장음표시 사용
331쪽
DIS P. II. CAP. IX. 2ς 3pore violari possint, ideoque actus ille, qui vetitus est, semper illicitus sit, adeoque nunquam fieri possit, unde praecepta ipsa dicuntur obligare semper , ω ad femper, ut semper illicitum ,
vetitumque sit furari, ac occidere; assirmativa vero, quae actum aliquem imperant, non sem-Per obligant, nequh semper actum illum exeri
jubent, sed in certa solum temporis, rerum, joci circumstantia, ut aliquo proinde tempUris spatio deseri, vel ommitti possint. Sic Deum
colere , amoris, aliarumque virtutum actus elicere certis solum temporibus jubemur, quibus
definiendis inter se Theologi dissident, ut Disp.
XVI. Aliqua tamen sunt iuris naturalis praecepta , quae licet a natura ipsa , vel a Deo prae scripta luerint , cum tamen ex hominum dispositione , sive contractibus oriantur, poterunt ali quando explicari; atque ubi mortis, alteriunque incommodi timor impenderit, s ne ulla sceleris labe violari. Sic ex. gr. aliena rapere, si ve surari divina lege prohibetur; cum tamen honorum divisio, sive dominium ex libera hominum voluntate, ac fortuito plerumque casu dependeat, illa in commune generis humani, sive naturae praejudicium, sive hominis perniciem fieri certe non poterat; ideoque qui maxima , vel extrema inopia, sive necessitate pre . matur, ut vel mori debeat, vel aliquid ex a-
Iienis bonis surripere, tunc iis libere veluti propriis uti poterit; qui mortem aliter evadere, propriaeque saluti consulere non potest, quam si alienas segetes diripiat, id jure praestare poterit , antiquius enim, longhque essicacius est
illud naturae jus, quo quilibet hominum seipsum defendere, vel conser vare potest, quam illa bo-
332쪽
norum divisio ab hominibus instituta, qua diis
visione sublata, omnis etiam divinae legis au . toritas, qua surtum prohibetur, in eiusmodi peculiari casu cessare debet; sive non legis quidem autoritas, roburque imminuitur, sed materia solum huic legi subjecta variatur, ut amplius in communi, vel generali lege minime
XVII. Quod si divini quoq; iuris praecepta
commode explicari, vel benigne exponi subinde possunt, meliori certe iure id fieri poterit in humanis legibus, quae liberE sunt ab hominibus institutae, ideoque pro varia temporis conditione variari, dirimi, sive cessare solen Communis est itaq; Iurisconsultorum , ac The logorum omnium sententia, quod humanae leges, sive civiles, sive sacrae illae suerint, cum gravi incommodo obligare non possunt; atque illam Legislatoris mentem fuisse merito existimatur, ut in illo casu, quo ex legis observa tia mortis, alteriusve gravis incommodi periis culum oriatur, lex ipsa cesset, ac veluti extimguatur . Communis est etiam opinio, quod D. aes funt interpretanda benignihs, quὸ voluntas earum confervetur sa) s ut illae nimirum facilius, atque alacrius ab hominibus observentur ἔ unis de etiam celebre effatum illud constanti Iuri consultorum, ac Theologorum omnium voce mirifice confirmatum , quod odiosae leges restringi, vel mitius exponi debent; privilegia
vero, sive favorabiles leges sunt ampliandae, atque alia id genus plura, quae a Iurisconsul, tis, ac Theologis adhibentur. Tantum itaque . abest, ut in ejusmodi easibus legem violare nouliceat s
333쪽
DIS P. II. CAP. IX. 291 liceat, ut ille potius veluti prudens merit dexisti is
metur, qui epicheia , si ve prudentia noverit te
sum dignitati , simulq; proprio commodo , atq;
incolumitati consulere. Hinc in Evangelio a Da- vid a Christo commendatur , quod ex quinque panibus propositionis, quibus ex veteris legis praecepto solis Sacerdotibus vesci licebat, in maxima necessitate comederit; cumq; nullus alius ensis suppeteret, quo se tueretur, Goliath en sem, qui in Templo veluti anathema appensus fuerat, arripuerit; quod innumeris etiam exemplis aliis mirificE confirmatur, XVIII. Atque hactenus quidem de legitima .ae justa legis interpretatione, vel explicatione, quae vel a Principe, sive Legislatore, vel a consuetudine, vel a privatis etiam, prudentibus viris adhiberi subinde potest . Proximum est , ut aliqua de legis dispensatione attexamus, quae ad
interpretationem , explicationemque legis maxim E accedit.
