Institutiones philosophicae ac mathematicae ad usum Scholarum piarum. Tomus primus quintusEduardus Corsini Continens ethicam, vel moralem

351쪽

DIS P. II. CAP. X. v stur, qui sententiam illam suffragio, vel exemisplo suo confirmarunt. Hinc opinio quaedam probabili' esse, vel dici poterit, cui ex alia terutro principio, intrinseco nimirum, vel extrinis seco , vis.& robur accedat ; ut si proinde sententia aliqua probabili, licet unica, ratione sulciatur, etsi nuperrime inventa sit, probabilis tamen censeri debeat; sicuti, si a gravi, pienti viro, nulla etiam addita ratione, doceatur, hoc illustri probabilitatis nomine doneiatur ; opinio denique magis, vel minus probaiabilis haberi poterit, si alterutro eκ sonte major in ipsa probabilitas repertitur, si nimirum pluribus rationibus innitatur, aut si a pluribus Τheo Iogis doceatur; unde sententia quaedam miniss probabilis , vel probabilior , atque etiam probabitus a vocari solet. XIV. His ita constitutis , inquiri soIet, utrum in exerendis humanis actibus conscientiam proin babilem sequi possimus, vel opinionem illam amplecti, quae probabilibus solum , non verti

certis, ac evidentibus rationibus innitatur Plures etenim existimarunt hominem operari non posse, nisi prius certo, ac evidenter operis bonitatem, si ve malitiam cognoverit, ideoque nisi certis, ac evidentibus argumentis in unam potius , quam alteram partem inclinetur, ut nulis

Ia proinde formido, vel ambiguitas supersit . XU. Sed haec opinio veluti absurda facita refelli potest. Quemadmodum enim pluribus in

locis ostendimus, ea est humanae mentis conis

ditio, ut sive legem ipsam , sive circumstantias consideres, de operis bonitate, sive malitiaeeristo, ae insallibiliter judicare non possit; ideo.

que rard admodum certis , ac evidentibus ra.

caibus 3d alterutram partem inclinetur; de sicuti

352쪽

sicuti aliquando fieri posse iam diximus, ut Iex

ipsa errore in vincibili , vel in culpabili ignoretur, ita quoque facilius continget, ut lex ipsa

probabilibus solum conjecturis cognoscatur . sed etiamsi lex ipsa nitidE , certissimeque cognosci possit, quis apertis non videat ex varia temporis, loci, personarum conditione , vel cim cumstantia, saepissime dubitari utrum lex illa personam, & casum ejusmodi complectatur; utrum in hac ipsa peculiari temporis conditione legis autoritas admitti debeat; utrum denique actus ille legi contrarius, pravusque sit, an vero potius legi cohaereat, ideoque Iicitus censeri debeat 3- XVI. Quod si de operis bonitate, sive ma. litia cognitio certa haberi vix potest, ideoque rarissime in elisendis actibus conscientia certa dirigimur, saepissime vero, ac serE sem pur probabilibus solum rationibus, & coniecturis inis nitimur , manifeste apparet, quod aliquanda conscientiam probabilem veluti ducem sequi posis mus; ut actus ille, qui non cerib, sed probabiliter bonus existimetur, eligi possit; actus ille , qui probabiliter malus appareat, omitti debeat Iline Theologorum illorum sententia qui solo certitudinis, vel sesentiae lumine dirigi nos posse putarunt, atque asserere non dubitabant non Iliere sequi opinionem vel inter probabiles probabilissmam, ab Alexandro VIII Romano Pontifice merito proscripta fuit , quippe quae rigidior , atque severior videretur, ideoq; humanis animis laqueos iniiceret. Sed haec senistentia, quae legum dignitati consulere , ac e GDaenem lihertatis , ac voluptatis licentiam nimium ici perare videbatur, paucos admodum asisertores habere conspicitur; altera vero, qu M

353쪽

mox exponendam suscipimus, quae legem exintinguere, omnemque voluptati licentiam tribuere non immerito existimatur, innumeros abis ripuit , qui in asserenda illa vires omnes, ac ingenii robur contulerunt. XVII. Quaeritur itaque an ex duabus sententiis , & opinionibus. quae inaequaliter probabiles sint, altera nimirum probabilior, altera vero minus probabilis eo gnoscatur, relicta probabiliori, minus probabilem ample isti liceat; an vero potius eligenda, vel .amplectenda sit illa, quae probabilior sit, pluribus

nimirum, gravioribusque rationibus, & aues ritatibus ianitatur relicta minus probabili. quae paucioribus . sive levioribus argumentis innixa a paucioribus etiam, minusque gravibus Theo

