Praxis medica. Ad usum Scholae Valentinae

171쪽

Cap. XII. De Morbo Regio. I 63

diuntur calculorum generationes tenaci usu graminiS, tara-xaci , cichorii, in tibi , ut visum sit aliquando ex horum vegetabilium usu, Carnibus omnino seClusis , icterum Sanari, eosque Cal Culos minutim Concissos per alvum excerni sa). Sed silentio minime obvolvendum quod DesauVages propo'nit his verbis: Vin aurigine epidemiCa , quae Genuae vige- νγ bat in exercitu Hispanico , Comes Ponticelli Archiater ab is sumi jussit totum qui fuit in Urbe Saponem , ipsum etiam n quo facies a barbitonsoribus delinitur , & sic sanata est illa=lepidemia. b).'' Sed vereor, ne nimia exaggeratione res hueCedatur. Ex magna solliculi repletione , Cum ob imbecillitatem, bilis excerni non potest, quemadmodum in vesica urinaria multum repleta sed debili interdum contingit, icterum aliquando oriri, auctor est Galenus , atque levi Catharico sanari c), quod bene notent tirones , quoniam id quandoque Contingere posse existimo: CognoSCitur ex urgente in dextro hypocondrio gravitatis cujusdam sensu sine febre.

De Urbis lienis: signanter de Scorbuto. LIen pluribus morbis affici potest, duritie , scirro , magnitudine nimia aliisque hujusmodi. Sed qui ad praxeos

Communem usum promptiUS OCCurrunt, Sunt inflammatio,& atrae bilis collectio, quae scorbutum infert. Etsi prorsus indubium sit, splenem interdum inflammari, raro tamen id fieri, communi auctorum observatione Constat. Cum autem inflammatur , quaeCumque de jeCOris , ventriculi, aliarumque partium inflammationibus diximus, huc transferenda sunt,

nisi quod humor lienis phlogosi affectus atrae bilis naturam perpetuo partiCipat. Ergo si hypocondrii sinistri tumefactio , ac pulsans interius dolor cum assidua vehementique febre aliquem prehendat ex inflammato liene id ma Xu lum

172쪽

16ή Lib. III. De Morbis in fimi ventris.

Ium nasci Censendum. Quod si ingens aestus atque sitis a Cedat . pulsus exigui deficientes , linguaque sub nigio lentore oneratur Cum respiratione difficili & imperseeta, qualis esse per iram culantibus pueri S Solet, Certum inde hujus mali indicium desumitur. Inflammatio lienis, qualem hic describimus, morbus est acutus, Saepeque exitiali S. Philiscus apud Hippocratem ex inflammato liene SCxta die obiit a . Si tamen sub morbi statu haemorrhoides Sanguinem fundant, itemque sudor universi Corporis Cum conserentia& tolerantia aCCedat, salus subinde expectar i potest. Curatio simili modo peragenda ac in hepatis & ventriculi phleg-mone , ita tamen , ut lien inflammatus, non aeque AC Caeterae partes, nimium refrigerantium a C diluentium ustam sus- Cipiat , etenim splen pars eSt muli Um aci Sitim Conferens,

Cito tamen repleta , nisi post exhibitum potum Copiosae uri nae fluant. Inflammatione lenta frequentiUS, quam BCUta asscitur lien raroque fit ut inflammato ventriCulo aut jecino- Te, non etiam lien Hubdem mali particeps fiat. Sed cum hujus visceris phlogosis , scor buti saepissime somes Sit, proinde de hoc affectu ex professo, ut Munt, tractare intendi IDUS, quae enim de eo dicenda sunt, ad quosvis lienis morbos intelligendos & sanandos Conferre poterunt. SCOrbutus, no 'um nomen ex regionibus septentrionalibus ad oras nostras translatum , a pluribus Creditur esse morbus , quem Plinius Stomacacem S scelet rhen appellat, cum enim GermaniCi exercitus trans Rhenum aquam ex dulci fonte bebisset, Corrupta sunt militibus ora, quam a flectio nem illorum temporum MediCi Stomacacem , & Crura resoluta , quod mali genus Scelet 'rben appellabant b). An scor-butus sub alio saltem nomine veteribus cognitus fuerit, disputant aliqui, ut apud Sennertum longe id videri potest sc). Nos tamen , haC re mature inspecta . minime dubitamus, Hippocratem variis locis hunc morbum desCripsisse ut infra videbimus , atque icterum nigrum a Paulo AEgineta, & Are

