장음표시 사용
401쪽
33 a Pist. II. Sect. V Cap. I. De aestimandis dum citributi ius f. 6 3. Vsqq. , vel ex pluribus obfemationibus inter se costatis palom fiscere potes, positis his solis praedi
catum convcvι re subctio; is veritutem tropositionum universitium a poseriori dijudicare valet. Cons. 77s sq. 387. E. gr. Omnem lapidem esse durum a posteriori probamus, quod
eum durum deprehendamus in aere non minus calido, quam frigido,& non minus in humido, quam sicco, consequenter ratio duritiei intrinseca eaque constans esse debeat. g. I13O.
Quinam pre- sit,i novit requisita ad veritatem omnia , seu ratione usbabilitarein frientem, cur praedicatum sitfecto tribuendum o is in dato casu diu ui ἔς gulari probabiIitatem aestimare valet V E. gr. Ita probabilis est spes de messe divite concepta, si semensae
cundum agro probe stercorato fuerit commissum, ob ignorantiam tempestatis, cuius magnum est in vegetatione momentum. Quinam de probabili de.
initionum ae propolitio. num applica tione judicare valeat.
probabilitate hypothesium philosophica. runt judicare. aptus sit.
Quoniam requisita ad definitionem sq. ssi. , di ad propositionis cum categoricae f. 334 ), tum hypotheticae q. sues. veritatem stabilivimus ac inde definitionum ac propositionum applicationem probabilem g. ssa. s6I. deduximus; qui regularum de applicatione definitionum ac propositionum probobiti vim tenet is de eadem in dato eao judicium ferre poterit . 3 3. 3 ρ I.
Qui novit phaenomena quorum gratia b othesis aliqua philosophica condita fuit, er ex haesive directe, sive indirecte conclusiones colligere valet; is de probabilitate hypotheseos judicium ferre
potes. Etenim cum requisita ad veritatem hypotheseos philosophicae sint phaenomena, quorum inde reddenda est ratio ecquae per se invicem non determinantur I. 377. ; ubi hypothesis vera fuerit, ea, quae vel directe, vel indirecte ex ea colligun. tur, cum illis consentire debent, seu, quod perinde est, quae ex hypothesi a priori deducuntur, eadem sint necessu est cum phaenomenis, quae per obser Vationem Patent. cliodsi ergo quis S pha, nomena novit, ct a priori cum diroile, thim in directe colligere valet
402쪽
valet, qllae inde consequiantur; eX collatione conclusionum a priori deductarum & phaenomenorum observatorum consensitiS eo rundem innotescit. E. gr. Astronomi norunt phaenomena motus proprii planetarum atque ex hypoti iesi CVemicana clemonstrativa ratione deducere valent, quae inde coiisequuntur. EX consensu itaque eorum , quae inde fluunt, atque phaenomenorum, quae observant, veriorem illam iudicant.
I. II3 Quoniam consensus eorum, quae ex hypothesi pni so- Pinainee Phica colliguntur, atque phaenomenorum major est, si ad ipsas dς jussi Geterminationes mathematicas extenditur; qui ea, quae mathematicirs determinationes admittunt,perprincipia mathematica ex Θ- pubespariter atque observatis ervere valet, ut in iis quoque consensus liquido appareat; is de probabilitate Θpotheseos judicium
musto certius ferre potes. E. gr. Astronomi ex hypothesi Copernisana sormam calculi geome- metrici motus planetarum exsculpunt & juxta eum loca eorundem acteatum tempus determinant mox Observaturi, num eodem ibidem sint comparituri. Consensus calculi cum observatis ab alia hypothesi non exspectandus iisdem persuasit, hypothesin Commisanam esse v
LIBROS CONSCRIBENDOS, DIJU CANDOS ET LEGENDOS NECESSARIIS
Si quis notiones distinctas es, quantum aeriuro qua tu for- Seriptum M. mandi habitu polget atque singulasuis nominibus Uferre no- stomum qui
vis; D Aristum bisoricum eo i condere potest, ut rerum mnia
403쪽
Quibus rationibus apti reddamur adscripta hi. stoi tea conindenda.
lem ct artium in usuin eo gniti otiis solidae condere queat. Quinam ad lit-storiam in v. sum civilem
atque mora lem condendam aptu .