XVIII. Theologi, qui superiori saeculo pro.

babilitatis, sive probabilirmi doctrinam in maximum Moralis disciplinae , Christianaeque Religionis dedecus .& animorum perniciem inve mere , id fieri licere arbitrantur; posse nimi Tum sententiam minus probabilem in concursu probabilioris eligi; cum tamen prima, atque integerrima Christianae disciplinae Iumina, ex perpetua Patrum, Conciliorum , pontificum, ac Theologorum omnium doctrina, oppositam sententiam pluribus autoritatibus, atque ratio innibus ipsis clarissime tueantur, quarum aliquas nos ipsi quoque brevissime nunc complectemur.

et . Atque illud in primis afferri potest, quod flexibilis arbitrii libertas , & voluntas ipsa , quae in homine reperitur , ita ab intellectus lumine dirigi debet. , ut ultimum judicium intellectus sequatur, quo de operis bonitate, sive malitia i dicetur ι neq; etenim animus humano modo Opeis

rari

354쪽

rari posse putabimus, qui cum de rerum sum.

ma, animi aegritudinibus, aeterna salute res est , ex variis Theologis , quos Optime animorum . medicos dixeris, non meliores, gravioresque, quique puriori animorum Zelo puriora consilia suggerant, sed illos ipsos sequatur, quos

leviores , libertatis assertores, novitatum in. ventores esse cognoverit ps. Quid vero quod Theologos ejusmodi, sive probabilitatis defensores saepissime falsos,

sive deceptos esse cognoscimus, ideoque semper suspicari merito possumus, an doctrina illa, quae ab illis veluti probabilis traditur, abis solute falsa , atque erronea sit, ac rationes ilis Iae, quae ab illis subtiliter inventae, ac veluti probabiles editae sunt, revera falsae, atque improbabiles sint; quemadmodum certe innumeras illorum sententias, quae ab ipsis probabiles, ideoque licitae, ac tutae dicebλntur, ab Eccleos a veluti salsas, erroneas, perniciosas proscriptas esse dicemus 3 iniis itaque illos duces sequi velit, quos saepissime errasse intelligat; aut sola probabilitatis lumine dirigi, ex quo

errores plurimos, veluti ex insecta radice, ac morum peste prodiisse cognoscat 6. Itaque qui minus probabilem sententiam in concursu probabilioris, solo libertatis, ac voluptatis amore amplectatur, peccandi periculose exponit, non modo quod minus probabilis sententia , si cum probabiliori comparetur, veluti practice improbabilis evadit , sicuti opinio speculati v d minus probabilis , si cum alia probabiliori conseratur, simpliciter improbabilis, vel absolute falsa ab intellectu reiicitur ἔversim etiam quod opiniones illae, quae minus piobabiles csse dicuntur, atque a Theologis

355쪽

DISP. II. CAP. X. 311 defenduntur , sive opiniones ipsas, illarumquia probabilitatem intrinsecam ; sive Auctores , Mextrinsecam probabilitatem consideres, plerumque salsae , temerariae , ac perniciosae esse solent; ut qui proinde illarum aliquam temere, ac promiscue relicta probabiliori sequatur , illam se oeligere intelligat, quam falsam , & absurdania esse posse cognoscit; ideoque se in peccandi periculum, sive salutis discrimen adducat: & tanto quidem gravius, quanto gravior est lex il-Ia , quam violare desiderat, vel probabilior est illa sententia , quam deserere, vel minus probabili post habere constituit. . Sin vero potius sententiam , vel opinionem illam elegerit, quae sibi probabilior appareat , certissimus est se ab omni peccandi periculo longissime abesse , cum manifestissimd intelligat sententiam probabiliorem , veluti certam ducem

ab Adversariis ipsis haberi ; simulque cognoscat

Theologos illos , qui sententiam probabiliorem consulere, proponere, & amplecti solent, ab erroribus dissidere; ac sententias illas, quae probabiliore si fuerint, nunquam ab Ecclesia proseri pias esse . .

S. Quin etiam si Theologus, vel quicumque

operatur, ex duabus opinionibus sententiam il- Iam elegerit, quae in se non verE probabilior, sed minus probabilis, & aliquando etiam falsa , vel improbabilis sit, ab omni tamen peccati labe immunis haberi debet, ac prudenter opera tur, si illam elegerit, quae, omnibus rith , vel accurath perpensis, interim sibi verisimi Itor, vel probabilior appareat. Quum enim voluntas inintellectus coenitionem sequi, atque ab illa ve-

Iuti proxima morum regula dirigi debeat, si errore , vel ignorantia invincibili existimet opi.

