장음표시 사용
61쪽
C A P. I. An ultimus sinis hominis, O humano
l E ultimo humanorum actuum , vel hominis fine meliori, quo poterit, ordine loquuturis celeis ibris illa quaestio dirimenda nobis occurrit, utrum humanis -- actibus extremum, aut finis aliquis sit conlii lutus, ad quem illi natura ipsa, vel ingenito quodam veluti pondere dirigantur; ut inde clarius appareat quis ejusmodi finis inter innumeras, ac dissidentes adeo Philosophorum opiniones haberi debeat. Atque , ut ab ipso Finis nomine exordiamur, quamvis in Phynca Generali Tractatu III. Cap. ... plurima sint explicata ubi de Caussa Finali, si ve de fine loquuti sumus,aliqua tamen hic obiter exponemus,quibus accurata finis cognitio,eiusq; varietas ostendatur. II. Finis itaque, ut ab Aristotele definitur, est id , cujus gratia, & amore sit aliquid ca . Quando nimirum aliqua caussa, quae cognitione praeditet, fuerit, operatur, alterius rei, vel objecti gratia operatur, ejusque amore excitatur , impellitur, allicitur ad operandum; sive se ipsa in , operationem propriam, & effectum ipsum , qui ab operatione producitur, ad at i quid aliud veluti scopin dirigit . Id experiri, vel Observare certe nos possumus in uobis ipsis dum non temere, & inconsulto, sed praevia cogni-
62쪽
tione , consilioque operamur, semper enim obiectum aliquod nos excitat invitat, ac allicit ad operandum; semper aliquid animo, vel oculis obversatur, quod operando consequi volumus; semper aliquid est, quod liberam , atque sexibilem animi vim in unam potius, quam alteram partem inflectit; cumq; operari , vel non
operari possimus, nos ad operandum determinat. Objectum illud , cujus amore Ope mur, vel quod in operando respici in iis, finis vocatur. IV. Finis vero communiter in finem euius gratia , & finem eui satis accommode distingui solet . Finis ille , qui ab Operante respicitum, inquiritur, amatur, eligitur, dicitur finis eti-jus gratia s illa vero substantia, si ve subiectum , propter quod expetitur, sive in cujus utilitatem inquiritur , finis eui, ut eX. gr. fini S, cuius gratia medicus operatur, est sanitas acquirenda ; finis, cui sanitas inquiritur, est agrotur , qu i sanari debet. Dividitur etiam finis in finem operis , & operantis t finis operis est ille , ad quem opus ipsum ex natura propria , independenter ab operantis arbitrio, seu voluntate dirigitur, ut medicinae finis est sanitas acquirenda ab aegroto; finis operantis est ille, qui ab operantis arbitrio, seu voluntate eligitur; unde pro varia operantis voluntate varius esse potest, ut medici finis esse potest aurum, aut gloria ipsa, quam medendo consequi velit. Ultimo finis dividitur in finem proximum , ac νm
mediatum , & finem ultimum , sive remotum .
Proximus, & immediatus est ille , ad quem proxime , & immediath dirigitur opus, ut eleemosina ad pauperis levamen; finis mediatus, remotuS, ac ultimus est ille, ad quem ultim bdit igitur opus, cumque fines alii proximi ad
63쪽
: DIS P. I. CAP. I. - 37 hunc ultimum , remotumque finem dirigi posisnt, ipse tamen ad finem alterum ulterius diis rigi, vel ordinari non potest,.ut eleemosina . vel ipsum egeni levamen ad Dei gloriam ; un- de optime finis ultimus definiri solet id , quod
. expetitur propter se tantism , ω cujus amore , veι propter quod cetera , vel fines alii expetuntur gvel , ut inquit Cicero , id , quo omnia referuntur , neque id ipsum usquam refertur ta . POrro quod praeter finem proximum , ac immediatum, finis etiam ultimus, atque mediatus adis: mitti debeat clarissime demonstratur ex ipsius . finis natura. 'Si etenim agendarum rerum finis aliquis est, quem Propter ipsum , 'propter quem alia volumus , neque omnia ob aliud eligimus f in infinitum enim ita Dreι progressus , vasusque . inanis appetitus niner esset j , perspicuum est etiam, summum bonum μιque optimum futωrum μ) ; aliquid nimirum admitti oportere, ad quod ceter omnia dirigantur, ipsum vero non ordine- . tur , vel referatur, ad aliud , sed omnem volun- . tatis amorem, vel desiderium amne ita comis
Ileat, atque perficiat , ut in illo voluntas ipsa: iucundi ssime quiescat. , , - α IV. His ita constitutis inquiritur , utrum v luntatis actus, sive homines ipsi aliquem finem proximum, aut nitimum habere debeant, ad quem proxime , aut ultimo ex natura ipsa inis. dependenter ab hominis arbitrio dirigantur,1 quemadmodum perspectissilium esse iam diximus dari finem aliquem, ad quem liberi voluntatis . actus ab homine operante libere diriguntur. i. Qua quidem in re statim occurrit ineptissima Epicuri sententia, qui nullum esse finem.
