장음표시 사용
291쪽
Quaenam inscripta dingmaticis historicis tradenda. Inseripto sti
discrimen argumentorum indicari, ut constet, de cujus evolutione quam maxime solliciti esse debeamus. Qioniam denique facilius meminimus eorum, quae una memoriae fuere mandata, seripta vero historica dogmatica nonnisi memoriae consulunt; igitur consultum est, ut, quae de eodem subjecto tenenda sunt, eo dem in loco tradantur.
g. 7S9. Quoniam historica dogmatum cognitio in usum ratiocinandi comparatur, vel ad reddendam rationem nonnullorum, quae sunt, vel ad praxes quasdam exersendas, cum nemo, qui sapit, dogmata sibi familiaria reddat, quorum nullum lacere potest usum; in scriptis historicis dogmaticis i inprimis; rogo Ationes explicandae, ouae vel ad reddendum aliorum rationem, vel ad praxes non nudas utiles fiunt, omidsis iis, quae nonnis illis demonstrandis inserviunt. E. gr. Si quis in Dioptrica nonnisi ad historicam eius eognitionem
Iectorem deducere intendit; is tantum theoremata de socis lentium &imaginibus obiectorum in iis sormatis explicat, atque legem refractionis, qua nituntur, declarat; cetera vero theoremata, quae ad illa demonstranda a mathematicis in medium asseruntur, omittit. Etenim qui illa theoremata novit, non modo lentibus opportune utitur; verum etiam variorum phaenomeniarum dioptricorum rationem promte reddit, veluti cur lentes converiae sint causticae & nonnisi ad datam quandam distantiam ignem excitent. Qui praxin dioptricam exaercent vitra polientes atque ex iis tubos, microscopia & alia instrumenta optica conficientes i iis . historica ista theoriae dioptricae cognitio 'abunde sufficit; id quod & experientia loquitur, & ratio confiimat, eum demonstrationes hunc solum habeant usum, ut veritatis propositionum convincamur, nil autem eo conserant, ut propositiones sive ad reddendum aliorum rationem, sive ad praxes quasdamdexue appli
Scriptum scientificum conditurus, I. terminos omnes demniat, qui vel deitationes alias ingrediuntur, vel quorum defini-
292쪽
De eonferibendis libris dogmaticis. a 3tiones ingrediuntur demonstrationes tanquam praemisi e syl--dMetr logismorum ; nec absque definitione admittat alios, nisi quibus notio confusa fixum vindicat significatum I. ias. . a. Quodsi disiciplina aliqua propositionibus alterius utitur tanquam primcipiis in suis adstruendis, atque adeo illam supponit; terminos inde mutuo sumtos minime definire tenetur, sed desinitiones suo loeo traditas jure supponit. . 3. Definitiones eo ordine collocet, ut eae anteriori Ponantur loco, quarum definita ingrediuntur definitiones alias, hae autem loco posteriori. q. D finitionibus non utatur tanquam principio demonstrandi, nisi earum realitate adstructa g. 687. α seqq. ). s. Sine probatione propositionem nullam adlamat, nisi quae indemonstrabilis q. 26o. 26r. & in aXiomatum, Vel postulatorum numero h betur f. 26s. & seqq. . 6. Propositiones omnes determinatasPonat S. 3is. , ita ut in categoricis subjecto absolute posito tribuatur praedicatum s9.2i3. , in hypotheticis autem conveniens adjiciatur subjecti determinatio ietas. . 7. Propositiones , quae ex definitionibus, vel aliis iam demonstratis demonstrari nequeunt, aliis tamen demonstrandis inserviunt, aposteriori stabiliat g. 67s. 676. 677.).- 8. Propositiones demonstrativas demonstratione vel ostensiva 3. 33I. y32. , vel ' apogogica muniat s I. 324. s3O. . 9. In resolutionibus problematum singula, quae fieri debent, distincte enumeret, eoque ordisne, quo fieri tabent, sumtaque resolutione pro hypothesi, ex Ea problema demonstret g. 323. , hoc est, ostenciat factis iis, quae praecipiuntur, fieri quod fieri debebat. Io Omnes propo-1itiones eo ordine collocet, ut praecedant, quae sequentibus demonstrandis inserviunt. Ir. Propositiones alibi demonstratas tanquam certas supponat, easque mutuo sumat, si quando iis habuerit opus. Ia. Si qua obscuriora videri poterant, ea exemplis .illustret & uberius declaret, & ubi opportunum visum fuerit, dogmatum praestantiam atque usum indicet, inventores laudet, artificia invenienda revelet, rationem ordinis non satis manifestam reddat &c. Cons f. 72I. 67I sqq. Iaa- 24. 33O. 333. cetera per se patent.