173쪽

Cup. XIII. De Morb. lienis: sign. de Scorbut 0. 16s

taeo depictum ad scor butum pertinere a . Imb & Arabibus

Cognitum fuisse verissimile est. Fatemur tamen ingenue, desciuptiones hujus mali a veteribus institutas non ita aCCurat AS ESSE AC recentiorum , atque variis nominibus ab Hip-POCrate appellatum esse , tot te quia Cum diversi gradus hujus morbi sint, & aliquas partes interdum potius quam alias infestet vel ex diversa mali vehementia , aut eX partis magis a flectae symptomatibus nomen desumpsisse judicamus. Ergo SCOrbutus est: Atrae bdilis , certo.in abili modo τλtiatae , cachochimia , ex via cerum , lieniS praeSertim, laesione Orta, crurum impotentiam, atque OriS ac gingivarum corruptionem inducens. Ex ipsa diffinitionis expliCatione patebit , scor butum morbi & symptomatiS eSSe Complexum. atque partes affectas quaelibet esSe pOSSe visCera, etsi asefectionis origo & fomes in liene praecipue resideat. Igitur in scorbulo magnus adest humoris melancholici seu atrae bilis proventus, qui duplici modo Considerandus. Primum; Cum humor partium nativu8 per UStionem incaleSCit, certoque BC determinato modo Corrumpitur , in indolem me. Iancholicam Convertitur , sub quo Casu morbum intemperiei, non in qualitatibus modo, sed in Vitiata substantia , consis-tuit. Deinde cum VisCerum intemperiem neCeSSario Sequatur humorum generatio ipsi Congruens , lacile patet, sub intemperie melancholica magnum atrabiliaris humoris proventum Cumulari: quae omnia Cum in Institutionibus longo

explicata sint nihil est , quod hic diutius immoremur b).Jam vero atrabilis sicut & Caeteri humoreS , non uno tantum modo Corrumpitur , nam multis diversisque vitiosorum formis , pro varia partium eam generantium affectione , inscitur. Hinc in melancholia maniaca elephantia Si, Cancro,

carbunculo , exanthematibus pestilentialibus , aliisque id genus morbis ab atra bile nascentibus, diverSa est hujus humoris conditio , diversa etiam phoenomena in Singulis pro

174쪽

166 Lib. III. De Morbis in fini ventris.

ducens sa). In scor buto , cachochimia viget melancholica Sed atrabiliaris, tum in )rbosa , Cum SymplomatiCa , Sed vitiatus humor speciali Corruptione & acrimonia inficitur. cuju vi affectionem hanc propria & pecularia Comitantur symptomata , in aliis morbis ab atra bile nascentibus, sub eodem Complexu , non reperienda. Certe SCOrbutus muli Tum malorum syndromen , hoC eSt, Collectionem Continet, atrae bili dominanti congruentium , sed peculiare huic morbo est, Crurum languorem & impotentiam , atque oris Praesertim , gingivarum , Corruptionem post se trahere. Et si

atra bilis scor butica generari possit in omnibus visceribus, ne quidem Cerebro & pulmone exceptis , ut in Physiologia monstravimus b) , tamen in hypocondriis , liene prae- Sertim , magnum ejus esse fomitem, praeticis observationibus edocemur, ibi enim multus Calor , humorum Copia, cruditates, bilis & pituitae proventus, hujus humoris generationi plurimum favent. Inter differentias scor buto proprias ea praesertim notanda , qua in salino-sul plaureum , & sulphureo-salinum dividitur. Ita placuit illisio Chimicorum

partes in haC re sequenti. Sed Chm haec nomina ad arbitrium Conficta, non simpliciter praeternaturalium humorum

vitia explicent sc) , proinde Commodior est scorbuti divisio in pituitosum & biliosum. Vidimus in Physiologia bilem atram ex pituita usta & Certo modo insecta, atque etiam ex bile generari posse d). Ergo pituitosus scor butus ille est, in quo pituita : biliosus , in quo bitis dominatur. Videre enim est SCorbuticos aridos , Squallentes, ichoribus seu Serosis, tenuibus , acribus humiditatibus amictos e) , dum aliis pituita , humore aqueo , Crudo , sero viscido repleti sunt , quod maxime ad Curationem notare expedit : etsi enim in quovis scorbulo Calor cum acrimonia praevaleat,

n. 36. prop. II.

