Medicina practica - liber secundus

91쪽

6 Lib. II. Part. I. Cap. XVIII.

Itaque etiam de oris ulceribus postea seorsim agemus. It Avicennas Alcolas vocat, quae oris ulcera esse dicit uri expansione & dilatatione , seu Vt vulgus appellat, ulcerioris ambulantia. Mitius vero malum eidem est Bothorore, quae pustulae sunt non serpentes , sed tales, quae faciale suppurantur, & delentur, etsi1 nonnunquam leuitor eas suppurare contingat. Estque Bothor generalis appellatio etiam pustularum faciei , pulmonis , & aliarum partium,& variolae ac morbilli etiam Bothor ab Arabibus nomis

Affectio ipsa, cum exulceratio quaedam oris sit , ad solutam unitatem pertinet cum intemperie. Pars affecta estos interna & summa sui superficie,ita ut malum etiam gingiuas, linguam & nonnunquam gurgulionem comprehendat. Caussae. Gignuntur aphthae interdum primario in ore, dum ibi praui humores collecti sunt, quos natura foras expellit; plerumque vero secundario per consensum siue totius, soue alicuius partis.Totius,ut in febribus acutis,& praecipue malignis, ubi acres & feruentes halitus, per faucra,venas, arterias, & occultos corporis meatus ad os eleuantur.VM de etiam febribus malignis malum hoc familiare est,atque in iis ulcera haec potissimum fauces occupant,& saepe tam saeua sunt, ut depascentia fiant, simulque cum faucibus etiam asperam arteriam & gulam attingant. Partis,ut qua-do vel a capite acres : feruidi & erodentes humores in os defluunt, praesertim biliosi, pituitosi & salsi; vel a ventriculo , ut postea de infantibus dicetur , pulmone, epat liene, utero , eiusmodi halitus sursum mittuntur , a qui bus primo pustulae in ore excitantur, quae saepe postea in ulcera desinunt,pro corruptionis di materiae in hac diueret sitate. Cum enim summae oris partes carne constent mobli & tenera, quam cuticula tenuis inuestit, facile ab occursu acrium laedi possunt. Non solum vero ab internis hisce caussis aphthae orii existunt, sed etiam ab externis, ut ab acredine eorumafiuqe comeduntur aut bibuntur, aut alio modo assumuntur

92쪽

ut Ita in Iaeretibus infatibus aphtharum caussa est aut Iacuutricis nimis serosum , acri sua abstersione fiammas, eassque molles admodum in aetate illa partes exulcerans , teste Galeno, 3. h. x . aut, Vt in s. de compos meae sec. Ioc. addit, lactens ipse , si lac haustum non probe concoquat, unde evaporatio acris vel putrida sursum e ventriculo a tollitur nam lac in ventriculis intemperatis facile corrumpitur , ut biliosum, acidum , vel aliter deprauatum eua

In utrisque, in adultis scilicet & infantibus adiuuant hanc malam affectionem const itutio aeris calida &humi da, pluuiosia , humores putridos gignens, ita ut Epid mium nonnunquam hoc malum fiat. Hinc etiam in regio nibus calidioribus , ut in Syria & AEgypto frequentiora sunt ista ulcera, inde etiam AEgyptiaca & Syriaca antiquitus appellata , teste Aretaeo. Cibi in ventriculo corrupti, esus fungorum & aliorum, quae facile corrumpuntur, ac malignitatem acquirunt. Disserentiae. Quod ad differentias aphtharum, eae ex Galeno , S. de compos . sec. loca cap. vlt. & ex s. Epidem. comm vi.f. aph. D fra

n. sic discerni possunt.

I. Tempore. Aphthae enim aliae incipientes sunt, aliae vigentes, aliae inueteratae , atque ita quaedam leuiores, quaedam deterioreS. r. Corporibus Subiectis. Nam alia mollia infantium &puerorum corpra occupant , alia duriora adultorum. 3. Materia, eiusque prauitate. Quaedamenim inflammatae sunt, eaeque calidae & rubicundiores ex sanguine; quaedam igneae, & flauiores ex bile ; quaedam non inflammatae, minusque feruidae, ex pituita putrescente quaedam euique ex inueteratis atrae bilis malignitatem exurentem acquirunt. Vnde constat, aphthas ratione materiae alias mitiores esse, alias ut Galenus , p. idem. Nomihat,moemon N quae ex putridis & malignis humoribus ortum habent.

