장음표시 사용
111쪽
De Iurisprudentia. Lib. XIII. II 3A Inde enim illud fit quod Augustinus ex Cicerone, secundo de Rep. libro deprompsit.
Vt in F tbus, ac D s, arare cantu Ese, ac vocibus,concemus est quidam tenendus es Huiucto senis, quem immutatum, ac disrepamem aures eruae surre non possunt, 1 que conremtus ex dis mi narum et oeum moderation concors Iamen e citur,o congruens: c exsumism F, Gr meos, se in is ordinibus, τι δε- ,-oderam rarunt Ciuitatem conso di ι-D orum continere, sequae harmonia a Musicis dicitur m cantu, eam esse m ouuate conor. Ham, arct -κ-, atque optimum in RepublIca vinculum incolumstatis, eamque fine iusi-
Haec eum ita sint, ex amore illo diuino, diuina amoris lex manavit, euius legis ordo attente pendendus est,ad originem Iuris adhuc interius concipiendam & docendam. Tria enim prioris Tabulae mandata finem continuo spmstant,qui Deus est,qui B que finis primo sule humanis mentibus offert, ut illorum primum latriam,cultumque unius Dei, reiectis ipsius hostibus, id est Dijs alienis,reliqua duo rationem,& modum ei seruiendi commolirent. Sic primo in exercitu scribendo milites Imperatori su-hijciuntur, mox in eo hortes distributi, fide data, soli militant Principii, pacto omnicum inunicis eiuram, deinceps & eum in honore habent,eique rite obsequuntur. At secundi Tabulae praecepta nos ad Proximi charitatem erudiunt , etsi longius progres.sa, perducunt ad Deum, id est ad illud extremum, cuius gratia proximum ipsum dili simus. Quam ob rem & Christus Dominus instaurans, atque implens Naturae collapsam legem, praecepta illa duo de diligendo Deo, & Proximo, similia inter sese eL se discit. me enim lux dicis Ao' 'olus Inquit S. Augustinus Neque raram condisur,er custoditur opuma ciuisas, ni undamento, se vinculos detoismaeque,concordia, cum bo-C num commune diligitur, quia seminum, ac ueras imum Deus es, atque in uti scens me saetae uni hom nes, euo propto utam saeti ηι,μι quo ammo diligunt,occultare non posiIunt. Haec ille. Ceterum in ijs, quae ad Proximum attinent, ordo poscebar, ut primo parentibus debitum praestaremus ossicium, deinde grauiora stetera prius uetarentur: Atqui grauius lidimus opere, quam verbo, & uerbo, quam corde, Dpere autem maxime eum qui inra pilitatur: Mox si peccetur aduersus alteri coniunctum,coniunctamve, unde picuis certitudo perit 1 Denique si quis linobis dispendium bonorum patiatur. Itaque quinto praecepto homicidium, sexto adulterium, septimo furtum, Octauo falsum testimonii iis, nono cupiditas alim, thori, decimo auiditas alienarum
Quo diuinae sapietitiae ordine, rem poreque datae legis agnito, facillimὸ noscetur D astutia Satana, qui tum decem Tabulas E Graecia deserri ad Romanos,& Romae alteras illas duas addi curauit,quarum initio falsorum Deorum cultus, delubraque & tu ei,& Iarium sedes ritus fiat ni Ii P . patriaeque & sacra oecranda statuuntur. Sed & liquidius cognoscetur,si non tam legum harum, cum historijs eatum temponatum Romanarum, S Graecarini, ii odquidam monet in historia instituenda v rum potius Decalogi legem cum historia Orientis,mox tempora, leges, perstinas,prouincias inuicem conserat. Etenim lata Hebreis a Deo per Mosen fuerat lex Decalo septingentos ante plus annos,quam Roma suisset condita. Quo vero tempore Romulus regnum auspicabatur, nugamentaque illa execranda suarum legum de sacris aut it critie serebar eodem templore iam toto Oriente percrebuerat fam atque cognitio Mosaicae legis,cum se in vinea notus esset Deus, &extaret celeberrimum Temia E plum, quo ad Deum colendum undique populi confluebant, isq; maxime imo & e dem spiritu conclauis stili Prophetae, Christum Dominum uenturum, cui Romanu,& reliqua Imperia erant subi jcienda; Sibyllae autem etiam ipsis paulo post in Urbe Regibus libros obtruderent,quibus eadem ueritas pandebatur Videlicet&ex Naturae lege,& ex angore conscientis,atque ex libris Sibyllinis,quibus posta prssuere prinicipes Reipublicae Romanae uiti, foret omnino inexcusabilis ea Respublica, qui uniuerso pene orbi dominatura esset. Ac lato quidem minus Eret inexcusabilis, quod & triennium in ea quam diximus legatione olim Romani legati, P. Posthumius Albus, Aulus Manlius, &Seruius Sulpitius consumpserant, cum ad decem illas Tab.iuissent viri iudicio de prudentia
