장음표시 사용
421쪽
hine senes, qui diuturno rerum experimento , sive pe racti jam temporis, & rerum memoria commendantur, prudentiores esse merito existi mantur; hinc denique Aristoteles asserit ingenuos etiam juvenes Deile Geometricis, aliisq; scientiis erudiri perfecte posse, quod ejusmodi rerum cognitio solo ingenii acumine acquira. tur vix tamen , ac ne vix quidem prudenteS haberi, quod prudentia ab usu , diuturnaq; tem. Poris experientia derivet, ut inquit Poeta seris venit usus ab annis sa), ideoque Aristoteles b merito admonuit veteribus , expertisque credendum. 2- Deinde vero requiritur inteli gentia , perfecta nimirum honestatis , illorumque erincipio. rum cognitio, ex quibus actuum bonitas oriatur; quae tamen intelligentia, sive cognitio non vaga , & indifferens esse debet, sed omnes etiam circumstantias illas complecti , quae in actibus ipsis reperiuntur, de quibus disseri , vel consultari contigerit. ideoque haec intelligentia veluti accurata rerum praesentium cognitio censeri potest . Nisi etenim singula accurati illine dispiciantur, recte aliquid eligi , vel judicari non poterit, sed temere potius, ac im
prudenter Operabimur.3. Tertio requiritur, ut sutura quoque, Vel Terum exitus, quantum quide a fieri poterit, atque temus humanae menti. imbecillitas serat, praevideantur, unde pνovidentia futurorum oriatur. Qitae tamen providentia , suturorumq; c
initio nunquam sic stabilis, certa , vel invaria-ilis haberi poterit, ut plerumque falli nom. Tom. V. B b possit,
422쪽
possit, eum praesertim probabilibus solum eonis ecturis innitatur, sed prudentia erit illa solum
veluti sutura circumspicere , vel praevidere , quae ex instituto consilio , vel opere probabiliter sequi plerumq; solent; cumque animus ipse rerum exitus incertos admodum, & occultos noverit, ita alterutram partem amplecti debet , ut si quid etiam insperato contigerit , nullo dolore , vel aegritudine perturbetur et quemadmodum ceriste nulla imprudentiae labes illi inuri, vel adspergi poterit cum prudentes omnes in hoc mi ri fich consentiant eulpam nullam esse eum id, quod ab homine non potuerit prasiari, evenerit taὶ , 4. Sequitur de inae ratio , quae praesentia cum praeteritis, simulque futuris comparans , quid eligi, vel deseri debeat, accuratissime inquirat . s. Cumque inmigendis humanis actibus, &rerum au. Ore part in eX ingenii tenuitate , partim ex affectibus ipsis, partim denique ex ingenito quodam amore, quo nos, nostraque omnia nimium diligimus, plerumq; decipiamur , ideoque nullus unquam haberi, vel fingi possit, qui solo ingenii proprii lumine dirigatur; prudentis erit aliorum quoque monita, sive consilia patienter, ac hilariter etiam excipere, unde in prudente doeilitas inesse debet. 6 Maxime tamen requiritur in prudente'. Ier ia . sive 'gacitas, qua media Inquirere, vel eligere possit, quibus linis acquiratur Est autem solertia celeritas quaedam , perspicacia , aut vivida quaeda in animi vis, quae repente
singula circumspiciens Deliciter eligit illud, quod facilius, utilius ,& consequendo fini conducibilius viderit ἱ tan idque vividior haec animi
423쪽
mi vis , & celeritas esse debet. quanto Obscurior sit rerum exitus, gravior conulli suscipiendi dignitas ; & major temporis angustia, quae deliberando , vel eligendo conceditur. Hinc me xito Salomonis prudentia mirifice commendatur, qui inopinata, ac celeri ratione matrum contrO- versia in diremit; atque etiam Antiochus, cui cum a C. Popilio Lenate diceretur Aὶς flans delibera , consilium illud elegit, quo Urbs incoluismis servaretur a . Quo loco observari facile poterit in hac ipsa rerum, vel temporis angu stia tantam esse ingenii celeritatem, ut repente consilium aliud aliquando eligatur, quod pacato , ac tranquilio animo vix affulgeret, iuxta celebre Poetae dictumo: quantum est subitis casibu/' ingenium tbὶ Ssive quod animi vis, & ingenii splendor tunc
