장음표시 사용
451쪽
quam eupiditas eonsilii giabernatione regitur.
Mansuetudo opponitur irae; & quemadmodum clementia vindictam , ita mansuetudo iracundiam lenire debet; ideoque per illam animi
remere in odium aIlevsus invectionis coneitati comitate retinentur. Modestia, per quam pudor honestus eIaram , flabilem eompara auctoriis ratem , internos nimirum , & externos animi moistus moderatur. Studiositas est i Ila , qua incre-cli bilis cognitionis amor, & scientiae, & m- satiabilis quaedam veri videndi cupiditas, quae in mentibus nostris reperitu , ita temperatur, ut certis quibusdam finibus coerceatur. Urbanitas, vel ut Graeci vocant, eutrapetia , ludis, iocisque , & jucunditati , quae ex hilari ami- eorum , aliorumque colloquio , vel aspectu oriri solet, modum definit. Faeuis igitur es disinctio ingenui ,-HIiberalis sopi s alter est si tempο- re sit , ae remisso animo , Iibero dignias bomineῶαIter ne homine quidem . Parcitas denique nimiam in vestibus, suppellectili, incessu , affectato Ioquendi modo , universo demum oris, &corporis habitu munditiam, & elegantiam, qualis in mulieribus plerumque observari, sed 'reprehendi quoque solet, moderatur; ut enim
praeclare inquit Cicero, venustatem muliebrem ducere debemur, dignitatem virilem sal .
VII. Exinde vero faciis intelligi, sive deis duci poterunt illa vitia, quae temperantiae sive per excessum , sive per desectum opponuntur; et si plerumque vitia , quae per desectum a pulcherrimo temperantiae fine deflectunt, propriis nominibus careant, & rariora quoque videan inr, cum longe iacilius sit temperantiae, sive Tom. Via D d mo-- Osc. I.
452쪽
modestiae modum, vel fines excedere, quam ab illis descere. Itaq; per excessum temperantiae opponitur intemperantia , quae nimium c*ipo. reis sensuum voluptatibus delectatur; sive Ria..piditas, qua voluptates illae, vel commoda, quae ad necessariam hominis conservationem ab
optimo, sapientissimoque Deo sunt instituta ,
severius contemnuntur. Sic abstinentiae, sobrietati, castitati, pudicitiae opponitur gula, crapula , luxuries, impudicitia. Verecundiae vero, ac honestati adversatur inverecundia , vel impudentia, & turpitudo . Denique superbia humilitati ; incontinentia continentiae ; mansuetudini iracundia ; modestiae immodesta; studiositati euν istas , rustacitas , tque Durrilitar urbanitati ; parcitati luκus opponitur.
VIII. Facile vero erit eiusmodi, aliisque id genus vitiis , & mavis affectibus, qui temperantiae , caeterisque virtutibus advertantur, occurrere, omniumque virtutum gloriam . divinae praesertim gratiae viribus , consequi, si non modo purissima aequitatis, ac honestatis iura semper ammo, & oculis obversentur; verum etiam si pulcherrima , coelestis, atq; divina proinpemodum animi natura spectetur. Illa nimirum nitidh, clarissimeque nobis ostendet quid hominem deceat, quid honestum , decorumque sit, suid eximio virtutis nomine exornetur; atq; insita virtutum semina, vel honestatis igniculos, ut inquit Cicero, vividius e3citabit, quibus ad illus rem virtutis gloriam impellamur, atque ingenito . eluti sceleris, inhonesti, vel indecori horrore a vitiis omnibus averta
453쪽
CAP. VII. De vitiis , ct peccatis.
Lexibilis, ac indifferens illa mentis humanae vis, quae ad finem sibi a natura constituis tum dirigi . sive ab ino defie ct e re ; sanctissima legum iura servare , sive violare ; bonos denique, & honestos actus exerere, vel Pravos , ac inhonestos amplacti potest, etsi veluti pulcherrimus animi splendor, atque proprietas haberi meri id sileat; ab illa tamen tanquam uberrimo fonte peccata deduci debent. Eximus etenim , & coelestis animus ; qui ingenito veluti pondere ad hcmestatem ine linat, qui plurima virtutum semina impressa gerit, ita plerumque sensibilium rerum illecebris delinitur , ut honestatem deserere, virtutis lucem eXtinguere,& peccatum amplecti possit. Inde quem admodum virtus ex pluribus honestis actibus oriri, sive produci debet, ita quoque vitia eκ repetitis inhonestis, & pravis actibus producuntur, qui mala, sive pereata vocari solent . meminadmodum itaque superiori loco de singulis virtutum generibus disseruimus, ita nunc aliqua de vitiis, & peccatis complecti iuverit, quae an id certe clariora sunt futura, quanto facilius vitiorum natura, sive cognitio ex nitida virtutum, & honestatis cognitione dimanat.