' Bibl. Selectae Sectio Secunda. Κ 3 singulari
Quo omnia precepta Docalagi ad se
112쪽
singulari. Qui si transmisissent in Palaestinam, vidissent iterum surgentem Iudeorum 4 Ciuitatem, qui ex Persica seruitute reuersi magnis animis suam Rem p. mstaurabant muliaque sortassis,quae ex Graecis non audierant, didicissent a clarissimis illis Iudaeo, rum Ducibus, E sdra,& Nehemia,qui non Religione modo, & pietate, sed ae Civili prudentia pra liti erant, illis etiam annis uersati in Aula Regis Persarum Darij, Artaxersis Longi mani,cum ipso Tliemistocle. Accedit,quod Dionysius scribit missos quoque Legatos meas Giscorum Ciuitates, quae in Itali erant,m ea nempe Italiae parte, qus quondam Magna Grecia dicta esti in qua, Servio Tullo Romae regnante, Pythagoras quein alibi diximus natu fuisse ex Iudaeas. Philosophabat nam &eam lignes habcbat & Resp.& Ciuitates, S Legissatores. Locri seritabant Zaleuci sui leges, Thuri j iura sui Charondae, qui non multis gnete Decemviros annis v
Legat qui legum scientiam sitit ea, qus Orosius, &S Augustinus decimooctav libro de Ciuitate Dei, eruditissime persecutus est. De Terrens Ciuitatis Regibu*, atq; tem xibus: quibus ab exortu Abras Sanctorii tempora supputata conuemunt, Quib regnantibus Apud Assyrios, atq; Sicyonios, Abrahe centenario, Isaac depromissone iit natus, vel ipsi Esau & Iacob gemini de Rebecca sint editi. De temporibus Iacob, & siij eius Ioseph. De Api Rege Argivorum, quem Aegyptii Serapin nominatum diuino honore
Quo regnante apud Argivos , quove apud Assyrios , Iacob in Aegypto mori tuus lit. Quorum Regum tempore, Ioseph in Aegypto defunctus est is . . CQuorum Rogum aetate Moyses natus sit, & quorum Deum ijsdem temporibus sit orta Religio. Quando Atheniensium Civitas sit condita, Se quam causam nominis pius Varro
auid Varro tradat de nuncupatione Areopagi, de dediluuio Deucalionis. Quo tempote Moyses populum Dei de Aegypto eduxerit:de IesuNaue,qui eidem
successit, quorum Regum aetate iis mortuuS. . M i
De sacris falsorum Deorum,quae Reges Graecis illis temporibus instituerunt:quae ab exitu Israel de Aegypto, usquae ad obitum Iesu Naue dinumerantur. N in tiaualium fabularum figmenta exorta sint eo tempore,quo Hebrsis Iudices pr esse
De occasu Regni Argivoruna, quo tempore apud Laurentes Picus Saturni filius
De Diomede post Trois excidium in Deos relato, cuius socii traditi suntin voltu
. . De incredibilibus hominum commutationibus quid Varroindiderit. Quid credendum sit de transformationibus, quae arteDς ironum, homini sui
. Quod eo tempore Aeneas in Italiam venerit , q*o A qn iudex praesidebat Προ
. De suecessione ordinis Regni apud Israelitas post Iudices. EDe regibus Latij, quorum primus Aeneas, di duodecimus Aventinus Dij laeti
i Quod eo tempore Roma sit condita, quo Regnum Assyriorum intercidit,quo Ezechias regnauit an Iudaea. hi κ. , De Sibylla Erythraea, qtias inter alias Sibyllas cognoscitur de Christo euidentia
multa cecinisse. i. Quod regnatae Romulo,septem Sapientes claruerint, quo tempore decem Tribus, quae Israel dicebantur,in captiuitatem a Chaldaeis ductae lun idemq; Romulus mota tuus diuino honore donatus est. 1
113쪽
De Iurispnidentia. Lib. XIII. II 3
Qui Philosophi enituerint, regnante apud Romanos Tarquinio Prisco, apud Hebraeos Sedechia cum Hierusalem capta est, inplum'. subuerium . eQuod eo temporc quo impletis septuaginta annis, Iudaeorum est resoluta captiui. ''tas, Romani quoque a dominatu sunt Regio liberati. De temporibus Prophetarum, quorum oracula habentur in libris: quique tune de vocatione gentium multa cecinerunt, quando Romanorum regnum coepit, Assyriorum q. desecit .
Haec quidem ille diserte ut fructuosissimi E: Cum deinde,quae de lege naturali, diuina,ceterisque huc spectantibus idici possent, e paucis Romapi Catechismi paginis,&ex Dominici Soti eo libro liceat elicere, quem de Iure & iustitia inscripsit, sed& r. de lege naturali, Molina Theologus Hispanus plura habet,quae huc spectare pos Iunt, ac praesertim Disputatione prima, ubi de varijs iust itiae accepti uni bus: S Quarta di . R., sputatione, ubi dς iure naturali recie disputat, I 3. dii l. 9. Quin etiam Martinus ab As.
