장음표시 사용
431쪽
DIS P. III. CAP. IV. 39sbet, persecta paritas,& aequalitas reperiatur. Hinc praeclare Tullius admonuit, quod jus semis
per quintum es aquabile, neque enim a Iiιer ese
fet ius a, i de Aristoteles ib) ipse observavit,
quod Iudex exaquat , dum velut linea in duas partes ina quater fecta , quo major pars dimidium σκeedit , illud detrahit , ω ad partem minorem
addit e , unde Iudex graece δικας ης, sive div for vocatur, quod rem illam, de qua disseri , vel dubitari contigerit, ita dividat, ut suum cuique tribuatur, & quilibet partem aequo, juri , vel debito parem obtineat, sive tantundem pretii, commodi, vel honoris recipiat, quantum illi inique, vel injuste furto , labore , de decore sublatum fuerat, ut proinde semper aequalitas, vel dati, & accepti paritas observetur. Quae paritas, ideoque justitia in celeberrima lationis,vel ut Graeci vocant, reeiproci pa-na , quae in XII. Tabulis da, & in sacris etiam Literis praescripta fuerat, minime servabatur οῦ secus atque Pythagoricis videbatur, qui celebri sortasse Rhadamanti lege utebantur: AEquum ius fuerit, si, qua egit, quis patiatur te .mod enim ille,qui vulnus inflixerat, pari vulnere assiceretur, nihil prodesse poterat illi, qui prius inique , & injuste vulnus acceperat; ideoq;
haec talionis paena, quae solum reum punire, non vero damnum reparare , vel ablatum restituere poterat, sensim extincta, vel abrogata fuit, & postea Pratores permittebant ipsis , qui injuriam passi sunt, eam asimare , ut judex vel tanti reum condemnet, qώanta injuriam passus ini maverit, vel minoris prout ei visum fuerit f . III.
432쪽
III. Ut vero, sic explicata justitiae natu a. illius quoq; partes, sive divisio exponatur , illa distingui iolet in eommutativam, & distributia
'am vel, ut minus accurate loquitur Grotius ta), in expletrirem, & attributrirem. Commutativa iustitia vocatur illa, quae in contractibus, paelis, bonorum commutationibus Observatur, ut quis tantumdem prorsus recipiat, quantum dederit . Distributiva vero dicitur illa , quae in praemiis erogandis, infligendisque pae n is pro va rig meritorum , sive scelerum conditione adhibetur. Atque in utraque certe justitia, sive scommutativa , sive distributiva illa fuerit,pa Tltas quaedam, proportio,& aequalitas esse debet, alioquin injustitia seret ,& exinde pratia,
di quereia exiserent , dum aiat aquatis non aqua-
- , aut non aquales aqualia fortiantur ib) s sed hoc insigne discrimen inter utramque justitiam reperitur, ut in commutativa quidem servetur aequalitas , sive proportio arithmetiea, ut illud nimirum, quod tribuitur, sepositis & exclusis omnibus loci, temporis, personarum circum-Hantris, prorsus aequale sit illi , quod acceptum fuerat; ut si mercedis, agri, vesiis pretiun
decem aureorum aestimetur, aurei decem mercatori numerari debeant; unde injustitia comis mutativa, sive contra libus non personarum di
gnitas, atque conditio, sed potius res ipsae , sive sola rerum dignitas, valor, & pretium spectandum sit. At in iustitia distribuitiva non modo res ipsae, vel actus speetari debent, sed 3psa quoque personarum conditio, sive temporis, & loci circumstantiae considerantur, & me
ces8. ms. P . m. I. o. r. s. ω in Muti
433쪽
DIs P. III. CAP. IV. 397ees illa, sive paena tribuitur , quae pro varia personarum indole deberi intelligitur Quamvis enim unus, idemque actus a variis homi, nibus meratur, meritum tamen, sive demeritum variari concipitur pro varia, vel inaequali pellanae dignitate , ut nobilioris personae nobilius meritum sit, ignobilius ignobilioris; i. deoque paena , vel praemium illud quod merito ,
sive demerito par esse debet, in variis, ac inaequalibus personae conditionibus inaequalis erit futura , es quanto nobilior est Princeps preeario milite tanto nobilior, ac uberior ipsi victoriae gloria, vel erepta hostibus spolia concedantur , etsi uterq; pari ardore pugnaverit: quae propo tionis, vel aequalitatis species Geometrisa appetilatur; quod nempe in illa sicut qersona ad personam, sive ut meritum ad meritum , sic paena ad paenam , sive praemium ad praemium. IV Quandoquidem vero justitiam distribui. tivam in hac ipsa paritate, proportione, vel se qualitate positam esse iam diκimus, clarissime inferri poterit, quod si paritas illa, vel aequalitas auferatur, sanctissima iuris norma, sive justitia violatur; ideoque si Iudex ex. gr. minorem paenam instigat, sive maiorem mercedem eroget, quam merito debeatur, atque a
