장음표시 사용
271쪽
dete Iierat. Modux deter minandi,quod essem talia Onania sim perspecta, attributum sit proprium ct eom. Π unia simulsit i rei conve nian .
asa Part. II. Dei. II. Cap. III. De formandis
alterum non determinatur, tot combinat ad constituendam no-rionem compleXam, quot limul rei alteri non conveniunt; definitio prodit nominetis. 9. 2 6. seqq. 2I. . I77 - I S. I 8 9 seq.IIO. II 6. E. gr. bi quis triangulum aquilistertim cognoscere studet, is intelligit, de coclem praedicari S: D m rem,oc angulorum aequalisatem. Enimvero quolutami Ur demonili Mi Olles constat, angulorum aequalitatena per aequalitatem laterum determinari, ita ut repugnet l. atera esse aequalia &angulos in.e tu des; ex desiuit oue trianguli aeqvita eri angulorum aqualitus excluditur.
Si ex ghibusdam essentialibus , vel ex quodam attributo , vel denique ex quibusdam nitributis genesis rei deduci potest; ea nev ura elevtialia habet, quam quae dantur , attributum unum est proprium, pluris sunt attributa communia , quae nonnis militeidem rei conveniunt. Etenim si ex quibusdam essentialibus daris . genesis rei deduci potest, vi identitatis modi ex data hypothesi investi anili conclusiones S modi demonstrandi f. 697. S seqq. demonstrari potest, rei essentialia data habenti convenire hanc genesin, consequenter cum genesis rei consideranda sis tanquam piae dicatii in tribuendum siti eito ob ista essentialia sola, alias enim ex iisdem deduci non posset, evidens est, quod Plura essentialia non habeat Eodem prorHas modo ostenditur, quod attributum pro prium sit, ex quo genesis rei deducitur, & quod attributa plura data limul non nisi eidem rei conveniant, cujus genesis ex iis
E. gr. Euclides ex sola laterum aequasate deducit confractionem trianguli aequilateri. Praeter eam igitur determinationem essentialem triangulum istud nullam habet, quatenus nempe consideratur ut species triangulorum rectilineolaim: nam numerus laterum ternarius & linearum
species sunt determinauones generales.
272쪽
inde deducitur pyaedicat Em, erit id ut tributum pro rium; seden, terminandi. que ex quia dum genesios tarte deducantur unum, υel aliqua, ex ab tera, veI ceteris aliud, vel Hura otia praedicata ; erunt eadem nitributa communia, sed quae simul si vita novus rei diatae conveniunt. Vide denti O I. 7O2.63. 6s. E. gr. Si figura cluaedam gi vi concipitur, circuli Ieripheria in sex partes aequales disi a creumque duis subtensita ; ex hac ipsa genesi deducitur, hexagonum & aequi laterum, & aequiangulum esse debere. Quoniam tamen supposita in hexagono laterum aequalitate per eandem minime determinatur angulorum aequalitas; laterum ae angulorum aequalitas inter eos uti ilia sigurae, cuius genesis datur, reserenda erit. Si quis ellipsin ex focis motu continuo generari concipit, quen admodum in clementis Analyseos ad Geometriam sublimiorem appli, alis docemu3 ; is per hanc genesin exicmplo intelligit, rectas ex utroque fo- eo ad punctum quo tuque e i eos cuctas esse continuo axi majori aequa Ies. Erit igitur hoc prae 7 .rum attributum Agipseos. Si quat iratum gigni concipimus, dum recta AB iuxta ductum alterius rectae AC sibi aequalis ita deorsum sertur, ut eidem continuo ad angulos rectos insistat; ex eo, quod AB alteri AC constanter ad angulos rectos insistat, adeoque ex parte geneticos, sequitur,. fleuivina descriptam habere lar
ra opposita paralyela. Est igitur praedicatum hoc uadrati attributum
f. 7Oq. Si ex data definitione nominati realis investiganda, i. ex Μων iraea tot form riuiir judicia intuitiva, quot fieri possunt, quemadmodum supra sq. 694.ὶ docuimus. ini Od si inde nondum appa -diti, num,
reat, quaenam fieri debeant, ut definitum gi natur, a. me ho-nalibus. do loco citato) praescripta superius tamdiu eruuntur conclusiones, donec ad tales perventum fuerit, ex quibus intelligitur, quaenam fieri debeant, ut definitum gignatur. 3. In memoriam nobis revocare tenemur reS Olim cognitas visuri, num inter eas tales occurrant, a quibus ea pioficisci Valenr, quae ut genesis rei prodeat requiruntur.
