장음표시 사용
71쪽
DE METHODO. 59 scilicet. In his exigendis, ea quae eitu omnino neeessaria Sunt attingemus Fusior Calamo materiam hanc pertractatam invenies apud iure philosophos ex omnibus P. Romano S. J dignus est qui conferatur. ART. I. - QUID ET QUOΤUPLEX SIT METHODUS. 78. Methodus generatim est ratio disponendi operationes aliquas uXta certam quamdam normam qua Perationum dispositione fit, ut facile praestitutum aliquem finem assequamur. Unde in re nostra, methodus scientifica erit ea ratio disponendi operatione mentis, vi cujus veritatem Deile inveniamus inve=ι tamque alii clare communicemu8.
Id methodus differt ab ordine, quod ordo facit ut res
addiseamus et ulli proponamus unam Post alteram, Sequuti quamcumque unitatis rationemri methodus ero Opertinet, ut unam rem discamus er aliam, et unam per aliam reddamus notam. Quare methodus non Ordinate Noumque, Sed intrinseco quodam dueta momento res invenit, inventaSque communient; nec tantummodo memoriam
juvat, sed lumen quoque menti Offert. 79. Methodus scientifida duplex distinguitur analytioa et synthetica quarum denominationum rati in eo est quod altera resolvit altera omponit Procedit illa a toto ad partes, vel a minus universali ad magis universale haec vice versa a partibus, vel a magis uniVe1 Sali XOrSa, Omponendo pervenit ad totum, vel ad minus universale. Divisio seu adsequata est. Nam in veritate invenienda aut etiam communicanda vel exordimur a consideratione Subjeoti, vel a consideratione prsedicati atqui e subjecto ad praedicatum nonnisi per analysim e praedieat ad Subjectum nonnisi per synthesim PerVenire POSSUmUS ergo. Minor ex utriusque termini Sive XtenSione SiVe OmPrehensione considerata manifeste colligitur. Nam subjectum relate ad praedicatum ita se habet ut illud in Sua comprehenSione contineat, vel ab ea excludat euir ergo a
72쪽
subjecto ad praedicatium, idem est ac a toto venire ad illius partem quod profecto resolutionem Seu analysim importat; venire a praedicat ad Subjectum, idem est ne a parte vertire ad totum quod compositionem seu syntheSim OStulat. Idipsum intelligitur spectata terminorum XtenSione. Praedicatum enim e Sui natura latius patet Subjecto, illudque sub se continet. Qui ergo a subjecto venit ad praedicatum, hic a Singulari, Vel particulari, vel generatima minus universali ad magis universale gradum facit; qui vero a praedicato venit ad Subjectum, hic ab universaliori ad minus universale transit. Atqui ab universaliori ad minus univerSale nonnisi compositio a minus universali ad magis universale nonnisi abstractio et de compositio dueere potest Ergo Mino patet duplieem tantum SSeviam ad Veritatem iuveniendam, eamque vel Synthesi Vel analysi contineri. Quod dicimus de veritatis inventione, diei etiam debere de veritate aliis manifestanda patet; immo cum agitur de veritate jam inventa aliis demon- Stranda, indiscriminatim utraque methodus adhiberi potest; sed ad veritatem rimo detegendam methodus Synthetica Se minus aptam praebet, et non raro, inutilem. 80. Ut clarius utriusque methodi indoles appareat, rem exemplis illustremus. Quaero utrum religio chriStiana Deum habeat auctorem. A praedicat initium due et deprehendo, inter ea, quae Deum habent auctorem, illa contineri quae miraculis Sunt obsignata quaeren autem quaenam hoc divinitatis sigillum impressum habeant, Video illud in religione christiana splondere incido scilicet in Subjectum quaestionis, et synthetica methodo deprehendo illi praedicatum convenire. Quod synthetie inVeni, Sic Synthetice propono Quid luid miraculis confirmatur, sine dubio Deum habet auctorem Atqui religio Christiana miraculi confirmatura Ergo religio christiana Deum habetauetorem. Hanc eamdem conclusionem methodo analytica Sic colligerem. Inhaerens considerationi subjecti, illud-
73쪽
DE METHODo. 61que undequaque volveri S, ei spice te in chriStianam religionem esse prophetiis praenuntiatam et innumeris miraculis confirmatam, hinc statim intelligerem hunc esse unum ex divinitatis charaeteribus, proindeque in praedicatum conclusionis inciderem. Inventam veritatem analytice
proponens hune efformarem syllogismum Religio Christiana miraculis confirmatur Atqui quidquid miraculis confirmatur Deum habet auctorem Ergo religio christiana Deum habet auctorem Ex edeschini, Logica.
