장음표시 사용
401쪽
henignitatem , non gratum animum , O beneficii memorem diligit y qua superbor , quae maleficos , qua crudeles . qua ingratos non aspernatur , non odit a y maximum itaque hoc habemus natura meritum, quod virtus in omnium an mos Itimensuum permittit , etiam qui non sequuntur , iliam vident ibi: quemadmodum D. Augustinus Optime asseruit hominem fieri prudentem , aut jusum non prudentia , aut iustitia alterius , sed coaptando animum illis incommutabilibus regulis, lumiuibus que virtutum , qua meorruptibiliter vivunt i
ipsa veritate , sapientiaque communi se) s & Cicero quoque jam di erat, quod non ob eam esus fam illud dieitur honestum, i quia laudatur , amulati a sed quia tale sit ut si ignorarent id homines , vel si obmutuissent , pulchritudine tamen sua Uset , specieque laudabile . . . XUI. Hinc Hobbius ipse di, qui temere . & in consultd jam dixerat in statu naturali vitia a virtutibus distingui non posse, sed omne virtutum, vitiorumque discrimen ab inita societate , consuetudine, sive civili vita pendere; alibi tamen clarissimo , nitidoque rationis tu. mine eruditus asseruit homines tacita quadamnaturae voce ad virtutem, ac honestatem excitari , ac impelli; ut ipsa proinde virtus non ex libero, atque sortuito hominum faedere, Pacto , vel consuetudine ; sed potius ex ingenito quodam, ac invariabili naturae lumine , ac pondere oriatur; quod fusius alibi,& opportunius explicatum est , ubi de humanorum actuum honestate, atque ipsa naturalis suris origine disi
402쪽
De Virtutum objecto, connexione, se diuisione.
quidem , atque infinita propemodum forent , quae de variis virtutum affectioni. bus dicenda nobis occurrerent, si singula eomplecti, vel uberius exponere mens esset, quae a veteribus, vel recentioribus etiam Philos
phis de Virtutibus ipsis disseri, vel disputari, subinde solent. Sed cum praecipua sol sim , ac summa veluti rerum capita prosequi consueverimus, illa de virtutibus hic addere iuverit, ex quibus pulcherrima virtutis natura clarius inistelligi, ejusque amor in humanis animis vivi dius excitari possit; cum cetera aut a Philosopliis ipsis veluti ex sontibus haberi possint, aut certe ex iis, quae dicenda suerint, facillime deducantur. Quandoquidem itaque Virtus subiectum aliquod habere debet, in quo reperiatur.& objectum , ad quod dirigatur, de subjecto ipso, vel objecto virtutum brevissime disseremus; deinde vero de mira connexione , quae in virtutibus reperitur; variisque generibus, quae in ipsis accuratissime distingui solent. II. Et quod ad virtutis quidem subjectum pertinet, ita Philosophos dissidere conspicimus, ut cum tres partes in animo distinguere soleant, intellectum nempe, voluntatem, & sequm , si,ve partem sensibilibus, atque corporeis affecti in. bus
403쪽
DIS P. III. CAP. II. 36'bus subsectam, aliqui virtutes in intellectu ,
alii in voluntate, alii denique in sensibus veluti subjecto collocatas esse arbitrentur. Sed Ο-piniones illae facile conciliari, atque ita coniungi possunt, ut cum virtutes ipsae in animo veluti puriori, nobiliorique hominis parte reperiantur , partim in intellectu, partim in voluntate resideant. Illae nimirum, quae intellectum perficiunt,& intellectuales proinde vocantur , in intelleis ictu , ut scientiae, vel cognitiones Omnes, quae ad veritatem veluti finem, & objectum diriguntur; illae vero, quae honestatem respiciunt, quae honestis acti bus acquiruntur, animumque ad honestatem inclinant, ideoque dirigendis', perficiendisq; moribus destinantur , in voluntate Teperiuntur . Non immerito tamen virtutes ipsae in inferiori quoque hominis parte, vel in alis et ibus, & sensibilibus aetibus collocantur, qua tenus illi supremo voluntatis imperio, puri Orique rationis lumine dirigi subinde possunt; ut quemadmodum ae us illi , quos a voluntate e Xeri contigerit, honesti, boni, virtute praediit eXistimantur, ii a quoque in corporeis actibus , quia voluntate imperantur . atque in affectibus illis, qui a ratione , vel a virtutibus temperantur, aliquis honestatis, virtutisque splendor appareat, qui ab interiori voluntatis virtute in ex teriores actus veluti radius in subjecta corpora diffundatur: unde Aristoteles ipse observavit, quod in anima esse quidpiam eontra ratio nem exsimandum est , quod ei adversetur, ac resistat s quomodo vero diversum sis, nihil refert. Quod tamen etiam ipsum rationis osse part rceps