273쪽
gnitarum. E. gr. Si detur definitio nominalis vaporum , quod sint particula aqveae motu quasi noulaneo in aere os n. c. tes & in velligamius si modus, quo vapores formantur; iudicium primo sormamus i lituitivum: vapores in aere quos Donte sycev v. t. Quo. si nobis succurrit, Omne corpiu insulsi quas Donte usi ei uens ese eo eis sper re δε vim; inde inserimus: vapores fere essest e. . e leviores Ex desinitione nominali eruimus iudicium intuiti xum alteium : I. ores fit parthuM aqueae. Recordati agoam ese nere si eri ne graviorem, inde colligimus. Vapores constare ex muteria o Ere Iptii ire griaviori. Hanc conclusionem conferentes cum conclus ne anteriori, quod vapores sut aere specifice leviores, formamus propositionem comIγostam, vapores constant ex materia nere spccMoe graviori suntque eoiam si ec sice leviores. Quamobrem s memoriam nostram subit propositio, quod, si corpus conscius
ex materia decisive graviori fluido se eodem specisi e levius, cavum esse
debeat; inde ulterius colligitur: vapores ese debere ea vos. Quodsi Porro meminertinus, corpocula cava ex aqua formata esse hiatala pinserimus tandem: vapores lusiulas esse, easque adeo exiguas, ut nudo oculo tales non appareant. l'atri iti que, ut vapores generentur, sor- mandas et se bullulas ex guttulis aqueis v ilde exilibus. Quamobrem ubi memoria recolimus, quaenam caulb guttulas in bullulas resolvere postit, atque nobis succurrit, aquam beneficio caloris aerem intus contentum rarefaciendo in bullatas resolvere, vaporum genesin caloris ope producendam ccncipimus, sicque Esnitionem vaporum realem condimus. EX hoc eNemplo apparet, quod methodus iiive uegaudi desinitio.=res reales rerem, quae a carasis externis producuntur, coincidat cum methodo isti essema inquiren i causas earumque concursum q. 697. 698 , quamprimum res eo perducta est, ut conset, quaevam ad genem rei requirantur.
g. 7OS. Si definitiones rerum, quarum vvPam adhuc notionem 5 bemus, reales ivvenieudae, entia nobis cognita Pro arbitrio combinantur di ex iis, quae nobis de iisdem innotuerunt, colligitur eadem, qua in antecedentibus usi sumus, methodo ig 694. 693 697 698. 7o4. , quidnam eorum conjunitione gignatur. Methodo hac utimur in Geometria non minus elementari, quam sublimiori ad investigandas definitiones geneticas figurarum cum superscialium, tum illidanim. Non absimili modo in Mechanicis per ar
274쪽
23sdes,mtionibus e judiciis a priori.
bitrariam combinationem machinarum simplicium reperiri possunt compositae. Exempla quoque liue spectantia suppeditat Chymia, philosophis experimentalis, moralis & civilis; immo in omni artis genere exempla istiusmodi obvia sunt. q. 7O6. si δεῖ tolia combiventur de quias parum, aut nihil nobis Quando easus a is tersiectim e leutando Vene es rerum deteguntur, ubi casui dgonoses re-
multa accepta ferenda esse, experientia constat.
In fortuita combinatrove lentis convexae atque concava detectum fuitriam detegen- concurra .
telesiostium, quod Gatilio adeo profuit in tot novitatilaus coelestibus detegendis & Dioptrisam nobis peperit Veteribus mathematici, ignotam. Similiter commixtis cathonibiu, sulphure re nitro casu repertus est puluis nitratus, cui orotecbniam de rem tormentariam debemus. Nec alio motio inventus fuit phoouborns. Plurima artificum inventa ex hoe sonte originem tuam ducunt.
