Metalogicus. Ioannes Saresberiensis. E codice ms. Academiae Cantabrigiensis

81쪽

nerint, & diuersius sic vel sic dicen di rationetiostendat:& crebris commonitionibus agat inmemoriam auditorum,auctores excutiat, de sine intuentium risu eos plumis spoliet, quasi admodum corniculae ex variis disciplinis; vecolor aptior sit, suis operibus indiderunt. Quantum pluribus disciplinis & abundantius quilaque

imbutus fuerit, tanto elegantiam auctorum plenius intuebitur , planiusque docebit. Illi enim per diacrisim quam nos illustrationem, siue picturatione postlimus appellare, cum rudem materiam historiae, a largumenti,aut fabulae, aliamve quamlibet suscepissent , eam tanta di iplinarum copia, & tanta compostionis Sc condimenti gratia excolebant, Vt opus con summatum, omnium artium quodammodo Vii detur imago. Siquidem Grammatica, poeticaque se totas infundunt,& eius,quod exponitur, totam superficiem occupant. huic,ut dici solet, eam ,logica, probandi colores afferens, sitas immittit rationes, in sulgore auri rhetorica in locis persuasionum & nitore eloquij, candorem argenteum aemulatur. Mathematica. quadruvij sui rotis vertitur, aliarumque vestigiis insistens.colores, S venustates sitas multiplici varietate contexit. physica exploratis naturae consiliv,depromptuario suo affert multiplicem colorum venustatem. Illa autem quae caeteris philosophiae partibus praeeminet. Ethicam dico , sine qua nec philosophi subsistit nomen collati decoris gratia omnes alias antecedit. Excute Uirgilium, aut Lucanum, & ibi , cuiuscunque philosophiae professor sis, eiusdem iuuenies condivi

82쪽

ME TALO C. LIB. I. turam. Ergo pro capacitate discentis , aut docentis industria , & diligentia, constat fiuctus

praelectionis auctorum. Sequebatur hunc morem Bernardus Carnotensis exundantissimus

modernis temporibus fons literarum in Gallia, & in authorum lectione quid simplex esset,& ad imaginem regulae positum, ostendebat. figuras

grammaticae, colores rhetoricos cauillationes

sophismatum & qua parte sui, propositae lectionisArticulus,respicienat alias disciplinas proponebat in medio: ita tamen, Vt non in unguli uniuersa doceret, sed pro capacitate audientiu, dispensaret eis in tempore,doctrinae mensuram. Et quia splendor orationis , aut a proprietate est ;id est cum adiectivum aut verbum , substantivo eleganter adiungitur . aut a translatim id est,ubi sermo ex causa, probabili, ad alienam traducitur significationem: haec sumpta occasione inculcabat metibus auditorum. Et quoniam memoria exercitio firmatur, ingenium que acuitur ad imitandum ea, quae audiebant, alios admonitionibus , alios flagellis & penis urgebat. Cogebantur exsolvere linguli, die sequenti aliquid Oorum,quae praecedenti audierant : alii plus, alij

minus .erat enim affud eos praecedetis discipulus sequens dies. Vespertinum exercitium ι quod declinatio dicebatur tanta copiositate gramaticae refertum erat, ut siquis in eo per annum integrum versaretur, rationem loquendi & scribendi, si non esset h*betior, haberet ad ma num,& significationem sermonum,qui in communi usu versantur , ignorare non posset. Sed quia nec scholam,nec diem aliquam, decet,etae

83쪽

religionis expertem, ea proporaebatur materia, quae fidem aedificaret, Sc mores : dc unde qui convenerant. Quali collatione Quadam animarentur ad bonum. Noutamus autem huius de- esinationis, immo philosophicae collationis articulus, pietatis vestigia praeserebat: & animas defunctorum commendabat, devota oblatione λplatini,qui, in penitentialibus, sextus est, & in oratione Dominica, Redemptori suo. Quibus autem Indacebanzur praeexercitamina puerorum , in prosis, aut poematibus imitandis,poE-tas, aut Oratores proponebat,& eorum iubebat vestigia imitari, ostendens iuncturas dictionum& elegantes sermonum clausiatis. Si quis autem ad splendorem sui operis,alienum pannum alluerat,deprehensum redarguebat furtum: sed poenam sepissime non infligebat.Sic vero redargutum, si hoc tamen meruerat inepta positio, ad exprimendam auctorum imaginem,modesta indulgentia,conscendere iubebat, faciebatque, ut qui maiores imitabatur,fieret posteris imitandus.Id quoque inter prima rudimenta docebat, & infigebat animis, quae in oeconomia vir tus , quae in decore rerum, quae in verbis, laudanda sentivbi tenuitas, & quasi macies sermonis , ubi copia probabilis, ubi excedens, ubi

omnium modus. Historias,poemata,percurrenda monebat, diligenter quidem, Jc qui velut nullis calcaribus urgebantur ad fugam : & ex singulis, aliquid reconditum in memoria diurnum debitum diligenti instantia exigebat. Superflua tamen fugienda dicebat: & ea susticere, quae a claris authoribus scripta sunt: siquidem