81. Ut apte bonoque cum exitu methodo utamur, potius naturalis aptitudo a maturum judicium, quam ars ulla aut diligentia confert. Nihilominus praeter ea, quae utriUS-que methodi distincta cognitio adjumenta praebet, utile erit habere prae oculis, quae sequuntur. 1'. Antequam methodo uti incipiamus, inquirendum est utrum illud circa quod verSari volumus, naturali vi intellectus accommodatum sit, an illius fines excedat ne scilicet ire ineomprehensibilia tempus et operam perdamus. Propriae etiani VireStententur: ea enim disquisitio, ad quam impare qui vires afferret, est relinquenda. 2'. Ne multa agendo nihil agamuS, dum uni rerum generi investigatione incumbimus per aetera non debemus Vagari nec disciplinarum studia miScere : ut praestant ii qui multis simul, vix ullo inter ipsa servato ordine nulliique habita ratione astinitatis et dependentiae, dant operam. S. In tota judiciorum Serie qua
continetur ratiocinatio, eadem Servetur Certitudo quoad
fieri potest, ac eadem evidentia ita ut judiciorum sibi
succedentium conneXi firmum mentis assen Sum conclusioni vindicot. 4'. Domum illud de quo quaeritur ae curate constitutum Sit nempe quaeSti determinetur Sedulo, et explorandae veritatis indoles nitide percipiatur. Questionis et rei investigandae partes, si plures fuerint, distinguantur nulla omissa nulla perperam inductari singulae Separatim tractentur; et prius illae, quae aliis tractandis lucem afferro
74쪽
possunt Ad hoc maxi in confereti divisio et definitio, de quibus in sequont artieulo agemuS.
82. Inter ea, quae ad veritatem Sive inveniendam, sive aliis tradendam conferunt, sunt praesertim definitio et divisio. Desinitio generatim dicitur clara nominis vel rei explicatio. ' Quare dupleX St, nominali alia, alia realis. Declarat illa quid per 1iomen Significetur haec autem quid sit ipsa res, quam nomen e XPrimit. 83. Quoad nominalsem definitionem adnotare sum uiat 1'. eam triplici potissimum modo fieri posse declarando se ilicet vel quam nam significationem datae voci ipsi attribuimuS; vel quam Vim idem nometi a ConSuetudine, vel ab
ipsa ejus radice habet aut habere potest 2'. Receptas nominis definitione immutandas non esse, nisi forte in eis aliquid culpandum Oeeurrat. Earum enim diversita eam induceret obscuritatem et ambiguitatem ad quain tollendam definitionus sunt 3'. Quando necessarium erit aliquod
nomen definire ad Communem Sum quamprOXime SSeaecedendum. Quamobrem non Sunt affigendae vocibus
notiones, quae prorSu discrepant ab iis qua jam habent. Cum enim homines alicui voci aliquam deam junxerint non facile inducerentur ad eam Sejungendam ; unde noVnida ne peregrina Vocis Significatio confusionem Pareret. 84. Quod attinui realem definitionem ea tripli ui etiani modo confici potest hinc definitio realis ulla est descriptiva, alia genetica, alia e88entialis. Deseriptiva habetur eum genus rei indicatur atque ad speciem vel individuum coarctatur per quasdam proprietate Vel nee identia, quae CompleXive solummodo rei definitae conveniunt. Si hominem dicas esse allima risu et admirationi CapaX
illum ex proprietatibus definies; conficis vero definitionem caecidentibus, si cum Virgilio de Polyphemo dicas
75쪽
DE DEFINITIONE ET DIVIAIONE. 63
monstrum horrendum informe, ingens, cui lumen ademptum Trunca manum inus regit et vostigia firmat.
Genetiea definitio est ea quae conficitur explicando modum ac rationem qua res producitur hine nominis ratio. Hujusmodi sunt hae circulus est figura lana X urgens ex motu lineae rectae ire fixam sui extremitatem; eclypsis lunaris est defectu lucis, quem luna patitur X interpositione telluris inter ipsam et solem. Hoc definiendi modo frequenter utuntur geometrae. 88entialis definitio rem explieat per ea notas, quae rei SSentiam constituunt, id est, quae rem in certa specie collocant. Hae notae Sunt genus proximum et disserentia ultima. Haec
est periecta definitio, quippe quae simul ob oculos ponit in quo definitum cum aliis entibus essentialiter OnVeniat, et in quo ab eisdem essentialiter disserat. Hau proinde maxime utuntur philosophi, licet ad eam habendam aliis
85. Leges autem definitionis realis in praeeipue Sunt. 1 ut 0finitio sit clara. Fit autem ObScura r*0Sertim nimietate verborum vel etiam terminis aequivo eis et impropriis 2' postulat ut definitio converti possit cum definiton hinc omnibus et solis definitis competere debet; 3' requirit ut non sit negans desinitio quippe dicero debet quid res Sit, non quid ea non sit; ' vult ut 0finitio constet ex genere prOXimo et disserentia ultima quieregula, ut patet, non Spectat nisi definitionem realem essentialem.