. A parte affecta, quae sumitur distinctio est quod hinae vel in palato haerent, vel in lingua, Vel in gingiuis,

93쪽

8 Lib. II. Part. I. Cap. XVIII.

uis, vel in labiis, vel in faucibus & gurgulione.

partes vel superfici e tenus-Vlcerant, Vel profundius ero dunt, late serpendo pro malignitatis gradibus. Postremo ratione accidentium & emptomatum , dam, cum . vehementi dolore sunt coniuncta, quaedam absque eo sunt ; aliae cum febre sunt 3 aliae febre carenti Alia sunt munda, alia sordidas alia sine crusta , alia cum crusta , & crusta aliquando alba, aliquando flaua,aliquali do liuida, aliquando nigIa. Signa Diagnostica. Aphthae facile cognoscuntur. Partes enim oris calidiores deprehenduntur, & hin; inde ulcuscula seu tubercula quaedam conspiciuntur. Et pustulae rubicundiores sanguinem praeualere ostendunt; flauiores, atram bilem, albescentes, pituitam; liuescentes & nigrescentes, atrae bilis succum: quae serpunt & vicinae depascuntur, iis acredinem inesse significatur,& quidem malignitatis non eo pertem , si ad nigredinem tendant; si foeteant, putredo adest. Causae externae , ut eorum, quae edantur & bibuntur acrimonia, atque alia ex aegri & astantium res tione cognoscuntur. Progno tua. l . I. Aphthae recentes, praesertim in mollioribus insantium corporibus facile curantur moderate adstringentibus ; quoniam ex mitiore materia oriuntur: aegre sanantur , quae diuturnae sunt, & progressu temporis putred, nosum quid acquirunt,quae generis vocabula Graecis dicuntur. Galen. 6, de compos med. fec. sica cap. q. 2. Aphthae antiquae & exulceratae longe periculosissimae sunt in infantibus. Hos enim consumunt. In adultis vero idem periculum non est. Pueris enim, praesertim lactentibus, imperari remedium aliquod ad gargarisandum imprimis nequit, quemadmodum ad ultioribus. Celsus, lib. 6. cap. II. Loquitur igitur Celsus de Aphthis in Milum non recentibus & mitioribus , set de inueteratis &malignis, quae a gingiuis incipiunt, & deinde serpen D.

Palatum totumque os occupant, & ad gurgulionem seum cesque descendunt. Hae cum validiora remedia postulent, quae

94쪽

De Aphtho. Ty

aute mollia puerorum corpora non serunt , iisque uti ipsi per facultatis animalis in illa aetate imbecillitatem n queant , mal*m ob has caussas ita inualescere necesse est,

ut aerii infantes tandem ab eo consumantur.

g. Aphthae ex pituita minus infestant, quam exi sanguia ne aut bile ; quae vero ex bile atra ortum habent, ut malia onitatis , ita nec periculi sunt expertes. Aphthae, praesertim inueteratae, ideo quoque di culter curanturi quoniam medicamenta vel rite applicata, tamen a saliua facile eluuntur, praeterea malum breui in ualescit ob loci naturam calidam, & humidam, Vnde putredo sequitur.& ulcus Pars quoque cum valde sensilis sit, facile ab acribus medicamentis, quibus tamen uti interdum cogimur, irritatur. Ac denique inreus est,ne quid cum periculo de medicamentis acrioribus in fauces

delabatur. Galenus , f. de compos med. sec. loca.

. Quae Aphthae in pueris nigrae sunt ,& veluti crustae,

pessimae & mox lethales sunt. PaulUS, lib. I. c. Io.ε. Quando Aphthae adhibitis conuenientibus remediis non cedunt, sed putrescunt, & corrodendo profunde descendunt, malignae sunt, & fortioribus medicamentis opus habent. Si autem mala symptomata alia coniunga tur, & aeger debilis,mortem nunciant. . Quando pustulae nigrae per febres acutas & pestilentes in Osredi lingua apparent, mortem breui secuturam significant; teste Avicenna , ob materiae malignitatem, &virtutis infirmitatem. Et Hippocrates inquit p. prognost. h. is. Fauces exulceratae cum febre dissiciles sunt, quia Vt Galenus explicat, malitiam erodentis humoris indicat.

Aphthae ipsae, quatenus ulcuscula sunt , in principio ad stringentia & repellentix requirunt. In progressu modibi addantur ea, quae adstringunt, & simul discutiunt. Si ad suppurationem tendant, maturantibus illa adiuuanda.Sordidae Aphthae , extergendae, & si putrescere,vel tiaria serpere lucipiant, sortius adstringentia, & quae eo charotica sunt, adhibenda. Et quia in ore pores percipiuntur ingrata sapore medicamenta , quantum fieri potest,

95쪽

go Lib. II. Part. I. Cap. XVIII.

temvitanda sunt.Deinde qui os Ventriculo & pulmoni eo haeret, utendum iis, quae sine periculo ssi forte ita contin gat deglutiantur, non cathaereticis aut septicis ; aut si his uti necesse est, prouideatur ne per gulam ab aegro de

mittantur. In corporibus etiam , quae duriora & sicciora sunt, medicamenta valentiora conueniunt, molliora ve ro mollioribus , ut puerorum,& foeminarum corporibus.

