장음표시 사용
381쪽
DIS P. II. CAP. X. Ianctitas, aeterna demum faelicitas pendet, non hominum auctoritate, i sed divino fidei, purio risque rationis lumine, aut eximia certe Patrum . Pontificum , Conciliorumq; autoritate dirigi, vel inniti nos oportet; quod in bir, qua peνtinent adsidem , Θ bonos morer, nullus excusatur , si sequaissur erroneam opinionem alicus ur Μ σνi ia); quod denique hominum auctoritas, opinionumq; veritas non ex illorum numero, sed honestate, in genio, doctrina aestimanda est et eum praeseriatim plurimi sola assentandi, blandiendiq; cupiditate, libertatis amore, partium studio in Iaxiores sententias abrepti fuerint, nulloque judicio, vel accurato examine unus alium exseria pserit; nec alia plerumque ratione opinionem aliquam calculo, nomine, vel suffragio suo com probaverit, quam quia ab aliquo solum Recenis tiore traditam viderite ut proinde plures nihil aratione alienum foro existiment si doctor eonfultur Animet eo utenti opinionem a quibusdam viris doctis tanquam probabilem defendi , quam proindes equi ipsi Ileeat s quamvis idem doctor ejusmodi sententiam speculativὸ falsam esse eerie tibi pem suadeat , ut proinde ipsemet in praxi eam feri qui non possis . Quod si solo Scriptorum numero gloriari
ca D. o. quod I. 3. are. Io. Cum videris multos non solum haee facere . sed defendere, atque suadere , tene te ad legem Dei, &non sequaris praevaricatores ejus . Non enim secundum illorum sensum, sed secundum Illius verita. tem judicaberis . Aug. de eatbe. Fud. c. 3.
ouid est aliud erranti viam non mostrare . quoa Athenis execrarionibus publicis sancitum est, si hoc non est hominem pati ruere , & per errorem in ma Timam fraudem incurrere Θ Plus etiam est scientem in errorem inducere. Ge.
382쪽
illi solent, opinionesque proprias tueri se posisse putaverint, meliori certe iure gloriari nos peumus, quibus divina Scripturae autoritas
suffragatur, Patrum omnium consensus, Pontiisticum , Conciliorumque decreta , graviorum deinnique Theologorum, qui prima Moralis disciplinae lumina existimantur, novamque Proba-hilitatis doct rinam, aut penitus ignorarunt, aut certE veluti falsam, pernicitisam, animorum
pestem inviistissime proscripserunt. XXXII. Atque haec de conscientia probabili, e3 usque legibus, nisi pro rei dignitate, quantum cerin consilia , vel instituti nostri ratio patiebatur, dicta sint . Quod si sortasse mo. dum excessimus , eamque fusius pertractavimus, quam Philosophum decere videbatur, id meis alto a nobis factum facile intelliget quicuma
viderit eX hoc ipso Moralis di se lid emomnem ferE ipsius splendorem , ac dignitatem
pendere , quo probe constituto, morum doctrina purior, atq; sincerior effulgeat. Frustra ni. mirum , atque inutiliter in superioribus Capi.tibus hominis is licitas, morum honestas, divinae , humanaeq; legis dignitas exposita, vel conis
tis doctrinam meliori, nitidiorique ordine suis ex fontibus expositam convellere , atque extirpare niteremur; qua semel admissa morum sanctitatem , legum maiestatem , omnem denique
383쪽
De Virioribus , se Vitias . . . '
Raeeliis, & eleganter uadmodum A ab Aristotele tu) dictum accepNE ' mu, triai in hominibus, vel in
ipsorum animis accurati inme distingui posse , faeuIGMὸm Cnim ' rum, ectionemn ha itum quod Empiricus etiam , Ρlutarchus, aliique plurimi demon marunt. Facultas est illa vis,& potentia , quae nobis indita, vel impressa conspicitur , ut aliquos actus exerere , vel Operari pose sumus, ut amare, odisse, dolere, &c. Affectio vero, vel actio est actus ille, qui ope illius virtutis, potentiae , vel facultatis essicitur,
ut Ethis. Nie. II. e. 4. D Eus. II. e. z. Mag. Aurat. I. c. αν. u libοῦδε viri. mor.