86. Dioisio nihil est aliud quam totius in arteS, X quibus illud constat, distributio.' Tria enucleanda sunt: quid et quotuplex sit totum quotuplex divisionis species qupenam divisionis leges. Iamvero 1'. Totum est id quod unum cum sit, plura in Se Ontinet et in plura resolvi potest, quae plura Oeantur arteS. Totum apud dialecticos aliud est et uale, aliud potentirete. ab Totum potentiale, quod et logicum dicitur, est dea
76쪽
64 LOGICAE PARS PRIΜA. universalis respecti eorum quae Sub extenSione Sua continet, quaeque idcirco dicuntur partes subjectivae vel inseriora illius. Dicitur potentiale, quia de univerSalis potest unicuique ex suis inferioribus applicari; unde ea Omnia non complectitur actu Sed potentia dicitur logicum, quia ad ordinem dealem pertinet. - b Per totum actuale intelligitur illud quodissentiam habet compositam, et partibus OnStat actu conjunctis. Si partes ita distinctae sint ut ad invicem Separari queant, parte dicuntur hysicae et ipsum totum dicitur physicum quod physieum totum est essentiale vel integrale, prout partes essentiales Sunt vel integrales.
Partes essentiales epe sunt, quarum Vel una sublata rei conceptus erit integrales sunt illae in quibus totum esset sed Oti integrum. In homine V. g. parte PhySicae essentiales sunt anima rationalis et corpus Organicum; integrales Sunt manus, pedes, te. - Si autem arte non sint realiter distinctae et separabiles, sed tantum per mentis considerationem distingui et separari queant, dicuntur parte metaphysico et OmΡOSitum dicitur toti m metaphy-8icum V. g. genu et disserentia, Seu animalitas et rationalitas in homine. - o Ad totum actuale reVocatur totum morale, quod est multitudo entium rationalium, quae relatione aliqua invicem connectuntur et unitate donantur.
2V. Exinde habemus triplex divisionis genus divisiologica, metaphysica et physica. a Divisionis logicae
quatuor praecipui recensentur modi vel enim est divisio generi in suas species ut si dividas animal in hominem et brutum vel spodio in individua vel subjecti in accidentia ut si dicas homines alios esse albos, alio nigros, alio flaVOS, etc. vel accidentis in subjecta ut cum dicis paSSione alia esse hominis alias bruti, etc. - b Divisio metaphysica, ut diximus fit assignando partes metaphysica totius, quales sunt genus et disserentia. , Divisio physica fit enumerando parte phySieas, Vel SSentialeS, Vel
77쪽
DE SCIENTIA. 653'. Recta divisio requirit is ut sit adaequata, talis
scilicet ut omnia membra enumerata simul Sumpta totum
adaequent; - b ut nullum divisionis membrum sit toti diviso aequale. Sic male diceres animalium alia Sse Sensu praedita, alia ratione p- e ut unum divisionis membrum aliud non includat, secus una pars bi repeteretur; ci ut divisio fiat in membra proxima et immediata deinde, si pus fuerit, membra singula in partes Sua Sub dividantur; e divisio non habeat nimiam membrorum copiam, nec ad nimi minuta descendat.
ART. III. - DE SCIENTIA.87. Methodus ad Scientiam acquirendam nos dirigit. Scientiae autem nomen modo ampliori, Od arctiori sumitur sensu. Significat quippe vel cognitionem quamlibet vel cognitionem certam et evidentem, praescindendo modo quo cognitio illa habeatur vel cognitionem habitam per demonstrationem. Prior ignificatio admodum impropria est altera respicit quamcumque cientiam, Vel potius scientiam cujuScumque entiS, Sive hoe en sit Deus, SiVe angelus, Sive homo ; tertia est propria definitio scientis humatiae hanc proinde retinemus. Otamus interea
cognitionem scientificam et Seientiam non esse omnino Synonima illa unam vel alteram veritatem Spectat haec veritatum Omple Xum, quae ad unum Objectum reseruntur. Nos in hoc articulo scientiam consideramu quatenu eSt
88. Objectum scientiae est id quod ipsi considerandum objicitur, seu id circa quod scientia versatur. Objectum autem aliud est materiale, aliud formale. Materiale est
ipSa reS, ire quam Seientia verSatur reS, inquam, ut est in Se eum Omnibus proprietatibus ae notis omnibus quas habet formale est ea ratio objectiva, Sub qua re a Selentia consideratur unde objecta materialia omnia, in quibus una eademque ratio reperitur ad 4num eamdemque
78쪽
scientiam pertinent. Oe proprie dicitur obe et ii or male quod, Seu terminativum et differt ab obeeto formali quo a naedio nimirum quo Seienti Suum objectum attingit. Sio . . objectum materiale philosophiae Sunt res omnes Objectum formale quod sunt ultimae rerum rationes atque Objectum formale quo est ratiocinium. Hinc - unum idemque objectum esse potest objestum materiale lurium Scientiarum, quae in eo differunt quod idem Objectum Vel Sub diverso aspectu considerent, vel diverso modo cognOSeant. Idem . . CorPUS potest 8Se objectum geometriae, Optieae, meelianteae, te. prout attenditur ad ejus extenSionem, Colorem VireS, et C.