Curatio.

IN INE A N T IB US.cti ,ssis Si Aphthae sint ex vitioso nutricis laete , id corrigatusta gi n- iis, quae acrimoniam vel salse dinem eius tollunt, bonum. albis. que sanguinem gignunt. Sin infans lac male concoquat, parcius lactetur, & bona in ipso concoctio procuretur. Quando:vero infans simul lacte nutritur & alio cibo vibtur, Galenus, F. de comp. med. sem Ioc. cap. vlt. nutricilentes praebet cum modico pane es medulla cerui aut ubtuli, quae nutrix mansa, vel semimansa infanti exhibeat, ut ore ab ipso circumuoluta ulcuscula contingant.

Aliis quoque cibis a nutrice infanti masticatis,admiscet cydonia, pyra , sorba, m pila , corna. Quandoque &Iactucae, portulacae, solani aliquid addit, si aphthae ita

flammatae ferueant.

Quo d si infans mandere nondum possit, nutricem eiusmodi victu alit, eique simul de bona concoctione prospicit. Ipsi vero infanti linctus exhibeatur ex diamoro cursi melle rosato, aut si opus videatur, cum oxyme lite Aetius ex Asclepiade gallas contusas aqua decoquit, & cum de cocto percolato parem portionem mellis permiscet , ruresumque decoquit, ad mellis crassioris spissitudinem, idque Ut maximum remedium aphthis puerorum illinit si jcando , aut tomento Ianae purpureae digito circumuoluto aphthis apprimendo. Imprimis autem incmedicatione considerandus est coelor aphtharum , ut stomatica haec dicta medicamenta pro varietate humoris , a quo aphthae generantur, recte admi nistrari queant. Nam si subrubeant, primo moderate ad 8stringentibus), deinde citra morsum discutientibus Uxen dum

96쪽

dum est. Qualia sunt symp. e rosis siccis , de portulaca, de agresta,de succo granator.acetos citri,diamorum,pulu. ex farina lentium, sumach, rosis. Collutiones ex decocto lentis. viol. rubi, vitis , rosar. plantag. balaus . santal. su-mach. acaciae admisto diamoro, rob ribes , rob nucum

succ. maior . punic. vel Vuae acerb. cum melle.

si subflauae suerint, iisdem utendum, & magis etiam refrigerantibus , ut succo vel decocto solani, portulacae, aceto semperuiu. Pituitosis ast ingentia cum quadam caliditate & discutientia conueniunt, Vt thus,manna thuris , mastich. me

ilia , nux cupressi, erui farina , rad. irid. Illyr.rad. aristol. quae plura simul, vel pauciora cum decocto t. myrthi, misceantur,iisque aphthae illinantur. Si denique liuidae aut fuscae fuerint, fortiora discutientia adhibeantur, illinendo passulas exacinatas &anisum

tritum cum melle, aut puluere ex flor. chamaemeli, meliloti , anethi, faenigraeci, cum mene,aut melle rosato mihium s aut cum vino eadem coquantur , adiectis semper nonnullis adstringentibus, ut syrupo myrtino, aut dia- moro. Vel a c. Rob nucum 3. vj. diamori, mella rosati, an. 3. h. aquae plantag. g. M. Tanquam expertum commendatur in aphthis puerorum praesertim malignis,& epidemiis,ranulam vivam admouere ori pueri, quae sugendo malignitatem attrahat, qua lassata & mortua alia apponatur, atque iterum alia, donec virus omne sit extractum. Sed virum foedum ac abominandum hoc remedium recte admoueri possit,non immerito quis dubitauerit.

In adultu.In aphthis adultorum eiusdem generis remedia c'nue- Inniunt, paululum tamen fortiora, pro natura corpora. An- tis. tequam igitur ad topica veniamus , si sanguinis copia adssit,uena secetur cephalica in cubito , aut citcnrbitulae scarificatae assigantur collo vel scppulis. Avicennas etiam sanguinem mittit e venis sub mento & extremitatibus labiorum. Pro euacuatione materiae proximae in partibus pris venae sub lingua tandem aperiantur. Si vitiosus hu- Lib. II. F mor

97쪽

81 Lib. II. Part. I. Cap. XVIII.

mor aliquis in toto abundat, is conuenienti modo eua

cuetur.

