Ausonii Popmæ Frisii De ordine, et usu iudiciorum, libri tres. Nunc primùm editi. Ad praxin omnibus in foro, & judicijs versantibus, utilissimi

131쪽

tur vero Libellus ineptus si caussa sit inepta, & non concla dens ius agendi; veluti si quis a me fundu petat quia sit po,

pularis,& vicinus meus,vel si actio proponatur quae vel cxstincta, vel nondu nata sit a6. Obscurus libellus dicitur in quo petitio est aequivoca, vel generalis, vel alternativa, vellinfinita, vel non coarctata 27, unde libellus generalis reprobatur quia generalitas parit obscuritatem,& confusione a 8. Salternativus libellus propter obscuritatem vel incertitudinem non valet 29, exceptis quibusdam casibus; veluti cum incertitudo ex to alieno procedit, ut in rei vendicatione

S Publiciana, liquis petat se declarari dominum, vel quasi

3 o; & quando incertum est utru res exit et nec ne & ideo peititur res si exstet, vel ejus aestimatio si consumpta est 3i nec non in actione hypothecaria hoc modo: Peto illum codem

nari ad solutione debiti, vel ad traditionem rei obligatae 3 ar denique in rescissione venditionis propter deceptionem uistra dimidium justi pretij alternative petitur ut emptor pretia i suppleat, vel rem emptam restituat 33. Sed his vitiis, & dea lactibus varijs modis succurritur ut libellus, quoad fieri posisit,sustineatur. Primo si ipsa Libelli verba a propria atquet adstricta significatione paululum deflectantur, late ue acci. piantur, ut intentionem actoris comprehendant 3 ; veluti si in libello Actor se alicujus fundi dominum dicit, & de usta fructu tantum probet, obtinebit 33, quia interpretabimur eum de ipsius usus fructus dominio sensisse, cum improprie accipietio Dominium res quoque incorporales seu iura d minii comprehendat. Nam semper libelli verba in savorem

actoris accipiuntur 3 6. nisi ita prorsus ab instituto negotio diuideant ut interpretatione aliqua reduci nequeant 37, aut obscuritas,vel ambiguitas verborum in facto non in jure coia sistat. Tunc enim libelli verba in favorem aetaris non trahu-tur, sed expressam declarationem,& interpretationem requi.

runt 38. Deinde sustinetur libellus si modo praesumptive svel ex parte saltem apte concludat, ne utile per inutile vitietur contra regulam juris 4o: veluti si dicam Mutuavi Titio,

decem

132쪽

decem, peto eum condemnari, nec addo In quibus est naihi obligatus, ejus inodi libellus concludit saltem praesumptive. Iudex enim ex caussa remota, nempe facto,& contractu, prsssumit caussam proximam, id est obligationem 41. Item si de vitio libelli Reus conventus nihil objiciat. eo enim tacente libellus valet,cum is qui non excipit videatur acquiescere, D. vorique suo renuntiare et: nisi viti u libelli sit in his sine qui bus non consistit, ut ante diximus. Denique Iudex ex olfiscio libelli defectus,& vitia supplere,atq; corrigere potest My, di ex deductis actionem,quae magis facto conveniat, elicere, ac ita interpretatione juvare, ut qualitercunque sustineatur ι: maxime si constet de justitia caussae, quo casu non attenditur defectus,vel ineptitudo libelli Praeterea libellus geoneralis admittitur in judicijs universalibus,& generalibus, in quibus generalitatem,& incertitudinem non vitiare modo diximus. Et quando agitur ad interesse, quod etiam generaliter,& incertum peti potest 6; vel quotiens aliquid accessoarie petitur, puta fructus, expensis, & damna quae generatim peti possunt non expressa quatitate, 7, veluti si petatur fumdus, aut castrum cum omni suo jure & emolumento, absque speciali juris,& emolumenti expressione, vel si petatur restitutio fundi, aut castri cum satisfactione omnium damnorum illatorum, non facta designatione damnorum S. Quamvis

postea in processu ante tempus faciendae executionis debet actor fructus, expensas,& damna speciatim declararer alioquin non procederet executio 9. Item valet libellus generalis ubi generalitas,& incertitudo venit ex parte Rei conve

tiso, etsi iusta fuerit actoris ignorantia, ut si actor probabuliter dubitat sive ex facto tertii, sive ex facto proprio, & in re antiqua, vel longe semota II.

P 3 rei venda

133쪽

TIT. XIV.

De Emendatione, Mutatione, sc inutiatione Libellorum.