84쪽

ME TALO c. LIB. I. 6 Ipersequi quid quis uam contemptissimam homιnum

autem melius tollit, eo sque nin ρηοδερ , quod nec boni censetur nomine: omnes enim schedas excutere, & voluere scripturas, etiam lectione indignas , non magis ad rem pertinet, quam anilibus fabulis. opera dare. Vt enim ait August. in lib. de ordine. Quis ferar imperitum dideri hominem,quι otiisse Decium non audieritimendacem illam, qui dixerit: Multum, qui erediderit , impudentem , qus merogauent, non Πι πῖ aut ιn quo nostras f. md aras grauiter miserar oleo, quis non responderint quid docuta sit mater Euriali accusantur inscitia cum ipsi res, a quibus

interoratuae, nos, ineptos, V curto os, non audeant ap

pellare : haec quidem ille,eleganter, &Vere. Vnde inter virtutes grammatici merito reputatum est ab antiquas iliqua ignorare. Et quia in toto praeexe citamine erudiendorum, nihil utilius est, quam ei, quod fieri ex arte oportet, asIuescere, prosias,& poemata quotidie scriptitabant, &se mutuis exercebant collationibus, quo quidem exercitio, nihil utilius ad eloquentiam, nihil expeditius ad scientiam , & plurimum confert ad vitam. si tamen hanc adu i itatem regit caritas, si in profectu literario servetur humilitas. Non est enim eius lem hominis iteris cr carnatibus diis inseruire . ad huius magistri formam preteceptores mei in grammatica, Gulielmm de Conchis. ιχ Ri chardas, cognomento Episcopus, ossicio nunc Archidiaconus Constantiensis , Vita & conversatione vir bonus, suos disti pulos aliquandiu informaverunt. Sed postmodum quo

85쪽

61 Io. SA RES BERIENs Isopinio veritati praeiudicium secit, 3c homines videri, quam esse philosophi maluerunt, professoresque artium,se,totam philosophiam breuius, quam triennio, aut biennio,transfusuros auditoribus pollicebantur, impetu multitudinis imperitae victi,cesserunt. Ex inde autem,minus temporis, & dilligentiae, in grammaticae studio impertium est . Ex quo contigit,ut qui omnes artes, tam liberales quam mechanicas, profitentur,nec primam nouerint: sine qua,frustra quis progredietur ad reliquas. Licet aute &aliae disciplinae, ad literaturam proficiant, harCtamen priuilegio singulari facere dicitur Γαυ- tum.Siquidem Romulus eam literaturam, Varro vero literationem appellat.& profestor eius, siue affertor,dicitur literatus.antiquitus tamen, Vocabatur literator iuxta illud Catulli; Mamia dat tibi Silia literator.vnde probabile est, quod contemptor grammaticae, non modo literator non est, sed nec literatus dici debet.

De usu legendi , pr egendi se consuetudine

Eernardi Carnotensis essequacium eius. Sε o quia isti hesterni pueri, magistri hodierni , heri vapulantes in ferula, hodie stolati

docentes in cathedra, ex ignorantia aliarum,arguunt grammaticam commendari, quid de laude cius inveniatur,in libro de institutione oratoris, audiant patienter & s placet innocetibus

86쪽

gramaticis parcant. Ait ergo: Nequis tanqua parua fastidiat grammaricae gementat, Non quia magna 'operadscernere a dotalibus tonstonantes,e que ipsia insim' otuum numerum,mutarumque parrari sed quia interiora, uelutsacri huius adeuntibus, apparebit rerum multa μι- tilitra, quae non modo amere ingemu puerilia sed exertere altissimam quoque eruditionem, ascientiam,sssit. Puo minus ferendi sunt, qui hanc artem , t tegue atque is M am , cavillantur. Quae,nisi oratoris futuri fundamenta Adeliter tererit, quicquidsuperstruxeris,eorrueritae est j tur liberalium artium prima, nec esuriapueris,loeundasenibus diam ecretaram comes; er quaesti, in omni μῶρrum genere, plus habeat operis,quam esentat,nis.