legibus ipsis praescripta , vel definita fuerit , legem violare, sive justitiam laedere existimabitur . 'Communis est tamen Iurisconsultorum opinio, quod aliquando leguin severitas temperanda est, ut mitior proinde paena infiigatur . quam a lege sancita sit; benignias enim leges interpreistanda sunt, quo voluntas earum conserpetur taὶ ,
434쪽
idque saei litis si paena ab ipso Principe sit infli
gendi, cui explicandae, vel temperandae legis potestas conceditur Nec immerito certe mitior illa legis temperies in plerisque legibus adhibetur, tum qu bd ipsa perditorum hominum consilia . & exempla; mentis humana iii inbecilis litas, & affectus ipsi levius aliquando scelus e Dficiunt; tum quod humani, amantisque Princi pis est aliquo pietatis sensu, incolumi vamen justitia, tangi; tum deniq; quod fatis legum di.
gnitati, Civium tranquillitati, plenaeque Rei publieae faustitati consultum videri poteritu severior lex edita, graviorque paena praeseripta fuerit, etsi libero deinde si Principis arbitrio lex ipsa temperetur, ac mitior poena infligatur ; eum nemo certb hanc ipsam legis tem - 'periem, quae solum a libero Principis arbitrio dependet, sperare, sibique polliceri ' posit, ideoque ex incerta consequendae veniae fiduciali bcrius peccare. i. t D U. Quo ad illas verb iustitiae partes, quae inte. grates appellari merito possunt , duae a D. Thoma distingui solent, ut nimirum a malo declinet , & bonum , honestatemqueJamplectatur . Sed hςc ipsa iustitiae munera cς teris etiam virtutibus omnibus eodem, meliorique jure conveniunt, ideoque nullae integrales, partes injustitia distingui poterunt. Id unum potiuS cum D. Thoma observari poterit justitiam hoc insigni discrimine a caeteris virtutibus distingui, quod illae ad solum animi illius bonum , vel persectionem dirigantur, in quo reperiuntur; iustitia vero ad alterius quoq; bonum dirigatur,
vel exerceri non possit, nisi prae r animum, cui iustitiae virtus inhaereat, alius etiam reperiatur, cui aliquid deberi, vel tribui dicatur;
435쪽
DIS P. III. CAP. IV. 399 ideoque nemo erga se ipsum iustus, vel in sustus
vocatur, nisi fortasse in uno , eodemq; homine duplex veluti periona distinguatur, ut uberius alibi ostendetur cum de ossiciis hominis erga se ipsum differeturia VI. At plurimae certh virtutes aliae in justi tia veluti iubjectae continentur, sive ex purisissimo iustitiae fonte dimanant. Sex distinctas it
Iarum specles'enumerat Cicero , relUronem nimirum , pietatem , gratiam , vindicarronem , ob. servantram , veritarem, quibuS alibi, Iiberaliatatem , & amicitiam ad ungit, ut octo demum justitiae partes a Cicerone , aliisque Philosophis memoratas habeamus. Deinde vero de singulis edifferens Cicero ait Religionem eam esse , qua in
metu , er caremonia Deorum sit. Pietatem , quae erga Patriam , aut parenter, aut alios sangu me eo unctos simium confervare moneat . Gratiam , qua in memoris , remuneratione officiorum , or honorum, Θ amicitiarum observantiam te. neat . Vindicationem , per quam vim , ω contuis meliam defendendo aut ulciscendo propuli musa nobis , Θ a nων is , qui nobis esse chari debent a se per quam peccata punrmus. Ubservantiam, per quam aetate , aut sapientra , aut honore, aut aliquJ dignitate antecedentes reveremur, Θ coinlimur . Verrtatem , per quam damus operam ne
quid a Iiter , quam confirmaoerimus , fiat, aut fa i tum , aut futurum sit sa) Liberalitas vero, sive beneficentia definitur illa, quae circa pecunias, aut caetera, quae t I beraliter erogari contigerit , modum tuetur,ac essicit ut in erogandis illis mediocritas quaedam , proportio, vel aequalitatis habeatur.
