De Claudio Aeliano

41쪽

Cap. V.

De hone et malo quid senserit Aelianus.

Ηaec verba prooemii Nat. n. quibu Scriptor augam Vult probare, qua ad naturam animalium tanta diligentia deseribendam sit permotus, singulariter demonstrant, quam sententiam in judicandis hominum virtutibus vitiisque Aelianus secutus sit quae sententia non minus abhorret a communibus de hominum moribus sententiis, quam congruit cum Aeliani de deorum rerumque natura opinione. Quum videat Aelianus animalibus permultas esse virtutes, quae homines deficiant, contra homines infectos esse innumeris vitiis, quibus animalia libera sint, longe praestare censet naturam animalium hominum naturae. omini mentem et cogitationem datas esse existimat, ut illas virtutes animalibus natura datas arte sibi

comparet. anc ob rem quamquam uretiosum contini, mentem esse concedit, tamen multo plus laudis atque admirationis attribuit naturae animalium, quae illo pretioso dono carentia tamen eadem omnia nacta sint sapientia naturae, quae homini aegre et laboriose petenda sint. Quodsi adeptus est homo virtutes, haud magnae laudi esse ei pos- Sunt, quia men eum juvat; si non adipi Seitur, magno est ei dedecori, quia animalibus deterior est Liberam hominis voluntatem nihil aestimat, quae majores Virtute gignere

non OSSit, quam qua naturae necessitas omnibus animalibus dederit. Contra haec voluntas libera ad vitia sceleraque hominem ducere potest et saepe ducit, id quod ab animalibus eadem naturam necessitas arcet Nam pauca illa

42쪽

mala, quae extra hominem in natura occurrunt, ad totius mundi absolutionem necessaria sunt hominis vitia perfectioni naturae obstant, quae mentem ei dedit ad vitia vitanda . Cujus rei consideratio necessaria nobis est ad recte intelliogendum, quomodo fieri potuerit, ut Aelianus toties optimorum hominum virtutes admirabiles minori aestimet, quam animalium exiguorum, et omnia, quae inter homines bona atque pulchra sunt, paene negligat et contemnat prae animalibus quae ad imitandum hominibus proponere in Nat. An non desinit. Nam ejus opinione non modo admirabilis naturae necesSitas animalia ad bene prudenterque faciendum impellit, Sed etiam particeps est magna pars eorum con Siderationis et cogitationis Xo tophoc . Quae opinio quum toto fere opere illustratur, tum expressis Verbi profertur compluribus locis i). Deis ninguli etiaest esse et id si ritim est nimulium boni m. De iis consti tint neqtie contemnunt neqtie n licte ait Eliumst enim iniserti stin mentis aegio u), costitαtione et Munitim et e Bertin6t rudenti nonectentv. Tamen, quia vim naturae in animalibus apparentem multo pluris habet cogitatione, virtutes animalium illi necessitati quam cogitationi mavult tribuere ). ei frum nultiruetii e ceto tinc isdem Sc socium ac ducem) unaeerit m

hic Sti voris iamiciti sermolli siccesserit, HSeis; sed solius Credo MCCHSSitαlem es Se nutu rαργ. Vel ea Virtutes, quae commUnes sunt animalibus cum homine, multo majori

laudi illis dat, quia natura, non arte, OSSideaΗt. IPSUHS. inquit ' , o homines, litic fictoiunt more non in Structo Sed innulo, - Oreyntis magnus piscis marinus hue d

multi sunt loci, quibus animalia praestare hominibus probare studet' Posthabet hominis naturam agnis ), quoniam in-

43쪽

sans minus celeriter parentes noscere et distinguere discat;

feris i , quoniam ad virtutem et fortitudinem incitatione opus sit multis hominibus myricis'), quoniam hae impigrae sint. Aeg ptias feminas pudeat oportere dicit '), quia canibus impares sint in facultate operum faciendorum statim postquam pepererint. Ut est injustus Aelianus contra hominum virtutes, ita temere omni ab animalibus bene facta, licet longe aliis de causis fame, timore, caSu acciderint, virtuti cuidam eorum attribuit. Nomines hoc fucere So. Seyurure, certumen Bel ueri et iamiae lorictoque cutis hutidit u mirubile est icthro utilem icturi telori, o Aristonis fit, licte Proeconi fromtibuntur sitiue fruentia dilieuntur, 'flInnumeris in rebus, et magnis et parvis, animalia laudeerfert, hominibus opprobrat vitia et scelera. Decori habet animalibus fidem conjugalem si , amorem partorum'), amicitiam ), pudorem '), sollertiam ), prudentiam '), multa alia. Vituperat hominum inertiam i), perfidiam 'i, propinquorum negligentiam ip), immoderationem A), crudelitatem A si , incestum q), impietatem ii , alia h). Maxime iram doloremque Aeliani excitat, quod homo, quas indoles natura ei inSeverit, negligat et pessumdet, quum animalia ad virtutes se instruant emo, inquit ' , non hαbeo racem iis, qui mole Ddie int

