Philosophiae naturalis adversus Aristotelem libri 12

261쪽

LIBER ILL TQ C. V.

in commentitia illa vis per qua Deus haec

inferiora agere, ac ducere ab Aristotele censetur, tantum abest ut obscuritatem demat, densioribus tenebris dubium inuoluit Sive enim ea virtus sit accidens, siue substantia, ut spiritus, per omnia diffusus, certum est eam rem non fuisse Aristoteli naturam aliquam uniuersalem cognitione, sapientiaque singula moderantem:sed vim illam,quicquid tandem sit, sensus,ac cognitionis exortem elle. Mirabamur quomodo natura cuiusuis animalis, plantae, herbae, cum sit prorsus inscia, ad scopum, fine mque suum, agendo certissima ratione collimaret; hoc merito magnam admirationem

mouebat. En tibi long maiori miraculo caecae huius 'irtutis quam Deus per omnia diffundit, caeco regimine,natura cuiusque dirigitur. Puderet Aristotelem pertinaciter asserere Naturam caecam seipsi tam dissicile opus aggredi, qualis est corporis humani constructio,ipssimque tam certo adfinem perducere idcirco aduocat Dei auxilium, absentis tamen, & qui caeci, huius

ducis ministerio caecam hancce Naturam doceat: Ita tamen doceat, ut haec natura nihilo minus ignara maneat. Integram itaque, & intactam linquit dissicultatem,aliamque superaddit. Certum est secundum eius doctrinam , virtutem eiusmodi non posse esse nisi unam vel numero

262쪽

2og M A vel specie,per omnia distus ana.Neque enim virtus illa qua Deus vel Sol proxime bonis generationem attingit, specie diuersa est ab illa, qua cum lepore, vel fele, vel etiam rapa,ad istus productionem sicurrit. Vna inquam,eademq; specie vis est, quacu singulis singula progenerat, naturas singulorum conseruat,ac dirigit. Nec puto quemquam fanae mentis futurum qui diuersas virtutes vel a Deo,vel a Sole exire sentiat, quarum alia ficus,alia

pyri, alia migdalae, alia racemi productionem

moliatur.

Vna autem cutit per omnia distus vis eiusmodi qua Deus absens res Armet,ac regat; alterum eduobus est necessarium,vel conia miter naturς nicuiq, operantem eam vim,pro rerum diuersitate, diuersas quoq; promere functiones; non modo aliter in leonis, aliter in canis,aliter in muris, caulis, brassicae productione congrediendo,seclinus uersiis eiusdem animantis partibus, diaersimoddnaturam formatricem regendo, ac impellendo: vel semper uniformiter agentem , ac indifferenter, non aliter naturam in oculi quam pedis formationeri intestinorum multiplici conuolutione , quam crurium simplici extensione vis illa rectrix moueat , ac impellat utrum quis conia cedat e duobus , aequalibus sese implicat absurditatibus. Si primum quaeram a quonam virtus illa caeca de operis quod orditur nescia ad tam differentes motus determinetur. Nec, opinor , quis somniarit eam a coelis , astris que limitari, quorum motus ad quoslibet effectus est prorsus indifferens Cur alitergit in cordis , quam ossis structura 3 inlamat cita

263쪽

imateria diuersa est in tignorat hanc diuersitaterii. Fabri quidem appetitus a diuerse ligno ad disse: e-tia ex eo conficienda opera terminatur ut ex hoc lecti spondam, ex illo columnam , ex alio capit italum, ex alio mensam, cathedram, orbem, vel aliud id genus, sibi proponat at proculdubio talis eius appetentiae ad tam discrepantia, impetas cognitionem preterequirit, qua res conficiendas nolit; cui pars unaquaeque ligni sit aptior,calleat: Verum haec virtus non magis nouit materiae sibi propositae differentiam, ut eius potentiae suam consormet actionem quam natura illa cuius ipsa motrix , moderatrixque fingitur. Quia natura non nouit, eget duce hic vero dux caecus, Minscius a quo alio duce regetur λ