b Vice versa plura objecta diversa OSSunt SS Objectum ejuSdem Scientiae prout attinguntur sub aliqua generali et communi rationea ut videre est ex ipso philosophiae Objecto. 89 Scientiae genseratim dividi possunt: 1'. vel ratione nis ad quem scientia tendit sub quo respectu scientia dividitur in peeulativam et praeticam. Sistit illa in ipsa objecti contemplatione altera respieit
operationem aliquam ad quam dirigendam veritati contemplatio refertur. Hine metaphysica est eientia peculativa; Ethica est Scientia raetiea. 2'. vel ratione aetensioni8, aut, Si laeet, ratione plenitudinis quo objectum attingitur. Sub hoc respectu eientia dividitur in totalem et partialem. Est lisee certa cognitio alicujus rei liabita per demonstrationem illa complexus
conetuSionum demonstratarum, quae ire unum objectum
3'. vel ratione dignitatis, sub quo reSpectu eientiae dividi solent in primarias et eo indarias. in Seientiarum Subordinatio. Inter scientias primarias Physioam Sin, Mathesim Metaphysteam, osteam et Moralem Irimum loeum occupat Metaphysica si tamen ab ordine naturali ad supernaturalem ascendimus. dicendum ist
79쪽
DE SCIENTIA. 671psam Metaphysicam Theologio Seholastico Subjacere, quippe quae e principii revelatis ratiocinatur de Deo ac de omnibus quae ad Deum referuntur. Haec ergo absolute omnium prima atque omnium decus dicenda est. 90. Hinc jam accipe cur medio aevo numquam institueretur universitaS, quin cathedra Theologiae scholasticae in ea erigeretur. Eo enim tempore Theologia veluti solem in systemate planetario Se habebat respeetu caeterarum scientiarum, quas illuminabat, vivificabat atque Oderabatur. Sub hoc altiori ac sapienti regimine, harmonia inter Scientias vigebat; et conflictus non oriebantur; idcirco an ilitudine firmitateque pollebant. Oderni temporibus, raeSertim a peculo XVIII, mos iuva iit ut Theologia egregetur omnino a caeteris Selentiis, atque a Soli Suo dejiciatur unde confusio permagna in Seientiis, Pra)Sertim in philosophieis, XOrta est; et eientiae omne contra Theologiam, tamquam rebelles subditi in prine ipem Suum bellum gesserunt. Et tamen ex aetis ii IX. numquam, non Solum hilosopho, verum etiam philosophiae
licebit, aut aliquid contrarium dicere iis, quae diVina revelatio et Ecclesia docet aut aliquid ex eisdem in dubium Vocare, Prosterea quod non intelligit aut judicium non SuScipere, quod Ecclesiae auctoritas de aliqua philosophiae
concluSione, quae hucusque libera erat, proferre conStituit.' ' Ita Rosset Prima Prineipia Solentiarum, Logica b.
80쪽
91. Logicam generatim inspectam diximus esse iacuit,tem recte ac vere cogitandi. Unum ex his exegimus; traditisque normis Si quis Obtemperet, reetan in cogitando Sequetur viam. Judicium tamen nullum fecimus de ipsarum propOSitionum, quae argumentationem constant, veritate. Hoc sibi critica expendendum assumit hinc nominis ratio eritio quippe idem Sonat a judicatorium. In hac philosophiae parte multa tradi Solent, quae OS satius existimamus in alium locum differre tum quia dimolliora sunt; tum etiam quia notione Supponunt, quae alibi traduntur. Quare tribus capitibus tractatio tota absolvetur primum de veritate aget ejusdemque assecutione alterum de mediis veritatem cognoscendi; tertium de criteriis quibus verum a falso discernitur.
DE VERITATE EJUSDEMQUE ASSECUTIONE. 92. Tria etiam caput istud complectetur quid scilicet
sit veritas et falsitas generatim, et quonam in actu mentis reperiatur; quotuplex sit menti status relate ad veritatem o demum de ipsa veritatis assecutione.