pilcueta Nauarrus, in capite, Nouit, de rudicijs, materiam hanc egregie persequitur a erre agens de utraque potestate ecclesiastica ,&ciuili, erroresque Iurisconsultorum ali quos,& nominatim Baldi, merito reprehendens. Nam quae haeretici solent,nescientes quid dicant,oblatrare aduersus Vim legum, cum alij, tum praecipue Bellar minus Card. Optime consutauit,libro prioris Tom. 3. quo sex quaestionib.de Magistratu Politico scribit. Primum enim agit de ipsa Politica potestate, mox de ossicio eius in rebus oliticis; denique de ossicio ei ut dein in catila Religionis: Rursus, an haec potesta si res bona, ac proinde Christianis licita; Deinde an per peccatum amittatur. Accindunx. aliae quaestiones duae, altera deos scio Magistratus in Repub.ab ciuium improbi tale tuenda per lege , ac iudicia ciuilia, de criminalia. Quo pertinet illud, an liccat Christianis leges condere,exercere iudicia,noxios seri re gladio: Hi enim Magistratus proprij actus sunt: Altera de ossicio Magistratus in Re p. ab hostibus externis tuenda. Quo etiam spectat, nunt liceat Christianis bella gerere, atque ideo an liceat bellare icontra Turcas. id quod bonus Satanae latelles Lutherus inficiari est ausus. Praeterea illairum duo. Num ad Magistratum reseruda sit religionis cura. an vero permittere possi, quisque ut credat, quod lubeatiNuna deinceps ab eodem Magistratu multandisiit libris bonis,capitib. lis retici qui ab Ecclesia iudicati, damnatiq. sint. Et vero tota ea tractatione idem Bellar minus etiam expendit, Quomodo lex quo ad existentiam pendeat ab lςgislatore, quo adesscutiam vero, participatio sit legis sterias Dei: Quomodo non repugnet libertati, sed potius seruiat contraris eidem libet
tatis Quomodo legibus regi populum satius sit,quam solo arbitrio Principis: Qusnalegis diuine & humane conformitas utar eius verbis sit quoad eumdein finem,& diuersias quo ad modum & materiam. Legem quoque citi item non minus obligare in consipientia,qi iam diuinam; licet illa minus firma Se stabilis sit,quam ista. Haec,inqua, Bella tminus eodem libro: Nam qus ad Summi Pontificis Romani leges, & iurisdi- herem esui ctionem pertinent, libro quarto eiusdem Tomi ab quintodecimo cap.usq; ad finem libri,deinde itidem quinto consequente libro pertractat; quamquam lisc propria stoleius loci,quo de sacris Ecclesis Canonibus egimus is Scio autem in lucem prodiis Ic Mosaicarum,& Romanarum Iegum collationem, Mos,ieinimex integris Papiniani Pauli, Ulpiani, Caij,Modestini,aliorumq; veterum Iuris Aucto & Romanarurum libris ante Iustini ni Imperatoris tempora desuinptam . Eius titulorum Index hic est. De sicarijs, & homicidis casu, vel voluntate. De atroci iniuria. De iure, &se uitia Dominorum cohibenda Deadulter ijs. De stupratorib. De incestis. Desuribus, & poena eoriun. De falso testi inonio. De familiari testimonio non admittendo. De deposito. De abigeis. De incendiarijs. De termino moto De plagiarijs. De Mathematicis, malcficis,& Mam cheis. De legitima successione. Similis autem, νelsorsan huius ipsius stagmenti, Ioannes illux mentionem a tea,& Auctorem secerat Licinium Rufinum,cum hoc ex antiquissima Sequanorum, seu potius Mandubiorum Bibliotheca sit crutum,in qua plus octin sentos annos delitui t;quod tamen alij negant esse Licinal, ideoq. conijciunt extitis te cuiusdam , qui
Theodosi j Iunioris ter aporibuγyia crut , post Consul tum ipsius XV. Quo demum
114쪽
Aequitas legum anima. ita ob eaus percepta non stix.ι α i
dex editus legitur, ex quo hic constitutionem retulit una, non omissurus inquit' t) Aut verisimile est,de homicidio non voluntario Valentiniani singularem Iegem, sita. meri quoque edita,aut in certum Nouellarum corpus redacta suisset.Quin mirantur, cur hie idem illam de Impudicis lege, non ex Praesecturae Vrbans scriniis, sed ex Theodosi alio Codiee pleniorem recitet, quam hodie in corpore ipso extet. Vt ut sit, si Iurispreidenti e studiosi, humanas cum Diuinis legibus conferant,facile originem & vina' Iuris introspicient: Cui studio non incommodabunt, qus Bartholomeus inpolia de differentia,& congruentia luris Canonici & Ciuilis, & Ancona de consormitate Imris Ciuili ς,& di flatcntia cum Theologia, ac alii scripto mandarunt.
IA in credo constabit, unde ipsa quoque interior vis squitatis, quς legum est ani- ti
ma,plerumque percepta non sit. Quod& planius fiet, si primo,quod fecimus cude Philo phia generatim locuti sumus oculorum cxemplo usi, ut mentium errorem in perspicienda veri natura monstraremus, idem eodem exemplo in rerum politicarum squitare ponderanda pris emus. Oculum igitur ne cernari vel prorsus aspiciendi vis,atque potentia sublata,vel extrinsecum aliquid prohibet. Hoc vero quattuor prodate eausis, species nimirum,quin purε admitti queant, impedientibus. hutnoris crassitie sputa cholera, vel phlegmate festuca in oculos incurrente: sumo: puluere. Quibus autem videndi vis omnino d est ecquid dispiciem3 Sic Gentilis, itidaeus, Hereticus, in re Pidei, sublimibusque illis vetitatibus,quae terminos humani obtutus excedunt; in pietate item, ac cultu, &ςquitate legum sipd palpant quod diui litus scriptum est) in meridie quoniam αε- eleste lumen non habent: Proinde haurienda ista ab alto lux primisit, est. At quibus illa tantummodo impedimenta sunt foris, mirum non est,si interdum in finibus bonis rum malorum, si in Oecumenicis, si in Politicis sis pissime lablintur. Humores laudistos qitibus interior animi oculus obtenebratur, animi perturbationes esse, inquit Basilius Philosophus idem, ae Theologus sancti Ginus. Et sestucs peccara simi,non ibin Augustino,sed & - Apostolo,& Christo. At fumus qui mundanus est honor, obest ulci,ni inflammetur: Tum enim Charitas sumum abigit,ut silenter enumeret Pauchis e naufragia illa multa, ieiunia, Sc alia,quae videlicet in Dei gloriam refert Pii tuis. denique carnis lapsus simi,qui mentem mirifice excaecant, dum mentis aciem ad cae.