Cum itaque in humanis actibus , in ipsis re .
rum , personarum , loci, vel temporis circumstantiis tanta varietas esse soleat, ut illa, quae in commune Reipublicae bonum edita , sive praescripta suerint, aliquando noxia , vel in comismoda videantur, optimo , sapientissimoq; consilio institutum esse conspicimus, ut aliquando legis aut Oritas relaxetur, sive in legibus ipsis dispensatio, ubi id merit δέ ac prudenter fieri
poterit, concedatur. Hinc d spensatio communiter definitur relaxatio iuris eommunis eum coisgnitione causis facta in quibus am eas ibus ab eo ,
qui habet iurisdictionem . Dicitur relaxatio juris com mpnis, ut ab interpretatione distinguatur,
334쪽
In qua Iegis autoritas non minuitur, aut aliqua ex parte relaxatur, sed solum exprimitur, peculiarem illam personam, sive casum, de quo disputari contigerit, in communi lege non contineri. Fieri verλ, sive concedi debet in ali-ruibus solum casibus, partim ut a privilegio istingui possit, quod perpetuum esse plerumq;
solet, ac veluti privata lex quaedam haberi debet; partim etiam ut ab integra legis abolitione, vel abrogatione secernatur. Autoritas etiam In dispensante, vel jurisdictio requiritur, aIioquin legis robur infringere, minuere non pOLiet; bdeoque par, & aequalis autoritas in seis renda, vel dispensanda lege requiritur et unde inserior in Iege, quae a luperiore praescripta fuerit , dispensare non potest, nisi id ipsi ex superioris imperio concessiim fuerit. Ut dentiaque dispensatio iusta, ac Iegitima sit, postre- md requiritur, ut non temere, & inconsulto. solo nimirum Principis arbitrio, sive rogantis desiderio, sed ex aliqua rationabili caussa conia cedatur, quae tanto major, & gravior esse debet , quanto nobi Iior, utilior, atq; severior est illa lex, cui dispensationibus ejusmodi derogatur, alioquin ejusmodi dispensationibus, quas immerith concedi contingeret, Iegis autoritas, ac dignitas, moralis disciplinae severitas sensim lanis guere, vel dixtingui propemodum videretur. Hina optimE a Tridentina Synodo definitur quod iuris
gens, susiaes rario , maior quandoq; utiIitas pa-sulaverint, eum aliquibus di pensandum esse , id
caussa cognita , ac summu maturirate, atque gra
tis a quibuscumque, ad quor dispensatio pertis bit , aliterque facta dispensatio subreptilia eminseatur is . Cui co SUL. 3ν. v. a . .e r f.
335쪽
DISP. II. CAP. In ip Cui quidem saluberrimo Tridentini Concilii
decreto non mod5 perennis Ecclesiae consuetudo, quae primis etiam temporibus floruisse eonspicitur, sed ipsa quoque Apostolorum exempla
praeliinerant, ut ex innumeris Ecclesiasticae historiae locis apparet. Itaq; reprehendi merith pote rit qui sine caussa , vel prorsus immeri id dispenissari desiderat , ac solo libertatis, & voluptatis amore a communi legis onere solvi, vel
eximi curet. Ille nimirum Ρrincipem , qui nibitast aliud, ut praeclar E monuit Aristoteles, quam custos iuris ta , tacith impellit, ut immerito legem instingat , eiusque robori, ac dignitati plurimum detrahat; unde ejusmodi dispensatio , sive petentem subditum , sive etiam Principem ipsum conside res, prorsus illicita censeri debet: ideoq; 1ic Et valide concedatur , cum certE lex ipsa solo , Principis imperio, seu voluntate sublata, vel ab rogata fuerit, licith tamen adhiberi non potest , cum naturalis juris obligatio perseveret, atqῖ ex illicita dispensatione , vel ipsius usu scandalum plerumque oriri consueverit. XIX. Quod si dispensatio non modδ sinh ea uia sa peti, sive concedi contigerit, sed etiam ob ἀνσrione ,.vel subreptione quadam suerit impetrata , salsa nimirum exponendo , vel reticendo veis
xa, ut Principis animus, qui alioquin legem dirimere , vel dispensare non vellet, facilius inclinetur, tune dispensatio non solum illicita, sed etiam invalida censeri debet; nisi sortasse veritas illa, quae suppressa, vel falsitas , quae exposita fuerit, ejusmodi sit, ut quamvis
