Summa philosophica juxta scholasticorum principia complectens logicam et metaphysicam

81쪽

93. Quid sit veritas, aegre admodum deiiii iri potest;

at Si non ex omni parte absolutam, sed aliqualem definitionem quaeraS, eam Ollige e communi hominum praxi loquendique modo. Illud imprimis constat veritatem Ostribuere cum Verbis, tum etiam rebus ac mentis actibus;

Verum quippe Sermonem, Vera re VerOSque conceptus

saepe dicimuS. Ergo elementum aliquod detur oportet his Omnibus commune Atqui Si conformitatem quamdam excipias inter intellectum et rem, nihil aliud reperies in

quo ea Omnia conveniunt Ergo in liae conformitate Verita con Sistit. Quaerenti enim cur Sernio aliqui Verus e XiStimetur, nonne respondere Solemus eum dea reserre

in tente habitas, ita illud exprimendo quod cogitamuS, ut nihil sit quam externa conceptuum manifestati, Idem

deducitur ex veritate rerum. Si diens aliquem V. g. hominem Verum SSe amiciam, aut inerale quoddam verum

aurum, quid ipse intelligis quid alii quibuscum loqueris

Nonne hominem illum deae respondere quam de amico efformavimus, atque metallum auri conceptui quem mente versamus Vides et hic consorinitatem inter intellectum et rem. On Xpendimu nunc quinam ille intellectus sit, cui res conformari debeant ut verae Sint sed tantum asserimus nos in ea relatione veritati rationem reponere. Nec aliud ex ipsis conceptibus deducimus. Ideo enim judicium v. g. aliquod dicitur verum, quia id refert quod re praebet ire quam Versatur a quo Si deficeret, ille mentis eius falsitate laboraret omni porro veritas ad triplicem hane classem reducitur, quarum prima reSpicit veritatem moralem I altera realem seu metaphysicam tertia, l0sicam Seu conceptualem. Ergo in conformitate rem interet intellectum veritas generatim debet reponi. 94. Logicam veritatem Critica tractandam assumit, quae communiter a Scholasticis sos, Aristotelem definitur:

82쪽

70 LOGICAE PARS ALTERA.Adoequatio vel eonformitas intelle eius eum re Consorinitas tamen hae non est ita accipienda, quasi eadem dieatur esse perfecti mentis intelligentis et rei intellectae intellectus enim Spiritualis est et res Saepe materialis sed ita ut intellectus, dum rerum notitiam assequitur, eas in Seexprimat mentali modo. Cum ergo quidquid e mentis actus recte exprimitur, id in Objecto Sit oportet, inter

formitas exurgit. Et hi iterum animadverte no non dicere mentem exprimere illud omne quod est in Objeuto quod Si requireretur, jam nullus mentis eius Veria diei posset. Multa sunt in Objecto de quibus Oneeptus nostri silent id tamen quod exprimunt in Objecto Sit oportet. Id ut logici explicent, duplex distinguunt ollae e tum materiale et formale n. . .); conformitas intelligenda est relate ad objectum formale tantum, atque in Oe SenSuaccipienda est adaequatio aut Conformitas liuim VeritaS dicit. Demuni propterea dicitur Conformitas cum re, quia actuum nostrorum veritas ab objecto pendet ut effectus a causa, vel ut imago a typo Cujus e St XpreSSio.

95. Veritati falsitas opponitur, quae eum sit Veritatis negatio in aliqua difformitate reponi debet, quam mentis actus habent a rebus Hiae Porro difformita non Striegativa sed positiva. Negativa iubetur cum intelleolus non exprimit totum illud quod si in ro, sod 0que illud negat; Seu aliis verbis, habetur eum intellectus non X- haurit totam objecti iniselligibilitatem. seu difformitas, ut jam notavimus, falsitas diu nequit Sermo est ergo dedistbrinitate positiva, quae ex eo provenit quod intelleetuS non it Objecto conformis se eundum id quod exprimit vel

quia objecto tribuit id quod non habet, vel quia illud quod habet ab objecto detrahit.

