Metalogicus. Ioannes Saresberiensis. E codice ms. Academiae Cantabrigiensis

201쪽

ME TALO C. LIB. III. 16ν

e olos non possibile fortasse statim, quales quis vult,led quales contingit,facere syllogismos. est

aute prauus socius, qui impedit commune opus. Qualiter vero facienda aut vitanda sit alterutrius increpatio , an utilius, an subtilius, & structius doceat,incertum habeo. porro bene interrogantis opus est, ut faciat respondentem improbatissima dicere , alia qΗidem , quam quae propter positionem sunt necessaria: respondentis autem, non propiar eum videri accidere impossibile, aut quod praeter opinionem est, sed propter possitionem. Diuertum enim fortasse peccatum est, ponere primum,quod non oportet, & positum,non seruare secundum modum: at opponens, etsi interdum ad inductionem, videtur uniuersale, aut in magnitudinem orationis , aut ut manifestior sit oratio, negotietur,in omnibus praeciivam virtutem ducit occultationem conclunonis ut oratione per conclusionem expleta, quaeratur propter quid. unde innuptiis Mercuri & Philologiae , Dialectica in

manu serpentem gestat, & formulas , ut astutia serpentis , quae propositum tegit, mordeantur incauti & rudes: aut improbi per rationis formulas erudiantur, aut conuincantur. Consistit autem cautela. in ordine & modo explendi propositum , siue diuidendum , seu diiuniendum, seu colligendum sit : recteque procedit ex prae- existenti cognitione locRrum , & argumentationum , aliorumque sermonum quibus dissini tiones & diuisiones explicantur. Nam loci argumentandi , & diuidendi, dissiniendique, plexumque sunt communes. Sed vis artis in argu-

202쪽

ITO. Ilo. SAR EsBERIENs Ismentationibus amplius viget. in ipsis quoque syllogismis violentior est, sue intcgritate sui perfectus sit, siue media propolitione subtracta,

admodum enthim ematis conclusionem acceleret. Ideoque usus mus eius facit ad alterum. Inductio vero leuior est, siue maturiori incestua pluribus progrediatur, ad unum uniuersale, aut particulare , siue acriori impetu ab uno, ad exupli fornam inducto, ad unu, inferendo prosiliat. hic autem modus magis oratoribus congruit. interdum tamen ornatus aut explicationis caus a, conduciL & dialectico . magis enim perluasorius est,quam Vrgens. Vnde,sicut Marcus Tullius in Rhetoricis testis est,Socrates hoc argumentandi genere 1arpissime utebatur. Caete-mm cum exempla ad probandum quid, aut plura feruntur, aut singula , conuenientia osse de beant, & ex quibus scimus. qualia Homerus, nore ' qualia Cherilitas. si autem ab auctori bus translumantur, Homero quidem Graecus; Latinus autem,Virgilio utatur & Lucano. Dominicarunam que exempla magis mouent, &ignota, dubiorum non faciunt fidem. Ad occicultationem vero propofiti, immo ut uterque pignadioru noti composiacilius sit idioti aus;& qabsonoisimus, pecvrilis est. vi voerque scili cet sic artem dissimulet, quod aut eam non habere credatur,aut quod habita nolit uti. Semia petenim suspecta est artis ostentatio:&e conutra Iacilius admittuntur, via simplicigradiente . Sed prae omnibus utrique expedit noste fideliter circa quid confligentium versetua intentio. Si