356쪽

nionem aliquam probabiliorem, ac veram esse, quae tamen in se minus probabilis, vel etiam falsa sit, ab ejusmodi tamen errore eXcusatur; ideoque prudenter, ac optime operatur si intellectus judicium sequatur, ut susius ostendimus ubi de errore, vel ignorantia loqueremur. Ex suo clarissime apparet insigne discrimen , quod inter Theologos illos reperitur , qui vel minus probabilem, vel probabiliorem sententiam eleia gerint: ille nimirum, qui sententiam illam amplectatur, quae sibi probabilior appareat, etsi sententia ipsa revera minus probabilis , ac falsa soret, ab omni tamen peccandi periculo lon-' gissime abesset; ille vero, qui sententiae potius adhaeserit, quam minus probabilem esse sexistimat, etsi illa probabilior fortasse, vel melior sit, seipsum tamen peccandi periculo eX- ponit .

s. Denique si communi sententia ille, qui

dubius sit, pares nimirum ex utraque parte rationes esse conspiciat, ideoque utramque sententiam aeque probabilem viderit, alterutram eligere sine peccato non potest, multo certe minus ex duabus sententiis , quae Inaequaliter

probabiles suerint, illa deseri, quae probabilior , alia autem eligi poterit, quae minus probabilis videatur. Quis enim existimet, quod ille, qui

Pares ex utraque parte rationes, & argumenta..considerat, ac definire non potest, quae graviores , verioresque sint, operari, atque alterutram ex illis sine peccato amplecti non possit; illi vero, qui inaequales rationes inspiciat, &opiniones inaequaliter probabiles esse cognoscat, eam prudenter, libere , ac impune amplecti liceat , quae minus probabilis sit , levioribusque rationibus innitaturi quod ille, qui reli-

357쪽

. DISP. II. CAP. X. 323cta opinione probabili alteram sequ3 probabilem eligit, peccandi periculum, ideoque peccatum amplectatur; ille vero , qui relicta probabiliori, minus probabili adhaeret, nullo periculo , nulloque peccato se eXponat ille , qui in dubio versatur, atque utramque sententiam aequE probabilem videt, operari non possit, sed debeat novas rationes, & autorii es inquirere ; illi vero , qui temere, & inconsulto viderit sententias esse inaequaliter probabiles, eam deserere liceat, quae probabilior appareat, atque illam amplecti , quae minus probabilis sit psententia denique, vel opinio illa , quae, si cum altera comparetur, aeque probabilis si, prudenter eligi non possit ; illa vero , quae , si cum altera conseratur, minus probabilis si, prudenter eligi, ac tuto defendi possit pQuid unquam absurdius, quid inverisimilius, quid deterius e cingi potest, quo non modo morum honestas violetur, atque gravissimae illae Patrum , & Conciliorum autoritates superius exispositae impudentissime eludantur; sed ipsum quoque rationis lumen, ac prima veluti moralis, ac honestatis principia turpissime convellantur Exadmirabili nimirum, ac nova Τheologorum istorum sententia, ubi aliquis oppositas sententias aeque probabiles viderit, ideoque alterutram eligere sine peccato non potest, debet alterutram ex illis extenuare , debiliorem , deterioremque reddere , ut illam deinde liberE , aetuto amplectatur; atque ob hoc ipsum eam licite amplecti poterit , quod illa sibi nunc deterior appareat; cum antea ideo amplecti non posset, quod aeque probabilis, aeque a peccato remota videretur et quemadmodum , ut senis

358쪽

eur, deserere possit, nihil at ud requiritur, nisi

ut illam legi magis consormem, live proba biis Itorem cognoscat: tunc nimirum AciliuS, pr denter, ac impunius legem violare poterit, cum illam novis , & gravioribus rationibus asseri, vel confirmari iam viderit Quis unquam, non ex iis dicam , quibus divinum fidei lumen a Dfulsit , sed ex Ethnicis quoque , qui solo rati nis lumine de honestate disti erent, porten a ejusmodi serre unquam possit XIX. Hinc mirari certe non possumus, si ex

