Medicina practica - liber secundus

61쪽

g Lib. II. Part. I. Cap. XI.

uari siue naturae robore, siue virtute medicamenti. g. Dentium dolor cum eorundem stridore, & febre at

dente lethalis est, quod si iis accidit, quibus antea den

tes stridere non consueuerunt commotionem mentis, maniam, epilepsiam aut conuulsionem portendit. Cum enim stridor fiat ob conuulsos temporum musculos, argumento est, cerebrum affectum esse . cui si delirium coniungatur, mali confirmati est indicium, atque inde mors sequi. tur, ut Galenus , ibidem in co-m. docet.. . Quibus in dentium dothre de supercilio tenuia discedunt, his a pipere probe africato postridie crassiora discedunt, si stupefaciens prius adhibitum dolorem non sedauit,sed potius auxit, ut aegesippi exemplo docet Hippocrates, S. Epid. sedi. 6. Piper enim impactum a narcotiaco succum soluit, unde dissipato eo mitigatio doloris sequitur. 8. Dolore dentium cessante interdum aures pus coli, gunt. Sic Athenaeo puero sinistra parte dens inferior, de tra superior doluit. Huius auris dextra pus collegit, cum non amplius doleret. Hippocrat. q. Spidinein vitis

Indicationes.

Medicus in dolore dentium curando, vel ad dolorem ipsum, vel ad caussam respicit. Dolor equidem,qui mars me urget,indicat anodynu: ea verum parum proficiunt,nisi fluxio sit ablata. Ideo imprimis caussa doloris remouenda, humor scilicet ad dentes confluens reuellendus, euacuandus, repellendus ; qui vero iam influxit, discutiendus Ieuacuandus: Si tamen dolor valde urgeat, narcotica abhibenda .

curatio.

Itaque si plethora adsit, & dolor dentium, vel gingiuarum sit eum inflammatione, vena cephalica eiusdem lat ris reuulsionis caussa, si materia a capite mittatur: vel Basilica aut Saphena aperiatur, si ab inferioribus , aut cuculabitulae cum scarificatione scapulis apponantur. Deriuationis gratia venae sub lingua incidantur. Quidam etiam post aurem & in aurium meatu superiore parte aperiunt. Nonnulli quoque aurium scarificationes adhibent. Nec aliae reuulsio

62쪽

De Dentium dolore. T

reuulsiones omittantur, ut & derivationes, per frictiones, ligaturas extremorum , lotiones crurum, vesicatoria bra- . chiis & ceruici, vel post aures imposita. Vulgus carpo etiam flammulam vel ranunculum flammeum imponit eius manus, quae est e regiove, & latere doloris. Exempla in

Institutionibus , & alibi etiam sunt proposita.

Si vero alij humores peccent, ij conueniente modo uacuentur, prout humoris dolorem parientis natura &conditio id requirit. Vniuersalibus praemissis si materia adhuc in fluxu sit,a,

stringentia fronti, & temporibus applicentur 3 ac intus serpentur, quae os ventriculi adstringunt ac roborantisi ab inferioribus etiam aliquid sursum mittatur.

Quin & Errhina naribus immitti possunt. Imo etiam revulsionis gratia brachiis & ceruici vesicatoria applicare.

licet,

Temporibus quoque applicare utile est emplastrum ex gummi tacamaca, mastiche, myrrha, gummi elemi. Quae etiam dentibus ipsis Topica applicantur, repellentia sint quamdiu aliquid influxerit. Cautione tamen in repellentibus adhibendis opus est, praecipue si maxillis applicentur. Nam ii et si materia in ipsum dentem saltem fluat, repellentes oris collutiones sene periculo applicentur : tamen si materia sit copiosior ita ut etiam maxillam occupet, repellentia, praecipue mavi sis, non tuto applicantur ; cum materiam intro ad fauces repellere, & aegrum suffoeare possint. Ita refert Valescus de Tarania, quendam bonum & peritum Medicum, cum aliquando dolorem haberet dentium molarium cum inflatione maxillae, apposuisse maxillae oleum rosaceum cum aceto cum ad lectum iret, unde factus fuit fluxus materiar ad guttur, & aegrum angina correptum,& mortuum suisse. Fluxione cessante discutientibus utendum,quibus tamen semper aliquid adstringentium commisceatur. Ad stupefacientia non nisi magna necessitate urgente veniendum. In materia igitur calida pro repulsione laudatur coII tio oris cum aceto, in quo decocta sint fol. myrth.ssor. ro-

ar, rubrar. radix oxilapathi, filicis, rad. & fota halicacali.