384쪽
ut amor ipse, odium , dolor, &c. Habitus de . nique vocatur illa propensio, quae orstur iita animo ubi plures actus produxerit, ad similes actus iterum producendos ; ubi nimirum saepius, atque. frequenter amaverit, ingenito quodam , ac novo vestiti pondere inclinat'ad amorem, unde habitus ille ex frequentatis, vel iteratis actibus oriri dicitur. Quemadmodum. itaque superiori loco de variis hominis virius , seu facultatibus disseruimus . intellectu nimirum , ac voluntate, si ve nexibili voluntatis potentia ,
qua liberos actus eXerere, vel non eXerere potest; deinde vero de liberis actibus ipsis, quos ab intellectu, seu pqtius a voluntate fieri subinde contigerit, ita hunc varia de habitibus ipsis complecti juverit, qui ex liberis actibus pro .
ducuntur . Cumque actus ipsi boni , vel mali esse possint, habitus etiam in bonos, vel ma- llor distingui commode solent, ut illi nimirum, qui a bonis actibus oriuntur , & bonos actus exerereti subinde, possunt, habitus boni, sive vir tutes clicantur; illi vero, quia pravis actibus producuntur, & in pravos actus inclinant, habitus mali, seu vitia virtutibus ipsis opposita nominentur . Uarias itaque virtutum , &, vitiorumque species, naturam , Originem 'lita methodo , ac meliori , quo poterit ordine complectemur , ut in omniumianimis vitiorum horror, atque ingenuus virtutis amor accendatur. I, Vis i ZE G si . .
385쪽
De Virtutis natura , se origine.
i Um celebre, atq; pulcherrimum i virtutis nomen variis plerum que rebus explieandis adhiberi
consueverit, ne ex ipso virturulis nomine obsturitas, & amisbiguitas oriatur, juverit in i pio Disputationis limine vocem ipsam exponere, tum virtutis naturam , & originem contemplari , ut exinde 'cetera , quae de Virtutibus explicanda fuerint , nitida , quadam , ac nativa serie, vel ordine dedueantur . II. Non aliud itaque est virtus illa, de qua differimus, nisi persectio quaedam animi, quae bonis, sive persectis actibus acquiritur , animumque ad actus illos iterum exerendos inclinat. Cumque animus ipse duplici parte, sive potentia constare merito existimetur, intellectu nimirum, ac voluntate, quarum i Ile ad veri. talem natura propria dirigitur, ideoque sola rerum cognitione perfici potest; haec ad hone. statem , vel bonum ingenito veluti pondere inclinat, ideoque solo honestatis amore perficitur, virtus illa , sive persectio, quae in intellectu reperitur, intellectualir vocatur; illa vero, quae liberam , atque flexibilem voluntatem p sciat, ac dirigendis, per fietiendisque moribus destinetur , moralis appellatur. Hinc a pleris que Philosophis ita virtutem expostam , vel deinfinitam eme conspicimus, ut illi simul utrumque virtutis genus complecti voluerint; cum
tamen alii definitiones illas expresserint, quae solis
386쪽
solis moralibus convenirent. Quamvis tamen virtutes plurimae ad intellectum pertineant, neque virtutes illae, quae Morales dicuntur, ac dirigendis moribus sunt institutae, sine ratione haberi, vel a prudentia sejungi possint, sed illi et potiustaristissimo veluti findere devinciantur, an de Socrates a) virtutes omnes prudentias, uel sesentias etiam appellare consueverat, hoc tamen loco meliori: quodam jure de moralibus liabitibus, sive virtutibus disseremus, quae ni. mirum honestis voluntatis actibus acquiruntur,& unde pulcherrimus ille honestatis. splendor illu strius effulget, ad quem Moralem dirigi de-