Si frenosis rei per arbitrariam elementorum combinatiovem Ohomodo de. fuerit detecta, cogniturus utrum ea jam sit Notu vec ne, re quod tegatur, num eidem vomen imponatur, I. eX illa deducere debet rei attributa re , cuju3g 694. : 2. memoria recolere tenetur res sibi cognitas ejusdem generis, ut ad earum Pro PrietateS astendenti innotet car, num m-ter eas aliqua occurrat, cui illa attributa conveniunt. Qtroniam
enim attributa ex genesi rei tota deducta, aut ex stingulis ejus partibus eruta, in posteliori quidem casu simul sumta, non conveniunt, nisi rei datam genesin habenti, quemadmodum ex ante g. 7o3. demonstratis apparet; inde intelligimus, rem istam
esse eandem, cujus genes in reperimu S. Hoc modo in Geometria sublimiori ex genesi curvae detecta eruimus aliquam eius proprietatem: quia 'si enim nobi, suerit perspecta aliqua curva, cui illa proprietas convenit, hanc eandem esse cum ea, cujus genesin deteximus, absque ulla haestatione inserimus. Utimur quoque in moralibus hac methodo, ubi. virtutum genes detecta, demonstramus, quodnam iisdem nomen vulgo imponatur.
Ouoniam sormatis judiciis inruitivis sive ex definitione Cue veritisis. 696. ν
275쪽
ii velaire possit veritatem, q)ram alter inhenire ne quit.
datis conclusiones interri nequeunt, nisi memor: a coni P. ehensas habuerimus propositiones alias tei minum communem cum istis habentes, nec filum' ratiocinationis pioducere licet, nisi propositiones aliae nobis cognitae fuerint atque peripeciae; hinc evidentissime liquet, ver1tates Iulentes vov Iosse eris visi ex aliis cogitis, ubi nempe ratiocinando, CX perientia inconsulta, easdem eruere decre eriS. f. TO9. Sequitur inde porro, quod veritatem latentem ervere nequeat, vis qui eas hisbaerit persi ectus, siue ad formanda ratiocinia alluvde petendae, utqΗe easdem eas eraotur familiares, ut scilicet veluti sponte svincurrant, quoties iisdem habueritoPuS g. 7IO.
Si orgo dico fuerivi, qui mete inveniendi tollant, seu re
gulas hactenus traditas deXrre ad unim si an Sserre valent, alter vero I urium veritatum cognitiove fuerit instructus, alter paucio. res noverit; qui pauciores novit, non tot Iutevtes det gere valere, quam quipli res voUerit. Etenim ubi ille ratiocinationem ad veritatem latentem cleregendam requisiram inchoare, atque continuare valet, ibidem fieri potest, ut hic eandem vel inchoare, vel
inchoatam continuare nequeat. E gr. Si quis reddere jubetur rationem, cur sub initium ex vitro Divers. nec aqua prorsus pleno una alteraque gutta esuat, idem vero ignoret, aerem ejusdem deustatis cum externo habere vim elasticam pondori atum haerico aequalem; ratiocinationem ad illam detegendum requisitam ne quidem inchoare valet not. g. 698 . Quodsi ea lutem norit, ratiocinationcm bene inchoabit: ast ubi in progrestu ignoraverit,aut saltem non recordetur. s corpus aliquod viribus inaequalibus Fecundum contrariam inrectionem urgeatur, motum sequi versius eam partem, tibi minore vi urgetur, illam absolvere haud quaquam poterit i q. cit. L COntra si quis utramque propositionem noverit, is ratiocinationem 5 incho-bit, abiblvet. q. Tl Ia
276쪽
6. III. Hinc porro sequitur, inventorem in uno scientibrum ge- Inventorinu. nera, v. gr. in Matheii, non ideo tote e iuventorem agere in altero I. 7O9- non idemsit f. 7Ia. inaltero. Inde tandem conficitur, tyravem non debere iuTeutorem Tyronis ossi. etere, sed aliorum ivvensa primum sibi perespecta reddere. Ut eluminum. ero ad verutf. tem proprιo Marte ivveniendam se praeparet, nostica o regulas a uobas trisitas inquirere debet, quomodo ista sinueniri potuerint.