63쪽

sem. hyos ami. Vel detineatur in ore aqua rosarum euritertia parte aceti, vel luccus plantaginis , semperuiu vel decoctum e rosis, lactuca, plantagin. acetos salic. . Flori ros rub. fol. malv. minor. an. m. j. Coq. in vino austero ad tertias. Colat. . s. viij. Quibus admisce .cfulphuris acidi A. g. croci A. j. M. Vel 2 .Fol. quercus,plantae.

Coq. vini Rhenani q.si ad tertias , & colentur. Rulandus aqua solani cum oleo vitrioli mixta utitur. Ubi vero gingiuae simul sunt affectae, acetum , monente Aetio tanquam hostilis gladius vitandum est, ob mordacitatem,qua gingiuas erodit. Alioquin in dolore dentium, citra gingiuarum inflammationem,siue corpus ipsum dentis doleat , siue neruulus eidem substratus, Galenus in Dceto medicamenta praeparare iubet, tam repellentia,quam

discutientia. s. de comp. me sec. lac. c. s.

E si enim acetum per se dentibus nocet: tamen repebIentibus recte admiscetur: quoniam penetrando illorum vim auget: discutientibus etiam, quia praeterquam quod penetrationem adiuuat, ipsum quoque incisoria vi sua nonnihil ad discutiendum conducit.

Vel Sem.Papau. albi. boscyami an. 3. q. Racalthaea, g. g. Flori chamaem. rosam rubri an. P. j. Coq. in aquae, & Dceti s. q. ad consumtionem tertiae partis. Vel radices oxylapath. Cossi in vino austero, & decoctum in ore detineatur. Vel radices Oxilapath. aceto maceratae denti dolenti aecauernoso indantur. Essicax est & medicamentum decoctum radio prunorum sylvestrium ablato cortice exteriore. Uel ac Limaturae ligni guaiaci g. ij. cortic. interior.virid. quercus. Radic. Prenesi. an. g.ij.Coq. ad remanentiam st j. Extra inungatur maxilla unguento Alabastrino. Monet tamen Langius, ut unguentum Alabastrinum in materia

calida misceatur cum frigidis, sicut in frigida cum calidis. Vel Z . Fomori aeuic. g. q. Adde furfuris I. iij. croci A. j. olei rosati g. j. M. Fiat calataplasma extra loco dolenti apponendum. Uel 2 . Me usiae pomor. assu. g. h. g. stercoriguluss. S. j. g. Ol. roso h. 3.vj.M.exacte & fiat cataplasma.

64쪽

De Dentium dolore. gy

In materia frigida Avicennas alumen ustum aceto e tinctu cum salis pari portione miscet, que dentes fricat, de postea cum vino abluit. Resoluit simul vinum, in quo hyssopus & thymus coctus est. Vtilis est & collutio ex decocto origani,serpilli,sem.staphidis agriae,rad. pyrethri, acori igni sancti,& iimilibus. Vt V. Origani in j. bisopi

mine lign. quere. Rade pyrethri, silicis, an . g. f. Coq. tu aquae purae ld. j. f. ad n . j. remanentiam. Vel 2 . Rac Drethri 3. ij. famae parisiae 3r tib rasurae ligui iaci I. i. pini g. iij. f. ros. rubri serpi tu Brigani, an. P. s. graui iump. I. s . sem. carui 3. iij. Incisa & contusa coq. in aq. vini Rhenani 3. xij. Ad tertias, Colentur. Colaturae T. g. H. In quibus dissolue cathph. g. v. M. Vtile etiam est decoctum gummi iuniperi cum vino paraim. . rum . Gummi iuniperi s g. vini RheBani viij. Co . &colentur. Colatura calida in ore detineatur

Alij Camphorae A. i. in spiritus vim 3. h. dissoluunt, &eodem modo utuntur. Iuuat & sequens gargarismus. U. Rad. vraic. ardent. S. j. Lauetur ter in aqua; postea ex vino ; terantur optime in mortarib cum Rad yreth.

Tingib. an. 3. j. Bulliant in mini ath. opt. n. iij. ad tertias pro gargarismo, qui stipius adhibeatur. Commendatur etiam sequens liquor odontalgicuS. . Cortic. ligni gua iaci m. ij. mastich. 3.i. vini his destiolati ib. ij. Digerantur in Sole per mensem bene agitando donec rubescant,postea colentur & clarificentur. Huius essentiae g. vj. Vel vij. in ore detineant Tedarum quoque & Pinearum decoceum prodest pro

collutione OnS.

