장음표시 사용
191쪽
X. Atque illud inprimis veluti certum habe.ri debet, quod internis actibus volu ut alis nulla vis inferri potest, ideoque quilibet actus , quia voluntate quocumque modo producatur , sen iper voluntarius ese debet. Si etenim actus ille voluntarius vocatur. qui a voluntate producitur , in quem voluntas inclinat, sive qu i a voluntate elicitur, certe quocumq; modo, vel occasione voluntas inclinetur ad operandum, se n. per voluntarie operabitur, alioquin nolens vellet, tuis peret refugiendo , odiret amando , in quo maniis sestissima contradictio reperitur. Hine Deus ipse.
qui miro, & ineffabili modo in i psis hominum voluntatibus operatur & velle, & de voluntatiabus hominum quod vult, & cum vult iacit, habens sine dubio cordium humanorum quo place
rei inclinandorum omnipotentissimam potestatem, potest quidem voluntatem ex notem e volen4tem essicere, vel ipsam ex una volitione & amore, in amorem alium , seu volitionem trans serre, non tamen efficere potest, ut illa nolens velit,
id est aliquem actum producat, qui voluntarius non sit . Quod si Deus ipse prima voluntatis
humanae cauta, supremusque dominus volu tatem cogere, vel interioribus, & propriis Gjusdem actibus vim in serre noo potest, mult licerte minus id poterit quaecumque creata caucia, quae supra voluntatem nullum dominium habere, vel exercere potest, atque praesertim illa , quae corporea sit, ideoque voluntati suta iecta quodammodo censeri poterit. Hinc vinis culis quidem, minaci t, ranni vultu. verberibus, ac ipsa morte corpus terreri , vinciri, c
gi . vel stringi potest, animus tamen , atque voluntat resistere. ac reluctari potest , & illum
Non eivium ardor prava iubentium ,
192쪽
' Mente quatit solida, sed A .. --,-- si fractus illabatur orbἰs Impavidum ferient ruina ; ta in .i ei Viat cle Catone dixit Poetams- .i euncta terrarum subacta ' Prater atrocem ao imum Catonis , b '
ruidquid demq; fato, sive casu contingat . Ea em tamen voluntas sententiae, sive propositi tenax constanti mitie perfflat . ut olim Uictrix eaussa Dras rueuit , sed victa Catoni. 9 - XI. Exterioribus tamen, ac imperatis acti-ibus vis inferri potest , iis nimirum , qui avom luntate quidem imperantur, & eliguntur, sed ab exterioribus tamen corporis viribus , sive pΟ-tentiis exercentur Poterit enim ab extrinsecavi, contra voluntatis desiderium , & propen a fionem ita corpus impelli. sive moveri; ut a cium illum extrinsecus exerat, a quo voluntas ipsa prorsus abhorreat, sive actum oppositum illi. quem voluntas libere , ac propria. vel inis trinseca sui propensione eligeret. Unde exterior actus ille . qui in corpore producatur, quan diu in voluntate opposita propensio, vel interior actus oppositus perseverat, coactus,& inis voluntarius censeri debet; ideoque , cum bonitas, & malitia solum in actu libero , non vero coacto, vel necessario reperiri possit, exterior actus ille neque moraliter bonus, 'neque malus esse poterit. Quod si extrinseca vis illa non modo corpus adigat, & impellat, sed ipsam quoque voluntatem sensim alliciat, & inclinet , ut tandem voluntas ipsa interiori acta idem eligat. quod ab extrinseca , urgente, Vio lenta caussa sibi proponitur, actus ille partim
193쪽
voluntarius, partim in voluntarius censeri poterit; ita nimirum voluntas ipsum eligit,ac in ipsum inclinat, ut si fieri posset, ipsum non vcllet, scpOfito nempe timore, vel extrinseca vi non eligeret; ita operatur,& objectum illuu amplectitur, ut non amplecti, vel declinare desideret. Sic eX gr. meris eator , qui oboria tempestate mortis instantis timore merces In mare pio iiciat, libere quidem . ac voluntarie ipsas proiicit, non proiecturus tamen si tempestas aliter sedari, sive mors d clinari posset; qui praedom mortem minitanti pecumas erogat, vitamque pecunia redimit, voluntarie pecuniam elargitur, non daturus tamen si praedonis vim effuge te, si ve dilabi posset. In his itaque , aliisque innumeris exemis Plis, quae afferri possent, duo mala voluntati proponuntur, quorum utrumque illa refugit, vel ab utroque abhorret. Si tamen alterutrum necessar o subeundum sit, voluntas ipsas in minus Vel: l aus malum , quod sibi tunc veluti bonum proponitur , ita, uaesinat . ut illud eligat, ac libere an plectatur; unde actus ille, quo minu S. malum amplessitus , simpliciter , efficaciter , absol ut voluntarius vocatur, seeundum quid lero S in caciter in voluntarius . . XIII. 1 Hinc manifest issime apparet quod metus, qui coenque ille sit . sive ut a Iurisconsultis vini ne deficii tur . instantis , vel futuri periculi caussa 4mentis trepidario ta , libertatem Omnem non adimit, neque in voluntarium actumessicit, sed soluin flexibilem arbitrii vim minuit, sive minus voluntarium actum reddit, ideoque. Dre aiι Prator. quoκ m/em eausa Mixtae igitur hujusmodi actiones cum sint, spontaneis tamen magis sunt similes. quippe cum eligendae. sine tunc cum aguntur. AD ,Eιο. Alc. III. e. a.
