Institutiones philosophicae ac mathematicae ad usum Scholarum piarum. Tomus primus quintusEduardus Corsini Continens ethicam, vel moralem

181쪽

DIS P. II. CAP. II. sscripturae autoritas pr*luxerat, ubi Deus Cain

peccatse, pravisque affectibus irretitum alloquens ait sub te erit appetitus tuus , ω tu domνnabe ris illius ta) a sicuti alibi docet quod Deus relia uit bominem in manu consilii sui tbὶ seu eκpresistis id lex ponens, si ve flexibilem voluntatis potentiam inculcans ait apposuit tibi aquam, ω ignem , ad quod volueris , porrige manum tuam sc .

quibus , aliisque innumeris testimon i is erudimur etiam post originale, vel actuale peccatum plenam, liberamque agendi, vel non agendi potentiam . si vς arbitrii libertatem in homine remanere M. aln etiam ex testimoniis ipsis celeis bre libertatis discrimen. sive divisio a Theologis est derivata, qua libertas ipsa , quae in homine

reperitur , alia contradictionis , alia eontrarietatis vocatur. Libertas contradictionis dicitur illa, qua voluntas alterutrum ex contradictoriis

eligere , usi amplecti potest, operari nempe, vel non operari, amare , vel non amare; Iibertas ver Gntr rietatis est illa , qua ivoluntas ad alterutrum ex contrariis objectis inclinat, id est ad bonum . vel malum , ad amorem , vel odium, quod aquae, & ignis, vilae, vel mortis nomine in Scripturis exprimitur: unde e tiam voluntatis actus omissionis, vel eomi nix vocari merito solent; quia nempe voluntas aliquando non operatur, id quod operari deberet; aliquando vero operatur id , quod non operari deberet, hominisque persectio non solum requirit ut ipse non operetur malum , sed etiam ut bonum ipsum producat juxta celebre praeceptum illud imerte a malo , De bonum d . Quam- Tom. U. , Κ vis

182쪽

vis tamen in homine duplex haec libertas m nisestissime deprehendatur. ad ementiam tamen libertatis requiritur sola libertas contradicti nis. Certe Deus ipse liberrimus est , neq; tamen ipsius voluntas ad bonnm, vel malum indi L ferens ess e potest, sed solum potest bonum aliquod merari, vel non operari, aliquod eroducere , vel non producere; scuti Apostoli, qui in gratia eonfirmati iam fuerant, liberrim h bonum operabantur , etsi malum operari , sive pee ea re non possent. Sed haec alterius loci ne rito videbuntur. Hie etenim de sola libertate il-Ia , vel arbitrio disse limus. quod in/hominibus in hoc mortalis vitae conditione γε peritur. ideoque in bonum ι & malum aequali fer h pondere inclinat, nisi quod in malum potius tacita , se vehemenil vi. vel propensione abripitur, ut paullo superi sis ostendimus 'ac uberius etiam ostende in x, ubi de affectibus, sive de an

mi, passionibus disseremns . i, o ,

Σκ/Αtque haec de humanae libertatis ex iis stentia viribus, & oragine die a sint. Qui plura desiderat . illa , quae a fio bis in Meta phy qca , aut ab Auetoribus aliis uberrime disputantur,

adire poserat. Hae e tamen satis futura videntur', ut exinde humanorum actuum bonitas, atque

malitia in serris ostendatur; illud iterum , quod

hujus celeberrimae quaestionis, ommisque Mora lis caput est , alte cordi. atq; animo infigi debet , actus omnes, qui ad creata . vel particu Iaria bona diriguntur, ita voluntarios, ac liberos esse, ut ab humana voluntate eiteri , vel non exeri possint; ut si proinde uo Iunias aIiquid , praevia cognitione operetur ,-M 3Ill adscribi, imputari, meritoque tribui debeat.

183쪽

C A P. III.

. . . t

De iis , quae libertati , seu voluntario

opponuntur, nempe de ignorantia , . Vetu, ct concupiscentia.