Ipsi

65쪽

so Lib. II. Part. I. Cap. X.

Ipsi etiam denti dolenti applicentur Rad. oxylapath. aceto maceratae , ut antea dictum s vel pongia madida decocto staphydisaagriae, mirrhae, cortic. radic. cappar. Vel Rad. heleni, o lapath. Drethr. silicis, aluminis isti partes aequaleS.Contunduntur in puluerem & cum melle. Fiant pillulae dentibus imponendae. Vel T. Rad. pyreth. s. i. serpentar. silici , o lapath. alumin. viii an. 3. g. mel hq s. Fiant pillulae dentibus imponendae. Trochisci de py rethro. V. Rad, Dret rhi L j. bistor . hostiami, ana I g alumit.tragacanth. ana S. ij. aceti vini acerriqT. F.l.a. troschisci. Aut olei destillati cariophyllor. gutta una vel altera cum gosis pio denti imponantur, cui A. f. aliq.campho rae g. admisceri possunt. Idem praestant olea destillatae spicae, thymi, nuc. mosch.cinam ligni iuniperi, ligni guaiaci, & similia. Sussitus etiam per tubulos conuenientes ore excipi possunt ex radic. bryon. pyrethri, corti c. radi c. cappar. myrrha, thure in aceto & Vino coctis. Hodie fumum Nicotianae ore excipere vulgatum est. Vsu saepe a me compertum, & essicax in dolore dentium a quacunque fere caussa est remedium haec oris coiblutio. . Rad. Filicis , pentaphyli. ana 3. iij. histori. 3. q. Fol.

ni rubri & astringentis & aquae communis, an.q.L. ad con sua Eptionem tertiae partis,pro collutione oris .Extra applicetur hoc cataplasmum. a T. Rad. ualuae N.xij, Coqu. ad mollitiem. Adde farie a faenugraeci.Sem.Zini,Pula. anethi, M.chamae meli,ana g.j. fariqghordei iiij. Incorporentur omnia simul & in fine addatur ol. chamaeme vel aneth. F. catapllasma. Si ob doloris vehementiam aliquod periculum metuen dum sit, narcotica usurpentur. E. G, Fiat oris collutio cum decocto rad. & sol. hyoscyami, ut & sem. eiusdem,ac sem. lactucae & papau. cum aceto parato,cum A. fi . opij.Vel fiat collutio oris ex aceto,

in quo opij grana aliquot sint dissoluta. Possunt & op

66쪽

De Dentium dodore. I I

g. ij. cum sequali parte croci vel castorie bombrae cepta in dentis cauernulam indi, si erosus sit: sin minus, optum & crocus in pauxillo laetis vel aq. papau. aut hyosciami dilui, & dentis dolentis radix eo fricari potest. VeI

g. iij.Colentur. Colaturae admisce, aceti rosac. g. j. laudaui optara g.iij.M.Vel indatur deti pitula de laudano optat vel pitulae de unoglossa. Vel D. Laudaui viati g.ith . Uitr. t. j. M.F. Pilui. & dentibus una indatur. Vel Theriaca recens aut Mithridatium Tel philonium romanum, aut sotirella parua in dispensatorio Augustano descripta , denti illia natur. Vel U. Syrac. calamit. piper. albi, Cost. vij. Sem. os am.an. A. f. F. Cum vino. F. Pitulae dentibus indendae. Vel indatur pilula una de seqq. T. Sem. aph, mos ami, ana g. iiij. - g. iij. Cum sprido papau. fiant pilulae iiij. vel v. Vel 2 . Philon. Romani 3.i. 'b. . ligni guaiaci A. j. M. Vel . Raae. Drethri, Sem. ii, an. g. ih.bos ami, vij, an. s. j. Cum br. papau. fiant pitulae N. V.

Aut admoueatur cum go pio oleum, hyoscyami. Vel aliquid de sequenti mixtura cum bombace denti dolenti applicetur. . Philon. Rom. 3. , v. g. m. ol. vitrioli g. v. M. Balsamum ad dolorem dentium. st . Opb Thebaic. ueta diamb. an. A. j. camph. g. iiij. ol. Buc. mosch. e r. b. ij. carpoph. gut. vij. Vel q. s. F. balsa

T. Opi Thebaici A. ij. succi bos et i A. v. cortic. mandragorae P. v. f. chamaemel. 3. i. f. Drethri v. croci integri B.j. Infunde in misi n. i. aq. rosar. S. D. ct aceri opt. S.Vij. Bulliant in vase duplici ad tertiae partis consumtionem,& cum panno intincto dentibus colatura applice

tur.