II. Nihil est enim peccatum nisi actus ille liberae voluntatis, qui a debito fine, modo, vel ordine aberrat, primisque juris, ac hone-D d 1 statis
454쪽
statis legibus adversatur; ideoque malitia in
qua formalem, ut inquiunt, peccati naturam
positam e sse jam diximus , nihil est aliud , quam pura bonitatis, ordinis,& honestatis privatio, ruemadmodum fusius, & oportunius alibi ostenimus ubi de humanorum actuum malitia , ejus que caussa, & origine loqueremur. Hinc peccatum ipsum a D. Augustino definitur aversio ab incommutabili bono . seu Dιο , Θμον dinata eonversio ad commutabiIe bonum , seuereaturas ta ins ille nimirum, qui peccat, ad commutabile , creatumque bonum veluti finem diis rigitur; finitum aliquod , creatumque bonum, summo, atque invariabili , perfectissimoque bono anteponit; ideoque pulcherrimum ordinem
a natura institutum perturbat Definiri etiam poterit peccatum liber humana voluntatis actus Iegi contra rus et quemadmodum enim actus humani bonitas, & honestas ex sola divina , vel humana lege repeti debet, ut ille bonus, & honestus actus dicatur, qui legi cohaereat, eiusque lumine dirigatur; sic
omnis actos humani pravitas, atque malitia Oriri debet a lege, quam laedi , vel temere vi Ois Iari contigerit. III. Exinde verδ facile intelligi , sive deduci poterit, quod scuti virtutes omnes in aliqua lege continentur, atque praesertim in Variabili, perenni, vel aeternae legi arctissimo veruuti scedere conjunguntur, ita peccata , quae legibus opponi debent, ipsis etiam virtutibus. noe est honestis, & bonis actibus opponuntur; tantoque gravior sceleris, atque peccati malitia , sive deformitas haberi debet, quanto no . bi
455쪽
DIS P. III. CAP. VII. 421 bilior est illa virtus, cujus splendor peecati
IV. Hinc admirabilis illa varietas, quae in peccatis conspicitur , ut plurima proinde illorum genera distingui soleant, ex objecto, sive virtute de fumi debet, cui peccatum ipsum o inponitur; ut si iustitia a sortitudine , humilitas a castitate distinguitur, ita quoque injustitia ab audacia, superbia ab inverecundia pari, eodemque prorsus discrimine, sive distinctionis genere discerni debeat; ideoque peccato
rum varietas, distinctio vel, ut Scholasticis vocare libuit, speeimatis semper ex objecto, vel opposita virtute oriatur. U. Itaque si variis actibus eandem virtutem violari contigerit, actus omnes ad unum , idem que peccati genus revocari debent; ideoque solo numero distingui poterunt, ut aliquis toties idem peccatum committat, quoties similem actum exererit. Et quamvis etiam materiam , cirisca suam vitium, & opposita virtus versatur, subinde minui, vel augeri contingat, ut s deincem , vel centum aurei surripiantur; decem , vel centum homines unico actu perimantur, semper eadem peccati species salvabitur, cum illa non a peccati materia, sed ex objecto deis pendeat; & illa temporis, rerum, loci. permis narum varietas, vel circumstantia poterit qui . dem peccatum gravius efficere , sed illius specie in variare non poterit.