64쪽
- rebus ab ipsa natura, vel ab Arti fite tonsti tuis tum existimavit, sed omnia temere prorsus, M. inconsul id produci , ut finis ille , qui a ndbis concipitur, & cuius amore res saetas esse putamus , rebus ipsis posterior fuerit: ut ex. gr. oculis nunc videamus non qudd oculi formati ,1 vel destinati fuerint ad videndum , sed quω fortuitb eam partium texturam , varietatemque sortiti suerint, ex qua fortuith visio consequeretur; quod uberrime ex Epicuri sententia exponit Lucretius lib. IV. v. 832. cum ait Nil ideo quoniam natum es in eorpore , ut uti Possemus , sed quod natum fit, id procreat usum . Nee 'iι ante videre seuIorum lumina nata νNee dictis orare priau , quὰm lingua errata est sSed potis, Iοπὸ lingua processit urigo: Sermonem, multisque ereata sunt prias aure/ ,Ωuὰm fonus es audit ut, is omnia dentes membrat Ante fuere, ut opinον , eorum quam foret Uur t- Haud igitur potueνe utendi eraseere eaussa.
Nec aliud certh sentire, sive docere poterat E--picurus, qui, cum Deum ipstim, aut certh illius Providentiam apertissimh sustulisset, ideoq; singulas Universi partes, & effectus omnes, quos in pulcherrima rerum eompage non sinE maxi- , ma admiratione conspicimus, non a sapienti mismo quodam opifice, sed a sortuita solum atomorum agitatione, & concursu, caecoque illarum impetu, & complexione productos esse putaret,
illud etiam in hac hypothesi asserere proinde debuit illos non ad finem aliquem dirigi , nec alicujus objecti gratia, & amore formatos e tase, cum nulla fuerit eaussa, quae finem illum in operando , vel produeendo respiceret. U. Quam verb perdita, impia, ac ineptissi-nia sit haec Epicuri sententia fusius, & oppor-
65쪽
turialis alibi declaravimus in Physi ea Generali
Tractatu Hι Cap. 4. ubi de prima caussa, eis jusque providentia loqueremur. Ex incredibili nimirum pulchritudine, varietate , ordine, qui in singulis Universi partibus, praesertim vero
in animalium corporibus, observatur; ex admirabili , constantique periodo, s ve lege, qua res
omnes inditas sibi vires axerunt, certosque e se fectus producunt; atque ex incredibili, maximaque sapientia P quae in contemplandis, vel cognoscendis illis requiritur, manifestissiae Ed monstravimus, longe maiorem, ac infinitamia prorsus cognitionem, sive sapientiam esse , qua illae formatae iam suerint; ideoque non temere, & inconsuito ι caecoque atomorum impetu, .seci a sapienti Isima caussa productas esse, quae cum illarum singulas ad ter tum finem dirige- ret, eam singulis pallium,texturam coneesserit, quae ejusmodi fini consequendo aptissima vide batur . Sic ex. gr. , cum oculus obiectis omnibus circumpositis eommodE videndis formatus e fiet, rotundam facit Eque mobilem figuram aec rupit; scuti , cum radiis colligendis, perficiendaeque visioni destinaretur. variis humoribus rario.
