽
ratiocinio , aut educatione habentur , easdem non esse apud Omnes : hinc videas . tot esse de iis hominum sententias , quot capita. Haec Probexecolenda sunt , ne praecipiti judicio ex ideis nostris de aliorum hominum ideis facile decernamus.
De Ideis ex relatione ad objecta , quac
quae ideis nostris exhibentur : veluti si habeam circuli ideam ; circulus ipse erit meae ideae objeetum. m. Prima generalis objectorum divisio est in existentia, & possibilia . Uriecta existentia dicuntur , quae revera sunt ἰ possibilia vero, quae non sunt, 'ed esse possunt . Res autem existentes vel su
nantiae sunt, vel adjuncta, seu modi, vel relationes. Nam quidquid existit , aut per se solum esse Potest, Si id vocamus substantiam; aut per se solum esse nequit , sed inest alteri , cujus est modus , atque id rei adjunctum, 1οu modum nominamus; vel demum est aliquid, quod ad aliud referri concipitur , idque relationem appellamus . Ita V. g. aurum rotundum seorsim a sua rotunditate, ac Perse solum consistere potest ; igitur substantia est . Rotunditas seorsim a quovis corpore esse nequit; est itaque adjunctum , seu modus. Demum si ipsam rotunditatem specto , ut modum proprium corporis, necessario me ducit in cognitionem cor poris; & id relatio dicitur. ur. Rursus ideae pro varietate rerum , quas re- Praesentant, positivae possunt, Vel ne rivae ; re les s
34쪽
ies , vel chimericae ; ab ractae , Vel concretae
indulares, Particulares, uniuersaleae .ua. Positivde ideae sunt , quae menti exhibent id, quod res eii i ut ideae saporis, doloris, colo-TIS : negati Vae, quae menti exhibent id , quod res
non eli; ut ideae inspidi , ignorantiae, silentii.
23. Ideae reales sunt, quibus extra mentem sua respondent archetypa , veluti sunt ideae hominis , maris: chimericae vero sunt, quibus nulla archetypa respondent , ut ideae montis aurei , maris adamantini.
24. Abltracta idea est quae per mentis actionem separatur ab aliis ideis , quibuscunt conjungi , Iur. Cum enim omnia, quae ab objectum aliquod examinandum complecti uno actu , unoque obtutu Nequeat mens ; idcirco necesse est, ut illud ipsu iri in partes Veluti secernat , quo idem commodius perpendat : atque haec mentis actio p*ssim ab raciis , & praecim nominatur. Sic U. g. concipiunt Geometrae lineas , ac superficies seorsim a corpore per mentis abstractionem . Ideae abstractae opponitur concreta , quae exhibet rem , prout se habet ; veluti corpus habens superficiem . Gra e- andius Introd. a re Philo . lib. II. cap. q. docet , quatuor modis fieri posse abstractionem . Ι. Cum examen instituimus , quod fit , cum partes veluti seParatas concipimus, quae tamen in subjecto non sunt separatae . Sic v. g. si numerus ex decem Notis coalescens multiplicandus Pioponatur Peralium ex novem notis conflatum ; nulla sane hominis mens quantavis capacitate praedita id totum
smul efficere valebit; facile vero id praestabit singulos in singulos ducendo. II. Cum modum concipimus , non attendendo ad substantiam : v. g.
cum motum corporis consideramus, non attendzndo ad corpus quod movetur. II1. Circa ipsos modos abit racte consideratos haec ipsa abstraetio locum habere Potest ; nempe cum modos natura sua
35쪽
conjunctos seorsim consideramus ; V. g. directionem motus perpendimus , non confiderata veloci-.tate. IV. Cum plura inter se conferimus , & a tendendo ad illud tantum , quod iis commune est, essicitur tunc abstracta idea universalis : talis estidea humanita. is in genere , quam essicimus , collatis prius inter se pluribus hominibus , de alte dendo ad illud unum, quod iis omnibus est com
u5. Idea singularis est , quae rem unam indivi duam representat ; qualis est idea sui ipsius , S cratis , Platonis. Particularis est , quae rem quidem aliquam, non tamen definitam menti exhibet; veluti idea alicujus hominis . Universalis est, quae rem aliquam repraesentat pluribus individuis com
26. Non abs re fuerit modum indicare , quo intellectus noster a singularibus ad uni uersat i a progrediatur ; tum ab universalibus ad singularia descendat. Quidquid in hac universitate existit. singulare est , atque individuum. Quare cum primae aroserae ideae adventitiae snt , nonnisi singulares esse possunt , Se singularia individua exhibentes . Est autem individuum substantia quaelibet singularis suis omnibus proprietatibus , modis , circumstantiis praedita , quae simul ad hoc individuum acinitituendum conspirant , quorum unum s auferas , individuum aliud fiet. Sic v. g. ad Socratis
individuum non modo concurrere debent propriC-tates omnes , quae omnium hominum iniri communes , sed etiam proprietates illae , quae sunt Socratis individuales, veluti ejus scientia, mores , acta , vita , patria &e. Iam vero fi per mentis abstractionem proprietates individuales a Socrate auferas; supererunt proprietates, quae Omnium hominum sunt communes , nempe idea singularis in universalem abibit , quae Decies , dicetur , quaeque in suiduorum si lirudo definitur. Hinc intelligi
36쪽
LIBERI. CAP. m. III igitur philosophica illa loquendi ratio : cum inri-υι suum Doliamus stradibus indiuidualibus , Deoiem
conficimus . Quare species recte delinitur in Scholis , notis univeryalis , quae tae pluribus enunciat tiryolo ntimem d erentibus . Ea vero dicuntur solo numero differre, quae eandem habent essentiam
eandemque proinde definitionem ; sed modis individualibus disserunt, ut idcirco numerum conficiant. Socrates, & Plato v. g. sunt in eadem specie ; at diverias habent proprietates individuales , & numerum conficiunt.