vividius excitetur, atque ex instantis periculit4more alacrius impellatur; sive certe quod celeritas i psa novum consilio decus adjungat, ideoque nos magis consilium allud mirari, vel commendare soleamus , quod repente susceptum fuerit, quam illud , quod lente, matura, ac diuturna meditatione tandem exsculptum sit. Denique , et ii solertia , sagacitas, ingenium si mul plerumque facile confundi possint, ita tamen a Philo1 ophis illa distingui solent, ut ingenium, atque sagacitas in inquirendis, inveniendisque mediis appareat; in exequendi, veis ro, vel adhibendis .illis solertia collocetur. 7. Circumspectio quoque necessaria est, qua singulae operis, sive negotii circumstantiae coisgnoscantur ; ideoque modus ille, sive temperies adhibeatur, quae ad optatum eκitum conriserre possit - i B b 1 S. Cum
424쪽
S. Cum plurima denique offendi possint, quibus suscepti consilii Lelicitas perturbetur, illa sollici id vitari, sive ea veri debent; ideo-
ue postremo loco requiritur eautio, qua Pru, enter adhibita optato fine, vel exitu prudentis animus perfruatur . Quae tamen omnia quamvis subtiliter inventa, vel exposita sint, ingenuE tamen latendum est prudentiam aegre doceri, sive praeceptis acquiri posse, sed longe facilius, atque nobilius experimento , vel seria animi meditatione comis parari ; ut inutile proinde sit minutiores alias prudentiae leges exponere, quas Cicero, & Aristoteles uberrime ,& elegantissime sunt proo
UI 1. Illud potius h ic addi juverit Prudentiam ipsam in tres veluti species, vel ut SchO- Iastici loquuntur , subjectivas partes satis accomo. de distingui posse; privatam nempe, sive ADMnasileam ; domesticam , sive Eeonomicam ; civi, lem denique , publicam, sive Politicam. Mona stica, sive pii vata vocatur illa, qua quilibet hominum seipsum dirigit, ideoque ad priva tam hominis Delicitatem ordinatur. Domestica, vel Economica familiae faustitatem , & per se istionem considerat; unde in Patribus Familias reperitur, Civilis denique, sive Politica ad publicam Urbis, Reipublicae, vel imperii tranquillitatem , commodum , ac fallicitatem dirigitur, unde Principibus, alitique convenit, quibus serenda: Iegis, judicandi, regendique munus committitur . Pro variis itaque hominum statibus, sive muneribus, & ossiciis, ideoque pro vario Prudentiae genere, variae distinctaeque leges afferri solent, ut privata cujuslibet
hominis, atq; Familiae; & publiea Civitatis, sive
425쪽
Reipublicae faelicitas acquiratur . Cum tamen i I Iae ex variis vitae muneribus, vel hominum os.ficiis oriantur, ibi commodius, atque oportunius exponi poterunt, ubi de singulis hominum statibus, illorumque ossiciis differetur. VIII. Interim coronidis loco attexenda sunt vitia, quae prudentiae opponuntur; cumq; pruis dentia ipsa,aliarum virtutum instar, inter utrumisque extremum consistere debeat, si animus soristasse ad alterutrum ex illis inclinet, contra is prudentiam, sive per defectum , sive per excesium, peccabit . . Ac plurima certh sunt illa vitia, quibus per desectum contra 'prudentiam peccatur , totidemque numerari illa possent, quot sunt animi dotes , si ve prudentiae partes, quas superiori loco exposuimus. Omnes tamen ad quinque re vocari facila poterunt, ignorantiam nimirum, praecipitationem, inconsiderationem, inconsantiam,
O negligentiam. r. Ρeccatur itaque pri md contra prudentiae leges si neque praeteritarum rerum cognitio, sive memoria habeatur; neque singulae praesen tium circumstantiae , vel honestas inquiratur pneque futurus rerum exitus perpendatur, sed temere, & inconsulto quodcumq; animos nostros illexerit, eligatur; quod vitium est gere qui
volet, ut inquit Cicero , omnes autem velle deis bent , adhibebit ad eo derandas res , ε' tempus ,
se diligentiam sa); ut nihil aggrediatur temere . O cujus eatissam probabilem reddere non possit ib), a. Huic errori proxime accedit praeipitatio. qua animus ipse libero , ac veluti effraeni cupiditatis impetu abripitur, ut prius aliquid eli-
426쪽
gat, quam nitide, distincteq; cognoverit quid eligi , vel potius ommitti debeat.