293쪽
274 Paxt. II. S. ct. III. Cap. III.
entilicum qua methodo eondatur
Scriptum scientificum methodo philosopbiea conditEr f.
f. 762. Apparet itaque, quam in discursu praeliminariphi ophicam diximus, latius patere atque adeo generali nomine scientificam recte appellari. v g. 763. Et si autem methodus scientifica, quae scriptis scientificis convenit, eadem sit cum philosophica s 76I. 76a. , consequenter
cum mathematica s=. I32. Disc. praelim. ', tamen opuI es, ut more Geometris recepto Angulis veritarum generibus competentes definitionum, axiomatum, postulatorum, theoremaetum, prObIemathm, eoroliariorum atque scholiorum tituli Iraefigantur: neque enim ideo definitiones bonae sunt, Propontiones, quae axiomata & pomalata appellantur, nomen suum tuemur, theor. mala in numerum Propositi6num demonstratarum referuntur,
S ita porro, quod tituli isti praefigantur; sed quia regulis Logi
cae singula veritatum genera ad amussim respondent. Susitit itaque regulas Logicae in uuoquoque verita tum genere, quantum fleri potes, accurati me observari. g. 764., Quoniam propositiones in numerum principiorum demonstrandi 6. 333. 3, immo in genere in numerum principiorum probandi S. 3s 3 non recipiuntur nisi jam demonstratae, nec definitionibus atque axiomatis, vel experientiis utimur nisi ante positis s6. 76o. Log. D' Ia6. Disci pratim.); in scroto scientifico praemissa, fuibus utimur in f Eogismis probationem constituent Lbus, citan sunt, ut in antecedentibus evolxi possint ab eo, cui ipsae nondum sunt familiares. Ut igitur citolio focilitetur , eserata facilius inveniantur, omnes omvino veritates continua ferrenamerari debent.
294쪽
De eonfert sendis libris dogmaticinpositiones mutuo sumuntur tanquam principia probandi , Has μο-
que ex iis libris , in quibus reperiuntur, enari debere. 9. 766. Ex continua illa citationumserie non modo intePigitur, vi-hilossimi, quod non jam sit adstricium; verum etiam Patet, quaenam tanquam cognita Iraesupponi debeant, antequam veritatis propositionis, quaepra manibus es, covvinci queas.
quomodo veritatis uvius cognitio a veritate alterius pendeat, disei-ptiuarumque mutvus nexus ad oculum patet. Neque enim alia re opus est, quam ut citationes adspiciantur.
g. 768. Quoniam methodus, qua libri scientifici conscribendi, eadem cum philo phica η'. 762. ; in propositionum demonstrationibus, vel pronationmus non plura contineri debent, quam quae lectori antecedentium gnaro sussiciunt ad revocandum cetera in memoriam ad ratiocinia complenda requisita f. Ii6. dis .