quidem non facto mauifesto quid est quod po

situm

203쪽

METALOG. LIB. III. III

tum est, non est faciis argumentari. nam ex hoc, vel ad nomen , aut saepe nulla est disputatio. Ratio enim non haber processum , nisi intellectus altercantium alicui innitatur articulo. Ilam ut obuiatio sit, necesse est eandem teri viam. Ergo aut una debet elle interrogatio, aut multiplicitas suis est rationibus distinguenda. Vnde Aristoteles . quoniam autem concessum est respondenti, non intelligenti, dicere, quoniam non intelligo multiplicitur dicto, non ex necessitate confiteri, Vel negare. palam quoniam primum quidem nisi planum sit quod dicitur, noli pigritandum dicere, non intestigere. Nam saepe ex eo quod non plane interrogantibus dant, obuiat aliquod difficile. Si autem notum quide sit,multipliciter autem dictum, si in omnibus quidem verum vel falsum sit, quod dicitur,dandum simpliciter, vel negandum si vero in aliquo sit falsum, in aliquo autem verum , signi fi can dum est quoniam multiplicitcr dicitur, & propter hac aliud quidem falsium , aliud autem verum . posterius enim diuiso incertum, si dc in principio cospexerit, dubium . si autem non praeuiderit dubiuna, sed in alterum respiciens posuerit, licendum ad eum, qui in alterum ducit, quoniam non ad hoc inspicies dedi. sed ad alterum eorum. nam pluribus existentibus, quae sub eodem nomine, vel sub eadem oratione sunt facilius est dubitatio. Si vero planum iit & simplex , quod

interrogatur, aut sic , aut non, respondendum.

ut enim est apud Agellium , qui in tabbm pia

et minus resipondet , quam quaeratur ab eo, lineam recte di istandi ignoru aut digmatit. si quidem qui

204쪽

I 2. I'. SAR Es B ERI ENs Isaut multiloquio, aut distorta responsione colle gam impedit no moda prauus socius, sed mani- este proteruus est : praesertim si non ha bens instantia, admissis particularibus, cotradicit uniuersali. nam sine instantia quae sic, vel videatur , prohibere orationem, protervire est. si ergo in multis apparente, no dederit uniuersaliter, quino habet uastantia,manifestu quonia protervit,

nisi forte eo tra habet argumetari, quonia no Verti est quod infertur. Si quide si coseques falsum

est, pala est quonia ex antecedentibus veris non provenit. Nam ex vero nunquam falsum epra re quod eruam integer sinud , nec parit nee abi menda- m. Non tamen sufficit in contrarium argumentari. eo quod plura contraria opinionibus, plerumque facile non soluuntur hinc inde colluctantibus argumentis: nam Zeno quod non contingit moueri,neque stadium pertransire, &Empedocles ab aduerso omnia moueri contendit. Sed paucorum opinio, praesertim quam firmissima ratio non munit, aeque firmae dcton mu-inioni non derogat; itaque proteruus est, qui in talibus nec instantia nec con trariis utitur argumentis. est enim in disputationibus proter- uia, responsio praeter hos modos , syllogismi corruptiua, Ita quidem, ex parte respondentis: nam interrogante nihilominus est, si patefacit o quid datum sit, inepta verbulorum occasione , in contrarium tendit , fidelem n cn recipiens intellectum , sed aucupans syllabas, & ad nomen inaniter disputans. Tanto quidem improbior est protervia . quanto acrius quisque sic urget. caeterum uterque alterius propositum

impedi sine proterinae vitio, si ossicij sui partia

205쪽

bus probe renitatur. aut urgeat. puta si tardum natura,vel usu , adhibita celeritate quis urgeat; si acrem ingenio, vel exercitij assiduitate, quis, adhibita grauitatis mora, retardet. si tegit quis propositum , ut arte deludat: si alter detegit occultatum , ut prudenter euadat. & quidem in hunc modum plurima. Si vero falsium sequi videatur ex ver, etsi ubi fallacia it l, non sit perspi- cuuin, constat quoniam sophisticus est syllogi Lmus , aliaue argumentatio fallax quidem & perfida . cui fidem haberi. non oportem. hoc autem liti-gus, quam demonstrationi, aut exercitationi dialecticae magis facit. Nam Sollisime, est: syllo gismus litigatorius : philosophema vero, demonstrativus: argumentum autem, syllogismus dialecticus. Sed aporisma, syllogismus dialecti-eus contradictionis. Horum omnium necessaria