436쪽
Quamvis autem liberalitas ipsa cum bene fieemtia facile confundi possit, sic tamen Cicero , & Alistoteles beneficentiam a liberalitate disflinguit, ut velit liberalitatem circa pecunias vertari, cum beneficentia ad quaelibet bohorum
Ultimo demum loco ponitur Amicitia , quambiι melius , nuia iucundius esse testatur Cice-TO , ut una sis amicitia in rebus humanis, da
ιujus utilitate omnes uno ore consentiant . - . . Serpit enim nescio quomodo per omnium vitas aismicitia, nee ullam atatis degenda rationem paritur esse expertem fui. Quinetiam si quis ea asperitate es, ob immanitate natura, ut congressus, ct societatem hominum fugiat, atque oderit, tamen ἐν pati non possis , ut non acquirat aliquem , pud quem evomat virus acerbitatis fua a s ut merito proinde dixerit Epicurus quod omnium rerum , quas ad beatὸ vivendum eomparavit μωpientia , nihil est amieitia possessione majus bj. UIL optimo verh, maximoque iure amielistia ad aequitatem, sive justitiam refertur , non modo qu5d illa ex hominum natura , vel in indole oriatur, ut homines beati, ac faelices eta se non possint, nisi perenni quodam , ac jucundissimo societatis,& amicitiae foedere conjungantur, ut ex Epicuro, vel Cicerone jam diximus; verum etiam quod amicitia ipsa homines illos, in quibus exarserit, pares inveniat , aut faeiat, ut nulla proinde aequalitas major haberi , vel fingi possit , quam quae inter amicos reperiatur- Si etenim affectus consideres, illi in amicis omnino similes esse debent, ut amicitia sit votantarum , sudiorum , sententia in
437쪽
rum consensio summa ; si ve omnium rerum , consiliorum , iis voluntatum sine uιIa exceptione communitas . Est enim amreuia nihil aliud , nis omnium divinarum , bumanarumque rerum cum benevolentia , O eharitate summa eo ensio οῦ qua
quidem haud scio , an exceptia sapis utici quidquam melius homini sit a Diis immινιaIibus datum sa). unde illos facilius, atque vividius constanti R. moris, & amicitiae vinculo devinciri conspicimus, in quibus eadem patria, studia, moreS, aetas , ac indoles reperiatur ;& eximium hune amicitiae splendorem minui, vel extingui, ubi studiorum,& affectuum disparitas oriatur; dιθα- res enim mores disparia studia sequuntur , quaredusimilitudo dissociat amicitias b . Sin vero divitias, honores, aliaque id genus corpori S , atque sortunae bona consideres, inae qualia certe in amicis haec esse poterunt; sed amicitia tamen illa amicis omni ruus veluti communia reddere plerumque solet: idque facie
daem est omnibus , ut si quam proantiam υνrtu sis , ingenii, fortuna consecuti sunt , imperti an eam fuis , communicentque eum proximis ic) s praemcipua si quidem charitatis, benevolentiae, amici ἀtiae lex est, iusta celebre effatum illud amicorum omnia communia sM , ut ii, qui sunt in amisitia , conjunctionisque necessitudine superiores, exaquare se eum inferiorιbus debeant ; Hinferiores dolere non debere se a suis amicis ausingenio , aut fortuna , aut dignitate superari e . VIII. Sed haec pulcherrima amicitiae munera illi solum inesse possunt, quae sincera, ac honesta fuerit, quae nimirum, ut Aristoteles ait, Tom. U. C c in
438쪽
rn honestate sun data sit, vel , ut inquit Cicero , sinὸ virtute esse nullo pacto potest taὶ , quae
non alias amori vices, ac mercedem aliam reis
pendi velit, quam amorem. Si etenim amicitia utilitatem . seu voluptatem inquireret, illa non amorem, sed voluptatem ipsam, ac utilitatem veluti finem respiceret; illa par pari, vel amorem amori non redderet; illa sanctissima justitiae , vel aequitatis jura violaret; illa denique perennis, & constans esse non posset; sed quemadmodum solo voluptatis, ac utilitatis amore suscepta suerat, ita quoque voluptatis,& commodi studio iacile rescindi posset r unde praeclare inquit Cicero mihi quidem iidetur qui uti
Iitatis ea sa singunt amieitiar, amabilissimum modum amiet ira tollere s non enim tam utilitas parsa per amicum , quam amisi amor se delectar ib) .