Bolentior homine u bureret, Qui dolor minime impedit Aelianum, quominus etiam iis narrationibus, in quibus reperiatur aliquod animalis vitium, adjungat majus hominis vitium, in

44쪽

sαηαbilis et Moeilio suserior esse cietitiae. Odi donum est αnimulor ter hunc muli fruestuntium. Sed hoe nimαZimαsis Scelest HS minusqνε ατ eribotest mulier Benesi est, etc. Ne iis quidem heroibus veterisque temporis hominibus, quorum praeclare facta vel dicta a scriptoribus magni aestimatis tradita erant, praeStantiam Vult concedere, sed peram dedisse videtur, ut omnia obscureti virtutibus

animalium Oreste Tiresia' , Damonte ), heroibus quibusdam Graecis q), Ulixe '), Laio ), Nestore ' excellentiora animalium exempla profert et quaerit cum quadam miratione ex IIomero et Euripide, quomodo illi heroes suis animalibus pares esse putari possint. Sin omittamus hanc miram hominum atque animalium in Aeliani opinione discrepantiam, quae hominum virtutes animalibus posthabere eum movet, et quas laudat virtutes et quae vitia eum offendunt, fere in omnibus ei assentiendum St. Quum incredibilissimas res cum specie fidei referat, haud magis quam alii illius temporis scriptores veritatem secutus esse facile putari potest. Nam Pausanias Lucianus Athenaeus haud raro id, quod falSum 8Se non ignorent, pro Vero narrant nulla alia de causa, quam quod et se ipsos et eos, qui legant vel audiant, delectare Volunt, quum superstitio portentorumque cupido tanta figet, ut vix ulli rei mirae prodigiosaeque fides negaretur'). Aelianus autem in horum scriptorum numero ita non habendus est, ut ipse fere omnia, quae legit apud alios, pro Ver accipiat et saepe miro et ridiculo modo credulum se praebeat. Ne exiguam quidem rem, quin Veram habuerit, eum retulisse quum animo viri severo proboque tum aperto Veritatis amore fingendarumque rerum XpreSSO Odio probatur. Quas ob causas sine dubio omnibus rebus portentogis fabulosisque, quamlibet nobis sint incredibiles, plenam fidem habuisse et ridicula ejus temporis credulitate minime carui8Se putandus esti .

45쪽

Ejus ipsius operis, quod fere nullam rem dubitatione liberam continet, epilogo addit affirmationem equum liis in

Narrationi Alexandri Myndii, qui ciconias ad senectutem provectas in hominum naturam mutari et Fortunatas Insulas habitare refert, his verbis fidem tribuit '): Παρο αbtil esse mihi non idetur. An tio consilio IZρχαnder se mentiretur nullitis iueri ectuset Ceterum Hro non decet saeticentem

quidem Merctfurtim, nedum sine lucro hunc ob rem in letque sill surum, Aequalium suorum fingendi amorem fabularumque studium significat ' hoc modo et hi timqναm ele-shunius Putrem suum luctui it Ubi infer hos uter litim se e lilii FortusSe, O homines, subulus Actaeae ire obici ideor, qui estis, si Bertim Oltimus dicere raciores et soHlcte in-eredibilissimurum imbuturum, Quo cum amore veritatis bene consentiunt et virtutes ab Aelian praedicatae et vitia ab eo reprehensa'), quae Virum liberali ingenuoque animo eum fuisse probant. Non modo ad delectandum multas res mirabiles contulit, multa clarorum virorum dicta factaque, multas animalium virtutes descripsit, sed etiam ad imitandum vult proponere id quod bonum est, deterrere si a vitiis sceleribusque exemplis nefariorum studet. Παρο, inquit' , non retitili, qui otium mihi es mulortim occurrentium mentione clyn dorum, sed ne ulli idem stoicinis. Post pietatem erga deos verecundiamque potentiae Superioris tota in natura latentis plurimi habet eum erodoto moderationem continentiamque, maxime odit in femperantiam et superbiam. Quamobrem Vituperat omnia, quae animum hominis nimis efferre et illa immodica superbia

eum afficere possint divitias duxuriam potentiam libidinem.