au d si quis ex his angustiis in alteram contradictionis partem confugiens, eam virtutem semper uniformiter agentem, ducem nihilominus naturae asserat, ad tam diuersas partes ordine certo construendas , incidet in Systam cupiens vitare Char bdiu. Quid namque propius accedit ad infiniam,quam dicere natu iam per obscurissimas dissicillimarum actionum ambages uno semper eodemque motu duci; atq; ogk ut dux ille non aliter naturam dextrorsum,quam laevorsum tendentem,moueatri non

aliter tu sum quam deorsum impellat in tamen

causa sit, cur has vias contrarias, certo, statuta que tempore sequatur non aliter in illis cerebri lcxibus, atquesanfractibus variis, quam insontis m. quabili laeuitate ducat,&tamen naturaritiae duci tur tam diiseientes edat operationes. Quis haec sariae mentis serat

264쪽

ritas magis ac magis illustratur. Rustra vero id Aristoteles tentati ostendere similitudine eius qui ex eodem vase iactat glo- bum, tesseram, turbinem, , columesia1n nempe nunI- quodque inquit, eorum accommodatesuasormae mouebiatur. Aut squis animal unum aquatile , aliudque terrestre, o aliud volucre ala suo emittat planum est enim quὸdnatatile e prosliens enatauerit, ubi ei commodum est pictitare Gerrestre assiuas ades, pascuaque sua erepserit at aerium e terrasublime raptum euolauerit: una lique eademque prima causa propriain eorum unicuique aptitudinem reddente Eademque ratio est in mundo. Si quidem abina cali nities conuersone qua dis noctequesnatur, alii, atque alia permeationes sunt Parum, inquam, commodae similitudines, quibus nihil aliud quam petitur principium , dum idipsssim quod similitudine declarandum erat, pro simili v-surpatur.

Proposuerat enim Aristoteles ostendere quomodo diuinitati maxime sit consentaneum , ut formas rerum omnium citra disscultatem, simplicique motu ab luat. Eiusdem prorsus est rationis: quo modo res omnes naturales eodem motu faciat, atque regat: quidem qui unum norit, omniataorit hoc Aristoteles ostendit iactu globi cies serae , turbinis columellis. At priusquam iacerentur , haec diuersimode facta sunt, non e dc in motu ergo si valida sit similitudo , potius

ostendivit Deum diuersia motibu , diuersorum que

265쪽

qtie instrumentorum , ac virtutum usu, haec tam

diuersa fabricasse Vel sane quod quaerebatur quomodo Deus unico motiriain discrepantia faciat, debuit ostenderes; quod non fecit. Nihil igitur haec ad rerum productionem, quod Author proposuerat, sed ad productarum motum, operationemque pertinet si tamen pertinet. Atque adeo illa similitudo non declarat, quomodo siue Deus ipse, siue spiritus ille quisquis sit, sue virtus illa, quicquid tandem illa sit, uno simplicique

motu tam diuersas eiusdem corporis partes for- .met vel naturam ad eas formandas moueat atque ducaz. Rursus,non satis apte, simplicem illum Dei motum explicat, per motum eius qui res eiusmodi diuersas iaciat Perinde quasi iactu illo, non naturali propensione res illae motieantur quae subla- . to impedimento, ac retinaculo, non minus deorsum ruerent, quam ab aliquo proiectie. Qu9rsum ergo talis proiecti, Quin,quod res eiusmodi diuersimode cieantur eidem naturae acceptum ferunt, qua grauioribus imum occupantibus, parmies leuiores in sublimi tenentur. Hinc fit, ut testa sera quiescat, quia haec moueri non potest, quin contra naturam grauia sursum ferantur , secus de globo cuius nullis partes prominent, quod considerant liquebit. Cum ergo Aristoteles naturalis motus causam inuestiget motus eiulinodi fiat a natu

pro simili positum cst idipsum , quod simi

266쪽

surpare.