Iestia faetam hebetat stimulus ille,ac malleus interni Iebusii, qui nos tundit, & cri. brat. Et prster i sta sapienter asserunt Perspectivi, videndi vim sitam esse magis in reb. Ddignoscendis, quam cognoscendis,atque ut dicam cum scholiu in distinguendo plus
quam in apprehendendo. Id quattuor alijs ε causis intelligitur. Prima, si aspectius fallatur in rebus, qus m ueantur stare eas opinantur. Filiuium procul aspicis, cuius partes cuin similes snt, immobilem putas at decurrit ille interim, voluiturq. aeternum, donec gentium tempora consummabuntur,& csti conquiescent. Eadem ratio hominis est, dies istos pi terlabent ex procul contemplantis, ac quasi fixa liscesset vita putantis verum enimuero si propius ad rem ipsain accedimus, videmus, alterum ab altem singulis diebus insepulturam trudi,& qitast aquam dilabi. Secunda: cum non in motus ollim, sed in fiagura qitoque errat oculus; alterum alterius loco s stimans. Sic carnem putas amica, ac proinde sones,qus tamen inimica est,& in seruitutem continenter redigenda. Pim Eximum item qui te issit, inimicum conses, at Iudam Chri ilus Dominus amicum vocati it dum se prodercti cruciq. vilissimo illo addiceret pretio. Scilicet acutὸ inspiciendum est in Proximi animam,quς diuiniim est opus, pro qua Christi is effudit sanguinem: qiis c testis gloris capax effecta est propter cuius salutem Angeli,cstiq. sudant;
unde tibi extat occasio promeren de Beatitudinis. ii rellicto munere super altari, vadas 3e reconcilieris fratri tuo . Tettia, sit recth non numerct, qiisve plura sunt, ea pauciora esse arbitretur. Sacerdotium assequeris illico vero prouentus cogitas, in hac una cogitatione totus versaris. At primo labor & onus,iplaq. tot animaru concredita tibi salus,obuersari debent animo, si certam inite velis rationem, & integra inde sum
115쪽
, De Iurisprudentia. Lib. XIII. a1
mam deducere. Denique di quarta causa est, cum erras in quanto continuo, cum quod exiguum est, tu mole existimes magnum. Eiusmodi sunt,quum studio lillime teporaria conquirimus, sempiterna vix suspicisnus: ad virtutes pigerrimi & oscitantes, ad vitia anhelates & pronilli mi. Qiiamobrem & in Christi Oiscina eius collyrio inungendi oculi nostri sinu,atque ad Diumi numinis claritatem attollcndi, ut vers equitatis compotes esse possitnus, numquam obliti diuinae illius sententiae : Hac HI 0nquit vecto sapientia criniesctus coram populis, τι audientes seruos praec Iah.ec, H-c-t: En populus sapiens θ' inrel ens gens magna. Et rursus in Psalmo A fcu raliter omnι naIM Cr micra sua non man fauit eis. Ac denique illius Apostolici.υινιι - I somnia duuae I, cirru an me iudicatur: Animalis autem homo non fercF. t ea , qua Dra sunt. .
Et sanE haud nae latet, quae soleant afferri ad procurandam aequitatem: Ingenio quippe, iudicio,erudition usu variarum rerum esse opus aiunt,ad recth iudicandum: Artem porro aequi & boni adhibenda'a esse, ut di iure scripto reciε utamur,& leges, atque historias eorumdem temporum pendamus,ex quibus leges illustrantur ne priuilegium pro lege, aut sactum accipiatur pro iure, aut cum facto ius confuse misceariir. Itaque & in ipso Iuris prudentiae aditu eamdem artem aequi de boni rectissime pruponi: Denique Aequitatem elle quamdam uniuersalitatem, seu quoddam genus, legem vero deductionem ac speciem, ut legibus, quasi rivis, aut incilibus aqua contixcuter cae illo aequitatis sonte deriucturi sine qua non soliun rivi statim exarescant,& inciles inutiles fiant; verum etiam perniciosi stimi sint Reipublicae. Haec inquam, prudenter, scutHalis acute, qui praeter Distributi uani,& Commutat man Harmo-C nicam quoque Iustitiam sese primos reperisse gloriantur: quo proportiones illae rese-: rantur, quae Arithmeticae,Geometricae, Harmonicae, licuntur. Et proportio quidem Arithmetica. easdem semper cauliis siue rationes obtinet;Geometrica similes : Har- . monica ex utraque quid om constatur,& ab. utraque dissidet. Itaque cum Arithmetica proportionem statuunt hanc 3. 9. i I. 2I. 27. Geometricam vero 3-9.27. 