Institutiones philosophicae ac mathematicae ad usum Scholarum piarum. Tomus primus quintusEduardus Corsini Continens ethicam, vel moralem

151쪽

DIS P. II. CAP. I. Irs adhaeret in intellectu eonsilium , seu consultatis ,

qua intellectus voluntatis imperio applicatur ad inquirenda media, quae fini consequendo magis cun ferant, qua peracta producitur in voluntate eo enos, quo voluntas ipsa media ab intelle-tiu proposita probat; cum tamen media ipsa varia esse possint, neque tamen omnia simul adhiberi, debet intellectus aliquod ex illis eligere , quod aptius , vel convenientius sit, atque illud a ceteris discernere, sive secernete, quod discretione peragitur; ubi vero medium unum discretum fuerit, ac voluntati propositum, voluntas illud eligit, atque amplectitur, unde actus ille electis vocatur. Eiecto medio intellerius ipse considerans finis boni latem , medit con venientiam voluntatem fortius a Dicit ad op Iandum , ac ueluti imperio quodam determinat ;atque huic intellectus imperio correspondet in voluntate usus, quo illa medio proposito, ac electo utitur ad operandum. Quod si actus,&operatio non sit immanens, sed ab externi, etiam potentiis exeri, vel perfici debeat, tunc intellectus dirigere etiam debet potentiam illam, quam deinde voluntas applicat ad operandum Ultimo tandem ex operatione finis ipse comparatur,

in quo veluti optaro sinu voluntas iucundissime quiescit, unde fruitio, qui e S, atque lucunditas in illa producitur. VI. Quamvis autem in quolibet actu incredi. bilis adeo varietas distinguatur , plerumqῆ ta-

naen repente, sine ullo discrimine , vel temporis intervallo actus peragitur, ut inde maXima, ac infinita ferE mentis vis, ac celeritas mirificEeffulgeat; nisi fortasse putaveris illorum aliquos paullo subtilius ab intellectu nostro di imgui , cum in ceteris illi contineantur, vel ad caeteri x rOS

152쪽

ros revocari facile possint. Verum hae e minuistius inquirere nec juvat, nec decet. Nobiliores potius intellectus , vel voluntatis actus hic exponemus, e X quibus maximus splendor acceis det iis, quae sunt alibi differenda, & quorum ope quaestiones aliquae dirimuntur, quae solent a Scholasticis agi lar l . VII. Volitio itaque ut ab illa exordiamur, est voluntatis actus. quo voluntas ip1 4 amore,& complacentia quadam bonum sibi ab intellectu propc situm respicit nulla habita ratione med inrum, unde vellertas etiam, sive volitro ine fax appellatur , ut ea proinde, quae simplici volitione volumus, quasi non velle videamur, ut de pigro dicit Saltimon, vult non vult piger ai. Quod si vividior sit illa volitio , & media inquirat ad operandum , tunc erit rn en-rio , actus nimirum voluntatis, quo in finem per certa media tendimus, sive amor essicax finis, atque mediorum, quae ad finem illum conducunt.

Consilium, deliberatio , vel consultatio dicitur illa qua ex variis medias illud , quc d aptius,

facilius, & convenientius est, inquirim ubi unde consensus, qui deinde sequitur in voluntate , definitur actio voluntatis, quae consentit intellectui sudicanti medium aliquod celeris convenientius esse . Unde esarissime apparet operis pravitatem non in consito, vel deliberatione, sed in consensu tantum consisteie , ita ut nisi consultationi consensus accesserit, nulla pravitas

in opere de pie henda tui ; hinc in serior illa ho. minis pars , vel appetitus sensuum illecebris allici, vanis, pravisque imaginibus phantasia

153쪽

DIS P. II. CAP. T. I perturbari, intellectus ipse de mediis ad opus

aliquod perpetrandum disserere , vel consultare poterit; nisi tamen voluntas, quae tranquillo, ac imperturbato loco residens, veluti a puriori coelo sensus fervere , ac agitari videt, consenis . serit, nulla voluntati peccati, vel vitii labes adspergitur. Quandoquidem tamen voluntas ipsa ingenito veluti pondere ad malu impellitur, atq; a consilio ad consensum repente transilit , non modb voluntas assensum cohibere debet, versim

etiam intellectum ipsum ad imagines alias, &objecta convertere, ut fusius alibi demonstrabitur.