Possem hanc Aristotelis doctrinam alia similitudine illustrare, ignis scilicet, Solis qui una eademque actione qufidam colli quant, alia indurant. Verum haec umilitudo, ut praecedentes, petit principium. Nam cum Sol, ignis nihil aliud agant, quam suo calore partes corporum dilibluant, ac rarefaciant quorum partes subtiliores facile uaporantur, ea siccantur, crassioribus cluntaxat subsidentibus quorum vero partes rarefactae non sursum auolant, sed circum circa sese distundunt, ea colli quantur. Igitur idem manet dubium, eademque quaestio in soluta, cur cum partes illae finem suum nesciant, diuerse tamen finem diuersum,ubi solutae fuerint,tam certo prosequantur ut eas errare sit impossibile dux, inquam, ad

huc ille manet quaerendus qui res ipsas singulas in locum sibi destinatum perducat. Clarior etiam est haec principi petitio in alte-xa smilitudine Agebatur enim , quomodo animantia terrestria , aquatilia , aeria singula Deus, aut ille spiritus, seu vis illa diuina, unico,eodemque motu pioprios in fines deduceret; quomodo loca commoda , pabula necessaria , remedia conuenientia quaerant, inueniant; quae non anorunt quomodo avicula nidum quaeque suum, ex certa materia,certa methodo,in certam fguram componam; Quaerebamus cum Galeno, Cur cornupetat

267쪽

petat vitulus etiam ante nata cornua, ct equinus passus calce, nondum satis rinis Utilis, cur caulli moradere conatur,etiam si adhuc infirmos habent dentes curo alius Venus omne rotitum molitur, et per i rmitatem nondumpotest. Apum deniq; industria citra formica-Tum,aI inearum solertia, alia innumera eius nodi naturae miracula quaerebantur: qui fiat,ut sine cognitiones, haec ammalcula, unico Dei impulsu ad finem quodque suum perueniant hoc Aristoteles similitudine voluit explicare, nec fecit: quid autem feciti Rem ipsam protulit pro simili, quae similitudine declaranda veniebat. Produxit nimirum animalia terrestri , aquatilia , aeria, quae ex sinu cuiuspiam prodeuntia,in finem quodque suum raperentur. Nec in hoc duntaxat viciosa fuit proces.

si , sed quia quod de re illa dubium voluebatur, posuit pro dubi solutione. Febatur nempe quomodo Deus unica, simplicique motione unicuique animanti aptitudinem propriam redderet qua sese ad finem proprium quodque recipiat, hoc agebatur. Quam huius rei caulam profert Aristoteles Θ quia, inquit, Deus unicuique eorum propriam aptitudinem reddit. Quomodo vero rebus tam diuersis aptitudinem suam reddit3Vnico,inquit, simplicique motu At hoc ipsum inquirebatur , quomodo simplici motu tam varia perageret. Quis vel inuitus citculum tam manifestum non cernatλSed de his satis , siue hic liberit Aristotelis , ut fert illius nomen liue , ut quidam Volunt , sit Aristoteli alienus , non tamen alienadbctrina, quam ex libris eius Aristotelicam esse

268쪽

Peripateticorum inuentum propriumsuit mὸ,ut ex Eugu bino, Leonico ct Marsilio ex authoribus ab eis citatis consat ad tota fatebatur Antiquitas. De Mercurio Trimegi flo, eius Pimander resertus est hac re. Mundum esse vas plenum Deo Dei stiritum omnia continere , c. Idem ex Orpheo,Holoastro, Muso. aliis habes apud Eugubinum. Item ex Platone. Plotino loca iam attuli,ex quorum sententia idem asserit Macrobius libro fimo insomnium Scipionu Proclus item in Timaum' pareo post initium sic argumentatur Deus est bique anima non. C anima non est Deus: Hinc illud Virgilij, Iouis omnia plana,

Iuppiter est quodcunque vides. Empedocles,cuius sit mentio in lib.de mundo, bisua pra asperit, omnia esse plena Deo. Qi e loca, inquit Toletus, Paucaprimasti qua asserti possent, adducta

sussciant, ut appareat contra Averrois impietatem, non

esse pueros, qui sic opinantur sed ipsium potiti impium, quisic opinatus suerit. Haec quidem vera vere di-