3. Frequenter etiam in eligendis mediis peccatur , cum illa subito , temere , & inconsiderat heliguntur, quae ad Delicem rerum exitum, optatumque finem minus conducant . Quod si praeis clara quoque aliorum monita, sive consilia contemnantur, neque illis facile animus inflectatur , indocilis ille vocari poterit: quod pervicaciae vitium plerumque in levioribus, atque . superbis etiam ingeniis observamus. 4. Solertiac opponitur supiditas , & ignavia quaedam , qua purior animi vis ita retunditur, ut consilium aliquod inire, vel medium amplecti non possit, quo repente propositum veluti nodum dirimat, atq; ex ambagibus illis, quibus undique premitur, ac irretitur, Deliciter eis
s. Quod si faeliciter quidem, & prudenter eligi
quidpiam , sive deliberari contigerit, neq; tamen illa sollicit E caveantur, quae moras iniicere, Ve Iab instituto sine retardare nos possunt, incautus animus diceretur, ideoque ab eximia prudentiae laude prorsus excideret . 6. Postremo prudentiae maximh opponitur inconstantia , qua vel a suscepto semel consi- Iio discedimus, leviori quacumque aura hinc inde In flectimur, vel susceptum certE consilium exequi tandiu differimus, ut interim perturbata rerum se me, vel circumstantiis, omnis deinde consilii utilitas evanescat. Hinc celebre,&praeclarum illud Biantis consilium, Aggrederorardὸ agenda, sed aggressus age consanter saὶ .inio tamen loco observari merito juverit,
427쪽
DIS P. III. CAP. III. 39r hane ipsam flexibilem animi vim, Veluti nobiliorem prudentiae partem aliquando mirificheommendari ; ubi enim rerum agendarum series ex inopinato quodam casu varietur, veris satili quadam ingenii celeritate nova consilia .
suscipi debent; ut meri id proinde versatile Catonis ingenium, quod imprudens, & inconis stans videri poterat, subtilioris tamen prudentiae laudem accepit sa): quemadmodum fere mois derata, ac lenta Q. Fabii consilia Rempublicam incolumem servarunt b); atq; in omnibus sere consiliis lenta quaedam, & pacata temporis diu.
turnitas plurimum conserre solet, ut affectuum Vis temperetur , rerum agendarum honestas ni istidius perpendatur , sapientum hominum consilio animus confirmetur, ipsa denique temporis diuturnitate meliora nobis consilia proponantur; es enim tarda illa quidem , sed magna meis dicina longinquitas, atq; diuturnitar temporis se). IX. Atque . ejusmodi quidem vitia, s ve peccata a pulcherrimo prudentiae fine per desectiunaberrant, efficiunt nimirum ut animus ad aliatiorem , nobilioremque prudentiae gradum non
perveniat. Sed alia quoq; sunt vitia. quae ipsum
prudentiae finem excedunt, ut prudentia carnis,
nimia, ac irrequieta DIIicitudo, & astutia , si vera Iliditas.
I. Prudentia carnis a sacris Literis dὶ vocatur illa, quae in divitiis, voluptatibus, alii sisque sensibilibus rebus inquirendis impensius occupatur, ideoque dicitur inimiea Deo e , quod animum ad coelestia, vel aeterna factum veluti degenerem ad terrena deiiciat, ut humi se
428쪽
pere, ae irrequieta cupiditate ibi beatitatem, talicitatemque requirere videatur, ubi pers cta talicitas haberi non poterit. a. Immoderata quoq; sollicitudo ,& anxietas illa , qua in eligendis actibus, vel ineundo consilio animus torquetur, ut nonnisi certissimis argumentis inniti, vel dirigi velit, prudentiae opponitur, cum in exerendis humanis actibus evidentia , vel certitudo haberi non possit, sed conjecturis plerumq; & probabilibus rationibus animus inflecti debeat, ut antea demonstravimus. 4. Astutia denique, dolus, calliditas, qua subdolis artibus alios irretire quis velit,& incautos animos fraudibus circumvenire , plurimum verae prudentiae repugnat, quae semper ad honestatem dirigitur; tantumq; abest ut aliorum perniciem , vel incommoda quaerere possit, ut sanctissima potius humanae societatis is deis ra servare debeat, aliorumque commoda , &totius etiam humani generis utilitatem, perenni quodam amore, vel studio complectatur.