praesim. . Quamobrem si qua praemissi sola citatione innotescit,
addiecta citatione in demonstratione omitti potest. Ex eadem ratione patet, in demon attonibusse ere embmemata , cum Logicae gnarus enthymema datum absque ullo negotio in syllogismum completum convertere possit g. 398.&seqq. . Quia m-
ombrem si conelusio anterior fueri: praemissas rogismi semιentis
praemissa altera per citationem pateat: conclusionem Bilogismi sequel tis immediate jungere licet conclusioni antecedentis. g. 769. Demonstratio motu vatin alis , ordinata , si propositiones eo ordine se invicem excipiunt, quo in ratiociniorum serie, in quam demonstratio resoluta abit f. saa.& seqq. , continentur: in casu opposito appellatur. . f. 77O. Quods ergo demonstrationem in sua, ex quibus constat, ratiocinia olveris β. saa. & seqq l. ordinatam condere haud erit difficile I. 69.). Facta enim resolutione datur ratiociniorum
. series, Citationausia. Citationum ustra ali ΘQuomodo deis monstrationes abbrevientur. Deinonstrationis ordinatae ct inordinatae definitio. Demonstratio ordinata quin modo conde
295쪽
. Part. II. Se T. LII. Cop. III. series, atque adeo Pater, quo ordine collocandae sunt propositio
9. 77I. propὸ- Demoni bationem propositionis alicujus pbilosophicae, aut fitionem d3 alterius emissemque ad formum geometrica reducti ruI I. eam re- solvat in syllogismos formales S a. eorum praemissas tamdiu no-z in tu vis prosyllogiimis probet, donec praemisse prodeant definitio. nes, axiomata, vel judicia intuitiva. 3. Adscribantur praemissis singulis competentes tituli definitionum, axiomatum, judicio-- Tum intuitivorum, theorematum &c. Ita enim patebit, quaenam definitiones, axiomata, observationes in usum judiciorum intuitivorum tanquam principia demonstrandi praemitti, quaenam propositiones aliunde mutuo peti di quo tandem ordine propositiones demonstrativae collocari debeant f. 7634. Exemplum legi potest in Logisagerm. conscripta cap. IV. g. as. ubi demonstratur, aerem esse Elasticum-
DE DIIUDICANDIS LIBRIS. HISTORICIS.
do tenendafinia Quomodo Fe rara icripti historiei ex. Hunia M.
Ouoniam scripti historici autor non narrare debet nisi vera,
nec alio ordine, quam quo se invicem secuta fuere, neque .. quicquam eorum Praetermittere eidem licet, quod ad Gnem illius consequendum cognitu necessarium 9. 73o. , in scripto hisorico logice examinando attendendum est L ad veritatem eo. rum, qua noriantur ς 2. ad Ordinem, quo ea recensentur; 3. ad relationem eorundem ad Memscriptori propositum; seu num sis completum
296쪽
De dijudicandis libris historicis. 277
π4. Si veritas narratorem is particulari examinanda , tum I. attendendum est ad circumstantias facti, & inquirendum, num inter se consentiant, an Vero sibi mutuo repugnent. 2. Consideranda sunt antecedentia & consequentia in eundem finem, an . scilicet sacto consentanea sint, an vero eidem adversentur: 3. Perpendendum quoque est, num talia narrentur; quae veritatibus mani sestis contradicunt. Cons. f. Ff a. 489. 49.
Nimirum narrata salis vel in se contradictoria sunt, atque adeo inter absolute impusibilia reserenda; vel repugnant hominum inclinationibus atque habitibus, atque adeo pro moraliter impossibisibus habentur ; vel denique non consentiunt cum antecedentibus, vel consequen- , tibus, aut etiam eoncomitantibus, atque adeo opothetice impossibilia sunt, quatenus nempe ipsi poni nequeunt, fi ponatur antecedens, vel consequens, vel concomitans, seu quod ante, aut postea, aut simul
factum esse perhibetur. 7s. Quoniam corpora ad unum agendi modum per essentiam suam determinata sunt, historia naturali refertur, ob- Iata occasione, V et Observamus, aut experimentum, quod eo consare perhibetur, i mei repetimus , veritatem narrati intuitive
Quodsi facti naturae reperiatur cavo έ. Θ . , vel desis
e sis una cum eme pre observationem, aut experimentum δε-
terminetur , quid una quasve illarum ad eundem eontulerit f. 698 ;veritas illius a priori innotescit. Vid- S. 699. sis 3286- 777-Quodsi modum observandi, veI experimentandi, quo fuimus, omnemque, quam adhibuimus, industriam accura te describimus; inde de veritate eius, quod observatione, vel e remento consis, judica re licet. Vid. g. 383. 68LHine autoritatent consequuntuT Observationes astronomorum & experimenta autorum de cognitione rerum naturalium optime meritorum,
Ueritra narra. torum in particulari quo modo obse vanda. Historia natu ratis veritas
quomodo aposteriori di. judicetur. Historiae natu ratis veritas quomodo a priori dijudbdierim. Historiae nat ratia veritas quomodo
297쪽
candi, num seriptum histori eum sit completum. Quomodo ipse facto e.
jusdem eou. vineati M. Rationes, euequis falsa na ret, quomodo detegantur.