46쪽

Itaque ambitionem nominat j yeniorum es Sinitim ovi- μονω κακthisia, quia ad nimiam cupidinem impellat homines

neque contentos moderatosque eo esse patiatur. Linguam ipsam coerceri neceSSe SSE, De Dimi efferamus nos neVedeos offendamus, qui est G ter insucte continentiαm au*ημιασχά strum Luce ueniori in sitiris iubent Athenis, ). Eandem ob causam Aelianus ipse multo pluris aestimat Lacedaemonios Atheniensibus, id quod interdum acri modo patefacit'). Exprobrat Athenienses enustir inBistos SSe et libenter culti nistri non sco limos tros in re gublicus '), ingrato animo eSse erga bonos ciVes, mobili in republica, in ea quoque re Superbo se praeStitiSSe, quod re Secundas sapienter ferre non potuerint q). Contra Lacedaemonios laudat et saepe Atheniensibus anteponit, quia utilibus rebus tempus consumerent neque otium gererent'), injurias aequo animo ferrent ), bonis legibus uterentur ' . Itaque quamquam laude quoque Atheniensium non abstinet se Aelianus, tamen manifestum est multo magis ei placere leges moreSque Lacedaemoniorum; imprimis horum continentiam se Veritatem modestiam

longe praefert Atheniensium libidini levitati aetationi. Quae reS, quamquam haud omnibus in partibus justum est judicium, tamen Aeliani ipsius mores illustrare potest. Desiderat simplicis veteris temporis mores fidem

constantiam animum contentum moderatumque, quae Omnia

sui temporis luxu mollitie aviditate exstincta atque oppressa sinti an ob rem laudibus effert animum liberum Themistoclis ), pietatem Aeneae ' , Leonidae mortem gloriosa mi ), Phocionis probitatem '), mulieris ejus modestiami ' , aliorum gratum animum i , temperantiam iβ ,

animum placabilem/' , fortitudine mi ), justitiam 'h);

47쪽

. I . vituperat luxuria mi , immoderationem '), pecuniae cupiditatem ), nimiam in rebus exiguis diligentiam A). Quibus omnibus in rebus consensit cum Stoicis, ut supra' indicatum est, et maxime quidem in divitiis con temptis e limi, inquit '), retecortim solum itum in ναν- sertuleram retini. Nune rorsus uti dent liqui di Bilius, ostqtium stimi Orct Corum Hr Olαm itum suusertu fem sortili sunt, Quum pluribus locis contemptionem divitiarum ostendat, haec verbal valde offendunt: Non modor m)αmiliorem sesque tis ere, Sed elium stylem ΗΓαx honest tim caμvorum est, Nam si intelligamus Aelianum opum amplificationem honestam esse censere, magnopere dissentiathae sententia a superiore. Quae dissensi quum alio modo tolli non possit mihi quidem haec divitiarum laus non ad Aeliani sententiam, sed ad communem hominum existimationem referenda esse Videtur h), quam non ad pes solas, sed etiam ad artem pertinere scriptor Vult dicere. Odio, quo incensus est Aelianu praesertim eorum Vitiorum, quae, quia animalia iis careant, eo majori hominibus esse dedecori opinatur, haud raro ad acrem iram exprobrationemque hominum incitatur' . O homines, inquit '), Semser Petent(S,HNSOrtim Onique utiliorum et CtirSαntes, bruti tu, qui in serietilis roditores nequicquum et temere mirificte nomen hiulis, tamines, Mi innumerαS SinititutioneS Γαὶ SctSqtis inerti ieransitis ii), - Πomo utilem M6nte Frctebim et C i-

Secret ei commiSS Sunt, eτiSsim et formit cutis si odit, etc. i' Tamen homines disse vel miti animo carui8Se non existimandus est Aelianus, nam quum ipse dicit ' se amare homines, tum et assensu et improbatione saepe lenitatem et clementiam ostendit WA) Tantum contra impios deorumque con-

48쪽

temptores magna est asperitate, id quod haec invectio illu

Quamquam est Aelian nonnullarum rerum aliquorumque hominum naturale quoddam ingeneratumque aut odium aut studium, tamen his rebus ad injustitiam adductus esse perraro cernitur. Plerumque neque eorum, quibus favet, vitia celare neque a quibus alienus est meritam laudam eripere

vult. Ut de Alexandrorum , Pindaro tyranno' , Philippo rege ), Aristotelesii, aliis interdum ' ita judicat, ut et ira et studio

Vacare eum manifestum sit. Tamen fingere non potest crimen maledice contumelioseque dicendi, quum et Aristotelem et Aristophanem, quamvis justam causam non habeat, graVi infamia afficiat Aristotelem re familiari profusa militiaque turpiter deserta furtim in Peripatum ingressum Platonis instituta audivisse et hoc modo sapientem factum esse dicit '). Licet hanc narrationem ab aliis traditam nimia credulitate ab Aeliano acceptam esse putemus, certe id, quod false b-jicit Aristophani, excusationem non habet. Nam ira impletus propter Socratem illusum a poeta e Verisimil est, inquit ),hα re uertim quoqti feeisse Arist hunem. utim enim illi omni modo ultimnistri ellent Socrulem, Aristos hα-

non traditioni ulli, sed Aelian ipsi tribuenda est. Quam ob causam Aelianus tam studiose diligenterque multarum nationum narratiunculas collegerit, Iam raro satriae' fragm. 25. ' V. Η. III 28. ' V. II. III 26. ' V. Η. VII. XIV s. VIII 15. VIII 2. ' V., XII 5 . XIV I. IV s. IIII s. ' V. Η. VI. LV. II. III 8.