ribus , densioribusque distinctus est : simili se rhyatione, cum ignis agitandis, dissolvendisque , cor pyrum partibus, sive corporibus combulendis destinaretur, tenuissimam partium figuram. perennemque motum a cepit; ac, ne plura commemorem, si creaturae singulae a sapientissima caussa fissis alicuius gratia, & amn re revera allentiae , sive productae forent, non alio certε meisi Ori, commodiorique modo produci potuissent, quam revera sormatae iam suerint, ideoque concedi debet aut eandem esse fortuito casui operandi vim, quae in Optima, sapientissimaque
66쪽
eaussa reperi renit; aut eerth res singula I ad est tum finem ab ipsa natura dirigi, hoc est ab auctore naturae, vel Deo. qui illas non temere,& inconsulto, sed admirabili prorsus ordine, sapientia, vel arte, & alicujus sinis gratia, &
VI. Quod si rebus omnibus , quae a Deo pro ductae fuerint , atque inanimatis etiam eor' ribus finis aliquis est constitutus, ad quem illa ingenito veluti pondere, sive natura ipsa dirigantur, ambigere, vel suspisari certh non possumus, quin nomini quoque pulcherrimo nimiis rum . persectissimoque operi, quod ex Artificis manibus, opera, sive consilio prodierit , finis aliis quis habeatur, cujus gratia productus existimetur; & quemadmodum homines dum ratione duce operantur, finem eligunt, ad quem opus dirigant, tantoque nobiliorem quanto nobilius operantur . quantoque pressius rationis , sapientiaeque lumen sibi divinitus inditum sequuntur , qui, aperte non videat Artificem optimum , dum
opus illud produceret, in quo pulcherrima sui ipsius imago effulgere debuit, ad finem aliquem respeXisse tanto ceteris corporum finibus nobiliorem quanto Deus ipse, vel accuratissima Dei imago, ceteris omnibus rerum generi
bus nobilior haberi debet Clarissimis itaque, certissimisque rationibus erugimur finem allia quem proximum, alque ultimum admitti oporist cre, ad quem homines natura ip a dirigantur , cumque res aliqua tum demum per secta . bea ista, vel felix existimetur, ubi finem eiusmodi . ad quem natura duce dirigatur , s r consequuta, clarissimum quoque, certissimumque esse debet dari ultimum, summumque bonum, ex euius adeptione hominis persectio , bonitas, beatituis do, felicitas oriatur. VII. '
67쪽
- DUP. I- CAP. I. 4r VII. Antequam herd diligeri ius. inquiratur quis hae ultimus hominum snis, summum bonum, sive selicitas haberi debeat, obiter obia servasse iuverit non omnia rerum genera eadem rationei ad finem dirigi , sed pro varia potius rerum natura , varia quoque lege, ac sere impetu quodam ad fine in ferri. Cum itaque ex veteri Philosophorum doctrina tria rerum genera distingui soleant, corpora nimirum inaniis mala, quae nullo sensu, nullaque cognitione praedita sunt , ut arbores , ignis , lapides , ωc.; corpora animata , vel sensitiva, quibus cognoscendi, vel sentiendi' vis inesse creditur, ut anima Ita bνura ; homines deniqde ex corporea simul,& incorporea substantia compositi, ideoque spi- '-ritalis, & incorporeae cognitioni S capaces, Veteri quoque philosophorum judicio tribus modis res ad finem dirigi exis imaritur; corpora nimirum inanimata exequutiG qudd finem ipsum sibi a natura , vel a Deo constitutum non Cognoscant, neque appetant, sed caeco quodam impetu a natura, Mi Deo impellantur, ideoq; non eligant finem, sed divinum potius impulsum exequantur; animalia vero, suae finem cognoscunt , eiusque bonitatem apprehendunt, apis prehensivὸ finem eligant, eiusque amore Dperenis tur; homines denique, qui nobiliori quadam, Se incbrporea ratione finem cognoscunt, varia mo dia, quae fini consequendo conserant , ita sellia Runt, accurath que disponunt, ut inde facilius optato finε mi an ur , directioὸ ,
rerum , vel ratissatum genere distingui solet ap peti rus ille, imperiis . aut amor, quo ad finem diriguntur, sive in finem sibi a natura constitutum feruntur. Itaque res inanimatae dicuntur