Vniuersalibus praemissis ad topica veniendum. Quamquam in mollibus corporibus & in aliis , dum malum re cens est , etiarn ante uniuersi evacuationem iis uti licet ad prohibendu mali incrementu. Sint aute topica &illa medicamenta , in principio moderate astringentia se

siccantia,cuiusmodi sunt, quae parantur ex rosis, sumach, myrth. foliis , cortic. granator. fol. vitiS,rubi, pro coli tione oris,in aqua vel vino astringete coctis, addito syr po granat. acetos vel diamoro. Fortiora sunt collutio oris ex succis vel aquis rosarum, lactucae, plantagin. portui cae, virgae pastoris,solani cum pauco aceto , item decoct. gallar. maturarum, balaustior. santalorum , acaciae, cumrob pyrorum, cornorum,sorbor. de ribes. Vt 2 . Flor. ros. rubr. bala . an P j. fol. plantag. portulac. solati. prune . an. m. .sem. ydon. 3. j. sumach,cortic. granat. an. 3. ij. Coqu. in vini rubri astringentis & aquae pari. aequat. pro st j. Colaturae adde diamor. i. j. Succ. malor. punic. acid. g. ij. Misce pro collutione oris. Cortex etiam aurantiorum cum melle & alumine mi tus utilis est. Ves Radic. tormenti . g. g. fol. plantag. m. f.Coqu.in aqu. plantag. ad remanentiam tb j. i. Colaturae adde holi A mem A. j. alum poch. g.xv Misce. Vel. . Pru-

tui. an. 3. iij. i muular. N. iis. Dr. maluae arboresta romiser. an. m. f. Coqu. in vino rubro & aqua ad remanent. n.j. f. Colatura os colluatur. Vel 2 . nuram viridium semimaturaru cum cortice contusarum q.v. adsperge aceto, de

stilla in balneo Aqua feliciter aphthas sanat, si in ea spon-giola madefiat, qua aphthar illinantur , & aqua simplici, cui pars quarta viqi admista sit,abluantur. In progressu ea misceamur, quae astringendo semul discutiunt, ut cypetus, nux cupressi,folia olivae sicca,

myrrha.

In fine addatur cortex nuc. mosch. cariophil. gallia

Spiritus etiam vitrioli , si eius gutt. ii. mellis. Ji j miscean

98쪽

De Aphthis S oris Vlceribis. 8 3

misceantur utilis est. Vel arum. Quarum immaturarum m. h.

cortic. mali granat. ba laustior.sunnach. an. n. i.

Macerentur in aceto destillentur. Destillato adde aluminis n. g. vi triol. 3. j. g. Iterum destillentur, & aqua ista locus affectus illinatur. Si aphthae ad suppurationem tendant , iuuetur illa d tento in ore lactet, praecipue asinino , vel mucilagine, sem. althaei. lin. cydon. vel horum,aut passularum decocto. Sordidae Aphthae abluantur aqv. saccharata, aut syrup.

acetoso.

Vtile etiam est decoctum hordei cum melle rosato mixtum. Vel arum. Nuc. mosch. 3. j. g. ca l. S. j. radic. Operi S. L. ircos , corastor. rubr. an. B. j. holi armen. causequiti. an. b. q. meli. roset. q. s. F. linimentum. Fortius extergunt mel cum tartaro aut alumine mihium, si spongia leniter affricentur. Vel oliuae muria conditae masticatae. Si putrescere incipiant ut Aphthae amplius appellare oris viceris non mereantur, sed in crustas & ulcera degenerent, sertiora requirunitur, & curatio, ut ulcerum iam instillienda.Vbi tamen monendum, oris ulcera non semper aphthas sequi, sed etiam post inflammationes & per se, ut in aliis partibus, ex affuxu vitiosorum humorum fieri, ve& in Gallico morbo excitari. In quibus ut meritam, Stomaticis utendum, quae astringant, siccent & roborent, quae pro viceris natura sint mitiora vel sertiora , & curatio horum ulcerum ex iis , quae postea de columellae ac tonsillarum inflammationibus , ut & angina & hinc sequentibus ulceribus dicentur, patebit. Prodest ex Aetio centauri j minor. viii cinis illitus cum melle. Item nuc.

cupressi ustae.