278 Panni. H. Sect. III. Cas. V. De dijudicandis
β. 778 . Quodsi obstimationes er experimenta iterentur T.I, vel facti causae causarumque concinjus methodo nostra pervestigentur ν. Os 7. οδ.9, in votesne, -m in hisoria naturali gula eo ordine recenseantur, quo facta fuere.
ex circumstantia temporis patet. f. 78O. Quoniam denique I. i. Sseqq. ostendimus, qua rati ne condenda sit historia tum naturalis, tum artium, tum civilis cum ecclesiastica, literaria atque privata, ut diversis finibus, qui Per eam intenduntur, satisfiat; dato sine ex problematum resolutionibus, quas exhibuimus, judicare Iicebit, num singuia recenseamur, qua ad istum consequendum frosunt. I. 78I.
Quod iis animi dotibus fueris instrums, quae ad hi fori
aru in Gum suum convertendam requiruntur; Vse facto conviseeris , fuscientia , vel insincientia tradi , ubi eam ad usum suum transferre conatus fueras. Etenim si susscientia traduntur, conatus non destituetur successu: quodsi vero, quae traduntur, fini intento mini t sufficiunt, desectum notabis, ubi ulteriorem progressum sisti animadvertis. Deficientibus enim datis filum ratiocinandi abrumpi debere non inficiabitur, qui genuinam demonstrationis formam g. saa. N seqq.) animo habuerit comprehensam, nec ignoraverit, quod supra f. 699. inculcaVimus, methodum a nobis praescriptam veritatem a priori, Vel ex aliis cognitis ratiocinando eliciendi j. 633. , eandem servare formam, quam demonstrationes tuentur. g. 782.
Si quis falsa narrare deprehenditum , rationes, cur veI DADt in , vel fallat, deteges per ea, quae de formandis judiciisω no
tionibus a posteriori . Dp. di seqq. I, atque de requisitis hominii fide digni praecipiuntur. Add. 9, 38I. F9I.
298쪽
DE DIJUDICANDIS LIBRIS. DOGMATICIS.
g. 783. CUm scripti dogmarici laistorici atque scientifici definitio. Unde eonster,nes dederimus fg. 7ai.), ct in numerum scriptorum v. non scriptum triusque speciei referri debeant illi, quibus notae in istis enumeratae simul conveniunt S. 3 4. ; ex de tiovibu0πdicare stoeteum sit licet, num so istum dogmaticum, quod datvr, innumerum historico- an selemi fi rum, an vers in mimerum scientificorum referendumst: id quod eum. primum iudici im est, quod de libro dogmatico judicaturus for
g. 784' . Quoniam porro clarissime docuimus, quaenam inscripto Unde innote dogmatico historico F. 718.), quaenam in scientifico condendo st3t, M tu observare debeat autor g. mo. ; se constat, inin scriptuin δε-gmaticum ad historica, num ad scientificia referri debeat, per ea, a re de utroque scripto condendo praecepimus, patet, utrum autor
fatis fecerit ossicio suo, nee ne O . 3 3 9.
3. 78s. Si scripto dogmatico omnia traduntiar, quae de araramen- operis minto, quod tractat, fuere reperta, opus completum dicitur absolute, pleti S in pro ratione nimirum illius temporis, quo idem condidit autor. Quodsi certo fine conditum fust, nec plura continet, nec pauci Ora, quam quae fini isti consequendo sussiciunt; θtum in suo genere completum es. In casibus oppositis dicetur incompletum vel absolute, vel cum addito in suo genere. . , g. 786. Cum in historia literaria status rei literariae eo tempore, Uncteonstet. quo ViXerunt autores, describatur, S inventa sollicite annotentur, an seripioinsit quae veritatibus anterioribus quovis tempore accesserunt, &qua rationejam ante inventa ulterius fuerint persecta, ut dubia abierint incerta, erroresin veritatem d. 74s. ; an scriptam fit completum absolute
299쪽
eompletum iu suo genere per hisoriam laterariam V Mem ab autore intentum ullatet . cit. . b. 787. Quoniam itaque judicaturus, num scriptum sit completum absolute tale, sola historia literaria habet opus; judieaturus
Vero, num sit completum in Hio genere, praeterea ostendere
dissicillis si debes, an ex hactenus inVentila proponantur, quae fini ab auq inde eom. tore intento consequendo satisfaciunt s9. 786. ; judicium depleto absolute scripto completo in suo gevere docilius es, quam de completo ab- tali. soIute tali.