68쪽
appetere finem appetitu natura a , vel inn to , quia nimirum non sponte. sed ingenita quadam vi . ac naturae ductu ad finem diriguntur Animalia b iit a. quae finem cognoscere , sensibusque praedita esse existimantur, appetitu sentie re, vel fensitiva, quod in ipsis indifferens quaedam eligendi vis ad myttatur; hcmines denique , qui libelrime praevio rationis lumine dirigum tur, appetita rationali, qui voluntas etiam a pluribus appellatur , sive potius voluntatis i clinatio, sive propensio quaedam ad finem , IX Neque ab hac celebri rerum , vel appetitus di υisione rece tores et lam , accuratiore
que Philosophi dissident, nisi quod animalia
bruta nulla eognitione , vel sensu praedita eκillimant, ideoque in ipsis appetitum sentiemem non agnoscunt, hec illa putant apprehensive ad finem odirigi, sed aliorum corporum instara natura ipsa juxta severiores Nechanicae leges , ad certos effectus , vel fines tendere; hoc uno discrimine quod cum is ipsis nobilior pa
tium teXtura, organorumqua varietas observetur, quam quae in ceteris corporum generibus habeatur, illa nobiliori quadam ratione operari , atque appetitum hominis imitari quodam
modo videantur . . IX Exinde ver5 sacile intelligitur, quod finis ille, ad quem singula rerum genera diriguntur, veluti bonum aliquod haberi, sive vocari potest - Cum etenim bonum physich . vel me thaphysice consideratum optimh ab Aristot te definiatur id, quod omnia appetunt aὶ , vel, ut inquit cicero , bonum appello quidquid Ierunis
dum naturam es, quod contra malum ibὶ, sive nimiri
69쪽
nimirum id, quod ab omnibus veluti sibi conveniens inquiritur, ad quod omnia veluti amore quodam, & pondere ferunt us , manifestissimEapparet, quod finis ipse, ad quem secundum naturam, vel natura res diriguntur optime illorum bonum, persectio, felicitas appellatur. me admodum itaque rerum finis aut proximus, aut ultimus esse potest , ut antea dicebamus, ita quoque rei bonum, aut proximum. aut ultimum , ves extremum esse poterit; proximum nempe, ad quod proximE res ipsa dirigitur; ultimum ve=b, Vel efitremum , ad quod ultim bres ordinatur, ad quod Mes alii, vel alia b na proxima diriguntur, ipsum vero non dirigitur, nec ordinatur ad aliud. Quarimus itaq; quod sis ektremum . quid ultimum bonorum I quo ου omnium philosophorum sententia tale debet esse, ut ad is omnia referri. oporteat , Usum aurem nusquam la). quo nimirum veluti summo boiano, extremo, vel ultimo fine hominis perfectio, sive Delieit,sώt constituta, quae celeber linia quaestio sequenti Capite examinabitur.
70쪽
Exponuntur variae Philosophorum sen-- . tentiae de ultimo sine , de summo bono, de faelicitate hominis.
-- R dens,& incredibilis ille sae-
tas, quam singulis hominum cordibus ingenitam esse jam diximus, Philosophos omnes impulit, ut obiectum , vel banum illud accuratissime inquirerent, quod beatam .vitam efficeret. Clim tamen plurimi talicitatem non in perenni quodam , ac immortali vitae statu, ut existimari certe par fuerat, sed in hac ipsa mortalis, atque miserrimae vitae conditione comparari posse putarent, neque tamen altera ex parte objectum , AI bonum aliquod in is venirent , quo insatiabilis, ac irrequieta co dis humani cupiditas expleretur , ideoque hominis persecta talicitas oriretur, in varias, ac dissidentes adeo sententias abiere , ut mirari certe , vel in dolere quis possit, de re gravissima sapientissimos etiam viros mirificὰ dissidere. Augustinus sa) cer th ex M. Varrone commemorat ducentas octoginta octo Philosophorum sententias de summo bono, vel hominis beatitudine floruisse; quarum plurimae a Laertio, Empyrico, Plutarcno, Seneca, Cicerone b , aliisque Scriptoribus reseruntur. Illarum singulas hic