Porro hinc intelligitur, quid sit electio , &quomodo ab Aristotele satis accommodE defi-niatur desiderium praeonsiliati a , assumptio nem pe unius medii prae aliis iuxta consitium , quod in intellectu praecesserit. Usus denique est v luntatis actus. quo voluntas ipsa corporeis potenti i s sibi subditis utitur ad operandum. VIII. Sed haec clariora cert E sunt, quam ut fusius exponi debeant . Id unum potius explicandum superest, ad quam nimirum potentiam spectare, sive reserri debeat imperium cum Philosophi hae in parte dissideant, ut plures illud

ad intellectum, ad voluntatem eae teri spectare velint. Cum etenim in i moerio cognitio quaedam, & ordo requiratur, videtur illud ab intellectu pendere; cumque vis. & author ita Sa-

Iiqua similiter in imperio observetur , illud ad voluntatem potius reserri posse putaveris. Sed haec ipsa quaestio dirimi facit E poterit, atque sdissidentes illae Philosophorum sententiae facit Econciliari si cum D. Thoma , aliisque pluribus observetur', imperium partim ad intellectum,

154쪽

partim etiam ad voluntatem pertinere; ad intellectum quidem , quatenus nitide rem voluntati proponit, intimas, hoc est ad ejus intima deducit, ut ignorantia pri tendi non possit: ad Noluntatem vero quatenus illa essicaciter applicat potentias ad operandum . Ceteriim sive impe .rium ipsum substantialiter sit actus intellectus, qui perficiatur a voluntate, si ve potius sit actus voluntatis, qui dirigatur a praevia cognitione, perinde est; cum tamen imperii vis, & usus non inordinatione, sed praesertim in applicatione consistat, imperium ipsum ad voluntatem potius, quam ad intellectum revocari posse vi

detur.

IX. Atque ejusmodi quidem sunt actus eliciisti, qui proxime, & immediate ab ipsa voluntate producuntur, atque ita in liberrimo voluntatis arbitrio contineri dicuntur, ut illis quanis documque, & quomodocumque libuerit, im- .peret, illos elicere , revocare, invertere repente possit, nec unquam invita ad illos eliciendos adigatur, vel impellatur. Secus vero, longeque aliter de actibus imperatis, aut actibus etiam illis. ad quos voluntatis imperium extenditur, dicendum. Illi nimirum ita voluntatis imperio subiiciuntur, ut plerumq; invita quoq; voluntat in nobis excitentur, nec nisi aegre a voluntate sevi 'dari,dirigi,componiq; ossint; quin etiam subinde, nisi aut vividior, sortiorque voluntatis motio, aut potitis Divinae gra Dae robur accesserit, voluntas ipsa a sensibilibus affectibus, appetitus impetq, spirituum motibus, corporeorum ima. ginum illecebris abstracta , & illecta in malum abripiatur. Hinc merito Apostolus querebat ut

Video aliam legem in membris meis repugnantem

ἰς mentis mea, ε' captivantem me in lege pec-

155쪽

DIS P. II. CAP. I. II ' pati, qua est in membris meis sa)s atq; iterum alibi non quod voIO bonum , hoe facis , sed , quoἀnοIo ,' malum hoc ago b .X. Quod si voluntas , aut ratio corporeis sensuum affectibus imperare , vel dominari non potest; multo certe minus spirituum moti bus imperabit, quippe qui non libere, non sponte , non lenth , ac tranquillh excitentur,

sed necessario ab exteriori solum principio, vel

caussa , objectis nimirum , quae internis, exter nisque sensibus ob vcrsantur, caeco quodam impetu , ac perturbata serie producantur; iuxta admirabilem, divinamque legem, quam a divino Artifice in varia partium textura , corporisque organizatione constitutam e sse demonstravimus. Itaque nee oblivisci ,erum, nec recordari possumus cum volumus, nec aliquideogitare, nisi rei illius imago cerebro impres- .sa prius e Xcitetur; neque apertis Oculis, ac luce perfusis imperare ne videant, neque demum quis cogitans staturae suae cubitum adiicere; illa nimirum, aliaque id genus sexcenta, a minia partium textura , vel corporis conditione deis

pendent, neq; in illo admirabili veluti laedere, quod a sapientissimo opifice eorpus inter, atqἰ

animam sancitum est, continentur, ut ab an ma proinde vel inconsulta, vel etiam invita, ac reluctante peragi persecte possint. Hinc operationes ejusmodi, quae voluntatis imperio nulla ratione subiiciuntur, involuntaria, nainra Ier, ac neeessaria dicuntur , ideoque , cum a legibus dirigi, vel ab Ethica perfici non polsnt,

ab Ethica considerari non debent; quae pro inmee voluntarias solum , liberas , bonitati, atque

156쪽

vero ratione operationes aliquae liberae , , seu voluntariae censeri possint, fusius,& aceu ratius sequenti Capite demonstrabitur. .

libertate humanorum actuum.