194쪽
peccati labem extenuat. Cumque voluntas ex natura propria sempei bonum , aut certe ex du hus malis, quae sibi proposita fuerint, minus malum veluti bonum amplecti debeat , faci- intelligitur, quod nullo me tu , nec ullo loris , & mortis etiam timore inflecti, vel ineusari debet , si divinam , aeternamque. legem Ut laverit. Cum etenim divinae legis trant gressio, Dei iniuria, peccatum, ac aeterna mors, qua peccatum ipsum veluti paesa consequitur , longe gravius, majusque malum sit , quim dolori,S mors, si illa cum dolore, vel morte comparetur, nunquam veluti m nus malum, vel bonum cenis
seri poteri t . ideoque a voluntate eligi non po- erit; unde qui metu peecare r. levius quidem secearet, qui in qui dedita opera , ultroque viceus ad mitrere , ab ipsa tamen peccati, vel se Ieri s labe excusari non posset . Secus verb de humanis legibus, atque externis actibus ; dui ad vitae societatem , & ossicia pertinent, censeri ideis bet. In iis etenim si metus non quicumve, vel levis , ω vani hominis , sed qui merito in
hominem eo aestantissimum cadat , sive metu
stis mali ut Labeo faὶ interpretatur, ἐnfercessemr i t, actus ille veluti in voluntarius, nullus , &ii ritus cereseri solet , ideoque a servandarlage vel ab obligatione liber, & immunis existimaa. tur: unde celebre responsum illud Romani Pra toris apud Jurisconsultos, quod metέs ea ra
a ιib. ait Praetor F. Quo/ metas eaus ' ob nonnulla laus quidem minime. sed venia exhi-hetur, cum ea, quae non debet, agit quispiam ob ejusmodi, quae ab humanR na ira excedunt, aio s ulli nerenturς quaedam autem forta ite su nil ad uuae Perp trisnda nemo cogi, Compellique potest, sed --
Lius extrema quaeque pati, ae mini conveniti Mi ib.
195쪽
DIs P. II. CAP. m. 1 paestum erit, ratum non habeo , ει effatum illud apud Iheologos, quod heeloia , sive Ecclesiastica lex non obtigat eum gravi ineommodo , gravis nimirum , ac evidenti, ineommtidi metu ec-
et lesiastica: Iesis uim & obligationem cellare. Sed haec alibi fusus ubi de disina, ac humani Jege , earumque vi, vel obligatione diiseretur. XI M. Aliqua postrem 6 de concupiscentia, vel affectibus adjungi debent quibus libertas ipsa minui . vel actus in voluntarius fieri existimatur. Cum etenim humanis affectibu , tanta plerumque vis esse vcssit, ut hominem voluisptatis illecebris delinitum in sensibilium rerum amorem vel insistur, abripere illi soleant, atq; sexibilem arbitrii Wim in malum sibi vividius , propos tum adigere , libertas ipsa ita concupi icentia, vel affectibus ladi, vel ex lingui uti detur, ut actus ille , qui ex affectu, sive concupiscentia fiat On voluntarius existimetur Hinc
A postolus querebatur video aliam legem in membris meis repugnanιem legi menιrs mea , ε captivantem me in lege peeeata la) ; quemadmodum universaliter Divus Iacobus asserit, quod nusquisque tentatur a concupiscentia sua abstractus, O illectus ibὶ .XIU. Ex iis tamen , quae superiori Capite diximus. inferri, vel demonstrari facile pol erit , quod affectus illi, peccati fomes, sue con.
