장음표시 사용
21쪽
. Peripateticorum Principis Metaphysicorum.
Cum S.Thomae clarissima expositione.
gnitate, eum ad omnibus desid-turat humatiae regniti nis gradibin , ad illius generationem conserenti viciem tum hane circa raucis verita concludit.
Bessarionis interpretatio. M N p s homines hiaturas ire 'd Iaderunt signum autem est sensium dilictio. nam ex usu ympurs
ipsos amantur. Praecat cris autem,
qui per ocidos fit non enim vi ag mus solion, verum etiam nil acturi, ipsum videre prae omnibus aliis istita dicam eligimus. causa autem est,
sse uum bie vel maxime nos cognoscere quispiam Iarat,nticiae diffisentias' mrusistit. Antiqua transsatio. MN Es voles nutraras retis iat. lnia atestsensuum dilectio. aeterin utili tite, προ
ut dua aliis eligimus. cada est 3 his maxime sensium nos cognoscere facit, Tmalias differentias demonstrat. Huic aut sciae Arist. Poenatu 1 mittit, in quo duo tradit.Primo Oe ofidit circa O haec scia uetaei.se cundo qualis ut ista sicia.ibi: Quia uero no activa.
Circa primu duo facit. Primo Ofidit, o huius sciae, qtipietia di,esicosiderare caς.Scdo quales uel quascas ctsiderat,ibi: Om aut sciam hac. Circa primit premittitqdam ex ous ad Opositu arguit. Jo ex ictis rone sumit, ibi: s ius aut a nuncii Circa uinii duo facit. Primo osidit incoi sciis dignitate. 'o osidit coplitionis ordine ibi: Aialia ude ii tur &c. Sciet aut dignitate Osidit per hoc es, naturaliter desideratur ab Oibus tanq finis. Vnde circa hoc duo facit. Primo ,pponit intem. Jo ρbat, ibisSi -gnimi aiat. Proponit igit primo Q, oibus hoibus naer desiderium inest ad sciedum. Cuius m pot
to tendit ad secundo, tertia in oba
turaliter esse triplex. Primo Oe, ua unaquarii; res naturaliter appetit psectione ii sui. Vnde & ma dἴ appetere forma sicut i persectu appetit sua persectione. Cum tetit intelli a quo ho est id qd est, in se consideratus at in potentia ola nec in actu eorii reducat nisi per sciam,quia nihil est eorii, que sunt ante intelligere,
ut dri. r.de Aia. Sic naturaliter unusquisq; desiderat sciam sicut ma forma.Seso, auia quaelibet res natumrale iclinatione habet ad suam propriamo natione: sicut calidum ad calefaciendis, & graue uideorsummoueat. Propria aut opatio hois inquatu ho,est intelligere Per hoc.n.ab Oibus aliis distere.Vnde nata-
ter desideriti hois inclinat ad intelligendo, & p conseques ad sciendii. Tertio. ua unicuiq; rei desider bile est ut suo principio coniungat, in hocn.unius sectio consistit. V E. Vn& motus circularis est
perseigissimus,ut , atur.8.Phy.quia finem coniungit principio. Subiis aut separatis, quae sunt principia intelli humani, B: ad q itellectus nimian se ha-
o itellectum. unde & in hoc ultima hola felicitas em t. Et io naliter lio desiderat sciam. Nec obstat si aliqui holes scis hoc striditi no i pendant, cu freque ter qui finem alique desiderat a Psecutione finis ex aliqua ca retrahant, uel Pydisticultate peruentedi, uel ps alias o upationes. Sic etia licet oes holes sciam desiderent, non tu oes sciae studiisi i pedui: qa ab aliis detinentur,uel a uoluptatibus, uel a necessitatibus uiri pr entis, uel etia pigritiam uitat labore addiscendi.Η
.Hoc autem proponit Arist.ut ostedat,*qrere sciam norp aliud titilena,qualis est hec scia, non est uanili. in nate desideriu uanu esse non possit. Deinde OfiditU Pposuerat, per signia:M, cu sensus ad duo nobis deseruianticia cognitione 'rem,&ad utilitate uitae, diligunt a nobis seipses, i liatu cognoscitii ii sunt,& etia py hoc, e uti litate ad uita coseriit. Et hoc patet ex hoc,* ille sensus maxime ab ossius diligit, et magis coanoscitiuus est, et est uisitis:que diligimus non solu Magendii ali ,sed etia si nihil agere deberemuς. Cuius ca est, Vista preset quia iste sensu cuisus inter oes magis iacit nos co-
gnoscere,&pluresdrias rem nobis demonstrat. In quo manifestu est Uditas pentinetias uisus icogia