Et certh dolus, astutia , sive calliditas adhiberi non poterit nisi fides, amicitia, justitia , religio, & honestas omnis in animo extingua turratque illa miserrima calliditatis, & fraudis inis doles, sive conditio esse conspicitur, ut sem. per incerta , ac irruquieta esse debeat; puriorem veritatis splendorcm perenni quadam formidi
ne vereatur; noWas semper artes, atque consilia excogitare cogatur; atque iisdem etiam plerumque fraudibus irretiatur, quibus alios irreis tiri posse crediderat; ut optime proinde dixerit Tacitus eonsilia callida, oe audaeia expectaistione tira , tractatu dura , even ru trista esse caὶ . Hinc
429쪽
DIS P. III. CAP. III. 393Hinc optimo, divinoque prorsus Christi consi.
lio erudimur a , prudentiam cum simpIieitata temperandam , & conjungendam esse, ipsam nempe ingenii subtilitatem , dexteritatem, di cumen eum fide, honestate , veritate, iustitia , taeterisq; virtutibus omnibus conjungi debere , ut nisi proinde sincerus virtutum illarum splendor accedat, sincera prudentia, vel animi dexteritas haberi certe non possit.
D eximium illum virtutis splendorem , quem Prudentiae veluti virtutum omnium reginae inesse jam diximus , proxime accedit Iustitia, quae proindcvirtutum proantisma ab Ariastotele nuncupatur, ut neque Esperus, neque Luefer sit adeo admirabilis ib); nec virtus ulla nobilior videatur, quaeque vividius in mortalium animis effulgeat. Illa nimirum caeteras virtutes omnes complectitur teὶ iuxta celebre ensatum illud Iustitia in sese virtutes continet oismnes d) , ut ille bonus, ac iustus in sacris etiam Literis apelletur, qui pulcherrimo virtutun omnium splendore exornetur; illa affectus omnes temperat, flexibilem arbitrii libertatem, ac ir requietos animi motus certis quibusdam finibus
cireum seribit; illa denique legum facem sup
430쪽
peditat, quibus humani generis societas, Urbium tranquillitas, pei secta demum sadicitas conservatur. Hinc merito Tullius asseruit, quod in illa virtutis splenaor es maximus , ex qua vi vi boni nominantiar sa i quin etiam ejus tanta vis es , uι nee illi quidem , qui maleficio , scelere pascuntur , posint sinὸ tillo iusilia particu .
Ia υνvere . Nam qui eorum cuipiam , qui und Iatrocinantur , Iuratur al/quid , aut clam eripit , is sibi ne in latro, inio quidem reIinquit locum sille autem , qui Archipirata dicitur, nis aquabiliter praedam dispertiat , aut occidetur, aut a
Ibeiis relinquetur )b . Quamvis vero plurima de eximio, ac illustri hoc virtutis genere dicta fuerint ubi de legibus, vel humano, ac divino iure loqueremur, aliqua tamen de Iustitia
ipsa hoc etiam loco solita methodo disseremus, ut Illius natura, munera, & partes omnes nitidius appareant.
II. Itaque Iustitia a Philolaphis, ac Iurisconsultis omnibus definitur constans, Θ perpetua voluntas jus suum euique tribuendi se) s quae definitio clarior est certe quam ut uberius eX- poni debeat. Id unum observasse juverit jus appellari id , quod aequum, & justum , & cuique debitum est, unde etiam justitia ipsa plerumque aquilas vocatur; ideoque justitiae virtus in hoc uno posita est , ut cuique tribuere velit, id quod ipsi debitum sit: illa nimirum justitiae Iumine mediocritas adhiberi, sive servari debet, ut neq; plus, neq; minus tribuatur, quam debitum sit, sed aequalitas illa servetur, quae juri, justo , vel aequo respondeat. Sed inter illud, quod tribuitur, & id , quod tribui de