LI 8 ex Luxi minus recte conceptum,aut formatum corrigere atque reficcre licet integra remanente ipsitus substantia. Sed quousque id liceat magna contentio ne ab Interpretibus disceptatum fuit, & tandem communi opinione dc finitum concedi usque ad litis contestationem id quoniam Iudicium non censetur proprie coeptum ante litis contestatione N, per quam demum litigatores obligantur in santiar, adeo ut ab ea discedere &lius poenitere no popsint a. Post lilcm vero contestatam non admitti emendatio

nem, vel mutationem libelli 3, nisi in universali judicio, uti m

134쪽

ra haereditatis petitione, in qua si res petita variet, emendastio quandocunque conceditur & nisi quis probabili erro re deceptus plus, minusve quam sibi debitum esset, ves aliud

pro alio, vel ex alia caussa quam deberetur, petierit. Tunc Gnim in codein judicio concessum est emendare libellii, pro. bato errore, etiam post litem contestatam ad sententiam unque: quin istiusmodi libelli emedatio nec rei petitae,nec pro. positae actionis substantiam immutat s. Sed si Actor post Oditum libellum velit actionem proposita deserere, aliamque

instituere, quod ante litem contenatam licet, tenetur reo exopensas quas ex ea caussa frustra secit, refundere 6. Quin etiam pollunt in uno,& eodem libello plures actiones conjungi atque accumulari T. & ideo si quis plures actiones ex diversis caussis habeat, sive adversus eundem, sive diversos, si vera eandem sive ad diversam rem pertinentes,in eodem libebla illas conjungere poterit 8. Idemque erit si quis plures a.

ctiones ex eandem caussa atque idem concernentcs adversus diversos instituat p. caeterum si plures actiones cx eadem eiussa, atque ad idem pertinentes adversus eundem propo: nantur, tum Cumulatio in libello non conceditur. una nam. que electa, caeteis sublatae censentur,neque possunt amplius exerceri io I Similiter prohibetur Cumulatio, Si una actio altera major sit ii, ut criminalis actio civili major est, eoque praecedere debet i a, nisi forte civilis incideter criminali adjiciatur ra. Et, Si solutio unius, alterius liberationem induiscat, unde mista actio rei persecutoriam ubi in eam incidit, tollit: quoniam rem per mistam actionem actor jam ante coissecutus est, & bona fides non patitur ut ide bis exigatur 14. Item, Si actiones ejus naturae sint ut sententia in una lata rei judicatae exceptionem in reliquis pariat is. Denique Si ctiones contrariae quarum unam tantum proponere licet i G. Vnde posse rium retinendae cum petitorio cumulari non

iotest, nam qui retinendae interdicto agit se possissor m pd

erit 3r: at qui p litorio rem vindicat adversarium ri m pc Iliaci te latctur 18. Contra petitorium,& rosic sitarium recupe-Iandat

135쪽

AVSONO γ PMntandae,aut adipiscendae eodem libello proponi possunt, quia non sena cotraria. sed diversa I9'. etsi prius possessionis causisa decidi debet et O. Interdum tamen contrariae actiones in libello sustinentur, ut si una est alterius praeparatoria a I, vel cum proponuntur alternative,ut in hypothecaria qua agitur ad rei obligatae traditionem, vel ad debiti solutione aa, aut sub conditione, veluti Testamentum nullum esse, aut si validum sit, inofficiosum es, Sententiam nullii esse, & si quaesit, eam tanquam iniquam revocari, & oneratum contra eam restitui debere 24. Contractum nullum esse, &si quis si eum rescindi, minoremque in integrum restitui oportere as. Porro quando plures actiones in uno libello cumulatur, Ius dex secundum cuiusque actionis naturam singulatim uno eis odem liue tempore pronuntiare debet: nec sententiam dis serre in una actione de qua per facti probationem ipsi liquet propter alteram de qua non satis constat, sed in caussa liquida dissinitive pronuntiare, & in altera in qua adhuc aliquid desiderat, interlocutorie ulteriorem probationem injunges te. Nam quot sunt facta, tot sint actiones & libelli as, &tot sententiae requiruntur quot sunt diversae actionum specim 27. quoniam separatorum separata est ratio Q.

136쪽

R Aa Y ea quae ad sustinendum libellum usurpari diximus utiliter adhibentur Clausulae Salutares, ideo ab sic nominatae quod omnia libello tum vitia quasi ad a.

nitatem,& integritate reducant. Earum enim virtute Actor omne jus suum qualitercunque compi tens in ludicium de duxisse censeturi & Iudici earundem ope imoartiri ossicia suum,& libelli defectus,& vitia supplcre conceditur a. Sunt autem quatuor Clausulae praecipuae 5 maxime nec inariae, Θ quibus prima in exordio libelli interitur. Non adstringcsse ad probationem non necessariam, sed earum terum tantum quae ad causae confirmationem pertinet. Qua clausula Actor opus habet ut teneatur duntaxat probare quae statum ,& m rita causae concernunt, non etiam alia incide ter in libello deducta 3. Nam absque illa clausula esset, ut Actor Iuccumbe ret, non facta probatione qualitatis,uel alterius incidentis. ea

tiamsi principale factum probaret . Altera clausula est Peatens super his omnibus,& singulis deductis,& deducedit jus& justitiam sibi ministrari omni meliori modo quo id ex prς scripto juris fieri potest,& debet. Cujus sui at magni, & varis effectus qua ad Iudicem, qua ad Actorem, & Reum. Nam