Ed explieata iam libertatis ortis

gine. sive curactus humanae vo luntatis liber ac indifferens esse possit. illa nunc exponenda. vel disserenda nobis occurrunt. quibus libertas ipsa ita vitiari, minui prorsus auferri potest , ut actus ille in voluntarius appelletur . Cumque libertas ipsa partim ab , Itellectu, partim a voluntate oriaturδpartim nimirum a cognitione, sive iudicio, quo obiecti bonitas , honestas, atque amabilitas V lun laeti ab intellectu nostro proponitur, partima flexibili voluntatis arbitrio, quae in utramque partem dirigi, objectum ipsum amplecti . vel respuere potest , manifestissimh apparet in volum tarium partim ab intellectu, partim a voluntate pendere; quatenus nempe minuitur, vel au fertur,obiecti cognitio; lave minuitur, & auis sertur etiam flexibilis illa arbitrii vis, atque in unam potius quam alteram partem dirigitur. Hi ne celebri, constantique Phil sophorum omnium sententia in voluntarium ab errore, vel ignorantia, vel a metu, vel a concupiscentia proinducitur . ideoque ab Aristotele iaὶ definitur inis voluntarium id, quod fit vel vi , vel ignorantia ἔ

184쪽

inde de iis omnibus ita nunc brevissimh disse-Temus, ut nitide inlelligatur quomodo ab ejusmodi caussis arbitrii libertas, ideoque humanorum actuum bonitas, sive malitia varietur. II. Atque, ut ab errore. , vel ignorantia px' ordiamur, illa definiti solet earentia , sive pri vatio cognition s; eademque spectari potest h. ere spectu it ius, in quo reperitur , & qui ignorare dicitur; sive respectu rei, quae ignoratur; sive denique'respectu modi, quu in voluntatis actum influit, ut ille voluntarius, vel in voluntarius ex cognitione , vel ignorantia fieri dicatur. . Si I 3 norantia primo modo consideretur qua tenus, Intellectu , vel i homine reperitur, illa distingui solet in Dinsifilem dei nuine b Iem . U i n-

cibilis ivel superabilis Vicatur illa PFae faci-IE , ac mediocri id iligentia vinci , velimphniri poteti P ideoque , si quis illam vincere j, vel astra

Perare non curet, eadem ignorantia 'pio , vel

assectata vocari solet; supina quidem riui tanca si quis adeo iners sit, at illa addiscesto'. si iave cognoscere negligat, quae proprii muneris esse debent, sive quae propriae coωltimi , net tu i , vel ossicio conveniunt affectat alverbdum non modo illa cognoscere negligit dedΠetram curat . atque sollicitus est ne sibi in uso ostenda natur, sibique media, vel instrumenta eripit , quia

hus facile erudiri posset ; illi propemodum fiamilis, qui non modo res,& objecta cunspicere

contemneret , sed Oculos etiam ita claude pedi, ne ultro oblatam lucem & objecta intuerv cogeretur. III. His ita positis, vel .explicat sciariisimhse. quitur quod error illei, siet ignorantia. qctae inavincibilis sit, libertatem , ac voluntarium Peri-mii ; id ςoque , quae cum ignorantia, vel eri eris

rore in vincibili fiant, neque libera, neque pro.

185쪽

DIS P. II CAP. III. - 140 inde imputabilia sunt. Si etenim liberias ortis tur ex praevia cognitione, vel intellectus iudicio, nihilque volitum esse potest , quin praec gnitum fuerit, atque voluntas non libere sed necessario judicium ultimum intellectus sequi debet, si intellectus ipse aliter de re judicare, eris rorem vitare, vel superare non potest , ideoque non liberE , sed necessario errore abripitur, etiam voluntas ipsa non liber h. sed necessario

in obiectum ipsum sibi ab intellectu propositum

seretur, ideoque voluntatis actus in voluntarius

erit, ac ipsi imputari non poterit. IV. At, si error, & ignorantia vincibilis si, sa-eilh nimirum vinci, vel superari potuerit. haec'

libertatem laedere, in voluntarium actum ess cere, ideoque a peccato excusare non poterit. Si etenim quis errorem, quem facile superare potest, superare contemnit , quin etiam consulto, deditaque opera nititur ut in errore persistat, error ipse , vel ignorantia libera & voluntaria erit; ideoque quidquid ex errore voluntario O-:riatur , vel ex hoc ignoraret dependeat, similiter libertam; ac volun rarium censeri debetia

Sic ex. gr 'ui intelligat se legem violare posisse , vel subinde malum operari nisi legem ip-'sam , operisque naturam . & circumstantias optime inquirat. hic ubi legem inquirere circu instanistias explorare contempserit, sive in errore pem fistere libere , atque cbnsul id voluerit, censetur etiam legem violare voluti se e quidum ebi et ais te premitur , vel a surore abripitur ita se men iis impotem fieri experiatur, ut plura contra

legem , ac honestatem ericiat . si liber E , ac voluntario in ebrietatem, aut iram labatur, liberε quoque , vel voluntario censeri debet actus illos voluisse , quos cum ebrietate , Vel Ira conis