96. His positis quaerimus in quonam mentis ne tu Veritas reperiatur. Communis doctrina est eam in Omnibus reperiri posse, licet speciali quodam modo veritus de judicio

83쪽

DE LOGICA VERITATE. 71

praedicetur. At cum Specialis iste modus est determinandus, auctores in diversas abeunt sententias. Distinguunt quidam inter veritatem simplieem et complexam; Simplicem incideis reperiri autumant, complexam in judicio tantum atque iunc rationem esse volunt cur Veritas speciali modo in judicio esse dicatur. Verum lio nihil Videtur evincere; nam, ut Suare notat, eadem ratione diei posset veritatem speetali modo reperiri in conceptibus. quia in iis tantum Veritas incomplexa reperitur. Alii ori. 401iniunt specialom illum modum, quod judicium ossit esSe verum vel falsum, dei autem non Ossint esse iii Si verae at haec rati potius esse deberet cur veritas speciali modo deis esset tribuenda quum ita illis adsit ut abesse nequeat. Reetius ergo alii Omnes docent veritatem Specialiter inesse judicio quia in eo et per id XΡlicite cognoscitur et mi matur eonformitas inter intellectum et rem. Ista quidem conformitas datur etiam in Simplici apprehensione est enim h De expressio mentalis objecti; at datur latenter in judicio e contra datur e Licite et et to Unita atque assi muta vel etiam in Sincliti ei apprehen-Sione datur repraesentatio objecti, verum illi dicitur utrum illa representatio respondeat objecto necne in judici e contra reproe8entatio cosnoscitur ut Objecti ea pre88io, quia ad illud explicite refertur. Quare veritas Si quasi materialiter in simpliei apprehensione, ut in re vera, ut lolluitur . Thomas formaliter in judiuio atque id causae est Cur judicia, non autem ideae, veritate objectivoeuppellentur. 97. Ideae tamen ita sunt verae ut non OSSint per Seesse falsu), siquidem de objeoto nihil affirmant et nihil n0gant. Quapropter Si falsa quandoque dicuntur, id intelligendum Vel occa8ionaliter, quatenus nempe OeenSionem prsebent efformandi judicium falsum vel pra78uppo8itille, quatenu praesupponunt judicium aliquod erroneum vel abusive, quatenus id dicitur de quod proprie judicium

84쪽

72 LOGICAE ARS ALTERA.dici deberet. Id ipsum valet relate ad perceptione SenSitivas ut postea dicetur. Ratione quae asseruntur ad hoc infirmandum nullius sunt valoris, et ecdictis facile Solvuntur. Si quando dicunt: a D plures dari ideas ab objectis difformes,' respondeas distinguendo difformitate DegatiVn, Onc , OSitiVa, ubd. Per Se nego per influxum praecedentis judieii, conoedo p b Objecta percipi aliter

ac sunt,'' distinguas aliter a Sunt in se tran8eat vel concedo aliter ac Sunt relate ad nos id est secundum id quod in no prodii eunt nego. Hoc melius intelligetur quando de pereeptione Sensitiva Sermo erit; - Quasdam esse ideas cui nullum respondet objectum respondeas: nullum Objeetum Saltem OSSibile, eum e XiStenS, 9νὶ cedo Vel transeat. Nee Opponatur dea circuli-quadrati vel alia id generis hoc enim in casu non datur una, Sed multiplex idoa; hoc est, datur dea circuli et idea quadrati; i Nulli dari posse judicia falsa, nisi deae falsae

essent quae in judici componuntur.' Falso hoc asseri patet quum utraque idea possit esse Vera, licet nexu qui inter illas asseritur, nullo modo detur. 98. Quoniam falsitas nulla esse potest in dei per Se Spectatis, Superest ut dieamus falsitatem nonnisi per judicium mentem subire Quod multipliciter contingere potest 1'. vel quia mens magis affirmat quam videt ut

eum duorum eumdem colorem habentium, eadem amrmatur esse natura ' Vel quia proprietate quae ertinent ad

objectum ut apparet, referuntur ad Objectum ut Si in Se, quando nulla datur ratio cur id sui. Etenim cum Objectum non Semper Se habeat ut apparet, sepe fit ut idea objecti apparentis, relate ad objectum ut est in Se evadat positive difformis. Id accidere v. g. in eo qui judicaret

remum in aqua mersum esse fractum, licet verum omnino

Sit remum fraetum apparere 3'. vel quia mens aliquid de Ob ecto negat, hac una innixa ratione quod illud in eo non