Nit Toletus , quae tamen non minus , meo iudicio, in Aristotelem , quam in Averroem quadrant, quem Aristoteles in hanc impietatem traxit. Verum, V pateat,quam Toletus, Ut alij Peripatetici Aristotelem sibi, se Aristoteli accommodare conentur in omnibus, proferam ciusdem

Toleti de Antiquis philosephis aliud hac de retestimonium praelanti ex diametro pugnans.Is in lib. 2.Physic. c. 9.tex. 92. q. I 3 Ill inquit, antiqui negantes Naturam agerepropter nem,in alio principio eius errabant non enim existimabant Deum omnium esse causam uniuersalem omnia prouidentem, ac distonentem. Haec Toletus,quae tamen opinor eum non ex se dicere,

269쪽

sed vi Aristoteli consentiat. ceterum haec Vete xum sententia latius in sequentibus exponetuy.

ARTI C. VIII.

Huius rei peritatem illastram. Voniam vero inter omnia Naturae opera, admiranda illa, ac prorsus duilina corpo iis humani conii uctio coegit virum ciuissimum Scaligerulla licet Auliocelicae ductrinae hyperaila acerrimum thas in re ab illo re deret; natu iam eam ratione, intellige tiaque singulari praeditam agnoscens cui tam obilis aedific)j peragendi cura committeretur apertissima veto veritas aduersus illum clara voce testatur eam Naturam tanta cognitione consis ictiam, cum non sit singularis; aliam esse non polle quam plum Deum sapientissimum rerum omnium opificem , ut argumenta prorsus inuicta ac sole meridiano clariora probauerunt .Hoc mihi condo iactur,si hac parte pau-lb fusior,docendi cancellos excellero. Non enim Video, cur non quoque meam rem agam .si camquae vulgo percrebruit de medicis,opinionem c 5 uellero, quasi naturalis scientiae vi in atheismurn ducantur quod adeo a ratione alienum res ipsa demonstrabit, ut nulla facultas altioren diuinita

tis notam mentibus inurere 'acutioremve eius

perationis sensum cordibus impruncre,quam me dio speculatio iudicetur. a. Ferunt Zeuxinr, cum canistrum uis refertum, pro artis specimine pinxisset,ad quas aviculae specie deceptae conuolarent; rursus picto puero qui canistriani

270쪽

canistrum supportaret, quod humana figura non

deterreret attes,quo minus ad uuas accederent; doluiise se in puero fingendo, non aeque atque in v-uis naturam imitatum. Tale ingentum , tot laboribus, praeceptis exercitationibus ad eam artis sitae persectionem progressum, externam humani cor-

poris siguram satis exprimere nequiuit Neque sane facilis est artificij, faciem illam, totiusque corporis membrorum compaginem bene linitari , geminos illos Soles , ex orbibus suis prominentes stingas, ut auricularum patentium, ac recurvatarum plicas, nasum processii sensim surgentcm , nares hinc inde patulas interllitio cartilagineo diuisas ut labiorum decentem coitum re pri sentes; ad haec obserues ceruicis eminentiam, pectoris amplitudinem,alarum expansionem,pro pentionem abdominis , clunium crassitudinem, reductioinem coxarum ,rectitudinem crurium, ex tuberationem malleorum,plantarum latitudinem; alia innumera, quae quis dicendo prosequi sussiciat ξQuid ut pati ii seruetur inter ipsas requisitum ut debitum sit interstitium inter oculos , inter au-Ies, inter scapulas, inter mammas ut nasus medius ab oculis, attribusque, debitam seruet utrinque di- st intiam Vt os, nares, mentumque aequali intercapedine diuidat Idem estode reliquis partibus sensius id ut proportio seruetur in longitudine , latitudine , crassitudine , ne parsaliarum respectu vel excedat magnitudines, vel excedat paruitates In quibus quam saepe pecca tur, cum a pictoribus, tum statuariis inuidem petitissimis Chim tamen una sit simplex membrorum omnium moles vel terrea, vel lignea , vel

lapidea, vel ex aliquo metallo conflat, Quid si