VI Quod si fortasse unus, idemque actus V amriis, atque distinctis virtutibus opponatur , Vel
ex varia temporis, loci, rerum , personarum ci cum stant a plures etiam virtutes. legesque vi
lari contigerit, tunc actus ille novam malitiam sortitur, & in ejusmodi actu totidem scelerum Dd 3 Hla
456쪽
malitia , sive deformitas reperitur , quot suerint objecta vel virtutes illae, quae unico actu violentur. Ut si res sacra auferatur, si Sacerdoti iniuria irrogetur, duplex peccatum; furti, nimirum , simulque sacrilegii committitur; cum uno, eodemque tempore violetur justitia, quae damnum alteri inferri vetat; simulque religio, qua personas, resque Deo consecratas laedere, vel profanare prohibemur - Hinc illae temporis, rerumq; circumstantiae, quae peccati speciem mutare , novumq; dedecus. malitiam , & peccatum addere possunt a , circumstantiae speciem mutante
appellari merito solent: ideoque a Theologis omnibus, ac Tridentina Synodo definitur , quod illae in consessione explicari, vel exprimi debent, alioquin de sceleris, sue peccati specie , numero, vel gravitate judicium serri non posset.
VII. Sed hic exponenda, vel dirimenda nobis occurrit celeberrima quaestio , quae inter Stoicos, atque Peripateticos acerrim . est excitata , utrum nempe peccata singula aequalia sint, vel in ipsis disparitas quaedam, ac inae qualitas reperiatur Itaque celeberrima Stoicorum sententia fuit, quod peccata singula, quamvis uni , eidemque virtuti, vel variis etiam vi tutibus opponantur, ideoque ad varia distincta genera referri soleant, aequalia tamen censeri
debeant , ut inaes ualis in ipsis malitia , sive sdesormitas haberi, sive distingui non possit.
I. Cum etenim peccata singula in sola vi tulis , ordinis, ac honestatis privatione consisant, sicuti in privatione variae veluti partes
concipi , sive distingui certh non possunt, ut una privatio ma or altera existimetur, ita pro
pem siae Dig. ι. XLVII. νιν. ro. de injuri L p. s. g.
457쪽
DISP. III. CAP. VII. 423pemodum in peccatis varii veluti gradus admitti non poterunt, ut unum alio maius, vel gravius habeatur ; & quemadmodum tenebrae, mors , &c. quocumque loco , caussa , vel tempore producatur, semper eadem, & aequalis esse concipitur, neque una mors altera major Vocatur, ita quoque peccatum semper aequale putari, nec unum altero majus censeri poterit. a. Deinde vero cum peccatum, vel pravus,
ac inhonestus acius dicatu' ille , qui ab instituto, vel naturali fine deflectit; sive modum, atque temperiem, quae in exerendis humanis actibus requiritur , libere excedat, si ve per excessum, sive per desectum ab instituto fine deia flexerit, sive magis, si vo etiam minus modum excesserit, eadem tamen est sutura peccati malitia, sive desormitas; siquidem es peccare
tamquam transire lineas s quod eum feeeris , culinpa commissa est i quam longὸ progreὰiare , cum semeι transieris , ad auendam transeundi culpam nihil pertinet. s. Quod si virtuter parer funt inter se, paria esse etiam vitia neeesse es. Atqui pares esse vir tutes nee bono viro meliorem , temperante temperantiorem , nee forti fortiorem , nee sapiente fa-pientiorem posse fieri Deillimὸ potest pereipi . . . Una virtus es consentiens cum ratione , Or pe petua constantia . Nihil hue addi potes , quo magis virtus sit s nihiι demi , ut virtutis nomeα. relinquatiar . Etenim si bene facta re tὸ facta sunt , nihil recto rectius . eerιὸ ne bono quidem melius quidquam inveniri potest. Sequitur igitur ut etiam vitia sint paria 3 siquidem praυitates animi νου 1ὸ oitia dieuntur . Atqui quoniam parer virtutes funi, recte facta quando a virtuti--ur procisoantur, paria esse debent a itemqή peco. i. i. Dd 4 eata
458쪽
eata quoniam ex vitiis manant, sint aquali
necesse es fa . VIII. Atque ista quidem severius, atque ad inducto supercilio Stoici, ut ostenderent omnes, qui non sunt sapientes , aque miseros esse s sapientes omnes summὸ beatos esse s recte facta omnia aquaIia . omnia peccata paria s qua cum magni- μὸ primo diei videntur, considerata minas probantur , sensus enim cujurque & natura rerum , atque ipsa veritas clamat quodammodo non posse adduei ut inter eas res, quas Zeno exaquasser ,