here, jam diximus, aliqua tamen oportune de intellectualibus etiam habitibus loquuturi. III. Moralis itaque virtus ab Aristotele de
finit ut habitus bonum reddens habentem , Θ opus ejus honum b) ; qui bahitus enim ,-virtus non sesam recta rationii consentiens est , sed cum recta oriam ratione conjunctus se ; quemadmodum etiam Cicero dixit virtutem esse animi habitum natura moήo, atque rationi eo eutaneum dὶ . Cla rius, & expressius etiam virtus ab ipso Tullio definitur , assectio animi eonsanr , conveniensque laudabiles e ciens eos, in quibus es, an ipsa per se sua sponte , separata etiam utilitate , laudabilis ej , acsi virtus ipsa, sepositis etiam caeteris omnibus; quae in homine spectari possint, puro, ac perenni honestatis splendore fulgere debeat, omniumque animis mirifice commen. dari; Pulcherrima tamen virtutis, & accurati iasima: definitio censetur illa, quam Aristoteles ipse tradidit, & variis subinde locis uberri-
387쪽
me exponit. Cuin etenim plurima de virtutis natura . & origine disseruit set, veterumq; Philosophorum sententias, at q. in primis Socraticam methodum rejecisset, nova , metiorique metho do virtutem describere , vel definire volens aia
seruit, quod illa nihil est aliud, quain babitur
electivus in medioeritate , qua ad nos , consistens , ratione definitus , si r prout Dis prudens definie
IV. Atque eiusmodi quidem virtutis definitio non modo perenni Peripateticorum omnium consensu, sqd ipsa quoque Philosophorum Omnium sententi, mirifice confirmatur, cum in illa omnes fere conspirent. Optime nimirum ele-' alvus habitus illa vocatur, ut ab intellectualibus habitibus distinguatur, qui liberi non sunt, neque a flexibili voluntatis arbitrio eliguntur quemadmodum ipsa quoque prudentia libera, vel electiva censeri non poterit, nisi quatenus liberis humanis actibus dirigendis applicatur. Merito quoque virtutem ratione definiri , sive cum prudentia coniungi dicitur; neque etenim perfecta virtus haberi poterit, nisi rationi con-3uncta , purioriq; prudentiae lumine directa fuerit, ut ab Epicuro , Socrate , Cicerone uictum accepimus. Quod vero Aristoteles interserit vidi tutem in modo, sive mediocritate consistere, ipsam nimirum inter duo vitia veluti extrema quaedam collocatam esse , ut si ad alterutrum illa deflectat, atque auream illam mediocritatem excedat, in vitium vergere videatur , pluribus quidem ab Aristotele exponi, sive defendi Tom. V. Z χ-Eι, Ν e. II. ev Est modus in rebus, sunt certi denique fines. Quos ukra citraque nequit consistere rectum
388쪽
solet, sed a Stoicis, tamen , aliisque pluribus reprehendi, sive refelli conspicimus, acsi Aristoteles virtutem ipsam utriusque extremi paroticipem e sse putaverit; nihilq; aliud virtutem
esse crediderit, quam vitium moderatum , in quo nimirum temperies, sive mediocritas adhibeatur .