8 I. Harmonicam denique hanc esse ostenduiu 3. q. 6.8. o. in qua etsi ab numero ternarii ipsa quoque incipiat uterque tamen numerus suauiter interseritur. Sic vero proportio nem Arithmeticam, & tamquam Polycleti inflexi talem normam populari administrationi conuenire, in quibus aequa requiritur dignitatum,ossiciorun ,beneficiorum Iris arum, publics pecimie,aetro tum almis acquisitorum, diuiso: ac proinde antiquitus eamdem Daeinocratiam his tribus verbis designare solitos fuisse: πάντα ζ γ Ois, e D dioccst, Cuni Ial ram A cse fortibus. Aristocratiae vero, nempe optimatum,c G Ometricam propositionetam Sermulam Lesbiam: ut consueuerit dicere Plato, ἀριτον αετρειν. hoc est Deum semper esse Geometram. Harmonicam deniq; perscctilii ' .ae, in qua nec rigor ille sit regulae Polycleti, neque nexibilitas Lesbis; sed iusdam firmitas eiusmodi, ius pro re nata siecti quidem,sed & statim dirigi possit. Id vero fieri tum,ctim lex,cum aequitas, cum legis executio, clim magistratus obligatio inuicem apth ii in intur. Haec, inquam,acutό, ut &cordat E,quod inquit Liuius, Regem iam Uem esse,a quo impcires,diti tus, via insula opus M, es gratiae, esse leneficis , o' ira i , T./guescere flosse mera cum, zr tau cum Hsirimen nosse leges rem se dami, inexorabilem est salubriorem, mediorem A. μοι, quam potentri, nihil laxamenu, nec et emae haDre AF modum excesseris, en susum etinet tot humanis errorisns sola innoceNIIazIuere. E Verumtaincn, ut ut haec ita habeant, quoniam actionum humanarum,quae suo modo materia Iuris prudentiae sunt, qualitates, & ut cum Philosophis loquar propriae subiecti passiones, ins non omnino patuerunt,iccirco saepe mutila fuit legum tractatio, nec quidquam ad periectum adduxit. Qualitates de quibus cgimus in Tract. Theologiae Practicae, hae sunt: Bonum: Rectunt: Laudabile: Memorium: quaeque his aduersantur: Malum; Peccatum: Culpabile Demeritorium: Indisserens. Ac prioies quidem ills aptari possinit quattuor caulis: Materiali Bonum; Finali rectum, Effcienti laud bile Quatenus enim libeia agimus, de gratiae aut peccato assent inur, eatenus rem effictinus laudabilesia, aut vituperabilem: Formali denique Merito tau i Forma enimbaec, qui gratia Dei est,opus ericit meta tormina Hec autem nec anta lui illi Iurlsco-
Quae procu tantia sunt ad squitate
ι Qui primos sese glorian. tiat Harmonicam militia tepet ille.
t egula Lesbia Harmonica iustitia. Liuius lib. a. ab V.C.
mans mate ita lurispludentiae.
116쪽
sulti penitissim h eognouerunt,ex haereticis vero nostri temporis plures aut negarunt, Aaut perperam tradiderunt: qui tamen legum humanarum & diuinarum Interpretes esse sunt ausi: Multi vero licet Catholi quantum saltem initio Christianae pietati, ut it si loci. Os scio poterat conducere, haud mutuarunt a Theologis uti debebant: Quare piudetis od factum est, ut Iuri rudelitis auditores, quanto plus progress sunt in volutandis texti P; -m bus,olossis,& glossarum commentarijs,tanto magis immenso illo ac multiplici Labyrintho implicarentur. Et faciet postea multum ad prudentiam & aequitatem comparandam alta earum sententiarum degustatio,qus huc mox subijcientur; mox lectio Rerum publicarum, de quibus scripsere siue antiquitus, siue nostro seculo plures. Addo item eorum , qvi docume ita de Rege, vel de Principum institutione reliquerunt aptiora. Sic enim varis cuiusque temporis, vel Imperij leges iustiore aeqimatis lance librari & explica- nri poterunt.
Senteni ex Dine ciuist de Rem ite, Aequitate, Rigore. Cap. IIII.
T ' Enignitatis ratio luris rigori prssertur,l. placuit,C.de Iudi c. l.si tibi pecuniam,
in si. D. si cetapet. Benignius est nocentem absolvere,quam innocentem condemnare, I.absentem, L .de poenis. In re dubia benignior interpretatio sequenda est , l. proximε, D. de his, qus intest .dcl. In his qus de bono sc squo tractanda sunt, plerumque sub auctoritate Iuris scientis perniciose erratur,t. si seruum, s.& Celsus, D. de verbor.oblig.
Iudex squitatem ante oculos semper habere debet, i. quod si Ephes, D. de eo, quod certo loco. Rigor iuris instricta disputandi ratione eons stit, i. ita vulneratus, D. ad legem Aquiliam. Aequitas nori causs,nouum remedium postulat, I. planE, D.ut in poss. Ieg. I. r. ubi Bald. C. de re iud. Paria sunt dicere, isc lex proredit desquitate,illa de rigore,atque hic corrigit illa, ' si. inl.cotem,D. de pubi.& vect Bar. ini ex hac, D.de donat. Benignὸ idem est,quod Iuris rigore prstermisso, gl .in l. si statvliber, D. de statvlib. Vbi ius deficit, quitas supplet,l. in summa g. idem Varus, ride aqua Pl. D, dies te m Rigor iuris seruatur,cum secundum regulas iuris scripti,casus deciditur; Aequita quitas qui l tis vero conuenientia est quaedam, a scriptis regulis declinans: Bartol. in l. nrima.
Aes Huae e quar τ notitia aequiui comparari potest. Cap. V.