175쪽

Cap. XIII. De Morb. lienis: sign. de Scorbuto. I

multo magis in bilioso quam in pituitoso excedit. Est etiam

notatu digna scor buti divisio in epidemicum, endemicum,& sporaclicum. Sunt Certae annorum ConstitutioneS, in quibus hic morbus facillime genitus in populum grassatur, quod speciatim anno Is6a adnotavit Forestus, qui de hoc malo multas neque Spernendas Congessit observationes a . Endemicum esse scor butum & quasi vernaculum Septentrionalibus populis , omnium serme Scriptorum ConsenSu Comprobatur. Sed plures alias regiones hoc malo endemice in sestari, lasse probat Sennertus b . Sporadicum ipsum esse eX his, qUOS Sparsim in nostris regionibus scorbulo affectos vidimus , satis

innotescit.

Causae occasionales plet hora & obstructio, quemadmodum aliorum morborum , ita maxime SCOrbuti tosnes esse ConsueVerunt praesertim si sanguis & Crudi humores circa hypoCondria, intestina , me senterium Colligantur , ibi enim aestu & scandescentia in atram bilem Commutari facile possunt. Sed nisi his accedat diathesis, scor butum integre indu

Cere nequeunt : necesse enim est atram bilem Certa atque ineffabili corruptionis forma vitiari ad hunC morbum produce dum. Si ergo plet horae & obstructioni haeC ACCeciat determinata diathesis, seu a principiis genet attoni S, Seu Contagio , vel aeris vitio , aut alio quovis modo adquiSita , SCOrbutum inde nasci pronum est. Diathesim istam praeter di

ta provoCare Solet Certum genUS febrium , Setl tertianae sint, seu erraticae , Cum diutius mole Silint , aut telia portim Constitutio humida & uliginosa multum regnat vel improvida mediCamentorum farrago aegrum alleiat. NeC parum facit hypoconariorum phlogosis cum lienis debilitate, seu nati va Sc primigenaea, seu ex colluvie & inita ictu vitiosorum humorum contracta , ita enim fit Li humor iam Vitiosorum crudorumque Colluvies in visceribus cumuletur , qui partium

calore usti & lienis damno infecti . in atram bilem determinata diathesi Corruptam degenerent. Adde lienem ad se

176쪽

1 68 Lib. III. De Morbis in fimi ventr7s.

trahere humiditatem cibi & potus, ut optime notavit HippoCrates , quae si vomitu aut urinarum Copia non expurgetur , ipsum implet, & tum demum atra bile replet sa), atque morbis plurimis , SCorbulo praeSertim , ansam praebet. Jam vero aerem potissimam esse efficientem scorbuti Causam praeter ea quae in differentiis huJus morbi dicta sunt, exinde patet, quod morbus hic sub aere austrino te pluvio-SO Coelo augetur, viresque novas suscipit, quod etiam ac cidit certis anni temporibus, ae determinatis lunae periodis. Experientia item testatur , locis paludosis , uliginosis, Iacustribus, maritimis, scorbutum maxime familiarem es- Se , atque a domiciliis humectis , subterraneis frigida humida murorum, & parietum exhalatione, foveri. Diaeta huic morbo producendo singularem vim habet. Severinus Eugalenus, Μedicus Doccomanus, qui librum integrum neque Spernendum de Scorbulo scripsit, rectet monet victum Cras- Sum diu usitatum huic malo inducendo maxime conser re b)Omne Carnium genus, omniaque edulia ex animalibus de- Sumpta , Continuo in Communem v qum adducta , mirum, quantum ad sCorbutum generandum faciant. FaCit etiam frumentum Corruptum tempore pluviae Collectum, neque Probd asservatum , panis etiam bis coctus , Submucidus , in- fumatus , nauticus , sicut legumina , Cum negligentius re Condita , atque jam Corrupta multum eduntur. Aquae Corruptae & verminosae. itemque Cerevisia foeculenta , ip-Sumque vinum si non probe in Ventriculo Coquatur, Sed acescat in primis ubi corrumpi incipit, scorbutum aCCer- Surit. Quod si his omnibus accedat in incandescentia ex immodicis exercitationibus , aut potibus Spirituosis , nullo negotio hoc malum emergit. Animi pathemata plura, prae sertim diuturnus moeror ad hunc morbum producendum ita Conducunt, ut Eugalenus ex vero affirmet , ConStanter Se praedicere ausum, fuisse eos a scorbulo prehendendos, quos

177쪽

Cap. XIIL De Mork lienis: sign. de Scorbuto. I 69

Cum Crassiore victu diuturnior moestitia exercuit a . Scorbutus pueris & adolescentibus magis quam Senibus. viris magis quam meminis , vere & autumno potius quam aliis anni temporibus familiaris esse solet. Interdum latet in visceribus . neque ejus effectus exterius apparent, doneC, majores vires in dies accipiens, per propria phoenomena SeSe prodat. Ergo si quis, integra valetudine , subito & absque manifestis causis lassitudinem insolitam , praesertim post somnum . Cum crurum debilitate & impotentia sentire incipiat. atque in ore & gingivis dolorem , ardorem, ulcerationis