CONSCRIBENDIS, DIJUDICANDIS ET LEGENDIS.CAPUT LDE LIBRORUM DIFFERENTIA.
IN libris vel reeensentin factasive naturae, sive hominum p vel D; Arenita
proponuntur dogmata, seu veritates universules. Proposi- librorum sumtiones singularcs formantur de factis naturie atque homi. damentum. num, universales Vero de eo , quod rebus pluribus commune.
f. 7I . Libri facta recensentes dicuntur bisorio. Et propositio' Librorumliines singulares, si fuerint verae, veritatum historicarum nomine storieorum Veniunt. definitio. Logica covtractu.
277쪽
storicorum. Historiae naturalis variae species. Experimenta,
quatenus ad historiam n turalem res renda.
I. III. Libri recensentes naturae dicuntur historitae naturales; qilae destrituriri opera artis & artes ipsas , fisoriae artium', quae recensent facta hominum, historia absolute appellantur.
g. 7ILHistoria naturalis in varias abit partes pro diversitate objectorum, circa quae versatur. Ita Historia coelestis appellatur, quae phaenomena coelestia describit. Hisoria meteororem , quae meteora ex observationibus describit. Historia animatium est, quae animalia describit, in specie Hisoria piscisma, aυιἔmi, in foriGII, quae de piscibus, avibus, insectis agit. -- floria morborum est, in qua morbi, quibus corpus humanum obnoxium est, d lineantur. Pertinet huc quoque quae est historia structurae corporis humani; Botunisu, quae est historia plantarum; PBchologia empirica, quae est historia animae dcc g. 7, Ad historiam naturalem referri quoque debent Rescriptiones experimentorum , si in iis solis acquiescas, nec ulterius ad
reddendas Phaenomenorum rationes progrediaris, atque artificiae erimentandi una edoceas. Etenim experimenta Versanturctica facta naturae, etsi nonnisi opera nostra intercedente con-tIngant. Facta autem naturae promiscue omnia sunt historiae naturalis objeetum q. 7rs.). Quatenus vero rationes Pl aenomenorum redduntur, ea, quae cum historia naturali combinantur, ad scientiam naturalem pertinent. Artificiorum experimentandi
descriptio ad artem inveniendi spectata l. 7l8. Eodem modo historia artium pro diversitate O ectorum
diversa λrtitur nomina. Ita Theatri machinarum nomine vulgo venit historia machinarum, in qua machinae huc usque inventae & ad varios vitae usus applicatae describuntur. Tot sanes ne
bisoriae artium species, quot artes diversa.
278쪽
Dὸ librorum disserentia. Is I. 7 I9. Hisorii per eminentiam sic die a dividitur in Historiae pere.. sileam S literariam, quibus1uuet tinta additur. Civilis statum λ' di fata regnorii in & rerump. atque res gestas summorum imperantium; eccisisseisir statum & fata ecclesiae; statum ac fata orbis literarii; privata dis i is facta & fata hominum privatorum describit: quo pertinent Biographiae, seu vitarum descri
Liber dogmaticus a nobis dicitur, qui dogmata, seu Veritates Libri do a. universales proponit. ties definitio. g. 72I. Libri dogmatici vel do mata tantum recensent& ad sum- Librorum do. mum argumenta, quibus proDantur, indicant; Vel eadem de-gmaticorum monstrant, aut probant. Illos dicemus tibros dogmaticos bolori, eos . hos vero libras dogmaticos scientificos. q. 722. Utraque species pro diversitate objectorum, circa quae Subdivisio eo versatur, in diversas abit species inferiores. Huc pertinent rundetM. diversae Hilosophiae partes in discursu praeli minari recensitae. Sed a scopo nostro alienum est illam differentiam hic expen
g. 723. yoniam in historia naturali facta naturae describuntur ij. Finis histosae
7is. , inis ejus duplex se ingenervire animo lectoris re- naturalis. 1πι II naturatium notiones, unde nobis oblatae agnosci possunt ; -imbuere eundempriveipiis, quibus is ratiociniis de rebus naturalibus babemus opus.