rudiso rum Empublicam autem Iudaeorum,Carolus Sigonius ex Diuinis litteris de prinres p. quatis. 'σ pst,ut fusius secundo libro Bibliothecs nostis Sele' diximus,qus Respub. cum ad Diuinam sapientiam pertinuerit, multa inde hauriri possunt, quae ad moralia uidicialiaq. illorum temporum spectabant: Et quamuis vetus Lex abijt, Synagogaq. sepulta suit,aliarum tamen legum, qui ijs ssculis uigebant, probitatem, aut improbitatem inde metiri licebit. Bis a. iaci Christi nam Rempublicam tum alij,tum aptE post Augustinum, Orosium, La chia. ' ctantium, Nicolaus Sanderus,& Bellarminus Card. posuerunt ob oculos, ut alibi ostensum est. Crani et Chrysostomus autem Iavellus,Christianam Civilem Philosophiam egregie ae sors . . hisii , t E si x partibim absoluit. Vt prima de Ciuitate Christiana: Secunda de Rectore ei uxesse debeat. ve Principe:Tertia, quonam consilio regenda si quasi nauix in mari fluctuans Qua rata, de Iudicio, siue Prstorio, ut in causis tam ciuilibus, quam criminalibus militiaior
uet ut: Quinta,qualis inuicem debeat esse Christianus populus, Rectorve,ci. Priuceps:
117쪽
c Sexta quibusnam legibus administranda ii t Christiana emitas. 'Et hie quidem Christianam, S: Oeconomicam Plailosophiam amplexus est mirabili methodo elim & Aristotelix, atque Platonii eamdem sic tractasset, ut prae istis, Christiana, Moralis, ciuilia Domestica Philosophia omnium persectissima deprehedi possit ab ijs,in quorum mentibus haud prursus peccato extincti sint pietatis, Sc aequitatis igniculi. Et B. quidem Thomas alite Chrysostomum Iauellum,aii reum librum de Regimine Priqeipum stripserat ad Cypri Regeinximis libri summa capita posuimus, cum Nicolai Maechiauesti impietas alibi a nobis monstrata est. lΕt Graecε extant praecepta educationis Regi ab Manuele Paleologo Aususto Ima perat. Caesare Constantinopolitano ad Ioannem filium, quibus eum cordatissime A insormat. - Porrh iscentum capitibus eam materiam absoluit,quam quo animo, ac pietate scripserit, paucissilitis illis v ibis quae operi praefixit, intejligi potest. Ea verό sic posita
CAPITA CENTUM, QUORUM PRIMAE LITER AEi I VERBIS SUBIECTIS CONTlNENTUR.
il. QVALIS QUALI S VEGETO, CUI DEUS MODERATOR ESTO
Sed Adiel iisdem Manuelis Imperatoris extant septem orationes: quarum inscriptitanes ne tanti Imperatoris labores lateant, praestat hic ponere. et De eloquentiae studioruel virtut ac bono. Principe. 1 bd bonum est, ab omnibus naturaliter diligi; hominem malum etiam ipsi sibi odioesse. Nonnuria quam veto.&id qucid malum est,diligimus, quia bonum esse pi tamus. Itemq. de sulcita te,deq. virtute.3 De electiora deq. voluntatio. tum quod malus non natura,nec extrinsecus, sed suamet ipse eulpa sit maluι. 'De voluptate,quodeam praestaret ab hac vita prorsus abesse. De voluptate,qua pricedens oratio resellitur.5 Peccatum esse quiddam longe pessimunt,neminem vero desperare debere nec de seipso,nec de altero: sed iudicare seipsum,&non alienim: ncc eos odisse, qui deliquerunt,sed inistrati. Deq. poenitentia; & prouidentia Dei,& dilectione,& in homines clementia. De humilitatriasque etiam ex parte de dilectione. Adiecit autem alia,quae licet non spectent ad id,de quo a mus,ne tamen &ista excidani,huc apponam. Oratio propitij Principis ad benevolos subditos, qui aetatis iastore sunt. ImP
B. Thom. de Regimine Principum.
C sat Ma nuel patet , C sati Ioan am filio , stucium animi mei qualiseiba animo
118쪽
Imperatoris eiusd Hςces' a tutinae, Dei celebratiopem coni ' cum p 3 6 sessioli est et vis. c Oin petitionem cum gratia Π g ne,& conscitione mixtam Eiusdem abae pri yi mainti Capita compunctioruBveuibus ex βsDI Dago V scis mauixo textili, Resi Plisygil. Quibus usu sit verbis Persarum, ut harum qu Diis vi sumatum Tym D , g quriam ac supςilia piroseren; in minis i tolerabilem rebus adhuc prosperis post victoriam vero, diuersam in sit e. mutatu,
r 1 mellan ε r alta totum ima et minaei igit, qui Baiare ii Res m Turca.