est cognitio, & in facultatibus singulis peruti-hsest exercitatio. Itaque alluescendum est disceptationi, & prima initia memoriter reuolue da, distinguenda nec ellaria , & probabilia, ab

oppositis, ela a scin uicem executiendae sunt vocum lignificationes, ut facile, scientiam haben . ti, una oratio in plures transeat, aut plures reducatur in una. In uniuersalibus aut astruendis, aut depelledis, diligetia maior: cuin eis profectiis aut periculii euidentius costata pro eo quod no est sine uniuersa i syllogisare. porro, cu in omni sermone praecipua lit vimis, breuitas, tum in eo,qui ad alteru est,efficatius operatur, acccptatur gratilis& clarius enitescit. nam in prolixitate om-ntu majus dispendium, quod si non potest ac elerari propositu, nouitate.rerum, quae tamen prae-

206쪽

ter rem non videantur,purganda est mora: quoniam, ut ait Aristoteles , quisquis unam orare aut inuenatur , aut non habet syllogismum. nam ex paucis omnis syllogismus. si vero non respondente, quoniam non increpat, Vel recedit. contingit autem multiplicare intcrrogationes , ut reprehensionis detur occasio, & unde cumque iustae Increpationis ansas eliciat. & hoc

plerumque laudabile, interdum vero defectus indicium est : eo quod non est propositum certum, aut ei via non patet ad processum, qui easdem replicat orbitas, & auras easdem circinat, mouetur iugiter nec promouetur. Heschelinus faber conchis, sicu i magister V vitelmus referebat , illorum morem sequebatur , qui nihilui disputationibus certum appetunt, & sic rem fabrilem, sicut iiij expediunt Dialecticam, exercebat. Praeniolabatur enim non ab arte, sed fortuna, operis finem. Dum enim coctam uiassam Volueret in incude , eamque formaret ad ictum

mallei. si sorte interrogaretur quid fieret , non coitum quid respondebat .sed multa disiunctim,

puta cultrum , aut falcem , aud vomerem , aut

aliud ad quod materiam casus induceret. Non enim quod volebat, sed quod poterat, producebatur. Nihil antem minusperitum decet artificem,quam sequi casum, non arbitrium rationis, proinde rationum undecunque ad statuendum vel destituendum positionem conquirenda esttionem multo tempore Interrogat, male inquirit. nam si respondente interrogato quod interrogatur, palam quoniam multas interrogationes . interrogat, aut frequenter easdem. Qua-

207쪽

. copia, ut urgendi instandique facultas.cump retur. Et si aduersarius deest, secum quisque experiatur, quae quot, & quanta propositae quae stionis articulu muniat aut impugnet. Sic enim facile erit qui 'i idoneus ad cogendu & relucta- dum & sue agonizandu,seu stiaden du,seu philosophandu fuerit, urgetias instatiasque habes aut superabit aut euadet cu gloria , aut deceter sibi.& sine ignominia superabitur. fuit antiquit iis haec in re militari disciplina Romanoru , ut qui

armis fuerat exercedi , ab ineunte aetate assiisse rent militiae imaginariae , ludentcs in eo iugi ter versaretitur adolescentes, unde post modum in necessitatibus reipub. Deliciter triumpharent. Telorum quisque nouerat usum, & qualiter equite, qualiter peditem, nunc instare, nunc fugere, nucc sim, nuc punctim ferire oporteat, Domi praediscebatur : Sic suorum instrumentorum necesse est Logicum cxpeditam habere facultatem, ut scilicet principia nouerit, probabilibus abundet,syllogizandi & inducendi omnes ad manum habeat rationes : Vires quoque aduersarii metiatur: quoniam & ex hoc plerum. que negoti j pedet euetus. Non est enim in alte-rro tantum bene finita commune opus. Siquidusicut interrogantis aut docentis imperihia, si ei plerumque tarditas auditoris, aut rei disticultasAEum qui agit ex arte, voti compotem est ei non sinit. Est autem vi ait Palladius, magna pars prudentiae , eius cum quo agitur aestimare pexsonam. In iure quoque cautum est, quia nemo debet esse ignarus coditionis eius, cum quoco trahit. Ergo &aliter cu erudito, aliter agenda

