De arte dicendi libri tres servata methodo, & magna ex parte verbis quoque Cypriani Soarii ..

51쪽

36 - DE ARTI DICENDI sarium ' videbitur , videndum erit , quam sit magnum, quod enim Permagni interest, pro necessario saepe habetur . Eit apud T. Livium lib. 23. c. 22. praeclara P. Scipionis oratio , in qua & posse Annibalem in Africa vinci demonstrat; & ad dignitatem populi Romani , famamque apud reges genteique eX ternas pertinere , non ad desendendam modo Italiam, sed ad inferenda etiam Λ-fricae arma, videri Romanis animum esse : & in primis esse utile, requiescere aliquando diu vexatam Italiam ;uri, popularique invicem Λfricam .

Ouid circa eos , qui deliberant λ. R. Diversi fiunt deliberantium , animi; dc, sive consultent plures, sive singuli, in utrisque disserentia est ; quia & in pluribus multum in terest , Senatus sit, an Populus; R mani , an Galli: dc in singulis , Cato, an Cicero; Caesar, an Pompejus

deliberent. Proinde intuenda sexus, dignitas, aetas; sed mores praecipue adit crimen dabunt . Duo enim sunt hominum genera; alterum indoctum,

re agreste , quod autofert semper

52쪽

utilitatem honestati; alterum eXpolitum , quod rebus omnibus dignitatem anteponit.

Q ut praecipis de prima parte suadendi, seu de honestate

R. Honesta apud honestos suadere facillimum est: si vero apud turpes recta obtinere conabimur , ne ν videamur eXprobrare divertam vitae sectam , cavendum est . Et animus deliberantis non lota virtutis commendatione permovendus , sed laude, vulgi opinione, & secutura utilitate ; interdum vero magis' objiciendo aliquem metum, si diversa fecerint, quam spem bonorum . Cicero pro Lege Μanil. c. a. Genus es ejusmodi, quod vestros animos excitare, atque inflammare debet, in quo agitur po-- pusi mani gloria , quae vobis a maioribus cum magna in omnibus rebus, tum summa in re militari tradita est: agitur fatus sociorum , atque amicorum , pro qua musta majores veniri magno , is g=uvia bella gesserunt: aguntur certissima populi υmani oecti

galia , , maxima ; quibus amissis , pacis ornamevia , b subfidi belli requi

retis

53쪽

ritis . Sola virtutis commendatione Incendit militum animos Cato apud Lu- Canum ad aggrediendum iter dissicillimum , & periculosissimum , l. 9. 379. O quibus una falas placuit, mea castra secutis , Indomita cervice mori , componite

mentes

m magnum virtutis opus , sum, mosque labores. Saepe etiam controversia est, ex. duobus utrum sit honestius . Amrmant autem viri sapientissimi, omne ossicium , quod ad conjunctionem hominum, & ad tuendam societatem Valet, anteponendum esse illi ossicio , quod cognitione & scientia continetur . In ipsa autem Communitate sunt gradus, ex quibus, quia cuique praestet, intelligi potest ueprima Deo Opt. Μaximo, secundae Patriae , tertia parentibus, deinceps gradatim reliqua reliquis debeantur.

l, de altera, seu de utilitate 3

R. An sit autem facile, magnum, iucundum, sine periculo, ad quaestionem pertinet utilitatis . Sualori aque ν vel omnia haec, vel eorum ple-

54쪽

pleraque inesse in eo, quod suadet, ostendet. Ilioneus his vetrbis alloqui. tur Latinum regem apud Virg. lib-7. A n. v. 229. Dis sedem exiguam patriis, Iut que rogamus Innocuum , is cunctis undamque ,

auramque parentem ,

et con erimus regno indecoreS , ne

testra feretur Fama lavis , tantique aboles est

gratia facti . Qui vero dissuadet, ille dissicile ,

parvum , injucundum , periculosum monstrabit. Hoc modo Fabius Μaximus apud T. Livium lib. 28- c. at . ne P. Scipio in Africam trajiciat, contendit. Nam nunc quidem, praeterquam quod in Italia, is in Myrica duos , diversos exercitus alere aerarium noπ potest; praeterquam quod , unde classes tueamur , unde commeatibus praebendis Iufficiamus, nihiἰ reliqui est, periculi tandem quontum adeatur, quem Jasiit δDeinde graviter, & sapienter dissicultates multas , & pericula commemorat , quae sutura sint , nisi Consul uterque in Italia retineatur . . Eodem etiam modo Propositis duobu

55쪽

o DE ARTE DICENDIbus utilibus , utrum sit utilius, Conintroversia est . Cum autem species utilitatis cum honestate certat , qui utilitatem defendet, enumerabit commoda pacis , opum , Potentiae, Ve-Etigalium, praesidii, militum, utilitate ue ceterarum rerum, quarum frustum utilitate metimur ; itemque incomoda contrariorum. Ex his locis

Catilina apud Sallustium ad nefarium facinus , quod ille maXimum , atque pulcherrimum Vocat, conjuratos hortatur : Vobis , inquit , ese domi inopia , foris aes alienum , mala res, spes multo asperior, denique quid reliqui babemus praeter miseram animam λ Quin igitur expergiscimini λEn illa , quam sepe optastis, libertas ; praeterea diviti decus, gloria in oculis sita sunt qui ad dignitatem

impellet, majorum eXempla colliget, posteritatique immortalem ex ea laudem nasci defendet, semperque eam eum dignitate esse conjunctam.