Quinam ad historiam illusium legum
384 Part. II. SesI. V. Cap. LI. De mlimandis
natura es arte obviarum factortumque votitiam inde bruriar lector. Cons. 9 78. 87, 9 , 73Ι-743- 746.
g. II3y. Quoniam cum in onrologicis docetur, quaenam in notionibus ci istinctis diveisorum entium formandis tenenda sint,& ex disciplinis specialibus patet, quidnam in entibus diversarum specierum attendendum sit, ubi in dato casu singulari notionem distinetam adipisci volueris; qui in isto genere scientiae, ad quod res describenda refertur, notiones generales sibi comparavιt; is ad conficiendum scriptum historicum ea sint, ut notiones rerum descriptarum ammo lectoris in everentur, per aptus Crit. E. gr. Notio compositi, quae in ontologicis traditur, generatim monstrat, quaenam in notione distincta, corporis cum naturalis, tum artificialis sornianda attendenda sint. Notio temperamiae, quae in Moralibus 1lahititur, ad formandam notionem distinctam temperantiae Arisbaeis praelucet. . . g. II36.
Si quis in judiciis intuitivis, iisque determinatis, formandis, modis ob nitributis re essentialibus distinguendis, causis
rerum rationibus finalibus inquirenis probe versatus fuerit; is historiam Er naturalem, artium ea sint condere soterit, ut avimum lectoris principiis imbuat . quibus in ratiociniis de rebus naturalibus es' ortificialibus opus es. Cons f. 74I. 743. b. II37 Historiam civilem , ecclesiasticam Er prisatam conditurus ea sint, vi doemata politica re moralia inde confirmentur aes rudentiae civilis D privatae principia hinc deriventur, notion, bus moralibus atque politicis determiuatis ivstructus, in judiciis intuitivis formandis exercitatus re in distursvis ab intuitivis di. Itinguendis D omtus esse debet. Vid. g. 749. 7II seq. II 3 . III O. 748. SO, 3 3 seq. g. ΙΙ38. Historiam eivilem, ecclesiasticam di privatam in Gum legum providentia divinae cognoscendar um conditurus, notionibus moralibus obticiiWTheologiae naturalis infructus, in jvHeiis determisistis
404쪽
Diribus ad libros eonscribendos , 38 sminatis formandis promtus re in rationibus pervestigandis probe exercitiatus esse debet. Lege ἱ-733. 3 3 sq.
Hisoriam literariam ea sint conditurus, ut constet, unde petenda su veritatum Iam ivveutarum cognatio, principia Issilis disciphnae, cujus historiam dare intendit, familiaria experiri, qui ad eam spectantes prodiere libros perlegere es verum a fosso, certum ab incerto, probabile a minus probabiti disinguendi faciata. te pia re debet . IT . /IU I. f. II o. soriam literariam ea sui conditurus, ut ars inveniendi inde sici Ietetur, nosse debet quaenam veritates unoqlioque tempore jam fuerint inventa V quorum notitiam habuerit, qui alias adhuc incognitas ulterius ih venit
Scriptum dogmaticum bisoricum conditurus inscriptis scienti is probe verssutus esse utque propositionum in demonstrandis aliis atqDe praxibus usi m sibi familiorem reddere debet: ivr misetium nosse tenetur, quanam ad guia rite intelligenda necessaria sunt. Cons. I. 8I7sq. 7s8 m8. 76o. 83 4 sq. 7S8-793.
f. II 2. Librum dogmaticum historicum ingratiam iuventorum eon. diturus omnes evomere debet autores, qui non tantum aliis jam dicta repetunt, verum etiam nova superaddunt, quae apud alios nondum extabant. Cons. I. 833. 6. II 3.
Seriptum scientificum condituras in aliquo scientia lim ρenere di de itiones ac propositiones iitae spectuntes persi eritos sa-bei e er habitu methodo seientifica utendi podere debet: immo in illas etiam disciplinis probe versatus sit opus es, unde principia demonstrandi m tuanda. Vid. g. 83644. 76I sq. 76Q. S33.76I.
E. gr. Astronomiam methodo scientifica traditurus inventa Astronomorum cognita atque perspecta habere, methodum mathematicam, qua utuntur Geometrae & quae eadem cum philosophica i3r. in
praelim. i consequenter cum scientifica 9. 76a. , familiarem experiri & Logica contracta. Cce Princi-
Quinam hi. storiam litem. riam in usum d stentium ecndere pius. Quinam hi. storiam liter riam in usium artis inveni. endi eondere possit. Quinam scriptum doema. ti eum histori. eum e dere possit. Librorum Imctio ad seriptum histori. eum dogmaticum in usum inventorum eondendum necessatium. Scriptum sebentificum quinam condere possit.