Sensum , aut levem quamcumque inflammationem percipiat, de latente scorbulo suspicandum est, quin obstet mutatio, quae in his malis Contingere solet, proprium enim est affectionis scorbuticae, variis periodis subjici, & levi quacumque

OCCasione subinde recurrere. CresCente malo, iis omnibus aCcedunt vertigines Cum metu Cadendi, & timore mortis, Sitis , salivae proventus , indeque natae Crassae, molestae, &ferme continuae sputationes. Interea neC SOmnUS neC appetitus prorsus deficiunt, sed aeger, etsi ad Cibos accipiendos

bene paratus sit , parii minutritur , atque a Sumptis alimentis anxietas, rugitus , arteriarum pulsatus in hypoeondrio sinistro superveniunt. Adsunt praeterea Calores Subito Caput invadentes , languor , tristitia . exerCitationis aversatio Cum Sensu gravitatis in toto Corpore, & pectoris angustia. Gingiuae in morbi augmento pruriunt , rubent , Sanguinem ichorosum nullo negotio fundunt. Urina varia est, modo Cum virore pallescens , modo rubra Cum CrasSO Sedimento matulae parietibus adhaerente. Alvi excrementa, ut plurimum, dura Crassa. nigriCantia, interdum fluida instar tenesmi cum labore ejecta : atque notare expedit, in hoC malo plus ex- Crementi ex ventre evacuari quam pro ratione alimenti assumpti, sorte quia partes parum trahunt ad nutritionem unde facillime contabescunt. Facies ex pallido viresCens: nonnumquam tamen & per intervalla rubore & calore facit hevanescentibus perfunditur. Scorbulo ad summum statum

M Eugai. Ioco citato.

178쪽

1 o Lib. III De Morbis infimi ventris.

jam evecto , non Medicis modo, sed & lippis & tonsoribus innotescit , gingivae enim inflammantur , mire in CreScunt , foetent , livent, foedissimumque aspectum repraeSentant. Dolent interea Caeterae oriS partes, quae Crassa Sali va & tenaci muco Conspurcantur. Crura omnino impoten tia ad motum , ut aeger , si leviter moveri aggrediatur , in Syncopem ferme incidat. Interea maculae ea obsident' ni grae , lividae , aut rubentes , quae interdum etiam Cir ca pectus in collo, & facie effloresCunt, modo e VaneSceπ- res , modo iterum erumpentes. Hun C morbi statum ple Tumque febres Comitantur , quandoque tamen nulla febris esse videtur. Cum vero adSunt, non Unius S Unt generi S , Sed variae , intermittentes, inordinatae , tertianae, qUaltanae, es non raro erraticae. Pulsus parvi sunt, languidi, subobscuri. Corporis ContabeSCentia multa & tenax. 1n Summa ni hil est in aegrotante, quod non atrae bilis praesentiam ubique demonstret. Generalia haeC SCOrbuti phoenomena alia subinde sequuntur pro aegrorum , temperamentorum , pBrtiumque a flectarum varietate diversa. Quibusdam dolores vagi , arthriticorum instar , hin C inde accedunt. Alios totius ventris dolores, Colico ilia Cis similes , molestant, lumborum item, renum , vesicae doloriscae aflectiones plerumque superveniunt. Nervorum mala , Con Vul Sione S, tremoreS , paralyses, affectiones SoporoSas CX SCOrbuto na Sci, notum est, cum morbi vis Cerebrum & nervos praecipue OCCupaverit.

Sed, cordis palpitationem, typothimiam, difficilem anheli-

Ium , cum Vitalem Cavitatem ingruit : sicut Cardialgiam, eructationes molestissimaS, vomitus , dysenterias , Cum alvum infernam OCCupat , indu Cere , in Comperto est. Uno verbo , nullum ferme est mali genus , quod in scorbuticis non reperiatur , Cum aflectio haeC altas egerit radices , totumque Corpus iere insecerit , ut non omnino sine ratione quibusdam visum Sit , SCOrbutum non Unum eSSe morbum, sed plurium morborum complexum. Scorbutus aegritudo longa est, Saepeque Commoritur , per plureS enim annos eo laborantes trahunt, vitamque ducunt aertim nis & laboribus plenam. NeC desunt, qui ad longam Senectam per- Venerunt. Malum hOC non eSt prorsus insanabile , atque Sub