videtur eontinentis enim rationi obtemperat,
atque etiam magis fortasse in temperanιe, ac D Tom. U. A a ti
404쪽
ri obediens es s omnia enim in his ration, eonis sonantis . III. Quemadmodum vero virtuteS in aliqua
animi parte veluti subjecto reperiuntur, ita quoque virtutes omnes proprium objectum habere debent, ad quod veluti scopum , colliment , seu tanquam terminum dirigantur . Atq; ejusmodi quidem objectum in materiale , dc fommale satis accomode distingui solet. Materiale nimirum est illa materia , circa quam virtus versatur, vel in qua virtutis actus exemtur , ut diuitiae respectu liberali tatis ι voluptates respectu temperantiae, &c: sor male vero est ille
modus, aut illa perfectio , bonitas, & honestas,
quae in objecto materiali, sive materIa inquiritur , alque producitur et ideoq; eadem materia vitio, virtutique communis este , vel dici poterat, ut virtus, ac vitium circa idem Objectum materiale versentur, t beralitas e X. gr. avaritia, simulque prodigalitas circa divitias, &c. sed objectum formale virtutis vitio convenire non poterit, cum longe diverso modo virtus,
ac vitium obiectum ipsum considerent , vel ad objectum ipsum diverso prorsus Ordine dirigantur.
IV Admirabilis itaque virtutum Varletas, quibus humanus animus veluti luminibus vel, ut inquit Cicero ib , lineamentis exornatur ,
partim ex subjecto, partim etiam ex objecto formali deduci poterit, ut virtutes illae intersemerito distingui debeant, quae vel in diverso subjecto, sive potentia reperiuntur; vel si uni, eidemque subiecto inhaereant, ad varia tamen obaecta diriguntur ; cumque ordo ille, sive re-
405쪽
DIS P. III. CAP. II. 37rlatio , qua virtus aliqua ad objectum proprium dirigitur, intrinseca sit, at que ex ipsa virtutis
indole, sive natura oriatur, ipsa quoque Vir- . tutum diversitas , vel ut Scholasticis appellare libuit, spee eatio intrinseca censeri debet. V. His ita suppositis clarissime in serri potest, quod virtutes, & habitus ratione subjecti distingui debent in intellectuales , litque mora Di. Illi nimirum in intellectu resident , intellectum perficiunt , ad veritatem veluti objectum diriguntur, ac in sola cognitione consistunt. Isti vero voluntatem perficiunt, diriguntur ad
honestatem , moribusque componendi S, ac tem
perandis affectibus destinantur Intellectitates illae virtutes, & habitus ab Α-ristotele ta) quinque numerantur , intelligentia nimirum , sapientia , fetentia, prudentia , & arx . Quibus accenseri merito poterit fides, opinio,
dubium , & cognitiones omnes . quae ad veri
tatem diriguntur, de quibus in Logica ,& Metaphysica variis in locis oportunius disseritur. UI. Morales verb virtutes priino distingui solent in infusas , & aequisitas, quae tamen divisio intellectualibus etiam aptari poterit. AC-quisitae dicuntur illae, quae ab hominibus ipsis industria, labore, ac repetitis, & iteratis virtutis actibus acquiruntur juxta celebre effatum
Virtutem voluere Dii odore parari, ut sunt plerumque virtutes omnes, quibus homines ornatos esse conspicimus . Infusae verbdicuntur illae, quae ab ipso Deo humanis animis impressae, vel concessae fuerint, sive quod A a .a at iter
406쪽
3ra E Τ Η I. C IE aliter ab hominibus ipsis haberi, vel aequiti
non possint, ut divina fider, sper , charitas, Meratia ι si ve certE quod , licEt industria quoque ,
vel exercitatione comparari possint, eximio tamen munere interdum ab ipio Deo conceduntur , ut scientia , sive rerum cognitio , quae Α- damo, Salomoni indita memoratur.