Alii item de Rcbuspub. e Regno libros utiles emiserunt, E quibus Francrissus Sams uinus congcssit suum, aut Italica lingua anno I 183. prodist Venetiis in lucem ube L Ο I rior quam antea apud bitubelli in Silicatium Eoiqi r libro agitu Ata Regnis Gal- liae Germanie, Anglis, Hispanico,Tmci . orsisti Tuneti,festis, Polonis, Lusitaniae,m , . . Neapolitano. Deq. curia RQpub.R3ingua,& Helvetiorum, Ragulea, Spartana, Ia-οῦ nuenit, Athenietisti, Liiccnsii Vcneta .l T . si Xenophon i At quae X nophon de Cysi educa ianz,qus magis ad milites quam ad Rem p. spe- MyopM ctat qu.e Iis,crates ad Nic clam & alim, quie Plutarchus, 'iis Agapetus ad Iustinia- iri zi ,. num Augustum de Rege, qtisve aliI hoc dπgenere scripserunt,quoniam cognita sunt, NM uus , mimis hic aggeranda simi quandia si peti iis huius momentum licuerit,ea quidem in ' - - a ier. iiiiii legi poterunt,sin vero h cqti sipiam cliti sti mi aliorum A uctorum laborib. . . ., quos attigin uis,antc suetit, is prosccto ne uita quidem, ne dicam nornine Clitis iulio. il laus er t. ti HAD ATHA I. y 6 Care, Celera n ubi uenistinxem propius ad Romans Reipublic Imperij leges tractandas, meminerit studiosisJiui irain utilem Caroli Sigoni j lectionem de antiquo iure sui s. ciuium Romanorum,ac de ux ero iure Ital is,ac duorum librorum de antiquo iure Prouinciarum. Quibus quoniam plura continentur qux ad notitiam ueterum legum videt' pertinent, uiderint studioli,ex adiectis illius uiti capitibus, ecquem inde fructum ca-
x etere enim Italiς iure expositio deinceps Prouinciarum iura aggreditur explicada. Itaque primo libro dccola fici dant in Prouinciariit a ratione disputaturus, primum quid Prouincia suerit de quo modo consecta sit,aperit. I Et quoniam Prouincia munem esse repra , quae et Ilai Populo Romano tendat, Ac Magistratas mus6M Grundo praesit, obtemperet, breui .dc u ligalium. generibus prouint ijs impositis, deforis, ac conuentibus lingulis Prouine ijs iurio dicendi causa constituris,dinxit . Quo in i eo quoniam non omnes unius Psouincis .ciuitates eodem modo tractatas ita uenit, itiam de conditionibus ciuitatum, ut aliae liberae,aliae stipendiariae,aliae immunes, aliae foederatae fuerint: & quid in tota ordinanda Prouincia obiciuatum sit, atque ut ali quando etiam cciloniae,& municipia in Psouincijs instituta sua docer. Quibus rebus, quasi proce nil loco propositis, deinceps de singulis Prouincijs sermonem intrituit. . . Quibus finibus: quo statuant Q imperium Romanum fuerint , quam Ape cum Populo Romano aut societat ciis coicrint, aut bulla gesseritit,quibus foederibus poli uicis, aut alio modo in pbtestatem adductae, in amicitiam vcnerint, qua uictoria, per quos due . quibus legibus in Prouincis sui mam tedactae; ac demum quo iure, quibus conue-Ab is quibus ileetigalibus,qui bii S coloniis, ac municipiis insigni is snt. In Europa autem numerat Siciliam, sardiniam cum Corsica citeriorem, atque ulteriorem Hisparniam Gallias, Narbonensem,& Comatam. Illyricum, Macedoniam, & Achaiam. I
dipi' . miuicalii cum Creta, Nuiiudiam, Se Mauritaniam . ηψλας Muςa Secundo autem libro de Prouinciaruin ad inanis iratione acturus, per quos ipssail xM ' :qi I ministrate
119쪽
De Iuri prudentia. Lib. XIII. 1 et I
A migistrati sint,quaerit: Et quoniam per Prstores, ac Proconsules a Senatu lectos, gubernatas, in eaq. re magnas mutationes factas reperit,uniuersa ratione in quattuor tepora distributa quid quoque tempore in mandandis Prouinciis ordine, atque extraordinem obseruatum sit,planum facit: Quo in loco leges omnes , quae de Prouincij suerint, explicat. Neque vero sollim,vi Prouinciae mandate, sed etiam ut militare imperium in ijs, atque ornamenta Priladibus prouincialibus data sint, aperit.Qua disputatione persecta,alteram de Prssidum comitatu aggreditur,ut Legatis,Tribunis mili tum, Centurionibus, PKsectis, Decurionibus,itemq. de ministris eorum, cohorte Prgloria,contubernalibus,quales fuerint,& qua ratione delecti sint. Quibus declaratis, de altero Magistratu Prouinciali, istore, & illius administris agere incipitr ita ut declarandum nihil sibi relinquat aliud, quam quo modo Prssides Imperio in Capito B Iio accepto, urbe excesserint,& quo ordine in Prouinciam iter fecerint, eamq. ade- cessore acceperint. Quo demonstrato,ossicium eorum duplex persequitur; unum cognoscendi;alterum,belli gerendi. De cognitione vero disputans, primum quemadmodum,& quo ordine priuatas causas & publicas iudicarint,quae multiplex est disputatio, tradit. Vbi de edictis,decretis, iudici js,quistionibus,& uniuersa iurisdi tionis veteris ratione. Prsterea,de conuentibus habendis,& Opera Legatorum, aliorum q. comitum. ministrorum edisserit. Deinde de curatione rei frumentaris, tributaris, ac viaris,&de honoribus prouincialibus agit. Rei vero bellicς rationem ita attingit, ut explicet prim lim,quemadmodum exercitum acceperint,lustrauerint, atque correxerint, ut nihil nisi auspicato atque litato falsa illa religione gesserint. Deinde vero de potestate rei gercds,de consilio Castrensi,de legibus,quib. impedirentur,de hono C tibus,qui bene rem gerentibus haberentur. Postremo, Questoris etiam ossicium aperit:atque eum attributam,& vectigalem pecuniam tracti sic, pudam curasse, captiuos vel ididisse,ostendit. Quibus omnibus absolutis, ut Praeses, ac Quaestor de Prouincia decesserint,vi rationes tetulerint, ut comites in beneficijs ad aerarium detulerint, Aequibus legibus,ac questionibus obnoxij suerint, maiestatis, peculatus, repetundarumque ostendit. Atque his patefactis,totum ius liberi populi Romani se breuiter explicuisse,ac sub aspectum,cum esset dissipatum, posuisse concludit. Hic igitur ut dixi) ante reliqua legenda sunt, ut his tamquam gnomone non soluad assequendam facilius Iurisprudentia in,uerit m etiam quasi norma aequitatis, sapienter obliquitatem Ethnicarum & Reri impii b.& legum dignoscamus.