f. 88. cur scrip m Duodpsuccessu temporis plures veritotes de objecto alicujusco Dp ' R stridit Meeantur; scriptum, quo suo tempore erat completum, incompletum evadit. g. 78s λ, 789.
prolixi seripti Scriptum, quod Plura continet, quam quae scopo autoris inseri iunt, dicitur nimιi illa autem, quae in scripto tradita ad scopum autoriS non iaciunt,supersus appellantur. Unde paue eripta nimis prolixa super a continere. f. 79o. Ubes perspi. Si termini singuli accurata definitione explicantur, nisi euictobscuri iisdem vulgo respondeat notio confusa quidem, sed fixa tamen, detfinitis. &-sirenificatus in condendis eropositionibus constanter continetur; Uber perspreuus es: quodsi terminis utatur autor non desi nitis atque Vagis, liber obscurus est. f. 79I.
Libri perspicui posent intesiui, obscurι non item. Vide
s. 79o.ῆ s. de perspicuo; sed , 79o. I27.&deohscuro. f. 792. item. Quos lector definitiones autorismi non reddit familiare Liber perspi- nee ad vergo, quibus notio eonfusa, sed si a respoudet, attemionem ςWΠ3 qvψ Uert; tibrum perspicuum minime intedigit. Dum enim legit V m ' i'' propositiones autoris, vel haeret, quamnam cum iisdem jungere notionem, vel notionem jungit diveram ab ea, quam
cum ct sis perflui defiuitis. Cur libri pedi spieui intelliogi possint, ob
300쪽
fingit a mente ipsius alienum V. I,8. , consequenter, in utroque mentem autoris non intelligit s9. III.).9
Si quis inscripto dogmotico historicoplures desinitiones tra---toedit, suom quae ad definitionessequentes atquessubjectobpraedicata cripti histor, propositionum intelligendastis iunt; is in desulendo nimius se in , cou opposito in definiendo descit. Cons. f. 717. 789 sq. 'in scriptis nimirum dogmaticis historicis definitiones non alium ha- 4bent usum, quam ut ea, quae definiuntur, agitoscamur&ab aliis diastinguantur. 9.iso. . Ad hunc igitur solum attendimus, consequenter nec definimus, quae absque definitione patent. Quaenam vero sint ea, quae absque definitione patent, in definitione libri perspicui S. 79o. iam innuimus.
quam quae ad demitiones sequentes intelligendas es adpropositiones cum intestgendas , tum demonstrandas requiruntur ἰ rs indefiniendo nimius est: β tauciores tradit, in definiendo descit. honu ' Vide rursum I. 793. Enimvero cum in scriptis dogmaticis dogmata non tantum recenseantur, ut lector intellecta memoriae mandet; verum etiam demonstrentur, vel probentur f. 72I.), im ter demonstrationum vero S probationum principia locum quoque sibi vindicent definitiones q. 333.); eas definitiones adesse debere, quiburin demonstrando opus est, evidentissime liquet. Quoniam autem scripti scientifici autor aliud intendere nequit, Vi S. 7ar. , quam ut intelligatur, Spropositionum demonstraturum Veritas percipiatur cf. sis. sa8 ); ideo pluribus definitioni- . bus non habet opus; quam quae utrique fini obtinendo lassiciunt
f. 79I. iptum dogmaticum dicitur utile, quod talia tradit, quae Seripti utilia vel in scientiis aliis tanquam demonstrandi principia adhiberi, vel ira ad casus vitae hummae commode applicari possunt. In casu op. posito scriptum dogmaticum inutile es. - ogica ccintracta. Nn g. 79si, Disiligod by Cooste