videat. In luibus omnibus aliisque similibus, judicium

85쪽

DE DIVERSIS STATIBUS MENTIS. 73

ponitur quidem ab iitellectu, verum non ab intellectu sibi relicto quia intellectus tum tantum necesSitatur ad judicandum cum evidenter Videt en aliter SSe non OSSe, quo in caSu, nulluS SSe potest errori locu - sed ab intellectu sub influxu voluntatis. In voluntatem ergo Omnis error est ultim refundendus. Si autem non generalis illa atque ultima, Verum Diagis pro Xima et partialis causa errorum inquiratur lios multipliei X euuS provenire experientia docet. Proveniunt alii ex praejudiciis alii ex affectuum dominatim alii ex Seriae considerationis defectu;

alii demum, et quamplures, e Logicae neglectu.ARΤ ΙΙ - DE DIVERSIS STATIBUS MENTIS.

99. Quando mens ad Objectum aliquod comparatur, illud aut ratione aliqua attingit aut nulla. Quod nullo pacto attingit, id ipsa ignorare dicitur. Quorum autem mens ignoratione non tenetur, ea aut ita detegit ut iisdem sine

titubatione SSensum praestet aut SSentitur quidem Sed non Plene, propterea quod Oppositum non repugnet SSeverum aut denique nulli parti assensum praebet. Horum trium Si riuium accidat, mens dieitur esse certa Si alterum opinari Si tertium, ambigere. Unde quatuor mentiS

status ignorantiae, dubii, Opinionis, certi ludinis Paucade singuliS. 100. Ignorantia est cognitionis carentia. Ab errore di fert, uti patet. Quaedam e Sunt ire qua mens sibi relicta nullam Omnino habet vel habere potest cognitionem vel quia ipSius captum Superant vel deiectu experientiae, e qua Ogniti hominis exorditur. At aliaere Sunt, quarum Cogniti Sin minii Plena atque perfecta, aliqualis tamen posset ab humana mente Obtineri quaS-que, plurima saltem, homo de facto ignorat. Diversas in diversis hominibus ignorantia haec potest causas habere. Provenit in quibusdam ex ingenii paucitate in aliis, ex eo quod mediis destituantur ad suas facultates evolvendas

86쪽

74 LOGICAE PARS ALTERA.doctrinamque aequirendam alios, quibus ingenium et media praesto sunt, vel inertia aut animi Orpor, vel voluptatum appetiti O, Vel etiam auri fames a seriis studiis avertunt; pro nonnullis etiam ignorantia Vel ex prpepo- Stero studiorum ordine Vel e immodio abstractarum subtiliumque cognitionum contemptu, aliisque causis ab his non dissimilibus Originem habere poteSt. 101. Status dubii est suspensio intellectus inter utramque contradictionis partem Mens autem SuspenSa manet vel quia rationes utrinque ei Oeeurrunt, quibus quasi in aequilibrio continetur quod dubium Leitur po8itivum vel quia nulla ei occurrit assentiendi vel dissentiendi ratio et tuno dicitur dubium euutivi M. Hoc in casu mens meliuS

diceretur ignorareri non enim quierenti . . Utrum Sydera Sint numero paria Vel imparia, recte quid diceret dubito dicendum esset ne8eio. Quae ad dubium referuntur, in Ethida vel Santur.

102. Q in f ara Thoma desinitur uotus intelle tu qui

fertur ij unam contradictionis partem, cum formidine alterius opinio 1'. prout est assensus differt a dubio, in quo nullum ponitur judicium prout vero juncta est cum errandi formidine, differt a certitudine. Judicium quod ita ponitur dicitur probabile. Secundum vim nominis, probabile est id quod probari potest; unde S. Augustinus lib. 2. Contr. Aea d. e. 11, quomodo, ait, est illud quod sequuntur

probabile si non probatur V At Secundum nomini USum. probabit dieitur illud, quod licet non Sit Certo Verum, est tamen verisimile et meret assensum Viri prudentiS. Hino probabile non dicitur nisi reliιt ad mentem nostram; Si enim propositiones duae opposita in Se Spe etentur, altera est vera, altera est falsa sed quum id nos lateat, mens, Stati-tibus rationibus solidis quamquam non Omnino indubiis, alterutram contradictionis partem amplecti potest. Opinio 2'. Spectata ratione fundamenti quo innititur, alia est probabilis intrinseoe, alia extrinsece Prior innititur O-