179쪽

C .XIII De Morb. lienis: sign. de Scorbuto. III

. sub initiis, si bene tractetur , Curationem admittit: facile

. tamen, nisi Summa Cura in eo avertendo sit, reverti solet. Scor butum Confirmatum , etsi integram Curationem raro admittat, non esse perpetuo lethalem, observatione didicianus , inducias enim dare solet, si artis operibus rite institu tis natura juvetur. Sin minus, hydrops, tabes, SynCOpS Communes sunt hujus mali prodromi, miseram aegrorum vitam finienteS. In scorbulo Curando Caute procedendum circa venae

sectionem, morbi enim omnes , in quibus atra bilis redundat, sanguinis extractione adeo non juvantur , ut ingraves cap t. Celebrari tamen aliquando potest, dum magna anhelitus difficultas, Convulsio, aut quodvis aliud grave malum aegrum ita opprimit, ut suffocari , aut strangulatione extingui videatur a). Purgationes vehementes noxiae Sunt, malumque insigniter augent : quinimo Cathartica leviora

turbiis in scorbaticis excitare solent molestiSSimas, raro enim limus modi aegrotantes ataxia Spirituum non laborant, at que ppoducta, ut vocant, morbosa educunt, relicta morbi

Causa , Oe partibus affectis irritatione Commotis. Cum igitur Corpus lubricum reddere expediat, vegetabilibus alimentis blanda humiditate laxantibus , longo tamen usu, res peragenda. Cichoreum, intibus , lactuca : brasica item, beta asparragi, aliaque id genus: Sicut hepatiCa , splenica,

& emollientia medicamenta , Seu Cocta, Seu Cruda , SCOrbuticis pro baci intentione mire prosunt. Ergo, evaCuantibus

medicamentis parum profiCientibus , aggredienda hiabus morbi curatio per alterantia & diaetam. Alterantia duplici vi pollere debent. generali adversus atram bilem, & speciali

ac propria , vitium hujus humoris determinatum Corrigente. Medicamina omnia diluentia, temperantia, absorbentia atrae bili alterandae opportuna sunt. Serum lactis: decocta ex herbis hepaticis , splenicis , emollientibus: infusa ex vegetabilibus obstructiones tollentibus jusCula ex eisdem medica-Y a men

180쪽

1 et IIL De Morbis infimi ventris.

mentis, adjectis reficientibus , parata, scorbuticis utilia sunt.

Uno verbo , qtlaecumque adversus melancholiam maniacami adduximus , huC Commode transferri possunt , sunt enim melancholia & SCorbutus Congeneres morbi, atque ex Uno

in alium transitus lacillime fit. Speciali vi adversus scorbutum valent nasturtium aquaticum , becabunga , COChlearia, raphanus, sumaria , portulaca , aliaque id genus apud omnes auctores passim Obvia , ex quibus infusa, Syrupi, ju Cula, pro re nata, sormari possunt. Nasturtium aquaticum &hecabunga simplici infusione cum sero lactis, per plures dies matutinis horis assumpta, scorbuticos plurimum juvasse vidimus. Aquam lactis scorbuticam ex Pharmacopoea Batei, itemque syrupum scelotyrbiCum Foresti bonos quandoque esseC- Ius produxiSSe, obserVavimus, Cochlearia enim tamquam basi medicamina haeC Componuntur, quae adVersus SCOrbutum mirifice pugnat. Sed advertere expedit, Calida antisCorbutica , ut raphanum , COChleariam, erysimum , Chaeresolium, eruCam, caute admodum exhibenda esse quibus scorbutus siccus est & urens : imo & quibus humiditates exuperantita praescribi oportet , ut eorum vis CiCuretur sero lactis, aqua pimpinelae , aut portulaCae , SeCUS enim noCere Solent , clim ita Comparati sint sCOrbutici omnes , ut, levi quavis data occasione, nimium incalescant. Experientia compertum est, in nostris regionibus succum eXpressum nasturtii aquatici , aut be abungae ad unCiam unam , plus minusve, cum lacte asinino exhibitum per multum tempus, hunCmorbum maxime domuisse. Itaque Consulendum Scorbulo assectis, ut vere & autumno hOC medicamentum per men- Sem assumant , di postmodum , quod reliquum est anni apharmacia prorsus abstineant, multis enim medicamentis Tem aggredi, perniciosum est. Lac Seu Solum , seu antiSCOrbuticis mixtum saepe profuisse , novimus , dummodo aeger dispositus sit ad ipsum recte suscipiendum, Careatque in-

Commodis ab Hippocrate erga lactis usum adnotatis a . Alterum Scorbuticorum remedium, & quidem maximum