ejusmodi principio, vel Probabilitatis doctrina,

veluti infecta radice , tot errores eruperint , quibus Ecclesiasticae disciplinae sanctitas vitiata , puriora Moralis doctrinae capita funditus everissa . omnia denique naturalia, humana, ac divina jura miserrime violata conspicimus. Quum enim plures extiterint liberioris ingenii viri, in quibus aut doctrinae splendor , aut morur integritas optari poterat, qui incredibili sest 1ieentia de norum doctrina, vel ut inquiunt, Morali Theologia volumina conscripsere , &Opiniones aliquas mirifich a veritate dissidentesserere non erubuerunt, nihil sere divino , aut humano iure preteceptum offendi poterit, nulla in moralibus controversia excitari , in qua oppositae Theologorum sententiae non reperiantur, quarum altera hone item, legisque sanctitatem tueatur; altera libe . et ii consutare , ideoque legi S vim elevare non atur. Si itaque ex Iropositis opinionibus diati ei Preta licea I, quae egi consormior , . ac pr Ἀνύ . l l , atque il- Mn complecti, quae in ii. s lata, minus probabilis , minusque legi conveniens videatur, quis aperte non videat , iamnium sere praece

359쪽

DIsp. II. CAP. X. 32seumque, IIchi gravissimo, divini iuris, ac Mocratis capite legem impune violari posse . dum unius solstm Scriptoris autoritas, incredibiles iulae subtilitates , effugia, & ea villi, quos illiaeeuratissimh excogitarunt, libertati favere , , omnemque licentiam tribuere existimantur 3 Si prudenter ille, ac tuto operatur, qui probabilὸ opinioni innititur, atque ut opinio quaedam probabilis sit, nihil aliud requiritur, nisi ut ab aliquo Auctore tradita sit, etsi illam nulla raiatione , sed solo nomine sive suffragio confirmaverit, quis non intelligat, nihil esse tam abis surdum, ac impium, divinis omnibus, humanisque legibus contrarium, quod pruuenter, ac impune fieri non liceat; cum semper Theol gus aliquis afferri possit, qui tenuissima rati ne , vel coniectura ; ac si conjectura quoque , , vel ratio non afferatur, nomine solum, vel auisetoritate sua opinionem illam probabilem , ideoque tutam reddiderit ρXX. Atque illud certe incredibile videretur,

nisi haec perniciosa doctrinae semina , & fructus ipsi, qui e3 pravis eiusmodi seminibus uber rimis prodierunt, in voluminibus illis, quae ipsi

non sine maximo Christianae Moralis dedecor conscripsere , clarissime , & frequentissime legerentur ; nisi haec eadem incautis hominibus, qui solo libertatis, & voluptatis amore, peccandi

licentiam ab Auctoribus illis inquirunt, saepissi

me obtruderentur.

Si enim a sacris Literis eruditus Deum in eois to eorde tuo , in tota anima tua , ω tota mento tua diligendum esse sa) intelligas , atque a Doctoribus illis , qui prima Moralis disciplinae lu-- X 3 mina,

360쪽

mina , legis Interpretes, animorum duces haberi voluerunt, inquiras, quo tempore , vel quam frequenter amare debeas, respondebunt quod Bomo non tenetur unquam per totam vitam suam elicere actum amoris , fidei , spei ex vi praceptorum divinorum ad eas virtutes pertinentium .

Si divina Redemptoris voce nitide, vel CX- presse dictum legeris qui non erodiderit, o baptizatus fuerit, condemnabitur a , aderit benignus legis interpres, qui Christi legem mitius exponat , & constanter asserat infidelem, cui proponitur nostra sides ut magis credibilis , dum ejus secta probabiliter adhue eredibilis appareat, non

teneri ad recipiendam nostram fidem , extra mortis articulum; cumque mortis articulus haud novam retolam operationum indueat moralium , alius consequenter asseret infidelem illum nee in mortis articulo obligari ad credendum .

Si Ecclesiae praecepto teneris semel in anno mensae caelesti accumbere , & diebus sestis sacro interesse, mitius haec praecepta nuperus Theo- ogus exponet, ut eommunione sacrilega pracepto satisfacias s simulque doceat posse quenta partem Missa ab uno , partem ab alio Sacerdote audire , immo posse prias partem Missa poseriorem audiri , ω pinea priorem e licere simul , ω eodem

tempore dimidiatas Missas audire quando ex duobus Sacerdotibus tinus Missam inchoaret, alter eonsecrationi operam daret, quia Ecclesia tantum praeipit ut Missa audiatur , dua autem medietates unam Misam componunt: quod de quatuor

etiam partibus intelligi posse arbitrantur . Si salsum dicere, fallere, decipcre, ac impu-nd mentiri velis, Theologos ejusmodi consulas s