405쪽
386 , Part. II. 267. V. CU II. De resimandis
do judicare Fatiat. Pronositiones in seripio sesentifieo quinam intellige-το possit. principiorum Arithmeticae, Geometriae ac Trigonometriae utriusque, nec non1phaericorum Theodosi optime gnarus esse debet. ig. IIqq.
Et probationem alicujus propositionis in DPogismos forma
les ita resolvere novit, ut praemisue viserioris probationis indigaeontinuo probentur per Proflloga os, donec ad tales perveneris, quorum praemissae probatione nuda indigent; is eadem methodo extra Mistbesu uti potest, qua Geometrae uti solent. Hoc patet ex intuitu exemplorum, quae Prostant. f. uin s.
Quoniam supra integro capite 83. &seqq. J exhibuimus regulas de scriptis dogmaticis judicium fetendi, scilicet an scriptum sit in suo genere completum g. 78s.& seqq. 838.); an prolixum nimis & stiperflua contineat β 789.); an sit perspicuum s f. 79o.); an utile I. 79s. , an ordine g. 797. Sseqq.) ct ac-Prata methodo digestum * 8o6. S seqq. ; qui regulas istas due judicandi libros dogmaticos sibi familiares reddit es eos ad casus obvios dextro applicavdi habitum sibi comparat; is non modo, dicium exactum de iisdem ferre, verum etiam idem demonstrare
Si quis demonstrationes logice resolvere vovit atque regulas Logicae in universum omnes fιmiti. rra exteritur ς is ,redicare va- ut, num liber scientsci s accurata methodo sit conscriptus. Vid. g. IIao. II p. saa sqq. 3 3 sq. 76o. f. II 7. Si quis definitiones autoris, tum etiam eas, quas alibi datas serenouit, familiares experitur ; is in sero to scientisco propositiones intestigere valet st. δ 3-δ T. Jδο. .
ita propositione, Euclibi sintelligit, qui definitiones eius sibi familiares reddidit, ut idea definito respondens in dato quolibet casu statim animo occurrat. I cmerarium adeo est shi de sensis propositionum inscripto scientifico sumere judicium, antequam desinitiones perpensae, nedum familiares factae suerint. f. II 8. Diui dico by Gooste
406쪽
viribus ad Itiros eo/feriisπdos, . 387g. II 8. si quis in significatum inquirere valet , quem ipsi vos δε- tiram inquendi tribuit; is Intelisere potes Dutorem voralcis commothus 3ςitig x amo- absque desinitione utentem. Etenim si autor velit intelligi, vocum communium sign ficatum receptum non immutare debet, nisi ζι muhib., idem diserte monuerit 873.). utentem. I. II 9. Si quis in demonstrando , velpropositionibus determinatis .inam in m. a posteriori sichil emus fuerit probe exercitiaeus principiorum P in dato genere notitra infructus atque significatus Iraedicati pateat; is in essu dubio propositionem explicare valet. Cons. S. sic 694. 877.s q. ι6. IIIo. Si quis seriptum dogmaticum continuo orationis sib eon- inam aptiueextum Iegere voluerit ut dogmnia inde haurrist; is Logica titen. Mi Jςgendum te artificiali fodere debet. Cons. q. 9is. 924 -926. ii. st ipxum dog-
Quoniam in libris Mathematicorum & methodo philoso. R phica conscriptis nulla resolutione conteXtus logica OpuSest, pro-ὰ Pterea quod autor ipse singula a se invicem distinguit q. 916.3 nee i hq propositiones afferuntur nisi determinatae, dem9nstrationes ni- u .hiautis' 'si consummatae aut ordinatae ct completae locum habere debent legan-. 6. 76o.); hos libros legere aptus est, fui Logica nec docente, nesviente pudet, immo librorum istiusmori Iectione Logica viens naturatis comparatur. I. III2.