etiam expressa, vel ommissa laret, Principem tamen a concedenda gratia minime retarda 1 set ν
336쪽
set, ut aeeurath, ac luculenter etiam expresist In noeentius III. in Capit Super litteris de Rescriptis. Sed haec, aliaque id genus plurima apud Iurisconsultos, & Theologos, qui longii de his oratione disserunt, haberi poterunt. Aliqua potius de legis abrogatione, sive
revocatione dicenda nobis supersunt. XX. Communis est itaque opinio quod lexpositiva, sive humana , sive divina illa fuerit, aliquando abrogari, rescindi, deleri, ve I revocari merito potest sal. Quemadmodum enim Iex positiva a solo Principis, sive Legislatoris arbitrio in commune Reipublicae bonum , ac ciis vlum utilitatem posita , sive praescripta suit; ita quoque pro varia temporis conditione, ubi ni . mirum id Reipublicae utilitas exigere videatur, ita revocari , vel abrogari poterit, ut omnem vim, vel obligandi robur ammittat; quod in is numeris cerin exemplis, tum ex historia profan1 , tum ex sacris etiam Literis laetis ostendi posset. Sic veterem Mosaicam legem , quae ab ipso Deo solemniter adeo constituta, vel conafirmata fuerat, Christi Redemptoris lanere abis rogatam esse jam diximus. Sic quamvis Ecclesiae leges, quae ad morum honestatem , fidemq; pertinent, irreformabites snt, ut praeclare do iscuit Tertullianus b); Ieges tamen aliae, quae ad exteriorem cullum , & Ecclesiae regimen pertinebant, & primis Ecclesiae saeculis ab Ap stolis, Patribus , Conciliis editae fuerant, a posterioribus deinde Conciliis, sunt revocatae; sic denique nulla natio optimis lithi, sapientissimisque legibus instituta deprehendi poterit, in
337쪽
nIS P. II. CAP. IX. assqua leges ipsae rescissis , mutatae, vel abrogatae
non fuerint, ut a Gravina , Pusendor fio, a Iiisque innumeris demonstratur.
XXI. Neq; solum posteriori lege, si ge decreto lex aliqua revocari poterit, sed constanti quoq;
Iegitima, ac diuturna consuetudine . Cum etenim legitima consuetudo novae legis instar haberi possit, ut paullo superius ostendimus , sicuti no- lege veterem legem abrogari posse jam diximus, ita quoque consuetudine poterit abrogari . Quemadmodum tamen consuetudo egis vim habere non potest , nisi conditiones aliquae ac incedant, ita quoq; conditiones aliquae requiruntur , ut lex aliqua rite instituta contraria consuetudine abrogetur. Itaq; primo requiritur, ut consuetudini Legislatoris consensus tacitus, vel e pressus accedat; tota nimirum vis,& autoritas,
quae consuetudini concedi solet, ex ejusmodi consensu veluti fonte deduci debet; ideoque si
Princeps editam legem nulla consuetudine violari pateretur, oppositos actus nullos, irritos , ac injustos esse decerneret, praesertim vero si
Iegis contemptores , novaeque consuetudinis asisertores minis, ac paenis etiam coerceret, dubitari certe non poterit, quin consuetudo prorsus illicita censeri debeat, vel abusus potius, ac inviolatae legis contemptus existimari. Si tamen ejusmodi consuetudo, licet invito, ac reluctante Principe sit instituta , semper eadem , constans, ac in varia bilis per 1everet, ac te siti ma demum temporis praescriptione praescripta
fuerit, tunc veterem legem abrogare, novae
que legis vim sortiri illa poterit; diuturna si-ὶ uidem temporis consuetudine, ac legitima praeiscriptione legem abrogari, sive consuetudini roribur accedero civilibus, atque canonicis iuribus
338쪽
3ox 'E Τ Η Τ C πque praestiterit, quas ille subinde in Reipubli
Car honum proponeret: unde quod Principi pIaeuit , Iegis habet vigorem , utpote cum lege reis gia , qua de imperio eius Iata est, populus ei, ω in eum omne suum imperium, potesatem conferat σὲ .
De Conscientia, ejusque divisione.