87쪽

DE DIVERSIS STATIBUS MENTIS. 75msentis verisimilibus in ipsa rei nati ira fundatis; posterior auctoritate. Pro majori Vel minori momentorum vi, opinio est magis vel minus probabilis. Quaecumque tamen ea Sit, semper includit errandi formidinem A veritate ergo deflectunt, qui arbitrantur probabilitatem minorem unius propositionis elidi in conflictu majoris probabilitatis, qua contradictoria propositio gaudet: ' quod adeo est salsum ut quandoque opinio minus probabilis reperiatur cum Veritate conjuncta, dum probabilior opinio in Veniatur falsa. Ceterum quaestio ista tractanda est in Morali Philosoplita. 103. Quando Dietis ab omni erroris formidinu libera udibent certa SSe dicitur est proinde certitudo: irmitas assensus vel judicii sine formidine errandi. Firmitas asseti Sus liabetur ut elementum positivum certitudinis; 0xclusio sormidinis errandi ut elementum negativum. Quoniam certitudinem versabimus in sequenti articulo, hic trademus solum ejusdem divisiones. Dividitur autem: 1'. in subeotivam et objectivam. Proprie loquendo certitudo omnis subjectiva est, est enim mentis affectus ut tribuitur etiam objecto in quo assensus firmitas fundatur. Quare ut illa residet in firmitate assensus, sic ista in objectine eeSsitate. Rutiones quae SSensum certum fundant, dicuntur motiva certitudinis.

29. in viduarem et philosophicam. Vulgaris est cum ille qui veritatem cognoscit implicite tantum Ssequitur adhaesionis motiva quorum si explicita cognitio habeatur, certitudo evadit philosophica. Haec illi praestat:

Utraque tamen Vera eSt certitudo, quum utrique data definitio OnVeniat. 3'. in naturalem et supernaturalem. Prout verum nobis manifeStatur aSSensumque nostrum allicit lumine rationis aut lumine fidei, certitudo est naturalis aut SupernaturaliS.

Utraque differt tum ex parte prinoipii, tum e parte Objecti. Ex parte principii quia in certitudine naturali assen-

88쪽

76 LOGICAE PARS ALTERA.sus ponitur a saeuitate nostra tantum in supernaturali autem, a facultate eleVata et roborata per gratiam. Ex

parte objecti, quia in priori objectum attingitur per legitimum exercitium facultatum OStrarum in OSteriori, per revelationem. Quare Vel quando objectum materiale in utraque certitudine Stridem Objectum formale est semper diversum siquidem illa Omnia quae redimu S, creduntur propter auctoritatem Dei revelantis. 4S in metaphysicam, phy8icam et moralem, pro ne eeSSitatis diversitate qua propOSitio gaudet omni quippe certitudo in quadam rei necessitate fundatur, Seu in impo sibilitate oppositae nunciationis; verum impossibilitas haec ex triplici capite provenire potest. Vel enim Xurgit ex e quod nunciati terminis constet contradictoriis: quae impossibilita metaphySi ea est vel ex eo quod nunciatio naturae legibus adversetur, quae proinde his OSiti S, veru SSe nequeat hae est impossibilitas physicaa vel

demum ex eo quod nuneiatio universalibus atque eonStantibus tominum moribu contraria sit, adeoque S impOS- sibilis, uisita morum humanorum firmitate haec est

impossibilitas moralis. Cf. Tongiorgi Log. 407. Hinc

triplex illa certitudo. Prior est absolute ne eeSSaria, Proindeque nullam omnino pati potest exceptionem hanc exceptionem hySic pati potest a Deo moralis, a libera hominis voluntate; hae proinde sunt tantum hypothetice necessariae. Exinde tamen inserendum non est Omne dubium in his non excludi, quippe quum dubitare OSSimu utrum exstepti habeatur. Nam, ut recte notat Liberatore, eum exceptio legibus naturalibus fieri debeat a Deo et Deus temere non operetur: si nulla est ratio quae

nisi insipienter ad id suspicandum moveremur. Itemque cum exceptio in legibus, quae more hominum gubernant, provenire debeat ex ab usu libertatis, quo quis veluti humanitatem exuerit, absurdum est dubium quando nulla est

89쪽

DE CERTITUDINE. 77

ratio, quae tale portentum in casu de quo agitur conjicere faciat. Quare etsi absolute et abstracte exceptio possibilis sit, eam tamen in coneret non dari Seire possumus. Quo p ito, animus Objecto adhaeret, quin ulla Oppositi formidine exagitetur. ARΤ. III. - DE VERITATIS ASSECUTIONE.