Iudex per hanc clausulam interpellatus censetur, ita ut offi-αium suum extendere etiam ad accessoria, & desectus sui splere posse it s . Itaque etiam expensas licet non petitas adjus

dicare, &sententia super inepto libello ferre potest 6. Acto- si vero qui edidit libellum ineptam in suis partibus ob hane

clausulam succurritur, & parcitur, dummodo actio apta ex Marratis utcunque colligi possit 7. Nam si Libellus continet actionein ab suidam, sibi ipsi contrariam & obscuram praediacta clausula non ita opitulatur 3. Item Actori haec clausula potest esse loco Conclusionis,si sorte incidit ut ignoret actiamnem competentem, vel conclusionem aptam propter dubia

vim facti aut juris. Satis enim habet proponere facti ipsius

narrationem

137쪽

HS Auso No po sa a narrationem, & postea simpliciter loco conclusionis adjicere hanc clausulam quia ejusmodi Libellus non rejicitur propter defectum Conclusionis, sed ex narratis in eo sertur Sentenatia v. Denique Actor per hanc clausulam petitorium cum possessorio deduxisse intelligitur, ita ut possessorium intenstans cum dicta clausula etiam in petitorio obtinere possitio: nisi ab adversario fuerit oppositum ii . partiin clausula, Vna cum expensi, litis factis,&faciendis; vel Vna cum fructibus perceptis,& percipiendis quae inprimis utilis ac necessaria est Ia. Nam cum expensae ab ipsa caussa remotae sint, eas victor non consequitur nisi petierit: Iicet Iudex ex officio condemanare possit victum in expensas si vclit i3. Sed quando per hanc ad ectam clausulam ipsae expensae petitae sunt, tenetur omnino judex Sententia suade expensis definire alioquin si eam mentionem omiserit, litem suam iacit,& parti refundere exp en sis debet i . Similiter fructus ante litem contestatam

percepti in libello exprimi,& peti debet, & si omittantur se

tentia & codem natio de illis fieti nequit: cum ea quae ante judicium accidunt ad judicem minime pertineant i s. Vltima

clausula invocans officium judicis per quam Iudex officium suum impartiri potest qui alias nisi ossicium ejus specialiter

imploratum sit, raro succurrit i6. Addunt vulgo clausulam Salvo jure addes di, minuendi, corrigendi ; quae parum m menti habet, & nihil operatur ultra jus civile II. a quo cerata ratio emendandi libellum introducta est; quae cum a jure non a voluntate protestantis dependeat hae clausula no toti litur,aut mutatur: propterea quod Protestatio tantum valet in his quae a voluntate,& arbiti io protestantis,non in his quae a jure pendent i 8. Plaeter has clausulas Salutares sunt etiam Protestationes quibus rei plerumque utuntur, cuius generis

est Non consentiens in jurisdictionem, nisi quatenus & inquantum de jure teneatur. Item Comparens,& acceptans

judicium, falvis exceptionibus,& defensionibus quibuscunoque competentibus: de quarum vi,& effectu supra diuimus.

Ansel

138쪽

EDirio His nomine intelligitur omnis exhibitio quae fit parti petenti,sive judicialis ut libelli, articuloru

xceptionum ,& actorum judicialium; sive extrajudbcialis, ut instrumentorum, rationum, & similium I. Ac tenetur quidem Actor omnia documenta quae ad exceptione sustentandam,& juvandam spectare videntur, Reo postulanti edere ad Reus vero actori ad actionem instituendam edere non est cogendus 3. Qui enim agit probationes habere debet 4; sed ad fundandam actoris replicatione edere oportet s: praesertim in rationibus, quae nisi edatur caussa accepsti,&expensi constare nequit 6. item in caussis favorabilibus, ut matrimonij, dotis, alimentorum, ct fisci, in quibus Reus contra se edere cogitur 7, nisi subsit crimen 8, vel in causis odiosis, ut est caussa usurarum, ob quas seneratores contra se libros suos,& adversaria edere tenentur p. Fit autem Editio varijs modis, ut diversa unt ea quae in judicio producuntur, quae omnia per editionem efficiuntur communia, ais

deo ut illis uti pars adversa possit, si quid in ijs ad utilitatem suam scriptum animadverterit io. Sed maxime in usu est esditio quadruplex, Libelli, actorum, instrumentotum,& ratisionum de quibus singulis ordine dicemus. Libellus editur,&boffertur in judicio parte adversa citata et I , & debet habere cum aes parte. quaa ante memoravimus . I n quo si instrumeris