Quid de bo , qui suadet λ

R. Multum etiam reseri, quae sit persona dicentis: suadere enim

aliquid , aut dissuadere gravissimae est

56쪽

L1sER ' Ι 4Dpersonae. Nam & sapientis est, conmsilium explicare suum de maximis rebus; & honesti, ac diserti mente providere, auctoritate probare, or xione persuadere . Illud, videndum est , ne quae dicuntur, ab eo , qui dicit, dissentiant. Hoc egregie servavit Virgilius in Latino Rege , quem sic dicentem introducit lib.

Olli feda:o respondit corde Latinus: O praestans uni mi juvenis, quan

tum ipse feroci

Virtute exsuperos , tanto me impensius aequum e t consulere , utque omnes metuentem expendere partes. Traeter baee suntne alia in Delibe- , ratione observanda λ . . .

. R. Λd consilium de repuldandum, caput est nosse rempublicam ;ad dicendum vero probabiliter , nol- se mores civitatis ; qui quia crebro mutantur, genus quoque orationis est saepe mutandum. In Senatu mi nori apparatu dicendum est; tun quia aliis quoque dicendi relinquendus est locus; tum quia sapiens est

57쪽

consilium; ideoque vitanda apud illud ingenii ostentationisque sui picto .

Concio capit omnem vim orationis . Univerti ad suadendum vis exemplorum est maXima , aut recentium s squae notiora sunt ; aut Veterum , quae uetus auctoritatis habent. Neque enim fieri posse videtur, ut non

similia sint, quae simili ratione fiunt .

CAPUT IX.

Qui is enot sunt affectus

R ot sunt affectus, quot sunt .in nobis commotiones ex Ο-pinione boni, vel mali ortae. Principes & sontes ceterorum videntur esse quatuor, laetitia, molema , spes, metus. Laetitia est opinio praesentis boni; molestia opinio praesentis mali; spes opinio futuri boni, quod facile parari possit . metus opinio futuri mali, quod imminere videatur. H Tum generum Plures sunt sormae dc quasi partes, umor, odium , iracuncta , lenitus, invidia , misericordia . Velle & efficere bonum alicui ipsius caussa , non nostra, amor est ; odium contra . Ira est cupiditas vindictae

58쪽

eum dolore co juncta ob acceptam αεnjuriam; lenitas sedatio irae. Iuvidia est dolor ex alterius bonis, iccirco quod ille possideat; misericordia contra dolor ex alterius malis, quibus indignus appareat. Λddit alios Aristoteles longe plurimos, staminores, atque ex his ortos i

Quomodo concitantur 3 R. Amor conciliatur, si id videaris defendere , quod sit utile ipsis , apud quos agas ' aut si pro bonis v xis labores, vel certe pro iis, qui boni atque utiles appareant in re praesenti; aut si in re, quam defendis , dignitatem vel utilitatem inesse ostendas . Ex iisdem locis odium conflare adversario poterimus, di a nobis amoveret nec alia sane genera a tractanda sunt ad iram vel ciendam , vel comprimendam. Par atque eadem ratio est spei, laetitiae , moIesim

Invident autem homines maXime paribus ἱ interdum etiam inferioribus& superioribus, si intolerantius se lactent. Invidia haec seu mavis dicere indignationem si erit inflammanda , dicendum est , quaei possi dent

59쪽

dent, non esse virtute parta , dein de etiam vitiis atque peccatis: si1 Ω- danda, magnis illa laboribus, dc ad aliorum commodum, magis quam ad suum , fuisse collecta . Misericordia movetur maXime is, qui audit, si quae in aliis deplorantur, ad se resiaque suas revoces . Sed cum omnes humanarum rerum catus graviter accipiuntur, tum afflicta virtus in primis luctuosa est: proindeque in hac versari, si possis, ad misericordiam

Quid praecipis de sectibus in ge

nere toto λ

R. Postquam orator viderit, postuletne caussa affectus , & quos postulet, motus eXcit bst, aut eXcita tos extinguet. Sit autem hoc summum & generale praeceptum , up quos affectus movere velit, in ipse ostendat impressos atque inustos.

Neque enim potest irasci judex, si qui dicit, leniter ferre videtur neque odisse, nisi ipse odio flagret ;neque ad misericordiam adduci, nisi ipse prius doleat , aut dolorem ut

60쪽

debet ad benevolentiam λ

R. Debet orator , si cupit anI- mos eorum, apud quos agit , ita aia sicere, ut rapiat, quo velit, eos in primis sibi conciliare & benevolos facere: Conciliantur autem animi dignitate hominis , rebus gestis , eXῖ-simatione . Adjuvat etiam lenitas vo cis , pudoris significatio , Verborum comitas . Facilitatis , mansuetedinis, pietatis , grati animi signa proserceperutile est tum oratori , in m etiam Teo . Et hoc vel in principiis , vel in narrando , vel in perorando tantam vim habet, ut saepe plus , quam causia valeat. Quae requirἰt Aristoteles ad conciliandos animos

R. Tria requirit; prudentiam , ueplus intelligere qui dicit , quam illi apud quos dicit , videatur probitatem , ne Vertutus appareat & vafer ;Benevolentiam , ut recte consulere vello censeatur . Praetere oportet , ut noscat mores hominum , qui mutantur