nihil interesset b Et certh quod inaequalitas aliqua , sive disparitas in peccatis admitti debeat, clarissime deduci poterit ex iis, quae variis in locis de actuum malitia, vel bonitate , de libertate , meis tu, errore, vel ignorantia disseruimus. r. Cum etenim tota actus humani malitia, vel bonitas oriatur ex libero voluntatis amore, quo rem illicitam, ac inhonestam ample.ctitur, quis aperth non videat tanto graviorem
operis pravitatem esse suturam quanto purior . atque nitidior est illa cognitio, quae pravita intem ipsam nobis ostendit; sive quo liberior est amor ille, quo peccatum eligimus cumq; peccatum ex nitida mentis cognitione, & libero voluntatis arbitrio, veluti causis oriatur, sicuti libertas illa, sive cognitio metu, vel ignorantia variari subinde potest , ita quoque malitia, sive peccati deformitas variari poterit. a. Deinde varia peccata variis virtutibus opponuntur ; ideoque sicuti virtutes ipsae inaequa istes esse merito existi mantur, atque illa purior, atque
459쪽
atque nobilior censetur, quae ad obiectum nobilius dirigitur; ita quoq; peccatum , quod nobiliori virtuti adversetur, gravius haberi poterit; ut meri id proinde dixerit Poeta
Nee vincet ratio , tantundem ut peccet, idemque Oui ιeneror caules alieni fregerit borti,
. Et qui nocturnus divum sacra Iegerit υὶ . quanto nimirum religio, quae ad Deum ipsum dirigitur, caeteras virtutes omnes, quae ad finita bona diriguntur , splendore antecellit, tanto gravius contra religionem ipsam, quam caeteras virtutes peccabitur et quod pari ieri e , vel ordine intelligi poterit, si virtutes aliae inter
se comparentur.3. Quin etiam varia peccata , quae tamen uni , eidemq; virtuti opponantur , inaequalia esse possint. Cum etenim actus humani bonitas ex pluribus oriatur, ex objecto nimirum, ad quod dirigitur ; ex fine , cujus amore exeritur; ex lege, quam violat; ex circumstantiis, quibus assicitur; ex subjecto denique, in quo reperitur , ita quoque peccati malitia ex iis omnibus veluti fontibus oriri poterit , ideoque ubi vel objectum nobilius offendatur; vel finis impurior eligatur; vel nobilior, atque severior lex violetur; vel plures circumstantiae concurrant; vel in meliori, nobiliorique subjecto recipiatur , semper in illo nova, sive distincta de , formitas haberi poterit. IX. Hi ne dirimi, sive refelli facit E poterunt argumenta singula , quae a Stoicis afferebantur. Quamvis etenim peccatum in sola rectitudinis, ordinis, virtutis, de honestatis privatione conis sistat, quemadmodum plures veluti persectiones in
460쪽
in ordine , virtute , vel honestate reperiri iam diximus, ut illa quoque malor, seu minor esisse, vel dici posset, ita quoq; in peccato variae velis uti, imperfectiones concipi, sive distingui po terunt, ex quibus major, aut minor peccati gravitas oriatur Itaque privatio quaelibet in-di .isibilis esse debet eamq; formam, ordinem, vel persectionem omnem extinguit, cui advertasatur; sed quia in peccato plurimae privatio nes distingui possunt, quarum modb plures , moe, do pauciores una conjungi possunt, integra peccati malitia inaequalis haberi poterit. Hinc ubi quis modum , ac veluti lineam excesserit, ceriste peccatum committit; sed quia aliam quoq; lineam excedere , vel transilire potest , atque liberius progredi, nova peccato gravitas accedet; sive, cum actus humani bonitas ex Objecto , fine, materia , cognitione , motivo , lege', subiecto, circumstantiis omnibus veluti quibusdam lineis, & finibus circumscribatur , plures, paucioresque simul ex ejusmodi lineis excediposlunt, ideoque major, aut minor in peccato deformitas haberi. Caetera vero, quae de viris tutibus opponebantur, ita dirimi debent, ut virtutes ipsae Inaequales esso dicantur, ideoque etiam peccata , quae virtutibus Opponantur. X. Sed explicata jam vitii, sive peccati natura , nunc exponenda nobis occurrit illa varietas, quae in peccatis ipsis distingui solet. Itaq; primo peccatum ipsum dividitur in oret inale , &personale . originale vocatur illud, quod exprimi parentis peccato in singulos homines deriis vatur, ideoque totam generis humani seriem,
sive naturam in secit. Non es enim distinctio, ut expresse docet ApostoluS, omnes enim peccaverunt , egent gloria Dei . . . propterea sicut Eer