Qui demonstrationum anal sin logicam not. Na.&sqq. 9 Quinam de- dare novit; is scripta dogmatica Icientifra legens demonstriatio. monstrationes nes facissime intelligit. Qui demonstrationum logicam analysin dat, is formam singulorum syllogismoriim intuetur, di prae ' δ' missas singulas expendit, consequenter distincte agnoscit, certas esse praemissas & ex iis conclusiones legitime inserri.
Si quis de itiones ae propossiones anteriores Abi familia. inani In Ia
407쪽
Part. II. Sect. V. Cap.II. De Ut nudis 'stientifiei ad res reddidit; is adsequentes in scripto scientifico Irogredi potes
sequentia pro' C . I 60.I. Irodi P0isi x mirum eos in lectione scriptorunt scientificorum nihil proficere, qui nondum intellectis, nedum familiaribus sibi reciditis anterioribus ad posteriora progrediuntur, immo anterioribus prorsus neglectis quae medio vel postremo loco continentur, evolvunt, etsi in eo genere tyronum numero annumerandi. Conferenda hic sunt, quae ea siti siu- portus 9. 933. 934. 937. inculcata suere.
Quinam ex euraria lectio. ne librorum scientificoruin
proficere posiit quinam seriis
Si quis exscripto oliquo scientifico desinitiones ac propositiones sibi familiores reddidit; is alia in eodem genere fugitiUO Oculo percurrens aescientiam suam, er cognitionem hisoricam locupletare valet j. 1 o. 339. 7 4 sq-
Qui adeo praeclaros ac celeres in aliquo scientiarum genere progressus amant, ex libro aliquo scientifico aut, ubi talis deficit, ex alio quocunque ea lege perlecto . quam nos in superioribus integro capite f. 87r.&seqq. tulimus, ubi in arte inveniendi probe exercitatus suerit . 932), definitiones ac propositiones sibi familiares reddant & alios deinde libros in eodem genere evolv entes nonnisi ad ea attendant, quae in systemate suo, quod cognitionis fundamentum posuere, minime eX-tant, atque cum principiis sibi cognitis connectant. Hac prosecto ratio. ne ipso facto experientur, quod maximo temporis, atque laboris compendio & scientiam, di historiam literariam locupletare atque eviden-' tiam in omni cognitione sua conservare possint. Praeterea hunc etiam experientur usum, quod compilatores a bonis autoribus dignoscant. I. II S.
Si quis votiones a rebus praesentibus abstrabere valet vel operam dat, ut ipso orere in se experiatur ea, quae de interiori hominis mutatiove scriptura hacra in medium offert, ac in δε- monstrando fuerit versius p is verum scripturae Iacrae sensum investigare ac verum a falso discernere valet. Conf. 9 941. sq. 939. 94I 9 7.
immo verum strisum non modo eruere, verum etiam ex principiis a nobis stabilitis demonstrare ualet, eum esse verum et id quod non
exigui momenti est in constituenda fidei analogia & conuendo lyste-
408쪽
siribus ad libros conscribevdos, dic.
male Theobogiae harmonico ad terminandum controversas quibus nunc animi dissentientium eXacerbantur. APParet adeo, . quam necessarium sit, ur interpretes scripturae atque systematum conditores niethodum scientificam in potestatem tuam redigant, non modo logicam, quae lapidem seri Lydium i .rs.&seqq. sibi familiarem reddentes, verum etiam scriptorum scientificorum attenta lectione Logicam utentem sibi comparantes. q. II 6.
qui seriptura saera vermn sensum ervere valet, propositio- seripturamnes palmiarias pure revelatas una cum principiis Theologiae naturiatis atque philaophiae moralismi ramiliares reddidit monsrondi habitu posiet; is serapturam sacram explicare valet I. Itys. 9- VIIJ.
CONVINCENDO, CONTROVERTENDO, DISPUTANDO ET DOCENDO.