cupiscentia libertatem non adimunt , neque proinde in voluntarium actum efficiunt. Quamvis enim post primi parentis peccatum proni sint sensus hominis in malum , atque in nobis animales spiritus,& imagines excitentur, quae nos in sensibilium rerum amorem vehementer alliis hiant s
196쪽
ciant, & frequenter ςtiam abripiant , eerri M-mum tamen , perspectumque est, quod humana Moluntas, purior nempe , ac superior hominis pars, ejusmodi illecebris resissere, dissentiri. , alib amorem convertere , & oepositum amplecti potest; unde, si assentiri potius, quam dissentiri voluerit, libere, ac voluntarie 4ssentietur ;ideoque actus ille simpliciter, & absolute voluntarius censeri debet. Levius tamen sortasse ille peccaverit, qui gravi tentati0nis vi, vel asis ferius impetu abstractus,&i illectus peccaverit, quam qui n0llo invitante, dedita opera , sol que perditς voluηt tis arbitrio lςgem violaverit: sinde communiter dici solet ,. quod leviora sunt infirmitatiν, quam maliti . peccata, cum in itinais voluntas affectibus, carnisque illecebris . . v glxoncupiscentia: libere cedat, atque succumbat; in his vero voluntas ipsa affectus.& concupiscen- iam sollicitet, additisque vel uti stimulis ad pec candum excitet, si ve ex peccato alfectum , ω
. XU. Fieri tamen aliquando potest , ut gi&ctuum vi libertas,& voluntarium no9 modo minuatur, sed ita quoq; adimatur, ut in IolunIarius actus sequatur. mando nimirum aliquis ita suribito, ac vehementi animi, vel potius corporis affectu movetur ,& concitatur , ut nullum comsilio, deliberationi, vel cognitioni locum relinquat, sed actum exerat, qui proinde.ex dein sectu praeviae cognitionis in voluntarius cense ais tur. Sic eX. gr. si ciuis ab aliquo laedatur ita repente naturali quodam, ac improviso spirituum animalium motu excitatur , ut nihil cogitando. nullaque praevia cognitione laedenti alapam , vesvulnus etiam infligat; quemadmodum se requilabitur , repente, ves inconsulto manum eXtenindit .
197쪽
DIS P. II. GAR. III. x Sedia . Eiusmodi motus,t qui ae cor por is spiritibus iuxta Mechanicae leges excitatis in corpore producuntur, & omne mentis humanae iudicium , ac voluntatis deliberationem praeveniunt, motus primo primi a Theologis appellantur; quemadmodum alii, qui plenum quidem, persectumque , non omnem tamen voluntatis . consensum praecedunt, primo secundi , vel femi- pleni dicuntur ; ideoq; iicuti primi persecte, si ve simpliciter
in voluntarii vocantur, ita secundi voluntarii quidem simpliciter, secundum quid autem in voluntarii, hoc est minus voluntarii censentur,unde etiam
levius a legibus puniri , sive tacilius excusari solent. Sed de his , aliisq; pluribus , quibus humanae voluntatis libertas, ideoque actuum bonitas, sue malitia minuitur, in Disp. III. Cap 6. usi iis adhuc,& illustrius loquemur ubi de AD sectibus humanis , illorumque vi disseremus.
CAP. IV. De humanorum actuum bonitate, se
, mal IIa .l ae de humanorum actuum bonitate . sive malitia praesenti Capite dicturi sumus e larissima fore putamus si illa perspecta jam suerint, quae superiori lo- oravi es a coexposuimus . Cum itaque nihil frequentius.asseri, vel in Ethica repeti soleat, quam humanae , voluntatis actus bonOS, vel malos effe, Ethicam de bonitate, vel mali. tia disserere , hominem adi beatitatem bonis actibus dirigi, malis ab ipsa deflactere,illud hic nitidei om. H. L COR
198쪽
eonstitui, vel explicari debet in quo bonitas ejusmodi, si ve malitia consistat; unae oriatur; quove uiscrimine boni a malis actibus disti guantur: quod uticlarius intelligi , deprehem dique possit, varias bonitatis ideas, variasque
Philosophorum sententias exponemus, ut e XIn de melior, ac verisimilior eligatur .