Nam qui Plato de Republica scripsit,commoda sapientibus,& persectioribus suis D sent, si quibusdam resectis, Fidei lumen accessisset. Chrysostomus igitur Iauel lus
uti alibi monstrauimus cum ciuilem eiusdem Platonis Philosophiamseptem ut uocat Tractatibus comprehendisset, Deciuitate, Deciue, De legum conditore, De Repub. Delegibus in specie, De Platonis defensione aduersus A ristotc lem; valde proderit, si legatur. Octo Aristotelis Politici libri, multa habent,qui hominum ingenijs, Se usu firma tis iam moribus congruat,ut sensu communi Philosophus ille excelluit. Sed & idem Iaucllus omnino pr legendus est,ubi Politice hunc disposuit. Et Aristoteles quidem priore libro docet, quq generatina prsnoscenda sunt: Nempe cur Ciuitas instituta sit, quidq; a domo, pago, uico differat . ita &de Domino, Sede seruo,de patre, & de filio,de uiro,& uxore, tamquam partibus domus agit. E Secundo libro,ucterum sententias, Socratis, Phales, Hippodami,& Lacedaemoniorum,Cretensium,atque Carthaginiensum Rcspub. improbat. Mox commemoratis conditoribus legum insignioribus,ut inuicem dissenserint,exponit. Tertio, Respub. quasque probas, impiobas distinguit in proprias species:deinde quinam prsesse dcbeant: denique de optima administrandi ratione,quam Regiam uocat, pertractat.
Quarto , de Politiis aliis a Regno, uidelicet de Populari, ac de ea, qtis cum paucorum si, dicitur Oligarchia. Pi sterea de Optimatum, quae Aristocratia. Tandem de pessima, quae Tyrannis est; ad extremum de Reipublic. ijs partibus, quet Bibl. Seletae Sectio Secunda. L ad
Libri Polit ei Aristot quid conti
120쪽
ad consultandum,ad dominandum, ad iudicanduin pertinent. AQuinto,de causis tum corrumpentibus, tum sartas tectas tenentibus Respub. in quibus plures praesunt. Quales popularis, paucorum,optimatum, deq. ijsdem utrisq; causis in Monarchia, unius videlicet Imperio. Sexto, E quibus,,u quonam modo instituendae Rel publicς sint minus bong, ac munus rect quales paucorum,& popularis,quique iis praeficiendi sint. Septimo,de optima Republica,quscumque dicatur communi nomine Respublica, siue sit optimatum, siue coniuncta cum Regno; ad quem finem ordinata sit, quae debeat esse materiar magnitudo, Regio ciuitatis gubernandae ab optima Rep. Quales nain ea debeant esse Gubernatores,& quaenam partes, quomodo diuidenda, colendaq; ac demum,quibus artibus excolendi sint ciues in ea. Octauus continet,quae ad puerorum,& iuuenum disciplinam spectant, quove mo- B
CORPORIS CIVILIS, V NIV E RS ALIS PARTITI .
HIs prscognitis sciat Studiosus Ciuile corpus, quod in Europae Academ ijs
tiamnum est in usu, tribus praecipue partibus constare; Inst itutionibus, Pandectis,& Codicis Constitutionibus, qui nunc praecisE Codex nominatur: cui ad extremum Quartus earum liber additus suit,quae deinceps per omne Iustinia ni Imperium scripti sunt,quaeve tum Nouellae, tum Authentica dici solent. CPriora illa omnia, Iustiniano Caesare mandante, praecipue vero Triboniani suasu,& opera, paulo plus trienni j spatio collecta sunt. Hic enim Consti tutiones Imperat rias ex tribus libris,qui Gregorianus, Hermogenianus, S: Theodosianus vocabantur, adhibito qua dant enus delectu, unum in librum redegit,quem Codicem Constitutionum Latine inscripsit. Vix abiit annus,cum idem Tribonianus,Graecis hominibus, qui tum videbantur Iurisprudentiae laude ceteros anteire, ad societatem laboris Iustiniani Iussu adscitis, veterum Iurisconsultorum scripta uniuersa in Principis palatium deportari, atque inde Pandectas consci curauit. Exeunte triennio,cum res tota penE peruenisset ad calaem,Iustinianus nouo mandato, Institutiones Iuris colligi & scribi voluit ex Iuris disciplinae elementis,quae an- Dtiqui Iurisconsulti tradiderant.
Deinde non ita multo post emissi sunt in lucem quinquaginta Digestorum, seu
Pandectarum libri. Anno vertente,cum iam extarent eiusdem Imperatoris complures de varijs rebus Constitutiones & in his eae,quae quinquaginta Decisiones vulgo nominantur,post superiorem illam Codicis editionem promulgatae, idem Tribonianus, socius quattuor labori adhibitis,nouissimo Imperatoris iussu, priorem illum,quem diximus , Codicem reconcinnandum suscepit,cum,ut posteriores Constitutiones eumdem in librum referrentur; tum,ut quae ex superioribus mutatae, atque abrogatae suissent, eodcm ex libro tollerentur. EEt haec quidem ad Civilis corporis antiqui uniuersalem partitionem , cui tamen postea accessere, quae post aliquot secula Constitutiones prodierunt Priderici III. Imperatoris, & Tractatio de Feudis, quae postremis editionibus interiecta sunt. At vero Lugdunensi anni huius seculi LXXV. etiam haec addita sunt. Novellarum Constitutionum Iustiniani,quae in superioribus nouem collationi bus, varijs locis desiderantur eollatio decima. Iuliani Patrici j Antecetaris Constantinopolitanae ciuitatis, in Iustiniani Novellas Constitutiones,Epitomata. Pragmatica sanctio Iustiniani, complectens varia capitula. Edicta xiij. Iustiniani. Ninuellae