Ωu regulos formandi notiones, definitiones ae pros times Quinam alte. determinatas a posteriori dextre opsticare ae Miserum ad my veritatiso et Dotioves di experimenta illae requistos adducere potest ιs alterum veritatIs a posteriorι convincere viaist. Cont. f. 93s. 639sqq- g. IH 8. Si quis ex Θpothesi philosof sica legitima demonstrandi quinam .lta. forma id deducere valet, ex quo vici Θpothesis sive directe, rum veritati a sive indirecte eobigitur, atque idem, quod ex opothesi deduxerat, hyi otheseos experientia consent oeum monstrare potest y is verrtatis lupotheseos alterum convincere valet modo sit is, qui convinci possit,
409쪽
Quinam alte. rum probabi. litatis hypo
Qui auctorita tein ii istoridi ct observatoris adstiuere valeat. Quinam altearum a priorieon incere possit. Ignoram
3 o Part. II. Sea V Cap. III. De ae nandis quod per se patet . Etenim si ex hypothesi A sequitur BS vicissim ex B sequitur A; B ex nulla alia hypothesi quam A sequi potest. hiodsi ergo B esse experiamur; A quoque elle debet. iam ob rem qui ostendere valet, posita
hypotii est A poni B vicis lim posito B poni hypothesiit A,
atque B poni per cΣperien Liam probat,' iS Veritatem hypotheseos A cvincit, consequenter alterum ejuSdem convincere valet. E. gr. Si quis gravitatem aeris sumit tanquam hypothesin; exinde a priori deducere potest, hemisphtaria cupi ca datae uiametri evacuata adeo comprimi debere, ut niti Vi non divellantur. Quamobrem cum Otto de Gueris e facto experimento in comitiis impelli Ratbbonensibus, quod describitur in eAperimentis novis Magdeburgicis de vacuo spatio lib. 3. c. 23. f. IO ., Ostenderit, hemit phaeria nonnisi vi ista, quae calculo principiis hydrostraticis de Pre1sone fluidorum nixo deterini natur, separari poste; Veritatis hypotheseos de prellione aeris alios convincit. experime ta taec si siunt, per quae ea ponuntur , quibus positis hypothesis ponitur. Utrum vero quibusdam positis hypothesis ponatur, necne, nonnisi demonstratione dirimi potest. g. M 9.
Si quis methodo demonstrandi ac observandi ae experimem tondi possit; is alterum probabilitatis hypotheseos convincere et misi. Conf. f. 322 seqq. J78. 9 a.
Zi regulos fidei es experientiarum familiares experitur animum i e habet trincipiis moralibus probe imbutum; is auto. ritutem historici es observatoris adstruere valet. Vid. 9. 183.
Qui habitu demonstrandi podet ac principiis imbutus e in
propositionibus explicavis atque Gemonstrationibus resolvendisρν be fumit exercitatus p is veritatis propositionis alterum convincere volet o saa seqq. 96I. 967. .
Quoniam tamen assensus non in instanti, sed successive
410쪽
miribus is conviseendo, controvertendo, Fe. 39, . . in I. 963.ὶ, donec Principia, quae magno saepe numero quando est Pr supponuntur s*.962.), cerra & familiaria evaserint . s r. ), qui prima in quodiam genere priscipia ignorat, eum υeritatis alicujus propositionis ab iis procul trasertim distantis frustra conviv-cere covaris, nisi a primis principiis incipereae en si istoc Defm miliaria reddere indeque adsequevtiaprogredi voluer it. I. II 63. Quoniam porro vi demonstrationis Veritatis alicujus Propositionis convinci . nequit, qui in demonstrando nondum versatus, ut demonstrationem in dato casi agnoscere Valeat, frustra quoque in covvincendo altero a priori labor os, ubi is nultim uvquiam demonstrationem concepit, omni adeo notione ejus δε- situluI.
6. II 64. λCum demonstratio & probatio probabilis nonnis principiis, neutiquam vero forma differant quae de demou- Aristione floris. V seqq.9 stabilivimus, ea quoque tenenda sunt, tibi vi probationis probabitis probabilitatis alterum con vincere vo-
Qui hobitu demonstrandi minime postet, nec notiones universis svjudicia determinata a posteriori eruere valet ἰ is praecipitantiam in judiciando evitin e nequit. Is enim convictionis nullam habet ideam aut, si qua vel maxime incompleta ejus animo inhaeret, eam in dato casu applicare non novit, consequenter sibi persuadere potest, se esse convictum, cum tamen convictus minime sit cf. 979- . g. II66. Quoniam nec praejudicia evitare Valet, qui praecipitan- Qtiinam praeriam in judicando evitare nequit 4. 98i.); qici nec habrtu demou- judicia evitare strandi postet, . nec votiones universales FIudicia determinata a n queat posteriori eruere valet, iraejudicia evitare nequit.
Qui habitu demonstrandi non pollet, OeI principiis in dato ininam alta Eevere minime imbutui es, vel utroque dejectu laborat; is propio-