186쪽

lun hos esse cognoverat. Hinc illi , etsi actualiter cogniti, vel in se liberi non sint, liberi tamqn , vel cogniti in caussa dicuntur , quod cognita , & libere volita sit illa caussa , ex qua effectus illi sequantur; unde Scriptura homines illos vituperat, atque admissi sceleris

reos expresse docet, qui ex nac ignorantia vinincibili peccaverint, eumque iniquum esse testatur , qui noluit intelligere ut bene ageret , atque ab Alexandro VIII. Rom. Pont inter alias perditorum hominum opiniones haec etiam damnaista fuit quod Peeeatum Philosophieum , seu mora Istquam tumvis grave in eo , qui Deum ignorat, veι de Deo actu non cogitat, es grave peeatumded nomes offensa Dei , neque peccatum mortale dissolvensam ieitiam Dei, neq; aterna pana dignum s quem

admodum in hoc ipso sensu damnata iam me. rat in Concilio Diu politano Pelagii sententia . quod oblivio, ω ignorantia non subiacent peeis

cato , quoniam non secundkm voluntatem eveniunt, sed fecundam necessitatem .

U. inod si ignorantia secundo modo , sive rein spectu rei ignoratae consideretur, illa distingui solet in ignorantiam iuris, & ignorantiam Dinat . Ignorantia iuris est illa , qua quis ipsum jus, legemque ignorat, quid nempe fieri debeat, quid lege vetitum, praescriptumque sit: ut siquis propriae Religionis dogmata, regni leges, muneris, vel conditionis olficia ignoret. Igno. rantia facti dicitur illa , qua, licet aliquis leges

optime noverit, quid veritum, praescriptumquest cognoscat, ignorat tamen an actus iste peculiaris ab illa lege respiciatur . sive legi opinpositus haberi debeat. Hinc ignorantia facti lon, RE ncilior. & frequentior est . atque in illis si aua conspicitur, qui legeo omnes optime n

187쪽

DIS P. II. CAP. III. y rυ verint. Cum etenim facti alicuius , vel actus humani bonitas , lugumque vis a variis temporis loci, personae , rurumque circumstantiis ii a deis pendeat , ut si illarum aliqua varietur, ipsa quoque legum vis,& actus bonitas variari subinde debeat , vix , ac ne vi X quidem certo deis

prehendi . vel definiri potest, ut m actus ista legibus in t li casu, hel circumstantiis subii

Si quis itaque adhibita morali diligenti a ut

hanc ignorantiam facti superet, ab illa tamen, vel ab errore liber non si, sed facti ignorantia operetur in voluntari E malum operatur, ideoq; malum ipsi imputari non potest, sed a peccato excusatur 1 scuti certe in Sacris Literis ab adulterii scelere excusatur Abimelech, qui cum Saram Abraha mi sororem , non vero si inui uxorem quoque esse intellexisset, ipsam sibi uxorem accipere meditabatur .

VI. Long E dissicilior est ignorantia iuris, ideoque dissicilius libertatem adimere, in voluntarium actum essicere, vel a peccato excusare illa potest ; cum facile intelligi, cleprehendique possit quid lege vetitum, sive sancitum sit. Ac de naturali quidem iure, vel aeterna lege, quae singulis hominum cordibus inscripta dicitur, nulla inmncibilis ignorantia concedi solet, ut quod bonum sit amandum , malum fugiendum ἐalteri fieri non liceat, quod sibi fieri nemo vellet , aliaque id genus plurima , quae praecept λ . ii ' Κ 4 pria

in omni parte error in fure non eodem loeo, quo iam ignatantia haberi debebit, cum jus finirum .de. possietie. & debeat facti interpretatio plerumque etiam doctissmos fallat. Die. Πώ. XXII De s. ur a. Regula in iuris quidem ignorantiam cuique nocer. facti vero ignorantiam non nocere. Dig. ιM. ι z. s.

188쪽

primae elastis, sive prima Moralis principia vocari solent, ut alibi demonstrabitur . In vincibi Iis quoque ignorantia dari non potest id et praeia' ceptis illis, quae in Decalogo continentur , quaeqς secundae classis, vel se eundi generis appellantur, quippequae eX primis ψ vel ex ips, fationis luia mine nitidE deducantur, atque cum iis arcti mismE, vel intim E coniungantur ut stisius , MOpportunius Cap. r. & 8. ostendetur ubi de divina , ac humana lege differetur . Secus vero de praeceptis tertii generis, quae paullo obscuriora sunt, longaq; serie ex aliis inferuntur , quemadmodum etiam de humano iure, quod libere eκPrincipum arbitrio praescribitur , in vincibilis ignorantia admitti poterit; ideoq; actus illi, qui ex culpabili , vel superabili iuris ignorantia

fiunt, neque libertatem minuere, neque actus humani malitiam excusare poterunt; sicuti cer-th libertatem hanc adimet, omnemque culpae

labem auseret ignorantia, vel error ille, qui culpabilis , vel insuperabilis suerit. ιVII. Si deniq; ignorantia ipsa , vel error cum

opere , vel actu comparetur, si nimirum consideretur ille modus , quo ignorantia in actum influit, vel ad actum ipsum conducit, haec in an

recedentem , & eoneomitantem distinguitur. Α n.