II. Bonum itaque . duplici modo spectari, sive considerari potest , ph ιὸ nimirum, vel metaph,'ὸ . & moralipers unde bonum. aut bonitas alia ph, sica, vel metaphysica,alia moralis vocatur. Bonitas physica est illa perfectio, quae phy-sch , sive realiter in quolibet enle reperitur, velentitas ipsa rei quatenus a voluntate appeti , vel
diligi potest; unde illud ab Aristotele definiri
iam diximus id , quod omnia appetunt. vel ain petere possunt; illud nimirum , quod ab huma na voluntate inquiri, sive amari potest; unde quodlibet ens , cum entitatem aliquam habeat , aliqua in etiam bonitatem physicam habere debet,
ideoque bonitas physica transcendentalis , vel inseparabilis quaedam entis proprietas illi arcti iasi me , & necessario coniuncta censeri 'let. Et certe. sicuti quodlibet ens Physicum divinum, ac infinitum esse participat, ita quoque divinam, ac infinitam bonitatem , sive persectionem illud
participare debet , ut in quolibet ente creato tenuis quaedam divinae bonitatis pars, atque vestigium veluti impressum effulgeat. Bonitas vero moralis est illa persecta o, quae in ente, vel
bono physico ab aliqua taussa veluti adjuncta, vel superaddita reputatur. qoa moros ipsi, vel humanae voluntatis actus irigi , vel perfici posisent ; unde inter priscam, ae moralem boni. tatem hoc insigne iustimen reperitur, quod bonitas physica veitui proprietas quaedam , Riqι
199쪽
DIS P. II. CAP. IV. x63 persectio entis ph, sici inseparabiliter illi conis iuncta , sive cum illo identificata concipi d
bet; bonitas vero moralis est veluti modus, perfectio, proprietas, quae enti liberh ab aliqua caucia ita superadditur, ut illi non superaddi, vel ab illo separari quoq; potuerit. Itaq; Deus veluti
prima, ac suprema cauta, a qua veluti sonte, primaque origine quodlibet ens producitur, poterat enti a se producto bonitatem , & persectio nem aliquam imprimere, quae illi phylice , realiter , inseparabiliter adhaereret; vel, si accuratius adhuc loqui velimus,dum libere aliquod ens
crearet. se nimirum aliqua ratione communiis
caret , debuit illa enti perfectionem aliquam , vel bonitatem imprimere, aliqvam nempe infinitae suae bonitatis partem communicare , cum imponsibile certe sit Deum entitatem propriam , simulque propriam perfectionem , ouae entitati inseparabiliter coniungitur, vel ab illa non distinguitur, non tribuere. Cum oue similiter
Deus inter entia creata liberam hominis voluntatem libere produxisset , quae varios, &oppositos actus elicere , operari vel non ope in rari poterat, Deus ipse rebus, vel entibus physicis a se creatis, entitatem aliam, bonitatem, vel persect ionem adiungere , vel superaddere potuit, cujus amore liberi voluntatis actus meialiores, persectioresq; sorent, iisq; libera, flexibilis, ac indifferens voluntatis vis, cupiditas. &impetus coerceretur ἡ & quemadmodum ex bonitatis physicae , quae in objecto physico inseparabiliter , ac veluti primarid reperitur, amore voluntas ipsa physice perficitur , ita ex bonitatis, vel persectionis moralis, quae in eodemente, vel objecto physico ex hac hypothesi , institutione , vel secundario reperitur , amore , voluntas ipsa moraliter perficeretur.
200쪽
III. Quemadmodum itaq; voluntas 19elsepvsco, vel ex natura proprii m genito veluti ponis de re ad bonitatem' physicam dirigitur, unde illius propensio, vel actus physich bonus vocatur; ita quoque voluntas ipsa in esse moris, sive moraliter, dependenter nimirum ab institutione di vina, ad bonitatem moralem dirigitur, uo de illius propensio, vel actus moraliter bdnus, aut , s voluntas ab ejusmodi morali bonitate libere
deflectat, moraliter malus appellatur . Hinc manifestissime apparet bonitatem moralem , quae mvoluntatis actibus deprehenditur, oriri , vel dependere ab ordine, seu relatione ad bonitatem moralem , quae in obiecto reperitur; ideoq; a lege , sive decreto, quo Deus bonitatem illam
hule potius quam alteri actui, huic , vel alterienti superaddidit; sicuti moralis malilia a privatione illitis ordinis , vel relationis, quam V luntatis actus ex divina lege habere deberet: unde sequitur, quod actus ille moraliter bonus esse, vel dici debet , qui ad bonitatem illam moralem enti superadditam dirigitur, sive ordinem illum habet, qui a Deo humanis actibus est constitutus; ille moraliter malus, qui bonitate mο-rali careat, vel ab ordine voluntatis actibus con stituto deflectat ; 4sse denique indifferens, qui neque ad bonitatem inoialem dirigitur, neque
ab illa deflectit, qui neq; ordinem illum exequitur, neque destruit; cui nempe nulla moralis bonitas, ordo, vel finis est constitutus ,
qui denique nulla lege , sive decreto diri
IU. Ab hac opinione sive doctriha, quae alio. qui clari issima, atque certissima haberi debet, illi dissidere, vel bissentiri videntur, qui bonitatem ipsam, ad honestatem quibusdam actibus