27. Deinde species ipsae inter se diversae habent aliquid , in quo conveniunt ; veluti duae species hominis , & leonis in animalitate aequiparantur: si ad id attendamus, quod plurium specierum
commune est , reliquis earundem specierum proprietatibus, ac modis non consideratis, ideam magis universalem eiu cimus , quod Penus appellamus. Idea animaliS e. g. genus est , quippe quae homines , & bruta complectitur . Hinc definitur genus, notio universaliso quae de pluribus ostii matur Decie disterentibus . Ea vero dicuntur specie differre quae divertam habent essentiam , diversamque proinde definitionem . Rursus a genere minus universali ad inii versalius devenire possumus : veluti 1i ideam uiuentis spediamus , genus isthuc univer latitis erit , quippe quod homines , bruta , de vegetantia omnia continet. Genus autem minus universale evadit species, respectu universalioris: Lenus animal e. g. evadit species, respectu υisentis. Iterum ab hoc genere ad aliud quoque magis universale ascendere licet ; veluti si ab idea υiuentis ad universaliorem sub tiae ideam pergimus, quae homines , bruta , vegetantia , corpora omnia mentesque cunctas comprehendit. In universalissi ina tandem Enris adea acquiescimus , quae subitantus omnibus , & modis existentibus , ac possibilis
37쪽
28. Hinc genus fuminum , ac medium distinguunt Scholastici : summum est , quod nulli subjicitur universaliori , ut Ens ; medium est , quod subest universaliori , ut sub angia , cujus notio
minus universalis est , quam notio entis. Quare
genus summum nequit evadere species f. 27. ) ;quemadmodum quae species aliam sub se inferio.
Tem non continet, genus evadere nequit, ac Proinde uecies infimal vocatur : hujusmodi est in adductis exemplis idea hominis , quae infima species est , quia nullam sub se inseriorem speciem continet . Rursus genus proximum , ata remorum esse
Potest : proximum est, quod proxime speciem comtinet, eique adhaeret, veluti animal , quod statim conlequitur speciem homo : remotum est , quod a specie longius abest , nec eam attingit , nisi per aliud genus medium ; e. g. uiuens , quod a specie homo longius distat, neque eam attingit, nisi Pergenus medium, es inserius animal . 29. Hactenus a singularibus individuis ad univerialissimum genus coiiscendimus . Quod si vero Ordine praepostero ideis universalibus per mentis actionem addantur modi, ac circumstantiae, quae paucioribus conveniunt individuis ; fiet idea minus universalis , donec tandem in sngularem desinat .
Ita si isntis ideae superadditum intelligatur esse Per e solum , het tunc stis antiae 1dea: si subitantiae idea uirae , fiet idea viventis ; si viventi idea sensus , fiet animalis idea ; si animali ratio , fiet hominis idea ; si homini. Proprietates Omnes , & circumstantiae Socratis individuales ,
orietur Socratis idea . Gradus itaque inferior Continet semper superiorem cum adjuncta aliqua Pr prietate , seu majorem habet co rehensionem , ut loquitur Auctor artis cogitandi paret. I. cap. 5. . licet minorem habet extensionem , quia Pauci ribus individuis convenit.