IIae de liberis hominum actibus, sive de humanorum actuum libertate nunc explicanda susci- .pimus, partim clarissima sunt , intimoque sensu a rudioribus etiam hominibus cognoscuntur, ut nitidius explicari vix possint ; partim etiam obscura adeo, & ambigua sunt, ut inde errores plurimi veluti eX fonte prodierint. Ut omnis itaque obscuritas , & ambiguitas evitetur , atque in re gravissima , quaeque totius serEMoralis disciplinae caput censeri debet, meliOri , clariorique ordine procedatur, iuverit in ipso Disputationis limine varias, plurimasque Voces exponere, quae a Philosophis, ac Theol gis adhiberi subinde solent; deinde verb liberiatatem illam ostendere, quae in homine admitti debet; ut caetera postremo nativa quadam seis rie , ac veluti sponte di manent, quibus humanorum actuum libertas uberrimE cognoscatur. II. Atque illud in primis observari poterit humanos actus voluntarios, sive invoIuntarios esse . Voluntarii dicuntur illi, qui a voluntate proficiscuntur, qui a volentibus fiunt, ita quos voluntas ipsa propensione, inclinatione

quadam , ac veluti pondere fertur, sive certe

157쪽

DIS P. II. CAP. II. Iat ab iis non abhorret, nec illos invita peragit. In voluntarii verh dicuntur, qui sinE ulla me tis cognitione, vel inclinatione, animo nimiis rum inconsulto, vel invito, ac reluctante producuntur. Hinc optimE voluntarium ab Aristote-ile definitur id . quod fit a prine is intrinsero co-Φgnoscente singula, in quibus es actio saὶ ; illud nimirum , quo fit ab ipsa voluntate , vel agendi vi, quae in hominibus reperitur, ipsosque ad agendum inclinat ubi, mens ipsa cognoverit omnia , quibus eadem actio continetur , obj istum nempe, finem, circumstantias omnes, Maccidentia . quae operationi arctissim E adhaerent, eamque veluti comitantur; quemadmodum etiam Aristoteles ipse definit in voluntarium id, quod sit, vel vi, veι ignorantia sb ; in quo neminpe nulla cognitio, nulla voluntatis propensio , sed potius aversio, ac repugnantia quaedam reperitur . Atque in ejusmodi quidem humanorum actuum discrimine omnes Plii Iosophi mirifice conspirant;& quamvis illorum plurimi in libertatis idea nitide explicanda dissideant, ut in serius ostendetur , omnes tamen in voluntariis, vel in voluntariis actibus definiendis conve

niunt.

III. Celebri deinde Philosophorum omnium sententia voluntarium, seu voluntarius actus distinguitur in libertim, atque spontaneum . Spontaneus actus dicitur ille, qui fit ab anima dum non ab extrinseca quidem vi, sive principio cogitur, aut impellitur ad operandum, neque tamen voluntas ipsa est indifferens, aut seipsam determinat ad operandum, sed ingenito quodam pondere, vel propensione ita fertur ad

158쪽

operandum , ut actum ipsum prohibere non ponsit. Hinc operatio, vel actus ille , qui spontain

neus est. dicitur expers, immunis, aut Iibera eoactione, cum eXtrinsecam vim prorsus exiscludat , qua volunt ab homini, invita, ac reluis et ans contra propensionem , inclinationemquestiam cogatur, adigatur, ac impellatur ad operandum . Indifferens vero, vel per se et E liberest ille , qui ita eligitur a voluntate . ut υ Iunias ipsa indifferens omnino sit ut illum exiserat, aut ab illo deflectat; ut si nimirum v luntas operari velit . operetur, sin vero potius non operari velit. non operetur ; unde actus ille non modo liber, & immunis a coactione esse debet, nec ab homine invito, vel reluctante produci potest, verum etiam quamcum que determinationem, vel necessitatem exclude. re, ut flexibilis proinde . ac liberrima voluntatis vis in utramque partem inflecti possit, nec alia de caussa operetur , nisi quod libere hoc unum potius, quam aliud elegerit, seque apis

plicaverit ad operandum , unde actus ipse libeν aneeestate vocari soler, vel etiam liber libertate

indisserentia . Hoc itaque insigni discrimine spon. taneus actus a libero distingui potest, quod in libero voluntas indifferens esse debet, atque ita

operari, ut etiam non operari potuerit, actum ipsum suspendere , invertere, seque ad actum alium etiam oppositum repente transferre posisit, a nulla demum eXtrinseca, vel intrinsecavi, propensione, vel pondere, sed a proprio solum flexibili, elicito , fortuitoque amore deis terminetur ad operandum; at in spontaneo non ab