87쪽

INCIPIT LIBER

V pastion is libri serie, satis a bitror expeditum, grammaticam non este inutilem.& quod sine illa, non modo eloquentia perfecta non costat, ted nec ad alias philosophiae professiones, eo tendentibus, aliqua patet via. pro ea quoque mitius interpretandum est. eo quod non modo naturae obnoxia subiacet, sed voluntati hominum adquiescit. Nam & leges ciuium , ab humana constitutione plerumque vigorem sumunt:& quod publicae utilitati creditur expedire, naturali iustitiae coaequatur. Nondum tamen absoluta est Logica,quoniam etsi mutilus sit, sed amplius mutilandus Cornificius, parietem solidum , coecati more palpans, impudenter attemptat :& impudentius crim1natur.Vtique veritatis amatori non placent iurgia, & vltro . ne dum sponte, se subtrahit contentioni quisquis amplectitur caritatem. Sit aut non sit grammatica pars logices mon contendo:constat enim quod in sermonibus vertitur, eosque ministret & si non omnes sermonum examinet rationes. Tu vero cui de re constat, de nomine

88쪽

M et TALOG. LIB. II. iudi cabis: eamque cunctis applicabis sermoni..bus: aut circa rationum tantaxat instantiam coarctabis. Non formido iudicium, qui &de aequitate causae iudicis peritia , & sinceritate,confido. Respiciamus ergo ari- uti Iis sit & vires eius, reluctante aemulo metiamur. in quo quidem, tanto minus laboris , meo ill-icumbit officio, quanto fauorem suum etiam citra persuasionem, facilius impendit Uditar. Omnes enim se esie logicos gloriantu . non modo qui scietiam aliquibus subarrauerant blania diths, sed i& illi, qui eam nondum satu adin fl

VTitaque nominissignificatioc utahatue logica est ratio differendi, per quam totius prudentiae agitatio solidatur. Cum enim omnium expetibilium prima sit sapientia,ipsiusque

fructus in amore boni & virtutum cultu cons- stat,mente necesse est in illius investigatione versari, & res, plena inquisitione discutere.ut ei de singulis esse possit purum incorruptumque iudicium. Costat ergo exercitatio eius in scrutinio veritatis, quae ncut Cic. in lib. de ossiciis auctor est, materia est virtutis primitivae, quam prudentiam vocant,reliquis enim tribus utilit tes,necessitatesque,subiectae sunt.prudentia ve-

E iiij

89쪽

ςs I o. S ΑχEsBERIENSIS ro tota consisti t in perspi cientia veri,& quadam solertia illud examinandi: porro iustitia illud

amplectitur e fortitudo tuetur : temperantia , Virtutum praecedentium exercitia m deratur. unde libet prudentiam, virtutum omnium esse radicem, quae si praecidatur, ceterae, velut rami, naturae beneficio destituti; marcida quadam ariditate evanescunt. Quis enim amplectetur aut colet, quod ignorat at vetitas,materia est pru- ntiae ,-virtutum fons et quam, qui plene non uerit, sapiens est, qui amauern. bonus, & bea-tys qui tenuati eam. ivnde noctrorum doctissimus Poetarum, vitae beatae monstrans origine, ait, Melix qui potuit rerum eo nostere causas 2 atque metus omnes-inemnis e farum,siubecit pedibui, strepitumque Acherontis auari. Et alius fide & no-εitia veritatis pretestantiqr , Foelix qui potuit boni ρα--litin f fu inqui ' uir, uis terra soluere Πιαυωac si aliis uri bis dicant, Ied eodem sensu faelis tui reram restata est intelligentia. quianus familiarius fluidae; & ad momentum transpuntia, innotescunt, eo amplius, apud mentem sui compotem, peritura vilescunt. Nec iu- .go premitur victorum, quem, de seruitute,veritas in libertatem vendicat, & educit. impossibile enim, est, ut ὀligat, euat anitatem, PMquia toto corri quaerat, er ampleelitur eritatem.

90쪽

De a Peripateticorum se ortu Lemas, s

eius auctore.

ΡERryAτε Tico RVM hinc orta est secta,

quae in cognitione veri, summum bonum vitae humanae esse constituit. Omnium ergo rerum naturas scrutati sunt, ut scirent, quid in omnibus rebus fugiendum, tanquam malum, quid contemnendum, tanquam non bonum,.quid petendum , ut simpliciter bonum , quid praeferendum, ut magis bonum, quid ex casu, boni nomen sortiatur, aut mali. Natae sunt ergo duae partes Philosophiae, naturalis, & moralis , quae, aliis nominibus, Physica & Ethtea appellantur. Sed quia per imperitiam disserendi, multa inconuenientia colligebant sicuti Epicurus qui ex atomis. & inani; mundum, siae a ctore Deo, constituit: & stoici,qui materiam, Deo fingebant coaeternam:& omnia peccata aequalia: necesse fuit inuestigari, & promulgari scientiam, quae discretionem faceret vocum dc intellectuum, & fallaciarum nubeculas dissiparet, & hic quidem , sicut Boetius in commento secundo super Porphirium asserit , est ortus Logicae disciplinae. Oportuit enim esse scien . tiam, quae verum a falso discerneret, & doceret quae ratiocinatio , veram teneat semitam

disputandi, quae verisimilem: & quae ficta sit, &quae debeat esse suspecta. Alioquin veritas, per ratiocinantis operam, non poterat inueniri, &