VII. Atque eiusmodi quidem divisio deducitur ex vario modo , quo virtutes ipsae in humanis animis producantur Sed illae merito distingui poterunt etiam respectu modi , quo ad objectum dirigantur , in naturales , ac superuatum les. Naturalis virtus vocatur illa, quae solis naturae viribus, ac industria comparatur, ut virtutes illae, quae in Philosophis meteribus, omnibusq; Ethnicis floruerunt. Supernaturales
vero, quae partim naturae viribus, partim eistia in , atque praecipvh divinae gratiae munere scomparantur, ideoque cum gratia, & charitate aretissimo foedere coniunguntur; puriori , no-hilioraque modo honestatem respiciunt; atque ad Deum ipsu in veluti gratiae, ac supernaturalis Delicitatis auctorem diriguntur- Etsi verbplurima sint illa , quibus naturales virtutes a supernaturalibus distinguuntur, ut suis Theologi disserunt, illud etiam insigne discrimen
observari facile poterit, quod naturales virtutes honestae quidem, atque laudabiles sunt, sed labili solum . ac temporali praemio donari, vel coronari possunt; cum supernaturales aeteriano , ac supernaturali praemio , sive Desicitate donentur, ut alibi diximus cum de beatitudine loquoremur. Hinc merito Augustinus observat Romanos, qui mira , & incredibili prorsus virtutum naturalium gloria floruerant, imperit
amplitudinem , faustitatemque ab optimo, iusti G
407쪽
DIS P. III. CAP. II. 373 smoque Deo veluti praemium adeptos esse, cum tamen ab aeternae talicitatis, & gloriae corona miserrimE exciderint; quippe quae solis mdei, gratiae , virtutumque superuaturalium meritis concedatur. VIII. Quod si deinde virtutes ipsas morales,& aequisitas ex objecto distinguere velis, ime redibilis illarum varietas, & numerus orietur , qui tamen ad duo veluti capita revocari fac th poterit , ut aliquae nimirum principes, priama , praecipuae vocari possint; alterat verb f cundaria , quippe quae ex primis veluti ex sonistibus oriantur . Sed in praecipuis ejusmodi virtutibus exponendis, definiendisque non una, eademq; Philosophorum omnium sententia fuit. Apollophanes enim, Megarici, & Aristo unicam
solum virtutem esse putarunt, prudentiam ni mirum , a qua deinde caeterae derivarent , eum tamen Zeno plurimas esse censeretis . Arist teles vero ita de verecundia , gravitate, liberalitate , magnificentia, veritate, urbanitate, aist iisq; disseruit, acsi illarum fingulas distincta' veluti virtutum genera haberi voluerit b). Plato similiter , etsi justitiam in primis, fortitudinem,
ac temperantiam expresserit, ipsis tamen doctis litatem quoque , memoriam , magnificentiam, ac eatera id genus alia adjecit te); quemadmodum alibi sortitudini, temperantiae, iustitisque quacumque id genus alia c junκit id . Pleriq; tamen Philosophi in hoc mirifice conspirant, ut quatuor solum virtutes illas enumerent, ex qui bus caeterae oriri possint, prudentiam nimirum, iusirιam, fortitudinem , ac temperantiam . 1l-
408쪽
alii et ab hominibus ipsis haberi, vel aequiri non possint, ut divina fides, Der , charitas, Icgratia ; sive certE quod , lichi industria quoque,
vel exercitatione comparari possint, eximio tamen munere interdum ab ipso Deo conceduntur , ut scientia , sive rerum cognitio , quae Α- damo. Salomoni indita memoratur.