Axima, & ine redibilis illa Iegum varietas, quas dirigendis hominum moribus partim a n tura ipsa , partim a Deo , par.
tim denique ab hominibus in-- stitutas esse iam diximus, inutilis propemodum videretur , nisi ab hominibus illae cognoscantur; nisi vivido quodam, intimoque sensit in singulis actibus exerendis ill rum vis, & autoritas deprehendatur; nisi denique voluntas ipsa de operis bonitate , si vem alitia rite judicare , vel definire ita posset, ut libere deinde bonum actum amplecteretur, legemque servaret; vel ad malum potius inflecteretur, ac Iegem violaret. II. Necessarium itaque suerat, ut non modδIex aliqua liberis hominum actibus dirigendis praescriberetur, sed ut insuper alio puriori, vel interiori lumine mens dirigeretur , quo non μ- Ium legem ejusmodi sancitam, vel editam e sisse cognosceret, simulq; actum ipsum, accidentia , & circumstantias omnes accuratissimE ciris
339쪽
eum spiceret, verum etiam nitide adverteret a.
cium ipsum ab ejusmodi lege dissidere, vel prutius cum ipsa lege congruere . Hinc merito The logos , ac Philosophos omnes in hoc mirifice
conspirare conspicimus , v I conscientiam ueluti proximam actuum humanorum legem, editae, vel scriptae legis interpretem velint, melioremque in exerendis humanis actibus ducem haberi posise; ut omnis proinde legum autoritas langue re videatur . nisi conscientiae lumen accedat.
Quemadmodum itaque de legibus ipsis superiori
loco plurima disserulanus , ita nunc varia de conis scientiae viribus, eiusque divisione complecti iuverit, ut inde quidquid ad humanos actus spectare poterat , stliciter absolvatur. III. Atque, ut obscuritas omnis. & ambiis guttas, quae ex vocibus oriri fortasse polerit, dirimatur, Observare iuverit conscientiam duisplici modo concipi , sive spectari posse Aliquando nimirum conscientiae nomine intelligitur illa cognitio reflexa , qua actus ille, qui ex
rituet, ejusque circumstantiae nitide cognoscan.
tur, et sit nulla legis cognitio habeatur, sive certe actus ille cum lege minime comparetur . Atque eiusmodi certe conscientia in homine haberi debet, quotiescumque non temere, & in inconsulto, ted praevio rationis lumine, ac huismano modo operetur , ut fusius alibi declaravimus ; ideoque tunc homo propriae Operatio. nis coi scius esse censetur, quando nitide, es a. xissimeque cognoscit quidquid intellectu . ac v luntate peregerit, sive peragere meditetur. Α- liquando vero conscientiae nomine intelligitur actus ille intellectus, quo non modo actum ipsum cognoscimus, sed etiam legem , qua talem actum praescribi, vel prohiberi concipimus; ideoque
340쪽
sue actum legi conformem, sive difformem esse intelligimus. Si conscientiae nomine sola a-cisis cognitio intelligatur, in qua lex ipsa, vel ordo cum lege non deprehendatur, illa quidem
requiritur , ut actus humanus, vel bonus, vel
malus haberi possit ut alibi ostendimus, cum
de ignorantia loqueremur; non tamen sufficit, ut bonitas, vel malitia moralis habeatur. Cum etenim bonitas ipsa, sive malitia moralis oriantur ex Ordine, quem actus humanus praevia cognitione elicitus habet ad legem, vel finem si hi constitutum, clarissime apparet, quod non solum actus ipse cognosci debet, simulque lex, ad quam talis actus dirigitur; sed etiam con
nexio , vel repugnantia, quae in actu ejusmodi cum lege proposita reperitur . se . LIV. Itaque conscientia illa, de qua disseri--s, est illa cognitio reflexa, quae simuΙ actum voluntatis, & legem considerat, eumque ordinem . qui inter actum ipsum , ac legem re petitur; ideoque talem. actum veluti illicitum, sive debitum esse cognoscit. Hinc optime Qefinitur conscientia iudieium actuale practicum, dicitans quid in particulari sit faciendum, vel ommistendum: iudicium quidem , quia, ut antea dicebamus, non modo actum apprehendere,
sive concipere debet; sed etiam de ipsius bonitate , sive malitia judicare; practicum vero di citur, quia non actus mere possibiles, scientiae instar, contemplatur, sed illos veluti futuros, sue proximh eliciendos considerat; additur postremo quod illa dictat, quid in paritieuiarisie, ri , vel potius omitti debeat; ut a sinderesi distinguatur, quae universalia solum principia considerat ,.ut quod tibi non vis , alteri ne feceris δsimulque a prudentia, quae conclusiones uni ver