JO. Interim ex dictis sic colliges. I. Ideae uri,
38쪽
versales a mente nostra fiunt sola abs ractione ;nec ullum revera existit universale in rerum natura , sed existunt tantum singularia individua . 2. Idea individui plus continet , quam idea speciei , seu majorem habet comprehensonem prae specie ; necnon idea speciei plus continet , quam idea generis. 3. Hinc species de individuo amr-
mari potest; non contra : e. g. Vere dicam , SO- crates es homo ; male dixerim , homo es Socrates. 4. Eadem ex caussa genus de specie aifirmari potest; Non contra P e. g. recte dixerim , homo es ania mans male vero , animans es homo. 5. Facile intelligitur , quid si s rentia numerica, quidque eci ea. Illa habetur inter duo individua e)usdem speciei veluti inter Petrum, ti Socratem; haec vero inter IndiVidua duarum specierum , quae tamen species sub eodem genere proximo continentur : veluti anter Socratem , & leonem datum, quae duo indi-VIdua eidem generi proximo animalis subsunt . duoci si individua essent duarum specierum eidem generi remoto subditarum , differentia dici posset genera ; veluti inter duo individua leonis, ac D His , quae sub remoto genere ius antiae , conti
. 3 - . Paucis complexi sumus , quae Scholasticie universalibus ad ravim usque , ac rabiem di- putant , 5: libros suos tot futilibus quaestionibus a Pergunt : nos quae scitu erant utiliora delibavimus, ne quid Philosophum nolirum lateret. Exempla etiam usitatiora adhibuimus , ne ullum fieret
32. Priusquam huic capiti finem imponam , Jogicas aliquas Observationes subtexere juverit. Ac pruno de id eis relativis adverto , earum multas prima 1ronte absolutas videri , quae tamen relati Utae sunt . Sic e. g. paupertatis idea relativaeli , quae non recte consideranti absoluta videri solet. Eleganter id expressit Seneca in Troad. v. IOI6. B u
39쪽
Ferre, quam fortem patiuntur omnea, Nemo recusat , Nemo se credis miserum, Mei sit. Tolle felices, remouero mul O
Hura qui scindunt opulenta bubus: Fau eri jurinne animi jacretes .E miser nemo, mo COMPARATUS . Relativae quoque sunt ideae magnitudinis , Venustatis , fortitudinis , persectionis , imperfectionis ,
doctrinae, aliaequae multae , quae nonnisi ex re latione ad loca , tempora , personas , mores , alias ae res dicuntur . Mus e. g. est maynum animal, si cum formica comparetur; exitium vero , fi cum elephante conferatur. Quae Romuli tem-POre magnae copiae videbantur , nunc temporis Vix maniptili haberentur . Qui harbari ei tempore rictus dicebatur , nunc inarus audiret. Cum mores depravati sunt , qui minus es corruptus , P bus. & Ianctus reputatur . Qui relativas ideas ab-s olute accipiunt , hi aut nihil prorsus intelligunt ,
33. Secundo de abstractis ideis Go, eas esse valde utiles , praesertim ubi primo abstractionis genere utimur f. 25. ), in objecto aliquo examinando , quod ut bene perpendamus, in varias illud partes distribuimus. Utilissimum quoque est quartum abstractionis genus cit. f. 25. ) , quo ideas generales conficimus, disciplinarum principia Rahitimus, & scientifica systemata conteximus, quae in generalissimis veritatibus consistunt; quemadmodum in axiomatis, ac theorematis geometricis vi dere est. Neque duobus aliis abstrahendi modissuain utilitatem deesse diffiteor ; at fatendum quoque est, abstractas generalesque illas ideas iri multiplices errores nos deducere.
40쪽
LIBERI. C A P. III. sq. Qui primo abstractionis genere f. 25. )
utitur, illud caveat, ne parti illas tribuat proprietates , quas habete ex unione tui cum aliis , quibuscum est juncta. Qui altero, ac tertio utitur ab
stra Rionis genere, cavere debet I. Ne credat, modos per se solos exiliere posse , eo quod illi seor-
sin a substantiis concipiantur , ac subitantivis no minibus explicentur . Hinc certe pro Iluxisse arbitratur Lockius figmenta fortunae, atque idolorum, quibus templa etiam eresta sunt. Cavere debet E. De autumet, modos realiter a substantiis distingui. Qui ultimum adhibet abstractionis genus, I. ne sibi persuadeat , ideis generalibus exprimi omnes alicujus rei proprietates, sed illas dumtaxat designari teneat, quas mens abstrahit. Sic animalitatis idea non exprimit omnes alicujus animalitatis proprietates , sed solum esse animatum denotat. Interim naturalis nostra inertia essicit, ut,ideis uia versalibus acquiescanius , , per generum nomina nobis satisfactum credamus: veluti si sciscitantibus, quid si chiliagonus, respondeatur esse quandam geometricam .figuram ; responsioni acquiescere solent , qui parum sui it veritatis studiosi ; neque ejus figurae Proprietates quaerunt. 2. Ne retur , ejusmodii deis universalibus reale aliquod archetypum respondere : nulla enim res universalis existit f. so. . Huic scopulo illisere Platonici, multique e Schola Philosophi , qui pro universalibus a Parte rei , ut ipsi loqui amant, dimicarunt. Igitur universalium idearum objecta sunt tantum in nostro intellectu .
35. De relativis ideis duo sunt animadvertenda. Primum attenti esse debemus, num idea nostra Occultam aliquam serat relationem ,sequamvis primo aspectu absoluta esse appareat. Audias U. g., juvenem aliquem bre Uem vixisse Vitam , eo quia vix vigesinum secundum annum attigerit . At eccurvita isi haec perbrevis est , cum sint animalcula , quorum vita longissima viginti duas horas non ex