208쪽

est cueo,quem rude nosti.Na eraditus syllogi- sticis, rudis vrgendus est rationibus inductivis. Caeterii ut quis veniat ad profectu, sicut studiuexercitii. ita'& venam laudabilis necesse est subesse ingenii. Ingenium vero bonum est quod vero facile adquiescit, & falsiim aspernatur. hoc

autem primum a natura oritur , per fomitem innatae rationis: deinde affectione boni, & usu, vivacilis conualescit. v siis quidem exercitium roborat, paritque facultatem probandi & examinandi veri . facillhs tamen,& expeditius, si artis praeceptorumque compendio solidetur. Sed

licet nunc ad se,nunc ad alterum contingat Vziliter exerceri, collatio meditatione videtur utilior. ut enim ferrum ferro acuitur, sic ad vocem alterius, contingit animum colloquentis acutius & efiicacius excitari: sed maxime si cum sapiente aut modesto sermo conseritur alioquinos stulti, quod ebullit stultitiam, & proteruus, qui modestiam nescit, non tam facile ingenia adolescentium, qui aliis per imitationem appetunt conformati . erudiunt, quam peruertunt, Non informant aa vitam, nec instruunt ad scietiam, sed infatuant animam , & toxicant linguam. Itaque licet nihil magis mutua collatione prosit , non est tamen cum omni disputandum, neque contra quemlibet exercitandum. Necesse est enim, ut ait Aristoteles, contra ali quos prauas fieri orationes. Nam contra eum,

qui omnino temptat videri perfugere,iustu quiadem omnino tentare syllogismu facere non put

chrum autem, eo quod, non oportot consistere

statim contra quoslbet, N ecesse est enim labo-

209쪽

riosum sermonem accidere. Nam qui exerci- itati sunt, non possimi abstinere fi disputatione , certatoria. Sed nec ubique nec semper, nec de quolibet disputandum. sunt enim plura, quae

disputationem non admittunt. sunt quae humanas excedunt rationes, & tantum ndei consecrantur. Sunt & quae interrogante aeque ac respondente videntur indigna & eos,qui in talibus dimicant, aut desipere,aut non sapuisse conuincuntur. Haec autem sunt. quae scita non conferunt, & ignorata non laedunt. iis operam dare,

ad philosophiam non tam accessum praeparat, quam recellum. Neque enim Iroficientis, sed defficientis ingenii iudicium est. unde eleganter Beatus Ambrosius : Ubenter fateor me neficire, quod neficia , imo uuod sere nihil prodest. Porro probabilium inuestigatio ex quibus serὸ scientia est humana, quodammodo manat a fonte Topico. rum λ quae rerum sermonumque adiunctione deprehensa . parant copiam rationum:ut si quis in eis tussicienter instructus fuerito illud Pithagoricum Verum esse cognoscat, quia de omni Ne potest in utramque partem probabiliter disputari.Ipsam vero, sicuti est, deprehendere veritatem, diuinae vel angelicae perlectionis est. ad quam tanto quisque familiarius accedit quanto Verum quaerit auidius, amat ardentilis ex minat fidelius, & in contomplatione eius iocunditis delectatur. Haec summatim excerpta, ad instantiam prouocantis retexui. non quidem quod utilitatem aut conceptionem praecedentium librorum plene descripserim: Hoc enim supra vires meas est , & a proposito alienum,sed ut ar-

M iiij

210쪽

1 8 Io. SAR EsBERIENSIS . ticulos , qui proponebantur & criminabatur inutiles ossiciosos esse monstrarem. idem quoque in sequentibus propositum est : scilicet ut

potilis aemulo occuratur, quam utinarim,quas omnes docent, aut discunt, commentarii scribantur a nobis. Curata non placent, doceat potiora.

Metalogiiam tertius liber explicit