- Cautio tamen in narcoticoru exhibitionet adhibenda.Refert n. Alexand. Benedictu de curi morb. I. 6. cap. IS. Iam

cubum Iustinianum , patritium Uenetum, ita dentis do D i lore

67쪽

Lib. II. Part. I. Cap. XI.

lore oleo optato imposito, Patauij sopore perpetuo ex tinctum fuisse. Dolore sopito post optatorum usum os illico abluatus

decocto salutae, rorismarim,maioranae,hyssopi, Vt noxa ab opio impressa,tollatur. A proprietate etiam valere dicuntur sequentiata: Sus tus ex canis mortui dente , aut ustus ille in fornace cum posca misceatur & imponatur ; senecta serpentis in aceto cocta, aut usta eadem & trita, atque eum melle vel ioleo

ad mellis spissitudinem subacta si imposita. Dictamni quoque radix,& radix chelidoni j, praesertim si vermes satin dentibus. ' Plinius plantaginis radicem in aceto coquere iubet. Decoctum etiam foliorum lappaei maioris cum sale in aceto commendatur. De Pastinacae etiam marinae radio scribit Plinius, lib.3r. cap. . si eo gingiuae scarificentur , dolorem dentium sedare. I M A recentioribus etiam,consentiente experientia, plurimum comendatur oleum ligni heraclei per retortam edistillatum , si gutta una cum gossypio denti imponatur. Nonnulla tamen horum ad manifestas qualitates reduci possimi, cum vel repellant, vel discutiant, vel dolorem

Si his nihil proficitur, dens corrosus extrahatur. Praeparatur autem ad extractionem: ut supra etiam dictussi, ponendo in foramen Iac tithymalisvel solum,uel cum puluere radicia mori aut cappar. mixtum. Aut , quo Galenus utitur, rad. pyrethri go .diebus in aceto maceratae ac tritae denti imponantur. v , De pastinacae Etiam marinae radio scribit 'Plinius, s tritus cum helleboro albo illinatur , dentes sine vexatione

Facile quoque cadit dens, si cum aqua ex sale armo niaco destillatata tangatur. Diata. Diaeta pro caussarum diuersitate variat, & medicamentis respondeat. Imprimis tamen danda opera, ut dentes a corruptione praestruentur.Ideoque ratio imprimis venti im. culi

68쪽

De Dentium dolore. s 3

culi & capitis habeatur, ne crapula & cruditate infesten, tur. Laetis item & dulcium, ut ficuum,mellis,laccari usus frequentior cauendus. Raphanus quoque & masticatione& evaporatione nocet,sicut & porrum,quod a proprieta te dentibus nocere author est Avicennas. Vitentur quoque acerba valde & acida : praeterea solida & dura inimiaca sunt dentibus,ac stupefacientia,ac gelida, sicut & cc teris ossibus. Actu quoque vehementer calida praecipue si frigida mox subsequantur. A cibo dentes diligenter mundentur , & . Ne nr est, ut dentes semper a cibo sale fit

centur,& os vino eluatur.

Quod ad remedia praeseruantia, commendatur sal the riacale, Galen. in lib. de theriac. ad Pisonem,c. 8. teste. Adolore dentium etiam praeseruant collutiones oris ex iis, quae astringunt; imprimis si medius cortex fruticis be beris aqua maceretur, & aqua mane os colluatur Laue tur etiam dentes bis singulis mensibus vino, in quo tithymali radix cocta sit, eodem Galeno docente, L de Euporist, cap.Io. a.cap. 16. Quibus locis plurima huius generis medicamenta reperiuntur. Prodest etiam pro co utione oris aqua salutar,vel vinum decoctionis origani, & ment stri. Dentifricia etiam adhibeantur frequenter, de quibus postea cap. I3. dicetur.

De Dolore Puerorum Dentientium.

Etsi,ut supra dictum, insantes iam dum in lucem edun- Dolor tur, dentibus praediti sint: tamen gingiuis tum teguntur, infantiu& postea demum erumpunt. Infantes autem, cum dentes dentim erumpunt, saepe maximus dolor afiligit. Etsi enim, & alia itum symptomata dentitioni insantium coniungantur: tamen de iis omnibus agere huius loci non est, sed dicendum de eo de morbis infantium,ubi de dentitione in genere agendum erit. Adest autem dolor maximus,cum canini erumpunt,vnde etiam vulgatum est ; Parentibus non esse gaudendum de liberis, donec hi dentes eruperint. Cum vero dolor ille sere a densitate & duritie gingiuarum egistatore rarefaciendae & emolliendae sunt. Oblia nantur itaque lacte canino aut cerebro leporino, quod