tecedens ignorantia dicitur illa, quae ita voluntatis determinationem, vel actum ipsum praecedit, ut efficaciter in ipsum influat, atque svoluntas ex ignorantia ipsa veluti conditione inclinetur ad operandum; ideoque , nisi ignorantia praecederet, actus ille non fieret , sive voluntas ab operando des steret. Sic ex. gr. dum Lamech Cainum inter arbusta latitantem occidit, dum seram esse putaret, ita ex ignoranistia operatus est , ut si ro vera hunc homi is

189쪽

DISP. II. CAP. III. T 33nem non seram esse cognovisset, eerth ab infligendo vulnere, vel emittendo telo abstinui 1set. Ignorantia verό concomitans vocatur illa, quae, etsi voluntatis actum praecedat, non est tameni uitis caussa, atque ita voluntas ab hac ignorantia movetur ad operandum , ut, etiamsi eria ror, & ignorantia auferretur , tamen voluntas

ipsa ab opere non desisteret; ut ex. gr. si quis interim dum hominem sibi infensum perimere meditatur, telum inter arbusta emittat feram occidere volens, sed revera hominem ipsum ibi fortuith latitantem occidat, etsi tali iactu hominem occidere non voluerit, vel hominem esse ignoraverit, etiamsi tamen hominem esseeognovisset, telum nihilominus hominem occisurus projecisset. Plerique addere solent aliua ignorantiae genus,quam obsequentem appellant , quae nimirum aliquem voluntatis actum sequatur , id est liberE volita , electa , quaesita fuerit ἔsed chm ejusmodi ignorantia subsequens ab a sectata , vel superabili minimE distinguatur, hic iterum repeti, vel uberius explicari non

debet ἀVIII. Porrb clarissimh apparet, quod ignorantia antecedens ita libertatem perimit, Veiin voluntarium actum effcit, ut omnem prorsus ab illo peccati labem excludat; neque etenim voluntas actum eligeret, nisi ignorantia, vel errore abriperetur; vel tota caussa cur voluntas operetur est error ille, qui invitam, nihilque tale cogitantem inflectit, sive determinat ad Operandum . Ignorantia verb eoncomitans nihil voluntario, vel libertati detrahit, ideoq; nihil peccati

Iabem extenuat. Quamvis etenim error, & ignorantia concomitano non ita deterininet volum

190쪽

tatem ut ab ipsa voluntas veluti ab occasiono inclinetur ad operandum , ipsam tamen voluntatem sc affectam,& inclinatam esse supponit,

ut quamvis etiam error abigeretur, eundem tλ-men actum voluntas exereret, vel actum ipsum

quem ignorans producit liberh quoque ,& ipsius

eonscia produceret. Unde hoc insigne quoque discrimen inter ignorantiam antecedentem , Mconcomitantem constitui pol est, ut quae ex istgnorantia antecede me producuntur, ita producantur, ut ubi peracta , vel admissa fuerint d

lorem, & paenitentiam excitent, atque , si fieri posset . voluntas illa insecta vellet; quae ve rh ex ignorantia concomitanti fiunt , non dolorem , & aegritudinem, sed aliquando potius Iaetitiam excitent; ut voluntas, si illa iam so . tuito , vel inconsulto facta non forent, eadem libere , consultoq; iterum faceret; quamvis etiam de iis, quae ex ignorantia antecedente facta sue ἀrint, possit aliquando voluntas deinde ae lectam iaIX. Quemadmodum vero libertas ab ignorantia minuitur . vel prorsus eliam perimitur,

quod ab illa cognitio, sive iudicium intellectus

Ita austratur , ut ipsa proinde voluntatis electio impediatur , ita quoque metu libertas vitiatur , quod in metu flexibilis , ac indifferens arbitrii vis in unam potius, quana alteram partem inclinetur . sive ad unum potius, quam ad alte rum obiectum dirigatur. Hi ne vis. & coactio, quae a Iurisconsultis optime definitur major νei impetus qui repelli non.potest . atque intrinsecae

voluntatis propension Opponitur, in voluntarium actum efficere existimatur. Cum tamen non qui Iibet metus vim inserat, nec eliam metuS qui

libet libertatem auferre potest ideoque expliacari nunc debet, quae vis, ac metus libertatem minuere, vel etiam extinguere fortasse possit .