139쪽

ti alicujus mentio facta erit, id est Reo exhibendum antequarespondeat, nisi ejus cognitionem habeat ia. Acta judicis es

di solent cum annon die quo confecta sunt & cum sint c munia non litigantibus tantum, sed omnibus quorum interest exemplum eorum exigere conceditur, in civilibus quide. caussis I 3. Nam in criminalibus praeterquam actori, & Reo nemini datur exemplum actorum sine permissione supremi magistratus i4. Instrumenta propria ejus scilicet qui editiosnem petit, item communia ut simi testamenta inter haeredes& legatarios, aliaque instrumenta haereditatum, donationia, mandatoru edanda sunt cum die, & anno tuer aliena si ne die,& anno is, nisi alia continerent decretum Iudicis i , vel pes terentur in accusationem falsi I 8, aut in collationem tempo ris sine qua caussa decidi commode non posset, ut cum unus creditor agit hypothecaria contra alium creditorem, quorucontroveitia ex antecessione temporis dijudicatur is, Ideest ubi editio exigitur a publica persona, velut tabellione,M- gentario, aut nummulario tum enim cum ad plenam probationem instrumenta petantur, non incongruum est diem cidi a o. Dies autem in quem solutio concepta est omnino edidebet, atque etiam libcllo inseri, cum dies solutionis quasillis stipulationis instrumenti, & cotractus habeaturar. Pubsca instrumenta, ut registra & quaelibet alia in archivo purulico recondita, omnibus ijs quorum interest edenda sunt. Sis militer instrumenta quae notarii nostro nomine confecerunt, item protocoli a si quando error vel dubium incidit, ab ipsis exigi possunt eta. Rationes edere coguntur mercatores Variam negotiationes exercentes, qui rationibus quasi publicis utuntur a , & alii omnes qui ex officio publico rationes consficiunt et , inprimis argentarii,&nummularij, qui eas nostro jussu confecerunt, sive cum ipsis controversia sit,sive non sitas. quod ipsum ad filium familias patrem successoremque argentarij pertinet, modo juris sit successor as Ipsae autem rationes cum die,& anno edendae sunt,quoniam alias data n. accepta in quibus consistit ratio, apparere non possunt a

Quod

140쪽

Qubd si dies,&annus tantum initio tabularum adscriptus sit, communis totius rationis este censetur, nisi subsequens ratio esset omnino separata 28. si vero in fine additus sit dies ad praecedetia non trahitur 29, sicut clausula in fine adjecta minus momenti habet quam si in capite adderetur 3 o. Nec edi adversario totus codex iationu dcbet totaeque membra. nae inlpici,& describi, sed ea sola pars rationu quae ad instruendunt aliquem pertinet 3r: maxime si rationes, aut registra multa & varia capita contineant; e quibus illud quod re contingit parti edi sui ficit 3 1. Quod idem obtinet in libro statu.

torum, qui non totus proferedus, sed capitulum tantum M. legatum edendum 3 3 At contractus, dein strumenta integra edi debent 3 , propterea quod saepe accidit ut clausula in principio,vel fine postea totum instrumentum temneret,&explicet 3 3: sicut semper quoad Iudicem totum instrumen tum,& totum codicem rationum edere oportet, nec suffici

Iudici edi partem ejus de qua agitur 36. Adhoc ipsa princia palia instrumenta in judicio edenda sunt quotiens in fidem

probationis producuntur, & tum edenti restituenda, exemplo apud acta remanente, quod deinde non minus probat quam ipsum principale 37: sed quando eduntur in fine simplicis exhibitionis per quam adversarius scire possit qua actione Actor experiri.&quibus instrumentis soli velit, quod Mite litis contestationem plerumque fieri solet, exemplum edere sufficit 3 8. Petere vero editionem actorum instrumestorumve potest qui que ejus justam,vel aequa caussam hasbet 39, ut qui petit exemplum actionis sibi edo, ex quo coastituere possit num liti cedere, an contendere debeat, & si contendendum putet, se ad judicium praeparare queat 4o, vel f scripturas, rationes, acta, instrumentaque ut proprIa, aut saltem communia, aut ad se pertinentia possulat I, ut quia mandavit, vel curavit fieri, vel suo aere redemit, vel ei successit qui contraxit, mandavit, redemitve qa: vel quia

ipsius interest editionem fieri. 3ι suod interesse speciatim 'du re,&per semiplenas probationes, praesumtiones, de