Ad sordida oris ulcera utilis est etia aqua viridis Plateri. aerugin. ris 3. j. a min. i. g. vitreoli , min, , ana 3. i. Coq. in vini athi g. iv. aquae vitae j. & cum peniscillo loca in faucibus tangantur , cauendo, ne quid deglutiatur. Postea lacte caprino,in quo calx ignitus extinctus sit, os colluatur. F i Vel

99쪽

8 Lib II. Part. I. p. XV III.

Vel usurpetur aqua viridis , seu gargarismus supra in oramis propositus. Ad serpentes & depascentes Aphthu, ac vicera summe essicax est , teste Aetio , radix foeniculi usta per se, aut cum melle illita , amurca in aeneo vase ad mellis crassitudine cocta & illita.Alumen scissale tritum,&cum gallis & oleo exceptum illitumque , Avicennas galia lar. alumin balavst. p. ae. sumit, & pulueris ata per se cum melle applicat.. Vsurpatur etiam a multis Vitriolum ustum & aerugo, sesquamma aeris cum melle illita. Et unguentum Fgypti, cum in aqua plantaginis cum pauco aceto dissoluitur, adiecto melle rosato. Monet tamen Guillelmus Fabrici cent. 3. obseq. fetu cancrosis illud ulceribus esse ad verissu

Cauendum vero , ne quid de inaedicamentis erodentibus in fauces illabatur. Ardor residius mitigetur Iacte in ore retento , Vel aqua plantaginis , aut solani saepius mutata In ulceribus Gallicis antiquis, interdum caro putrida tota praescindenda est , & ea parte praecipitati puluis admouendus , cum gos pio in aqua plantaginis prius in

De Aphtharum curatione plura videantur apud AetiUm , ictras. 2. ferra. s. cap. 3P. 1. g3. ψ . Et Oribas. lib. .

Aqua fortis hausta ad hoc caput referenda & illa vic . ra , quae ex aqua forti incaute hausta, aut veneno sumpto excitantur , quae curantur tacite bibito , iusculis pinguibbus, & mucilagine, sem. cydonior. ac Psylli, ut postea de morbis Oesophagi dicetur De Vlcere magno & cancroso circa radicem linguae te deatur Guillelmus Fabricius, . O .LO.

Diaeta,

In infantibus lac nutricis corrigatur , cibis & potu Iaudabili & bona nutritio, ac alimenti in infante coctio procueretur. Expedit in cibis uti cydoniis,pyris,sorbis,mes pilis , & sit opus sit, lactuca vel portulaca. In adultis vi eius ratio ut plurimum declinet ad frigidum, vitentur acria

100쪽

De sis Palati corruptione. Is

acria salsa & acida,& quar praui succi sunt st dissicilis curationiS.

De osi palati corruptione. Aliquando etiam os palati perforatur, & corrumpitur Osi ta seu a vulnere , seu ab humore corrodente : id quod acci- lati eor-dit saepe in lue venerea. Quod ubi euenit, sermo vitiatur; ruptio. cum aer, qui per os elidi debeat, simul per foramen illud ad nares penetrer , & per eas egrediatur. , Si ex vulnere malum sit,& os sit purum,natura per cadinem vel callum illud tandem, etsi tarde,claudere solet. Si vero os nigrum sit prius radendum. Antequam vero foramen illud claudatur , vel si etiam plane claudi non possit, ut vitium illud sermonis tollatur, fabricanda est lamina aurea in Itar clypei, quae in medio Vmbonum,seu eminen tiam habeat ; cui spongiola sicca, foraminis magnitudini respondens, alligetur , atque ita foramini adaptetur. Vbi enim spongia humorem imbiberit,dilatatur,ut semina firmiter haereat,& foramen occludat. . Historiam talis morbi & curationis in instit. lib. s. art. I. secl. 2. c. II. proposui. Cum enim studiosus quidam adnasi radicem , internumque oculi dextri angulum cultro vulneratus effet, & cultri fracti pars fere digiti longitudine , vulnere extrae consolidato, ibi remansisset, accidit, ut post menses quatuor cultri fracti pars illa sponte suavia facta in palato erumperet & eximeretur. Cum vero insuperiore parte palati foramen inde aperium suisset, prae ter medicamenta abhergentia, exsiccantia , laminam auream, modo antea exposito , applicaui: qua instructus etiam conciones habere potuit, sine sermonis impedi mento. Sensim tamen illud foramen carne impleri vidi,& tandem etiam plane occlusum fuisse ad me relatum

est. Verrucae in gutture O lingusi.

Nec praetereundae hic verrucae in gutture & lingua. Verrucri Marcellus Donatus , de Meo .med. mirah. lib. s. cap. s. re S auci, quendam Iohannem Iacobum Fugacinam , ciuem Mantuanum, verrucis quampluribus guttur, fauces, & radicem linguae occupantibus diu vexatum fuisse, quae