VII. Atque eiusmodi quidem divisio deduiscitur ex vario modo , quo virtutes ipsae in humanis animis producantur Sed illat merito dis ingui poterunt etiam respectu modi , quo ad objectum dirigantur , in naturales , ac supernatu. ara Ies- Naturalis virtus vocatur illa, quae solis Naturae viribus, ac industria comparatur, ut virtutes illae, quae in Philosophis rueteribus, omnibusq; Ethnicis floruerunt. Supernaturales
vero, quae partim naturae viribus, partim eistiam, atque praecipue divinae gratiae munereis comparantur, ideoque cum gratia, & charitate arctissimo foedere coniunguntur; puriori , no-hili orique modo honestatem respiciunt; atque ad Deum ipsum veluti gratiae, ac supernaturalis Delicitatis auctorem diriguntur- Etsi verbplurima sint illa , quibus naturales virtutes a supernaturalibus distinguuntur, ut fusE Theologi disserunt, illud etiam insigne discrimen
observari facile poterit . quod naturales virtutes honestae quidem, atque laudabiles sunt, sed labili solum . ac temporali praemio donari, vel coronari possunt; cum supernaturales aeterno , ac supernaturali praemio , sive Delicitate donentur, ut alibi diximus cum de beatitudine loquoremur. Hinc merito Augustinus observat Romanos, qui mira, & incredibili prorsus virtutum naturalium gloria floruerant, imperii
amplitudinem , faustitatemque ab optimo, iusti G
409쪽
DIs P. III. CAP. II. 373 .smoque Deo veluti praemium adeptos esse, cum tamen ab aeternae faelicitatis, & gloriae corona miserrime exciderint; quippe quae solis mdei, gratiae, virtutumque superuaturalium meritis concedatur.
VIII. Quod si deinde virtutes ipsas morales,& acquisitas ex objecto distinguere velis, in-eredibilis illarum varietas, & numerus orietur . qui tamen ad duo veluti capita revocari factiath poterit , ut aliquae nimirum principes. priama , praecipuae vocari possint; alterae vero Iricundaria , quippe quae ex primis veluti ex sonistibus oriantur. Sed in praecipuis ejusmodi virtutibus exponendis, definiendisque non una, eademq; Philosophorum omnium sententia fuit. Apollophanes enim, Megarici, & Aristo unicam
solum virtutem esse putarunt, prudentiam nimirum, a qua deinde caeterae derivarent, eum tamen Zeno plurimas esse censeret a . Arist teles vero ita de verecundia , gravitate, liberalitate , magnificentia, veritate, urbanitate, aliisq; disIeruit, ac si illarum singulas distincta' veluti virtutum genera haberi voluerit b). Plato similiter, etsi justitiam in primis, sortitudinem,
ac temperantiam expresserit, ipsis tamen doctis litatem quoque , memoriam , magnificentiam, ac eatera id genus atra adjecit te ; quemadmodum
alibi sortitudini, temperantiae, justitiaeque cumque id genas alia c junκit sq. PFertq; tamen Philosophi in hoc mirifice conspirant, ut
quatuor solum virtutes illas enumerent, eX qui αhus caeterae oriri possint, prudentiam nimirum, iustriam, fortitudinem, ac temperantiari. 1l-
410쪽
lud expressh memorat Epicurus, & Aristoteles
ipse ubi de virtutum illarum numero , quae ad persectam hominis beatitatem conserunt, accurate disserit, has quatuor solum enumerat, ne
mo enim , inquit, illum dixerit falleem , in quo
neque fortitudinis , neque temperantia , neque
iustitia pars ulla insit . . similiterque, Θ quoad mentem spectat, tam sis imprudens , se qui faι- Iatur capax, quam infans, aut insanus es ta uemadmodum Plato quatuor persectat virtutispecies enumerat ib), quae ad Reipublicae tranquillitatem, hominumque faelicitatem requirantur, de quarum singulis ex Platonis sententia Laertius accurate disseruit teὶ; sicuti Posidonius
Stoicus parem virtutum numerum posuit, ut RLaertio erudimur. Stoicos itaque, Platonem, Epicurum , & Aristotelem aemulatus esse videtur Cicero , ubi virtutes omnes ex quatuor illis oriri di serte docuit. Omne etenim, quod honestum id quatuor partium ex aliqua . Aut enim in perspicientia veri, solertials versatur; aut in B
mrnum societate tuenda , tribuendoque suum euiaque . rerum contractarum fides aut in animi exees, atque in Uicti magnitudine , ae robore gaut in omnium , qua fiunt, quaque dicuntur , Ordine , Er modo , in quo ines modestia , ε' temisperantia d , quam virtutis divisionem admirabili deinde Philosophorum omnium consensu receptam, atque probatam esse conspicimus ἔiuin etiam divina Scripturarum auctoritate con-rmari illa facile poterit, ubi virtutes ipsae v luti sapientiae fructus memorantur, illa nimirum sobraexatem, prudentiam , Ur iustitiam ,