49쪽

suae mentionem fecerit, supra i demonstratum est. o loco breviter quaerendum est, quare ad tantum Graecorum studium et amorem adductus sit. Certe haec quoque res maxime eo

referenda est, quod Stoicis Aelianus erat imbutus institutis. Quum Stoici primi officiorum virtutumque praeeepta non ad patriam et rempublicam, sed ad communem totius generis humani naturam retulissent, illi initium fecerant ejus rationis, quae aequo jure eisdemque officiis non modo uniuscujusque reipublicae sed totius orbis homines complecti petebat'). Quam imbrem Stoici patriae soli omnem praestantiam tribuere peregrinosque ut inferiores minoris existimare desierant et omnes homines judicabant e communibus virtutibus, sive cives erant, SiVe peregrini. Itaque nullam causam habere sibi videtur Aelianus Romanorum historiae alis praeferendae, sed mores leges dicta facta laudat admiraturque, quaecumque ei placent et ubicunque occurrunt. Praesertim eum delectant Graeci propter majorem animi elegantiam sapientiam artium litterarumque scientiam, quo factum est, ut longe maXima Variae,istoriae pars de Graecis hominibus rebusque scripta sit et judicia seriptoris laudantia vel improbantia sere in his Solis reperiantur. Quantopere opinatus sit Aelianus optima pulcherrimaque apud Graeco e8Se, ea re probatur, quod, quum quid bene factum vel sapienter institutum esse refert, Orcte eum, id esse dicit: e Ismeniue fucinus saeticens et Oroo eis dipnum 'EXXAvocorum Sil inlio non rueter6αmu' . est irilis hcto es leae G γαρ eis diqnissimα παντη Κλλη-vtκorum s etc. ' Etiamsi vituperandae esse propter levitatem crudelitatem alia vitia nonnullae urbes ei videntur, eum dolore quodam et cunctanter vituperat nisi divinis legibus laesis. Pulchre hoc Graecorum honestatis studium suum his verbisq)ostendit: e Phrynete iniecte Gruee stultium ostierunt Delahis

in aeceis Cottimnia Vel Politis non in liciter Grueeos dioere OOZO, C OmNHS i Cctris tiCre, quo frα tini Ber Si dilicto, sed nonnullos Grαecorum Biros immodicos, Item compluribus rebus memoratis, quibus crudeles Athenienses se prae8titerant,

' vid. p. ii ' quod nos vocamus,osmopolitismus.

50쪽

eum dolore exclamat ): Vellem hiae neque constillisu SSe Athenis neque diei de theniensibiis, o Minerυα, rhi sαtronα, et tisiler Liberctior et omnes rueeorum dii, Ita studet raecis rebus Aelianus Romanorumque neglegit, ut ei ipsi in mentem veniat hanc rem alios offendere sibique opprobrio e Sse OSse. an ob rem inter paucos eos locos'), quibus Romanorum mentionem facit, hune reperimus'): otii tautem non referam lectem Nomanortim otii enim immerito nes lictent icte aequur, si Locrensitim Mussiliensium Milesior tim mentione fuci meum ct triαm PFα6ter millum', Tamen inter ea, quae de Romani narrat, nihil occurrit, quod illi professioni Graecorum prae omnibus dilectorum officiat Artes quoque litterasque Graecorum magni aestimat' , quamombrem in poetarum et tragicorum et lyricorum operibus multum Versatur q). Imprimis, o merum Anacreontem Euripidem laudibus effert saepeque studiose legisse se demonstrat aut versibus quibusdam allatis' aut de arte sententiisque eorum judicio facto ). Singulari studio et amore dicta plena alium, subtilia responsa, sententiaSurbanas et lepidas collegisse videtur'), quibus interdum ex pressis verbis laudem attribuit. Sin autem ipse jocari conatur Aelianus, id quod cum gravitate quadam pronuntiare numquam mittit, raro proSpere succedit. Aut minime aptae sunt ad ocandum ea res' , qua joco saleque vult condire, aut severa et fere morosa

senilisque ejus gravitas efficit, ut quasi in res oeus frigeseat q). In hac tantum narrationei' aliquid festivitatis ab Aeliano in tellectae et significatae reperitur e Pueductostis Syburiturius disei- stili ni suum cum humo aetollent m Behementer custψαυit Sed, id quod nictaei me fuit ridiculum, iss stier er tam odit Noes in inimcilibus Syburitαnis Iesens riSi memorive