D 3 non

69쪽

Delium stupor.

nonnulli crudum assumunt, mellique permiscent. Sed Galenus, in ii. de simp. me . fac. & Avicennas cocto utun tur,toto scilicet capite elixo. Valent & cerebella pullorum & auium . Aut gingiuce pinguedine gallina aut anatis recent. inungantur, aut bu tyro recenti non salito , eoque vel solo, vel cum melle, vel cum decocto lactucae permisto. Commendatur etiam succius e cancris vivis contus, cum aqua fior. cyani extractus, si eo gingiue abluantur.

Si dolor vehementior sit, Avicennas succum solanicum oleo rosarum calefacit & illinit. Alij malagmate utuntur ex semine lini & althaeae,& aliqu, pinguedine,vel si febris adsit,ex semine lactucae. Vel Sacchari S but1-ri I sale,succi althaeae,an. g. j. vite . oui dimid. M. Ambrosius Paraeus , lib. 23.cap. 6 . suadet, ut, si imsantes ob gingiuarum duritiem de vita periclitentur,scalpello gingiuae aperiantur, atque eius rei periculum cum felici successit in aliquot suis liberis se fecisiste scribit. Nonnulli & quaedam perlapta commendant. Aelius ra- dic .colocynthidos sylvestris laudat, si canali argenteo includatur,& collo pueri appendatur. Alij dentem viperae masculae appensum, iaspidem item viridem & dentem l pi dextrum,de quo Plinius, lib. II. cap. 3 . Dens dexter caninus lupi in magnis habetur operibus. Quaeri tamen hic posset, an dens lupi id,quod praestat, gestatus praestet, an vero potius, quod dum eum infantes sugmt, & gingiuis

admouent, eas hoc modo rarefaciat.

Tupor dentium, Graecis inhianae, est molestia & dolor quidam dentibus accidens ab acidis & acerbis praecipue rebus, qui sensu rectius percipitur , quam Ver bis describitur. Id malum ita occupat dentes exteriores, ut non solum mandentes ex eo intoleranter doleant: verum etiam ipsimet dentes digitis suis attingere prae dolo re vix

70쪽

De Dentiumstupore S adpre. s

te vix sustineant. Quapropter non satis commode stupor affectus ille appellatur, qui est abolitio sensus : sed putius ad dolorem pertinet, unde recte Captuaccius , l. I. Pract. Medic. cap. 33. haemodiam dolorem dentibus pro

prium esse asserit. Caussa est sapor acidus,temperiem dentium immutans. Cassa. Id quod accidit a cibis quibusdam huiusmodi sapore prae ditis. Idem euenit ab humoribus acidis & atra bile vomitu reiectis ; id quod multis affectione hypocondriaca laborantibus accidisse memini, qui tam acida vomitu reiecerunt , ut dentibus stupidi iis ita inde euaserint, ut per integrum diem vix aliquid comedere potuerint. Quod

quandoque etiam praestant vapores acidi e ventriculo addentes elati. De quo etiam Hippocrates, lib. 2. de morbis sub morbo nigro. Aliquando & ipsis dentibus huiusmodi materia alieno sapore infecta innascitur, vel ad eos con fluit. Contingit etiam , ut ab imaginatione stupor eiusmodi inducatur, quando alium res acexbas masticantem vide mus, aut strepitum limarum , vel similium rerum audi mus. Nam imaginatio occulto modo movet humores in corpore, atque eos praecipue,qui cum re, quam imagina murianalogiam aliquam habent. Fracastorius tamen,& probabiliter , de s m path. ct ax-tipath. cap. I . ad auditus organum affectum caussam re

fert , dum scribit: Similiter O si acutus valde sit fovus stridulus, applicatio vim patitur , quasi in angusto facta, tum Omembrava auditus quasti icta ossenditur, vvde contrahitur re pente , ac cum ea simul O neruuli quidam usque ad radicem deatium , in quem locum subito incidens noum aer horrorem quendam circa dentes facit.

Medetur huic affectioni portulaca mast scata,cuius suc- curat sicus lentore suo dentibus adhaerens assinitate quadam, humiditatem acidam & acerbam e dentibus extrahit, ut di sputat Aristoteles, s. problem. 38. Et si hoc alij ad proprie ratem substantiae referunt, qua & in aposternatibus lienis portulaca prosit, & afflictione verrucas tollat. Rhases de mygdalas amaras atque ceram masticatam commendati

P quae