279쪽
Historiae civiri finis. Finis ecclesia,
Part. IL Sect. III. Cap. II. g. 724. Eodem modo patet g. 7i8. , duplicem hunc finem convenire quoque historiae artium, ita ut autor Vel intendat avineto Iectoris ivgeverare rerum artificialium notiones, unde nobis oblatae agnosci possunt, Vel eundem imbuere principiis , quibus de ope bus artis ratiocinaturi opus habemus. E. n. Ponamus describi artem tmographicam. Aut igitur aequiescimus in describendo omni apparatu, quibus typothetae & typographi habent opus, ut is agnosci & ab aliis rebus artificialibus distingui possit: vel simul explicamus principia, quae de opere typographorum iudicaturis utilia sunt.
f. 72y. oniam historia erellis status rerump. Ec summorum imperantium describit I. 71υδ; suppeditantur exempla, quibus dogmata politica eonfirmantur unis principia prudentia civilis derivantur, nec non jura summorum imperantium decidumtur. In historia universali, eaque generali intendere quoque possiimus, ut novos quaedam notio Frisi temporis Iectoris animo ingeneretur, in usum ni storiae specialis finium modo in medium allatorum consequendorum gratia Pertractandae. g. 726. Eodem modo g. 7i9 in patet, in hisoria ecclesiostieo ρ poni exempla, quibus dogmata de regimine ecclesias eo confirmantur es' unde principia prudentia eccle sicae derivantur. f. Tap. Nec minus Iiquet sq. 7i9.), historiam privatam nedum re exempla virtutum 9 vitiorum,quibus praecepta dirigendi actiones ad Dam aliorumqui felicitatem confirmantur j vvdesrincipiis pru- dentiae trivata derivantur.
inoniam in historia literaria status orbis Iiterati deseribitur; in ea docetur progressiis scientiarum S artium liberalium g. 719.): adeoque in ea intendimus docere lectorem , undevom veritatum invextarκω laurienda sit cognitio
280쪽
De conscribendis libris historicis.
re priseipia suppeditamus ad locupletandam artem invenisuri
. 729. Qitoniam historia civilis recenset statum & fata rerum p. cum rebus gestis sum moriam imperantium; ecclesiastica statum S sata ecclesiae; privata facta & fata hominum s9. 7r9. ; ex collatione faetorum di fatorum leges providentiae divinae inno-heseunt. Unde inter fines historiae in genere referri debet, quod ad leges providentia rivisae agnostendas manvducat. g. 73O Scriptum historicum conditurus id agere debet , ut L non narret, nisi vera, z. singula eo, quo se invicem secuta fuere, Ordine eXPonar, nec 3. quicquam eorum praetermittat, quod ad finem historne consequendum cognitu necessarium f. 7 3 sq.
. 73I. Historiam vasura m conditarus ea mi , ut rerum naturalium idea animo alterius ingenerentur I. objecta minime obvia accuratissime delineara ceri incidi ac suis nativis coloribus depingi curet: a. partes singulas in iisdem discernibiles propriis suis nominibus indigitet, aut, si nulla prostent, attenta similitudine cum rebus aliis no imponat: 3. quae in partibus singulis denuo discerni possunt, codem modo enumerare studeat, donec ad partium partes observabiles ultimas perveniatur: q. quae nudo oculo non patent, beneficio micros pii detegat: s. quo ordine partes singulae se mutuo excipiant di quomodo inter se cohaereant, sedulo explicet. Etenim ubi lector attentus objectum obvium oculis suis ipsemet subjicit, vel cos in minus obvii imaginem Prototypo suo simillimam convertit, ratione praescripta notionem objecti adipiscetur, quantum fieri potest, distinctam & adsequatam 6sa. 613. 6sq. ; in ceteris Vero, quae distincte exponi nequeunt, claram, utut confusam it. 638. . E. gr. Si iridis historia tradenda, delineandus erit arcus, qualis in aere comparet. Recensendi sunt colores eo ordine, quo se invicem Κ, 3 ςOn-Finis quidam genera is hi. itariae. Quae inhaseripto lillimrico observanda. Quaenam mhistoria naturais condenda observanda an in generari. dum animo rerum natur. lium ideas.