- V. Ut itaque celeberrima Aristotelis opinio intelligi, ideoque controversia, quae Peripateticos inter , & Stoicos exarserat, accurath dirimi possit, illud cum Aristotele observari facile poterit humanos animos in exerendis actibus & eligendis objectis plerumque ad extrema deflectere , ut a proposito fine deficiant, vel finem ipsum excedant; ideoq; virtutes omnes, ut ad propositum finem dirigi , atque ab utro oque extremo, seu vitio deflectere possint, inter utrumque extremum consistere. Sic verecundia inter impudentiam , ac stupiditatem reperitur; fortitudo inter ignaviam , & audaciam; liberalitas inter avaritiam,& prodigalitatem modestia inter ambitionem, & honoris incuriam, sive contemptum; festivitas inter scurri-Iltatem , ac rusticitatem; prudentia inter stultitiam, ac versutiam: quod innumeris aliis exemplis ostendi potest, atq; in virtutibus omni,hus explicari, nisi quod justitia sola excessum pati , vel modum excedere non posse videritur, ut aliquis proinde nimium iustus existimetur. Observat tamen Aristoteles contra justitiam quoque per excelsum peccari posse, ubi nimirum alteri plus tribuatur, quam debitum, aequum, sive par sit ; sicuti per desectum cum alter non totum tribuitur, quod illi deberi intelligimus. Praeclare deinde edisserit Aristotele S, quod extrema, seu vitia non modo inter
389쪽
DIS P. III. CAP. I. 3ssse, sed etiam cum medio, sive virtute pugnare videntur ; ut si . proinde sortis cum audaci comparetur , ignavus; si cum ignavo, auda κappareat; liberalitas respectu prodigalitatis avaritia , respectu avaritiae prodigalitas existimetur; festivitas respectu scurrae rusticitas, re Gpectu rustici scurrilitas videatur. Quin etiam virtutes ipsae ad alterutrum potius eX tremum Vergere videntur, ut sortitudo magis ad audaciam , quam ad ignaviam inclinet ; sestivitas ad scurrilitatem , quam rusticitatem; modestia ad honoris contemptum, quam ad ambiti nem , quod in eκemplis, & virtutibus aliis sa
ei se ostendi potest . UI. Hinc meri id Aristoteles ipse concludit
virtutem assequi dissicile admodum, ac opero. sum esse ; ab alterutro nimirum vitio , vel eX- tremo deflectere, ut medium illud, sive mediocritas eligat ut, in qua virtutis naturam collocatam esse iam dixerat. Neque etenim, ut subtiliter, & a ceu rate monuit Aristoteles, ita virtus in medio consistere debet, ut ab utroq; extremo, vel vitio paribus intervallis illa recedat, ut numerus binarius, atque senarius aquaternario, qui proinde medius inter bina in Tium , atque senarium vocatur ; sed mediocritas illa ,sive locus , in quo virtus inter eXIrema consistere debet, sola ratione, sive prudentia definiri poterit, quae suxta varia S tem Poris , rerumque conditiones, atque praesertimeκ varia virtutum natura definiet quo virtus
inquiri , vel actus dirigi possit, ut mediocri tatem sibi debitam assequatur. Quemadmodum
enim paullo superius ostendimus , virtute S allis quae magis ad eX tremum unum, quam ad a.
liud accedunt, ut sortitudo magis ad audaciam, Z a quam
390쪽
quam ignaviam; ideoque habitus ille , qui paribus intervallis ab audacia, vel ignavia receis deret, sortitudo vocari, vel esse non posset, sed aliquid ipsi deesset, ut eximium sortitudinis splendorem acquireret. Itaque mediocritas illa, in qua virtus posita sit, non ex ipsa rerum, & extremorum natura , sed potius ab intellectu , ratione . prudentia , virtutis indole desumi. vel definiri debet; si ve , ut Aristoteles ait,
quoad nos, quatenus nimirum hominis naturae, rationi, vel conditioni conveniat; cum praesertim unus, idemque actus, quem a diversis hominibus fieri contigerit, pro varia , vel inaequali diversorum hominum conditione, in uno laudabilis, vitiosus in altero; in uno vitium, in altero virtus esse possit, ut eleganter inquit
Poeta Atticus eximie si ea nat , Iamus habetur sSi Rutilus , demens saὶ. VII. Ab hac illustri Peripateticorum Omnium definitione , sive virtutis imagine Stoicidissidebant, quos Epicurus, & Cicero , aliique plurimi sunt aemulati, ut ipse Cicero singulo-
Ttim argumenta complexus uberrime demonstravit. Illud itaque Stoicis videbatur, atque Peripateticis opponi consueverat virtutis naturam in mediocritate prorsus immeri id collocari , cum virtutes plurimae sint, quibuS nullus modus sive mediocritas est definita; sed tanto potius puriores, nobilioresque sunt, quanto liberius mediocritatem , sive quemcumque modum excesserint. Quis enim existimet veram amoris virtutem a nobis acquiri non posse nisi moderate, ac mediocriter Deum diligamus ἐ