In quibus enim in nostra potessate situm est agere a situm est etiam non agere; & quibus non agere, si mili modo etiam asere. Ar . rubis. με. m. c. s.

159쪽

DIS P. II. CAP. II. Io ab extrinseca quidem, sed tamen ab intrinsec1. vi, id est ab ingenita naturae inclinatione deterriminetur ad operandum, ut neque dissentiri ianeque respuere subinde possit, sed necessaridi. determinetur. Id optime prosecto noverat,aecura id observaverat Aristoteles asserens, quodeIectio , vel actus liber , spontaneum quoddam esso

appares, non idem tamen prorsus es s spontaneum enim Iatias patra ; nam ω spontaneum eum pueris, O reliquis an malibus commune es, electio

mimimὸ , ω qua de improviso fiunt , spontane sunt, non autem ex electione saὶ Illud i taq; inquiri , vel explicari nunc debet an utraq; libertas. illa in homine admitti debeat, quove discrimine spontanei a liberis actibus distinguantur, ut eXininde caetera coronidis loco inserantur, quae ad libertatem humanorum actuum spectare possunt 'IU. Qua quidem in re non modo veteri , constantique Philosophorum omnium consensu , sed experimento ipso, clarissimisque rationibus erudimur dari in nobis libertatem a coactione . vel plurimos spontaneos actus a nobis exeri, sive proinduci , quos etsi non eligamus, a nulla tamen existrinseca vi cogimur ad operandum . Quis etenim bonum invitus amare potest , si ingenita quadam vi, ac propensione ad amorem boni dirigitur quis invitus beatitatem, faelicitatemque desiderat , si natura ipsa incredibilem beatitatis inquirendae amorem nobis impressit Quis dum amore , ira . variisque affectibus trahitur , impellitur ad operandum iuxta celebre effatum illud trahit

sua quemque voluptas , non spante trahitur, ac

intrinseco quodam , tacitoque pondere inflectitur ad operandum p In his itaque , aliisque in-

160쪽

numeris casibus, homo non cogitur , aut inviis tus ad amorem impellitur, neque tamen amorem illum eligit, aut ab illo deflectere, vel non amare potest , sed potius ingenita quadam

vi determinatur ad amorem . ut non amare non

possit; quemadmodum etiam beati Deum non inviti, sed libentissime diligunt, neque tamen ab illo amore cessare unquam poterunt; ac imtellectus ipse veritatibus sibi propositis. clarisis meque cognitis non liberE . sed necessarid, sed sponte tamen , libentissimeq; allentitur. Id aliis quoq; exemplis ostendi posset; iis praesertim, quae

ex in animatis corporibu afferri solent, ut eX gr. quod aqua sponte in declivia , vel ad Oceanum mincurrat, quod gravia sponte deorsum decidant, flamma furtum avolet, quod animalia bruta sponis te moveantur; ideoque , cum plurimas id genus operationes in hominibus etiam videamus. in ipsis quoque Dontanotas, ut barbare loquuntur ipsi , sive libertas , & immunitas a coactione concedi debeat. Verum ejusmodi exempla non ea certe sunt, quae nitida, vel accurata videantur, cum illa corpora non ab intrinseca vi , sed ab extrinseco potius principio moveantur, ideoque

nulla ratione cum intrinseca hominum voluntate conserri debeant. Caeterum alia argumenta quaerere nec juvat, nec decet, cuin experiment

ipso clari ssimum , certi ssimumque sit spontaneam hanc agendi vim in hominibus observari ut nullus proinde Philosophus, vel haerericus illam negaverit, sive in dubium revocaverit. U. Illud h)c potius inquiri debet, utrum I iis bertas etiam, & immunitas a necessitate , sive libertas indifferentiae in homine concedi debeat in 'uo gravissima , ac celeberrima quaestio inter

Philosophos, atque Theologos reperitur. Pluin