Ut itaque amicitia perennis haberi possit plurimae leges ab Aristotele se), aliisque sapientissimis viris editae sunt, quas eleganter adia modum, & accurate Cicero exponit, ut pluissimum proinde deceat illarum aliquas ipsius stard verbis, atque coloribus expressas, hic exhibere a IX. Prima itaque Ieae amicitia sanciatur , ut
neque rogemus res turpes . nec faciamuo rogati .
Deinde ut ab amreis honesta petamus, amicorum caussa honesta faciamus , ne expectemus quidem dum rogemur sq. Addendum eodem es , ut noeriminibus aut inferendis delectetur amicus , aut credat illatis . . . . es enim boni viri hac duo tonere in amiciιia . primum nequid fictum sit, neve simulatum s apertὸ enim odisse magis ingenus est,
439쪽
suam fronte occuItare sententiam . Deinde non fothm ab aliquo allatas eriminationes repellare,
sed ne ipsum quidem esse suspieiosum semper aIiquid existimantem esse ab amies violatum . --eedat hue Davitas quadam oportet sermonum , atque morum , haud quaquam medioere eondimen tum amicitia . Tristitia autem , εν in omni re
severitas habet illa qurdem gravitatem ,fea amicitia remissior esse debet , Er liberior, ω duliseior , ω ad omnem comitatem, Deilitatemque proelivior. Illud etiam in amicitiis ineundiscordi esse debet, ut ne nimis eito diligere iniseipiamus , neve non dignos; digni autem sun amicitia , quibus in ipsis inest eaussa eων dia uantur . . . . Sed plerique, neque in rebus buismanis quicquam bonum norunt, nisi quod fructuosum sit, ε' amicos tanquam pecudes eos po ti km diligunt , ex quibus sperant se maxi mum fructum esse eapturos et ita puIcherrima iIN ή- ω maximὸ naturali earent amieitio per se , r propter se expetita . . . ipse enim se quisque Eiligit , non ut aliquam a seipso mercedem exi
gar eharitatis sua, sed quod per se sibi quisque
charus est et quod nisi idem in amicitiam transferatur , verus amicus nunquam reperietur , est enimis , qui est tanquam alter idem . . . Quod cum
optimum , maximumqs sit , si id volumus ad fel , virtuti opera danda est , sine qua neque amici.
tiam , neque ullam rem expetendam eo equi possumus ; ea vero neglecta , qui se amicos habere arbitrantur , tum se denique errasse sentiunt eum eos gravis aliquis easus experiri cogit. Quo eirea cum judicaris , diligere oportet , non cum
dilexerrs , indieare . . . Quod si in scena , idest
in ne one , in qua rebias fictis , adumbrarii lini plurimum es, tamen verum valet si mo C e 1 ἀσ
440쪽
esse possunt, aut unquam fuerunt, qua sine mulo torum amisorum o iis sare pinni ' qua certe sublata memoria, gratia nulla extare posis sunt . Equidem nil tam proprium hominis eκiissimo , quam non modo beneficio , sed etiam ben volentia significatione aIligari s nihil porro tam
immane , tam ferum , quam committere , ut be
nemis non dieam indignus, sed victus esse vi
XIII. Ex iis vero, quae hactenus de justitia, vel vitiis iustitiae oppositis dicta sunt, facile dirimi poterunt quaestiones illae , quae ab Aristotele , aliisque pluribus fieri solent; utrum nemin. pe volenti fieri possit injuria Z ac utrum gravius ut injuriam pati, vel facere ρ Facile nimirum reponi poterit gravius, & iniquius esse iniuriam alteri in serre , quam ipsam pati- inuetenim patitur, nullum jus laedit, ideoque inis justus esse . sive peccare non poterit; ille ve ro, qui iniuriam alteri intulerit, a sure defiectit, ideoque purissimas justitiae, vel aequitatis leges offendit , & iniquus haberi debet .
Et quamvis etiam volenti, & consentientivis, & injuria inseratur, semper tamen aeterisna iuris, justitiae, vel honestatis praecepta viOlantur , quae privato cujuslibet hominis arbi trio, seu voluntate variari non possunt; idemque etiamsi quis injuriam non modo libere, sed libenter etiam excipiat, ut olim Martyres, &Sancti viri calumnias, dolores ,&mortem ipsam mira alacritate, desiderio ac voluptate perferebant, sem ver tamen injuria legi contrari censeri debet, adeoque semper injusta, vel in , qua erit. Nulla tamen contumelia volenti iij