104. Veritatem assequi tum proprie dicimur, cum de rebus ita judicamus ut nulla sit errandi formido id

autem sonat certitudo. Hanc in praesenti articulo versabimus sub respectu triplici scilicet quoad ejus existentiam, periectionem modumque eam acquirendi. Atque ut certitudinis existentia exordiamur, de laeto constat homines nativo auultatum suarum exercitio facta multa atque principia indubitanter Ognoseere. Hanc esse diximus certitudinem naturalem atque communem. Ad hanc porro certitudinem se convertit philosophus, et dum illius fundamenta expendit, illustrat, tuetur dum errores notat

qui in usu mediorum, quibus illa acquiritur, irrepere possunt discit sibi de sua certitudine rationem reddere o hoc ipso certitudinem philoSophi eam sibi comparat. Fuerunt tamen philosophi, hoc nomine minime digni.

qui eo examine instituto, humanam certitudinem omni destitutam fundamento asseruerunt, atque alii alia ratione ducti una probabilitate dixerunt nos debere esse contentos. Hi sceptici Oeantur veritatem perpetuo inquirenteS, eam numquam attingenteS, Propterea quia novae Semper Xurgant rationes quae dubium positivum in mentem inducunt. Quem scepticismum alii quoad Omnem, alii quod aliquam tantummodo veritatum classem prorasSi

sunt. Priores sceptio universale VOeantur e quorum

numero dieitur esse Pyrrho et Sextus Empiricus inter antiquoS, inter recentiores autem Mumius et lautius.

90쪽

78 LOGICAE PARS ALTERA. Posteriores, pro veritatum claSS de qua vel negant posse aliquid certo a nobi cognOSei, Vel quam unice nos certo cognoscere OSSe arbitrantur, diVei Sum habent nomen.

Alii omnia historica iacta in dubium revocant et sceptici

historie vocantur; alii Omnem Sensuum Xperientiam proeli amandanteS, X e quod nonnisi per rationem puram veritatem nos eri deprehendere posse putent, Idealisto nominantur; alii e contra Xperientiae nimium,

rationi purae parum indulgentes Empiristo dicuntur; alii

dum omnem uetoritatem, praecipue divinam despiciunt, Rationalistarum nomine superbiunt; quibus e diametro opponuntur Traditionalistin, qui omnia divinae evolationi tribuentes, humanam rationem parum vel nihil valere utant ad veritatem a SSequendam. HOS Omnes prosequi non hujus est oei contra Seeptiuos universales tantum agemuS, utque certitudinis non modo possibilitatem, Verum etiam existentiam vinclicabimus.105. Certitudinem non aequo modo perfectam SS COD- tendimus, sed aliam alia esse majorem. In ea duplex distinXimus elementum positivum et negativum. Certitudo nullos habet gradus in eo quod erroris formidinem excludit hac enim, vel minima, manente, certitudo emedio pellitur: unde non minor sed nulla est. At si uertitudo pectetur OsitiVe quatenus importat SSenSUS firmitatem, quemadmodum caeteri aetii omne positivi facultatum OStrarum intensiores esse OSSunt et remiS-siores, ita et certitudo. Id autem defendimus Supponendo

Cetera SSe Paria Si enim . . e una arte PonatUr

pr090Sitio quaedam, legibus naturae innixa, immediate eViden ; atque ex altera propositio ordinis metaphysici, in

qua neXUS non percipiatur nisi mediante ratiocinio, atque certitudine ex utraque provenientes conferantur, PhySicametaphysicae praestabit. 106. Quamquam asseramus praestantiam unita certitudinis prae alia, praescindimus ab illa quaestione hic tra-