est iter oes sensus.Quato.n.aliqua uis cognoscitiuas cedo ad alios sensus ponit. Vna side Mysemus cognoscit. . quide uisui accidit, eo st spiritualior
estimateri alior, tanto est plestior in cognoscedo. aut uisus siti materialior, patet si cosideret eius Poten in immutatio,qua ab obiecto inautas. Na, oia alia sensibilia in utent organu, & niediu sensi is sin altu milem imulatione,sicut tactus obni calefaci edo &instigidado:obm uero iustus, assiciendo sapore aliquo organugustus mediante saliuae in aut auditus P motu corporale: obm aut odoratus p sit male
nu, nec mediu nisi spuali imulatione. No.n.pupilla, nec aer coloras,sed Qtu spem coloris recipiunt messe spuale.Quia igit sensus in actii cosistit in actuali imulatione sensus ab otio,manifestu est illii sensum 'ualiore esse i sua oratione et imaterialius & spualius imulat Elio uisus certius &psectius iudicat de Libri frisensibilibus inter alios sensus. Alia aut i eminetiam &Sens poni sta nobis plura demostrat. Qi emaccidit L ex rone sui obii. inis. n.& gustus, & mrodoratus
hus distinguunt iseriora corpora a sepiorib'. Visus aut est cognoscitiuus illorii accide tu, in qbus coicat iseriora corpora in supioribus. Na uisibile acti iestatiqd p luce, in qua coicat inferiora corpora cusiarioribus ut dr.et.de aiae & io corpora coelestia Te λει. Io uisu sunt sensibilia Est aut alia G,qa uisius pluresdrias rerum demonstrat,qa sensibilia corpora pcipue p uisum & tactu cosnoscere videmur: & adhuc magis p uisum. Cuius m ex hoc senii p6t, alij tres . sensus sunt in noscities eoru , t a corpore sensibili quodamodo effluuiae no lipti cosistunsicut sonus est a coirire sensibili,ut ab eo suo & no i eo manes:& sis, sumalis evaporatio cu qua &ex qua odor distundit.Visus aut&tactus scipi ut illa accidetiaqrebus ipsis imafient,sicut color &calidu& frigidii. Vnde iudicium tactus & uisus extenditur ad res ipsas,iudicium autem auditus & Odoratus ad ea quae a &rcim ipsis procedunt, nonia res ipsas. Et inde est Lecta.
22쪽
m Pira 3c mgnitudo & hitiusmodi quibus ipsa res
irasmilis disponitur,niagis percipitur uisu S tactu, si aliis sensibus. Et adhuc amplius nugis iustu tactu, tum Pp hoc θ uisus habet maiorem euicaciam ad cognoscendum, ut dicti im est, tum py hoc, Uquantitas & ea, quς ad ipsam sequuntur, quae uidentur esse sensibilia cola proximius se habent ad obiectum uisus qtam ad obiectum tactus. Quod ex hoc patet, Q obiectum uisus omne corpus habens aliqquantitatem aliquo modo consequitur, non aure
obiectum tactus. Deinde cum dicit. Natura itaque disimilia sensim babentia mi Latmiata quum igitur naturastinum habentia f. Prosequit de ordine cognitionis, de primo quatum ad bruta animalia.Secundo quantiim ad homines ibi: mia quidem igitur Sc. circa uero bruta alatia tangit primo quidem id in quo olasalia Gl-cant. Secundo id in quo salia differunt, & seinuice
excedunt, ibi: 3 Ex sensibus. Coicant autem olla ala Ilia in hoc in naturaliter senilis habent. Nam ex hocaial est sal *habet animam sensitivam,quae natura est salis, sicut forma unicuique propria est natiua eius.Quamuis autem ola salia sensum habeant naturaliter,non in ola habent ous sensus,sed Blum p- secta. oi uero habent sensum tactus. Ipse enim est quodammodo sundamentum omnium aliorum sentitum. Non autem habent omnia sensiim uisus, quia sensus uisus est omnibus aliis Persectior in cognoscedo sed tactus magis necessarius. Est enim cognoscitiuus eo min quibus sal consta scalidi.m
di humidi & si Nnde sicut uisus inter oes est sectior in cognoscendo, ita tactus est magis necessa. rius,utpote primus existes tuta generationis. Ea.n. quae sunt perrectiora, fin hanc uiam,siint nosteriora
dispectu illius idiuidui quod de imperfecto ad perfectionem mouetur. Deinde cum dicit. As su requissi s eorum non sensitivir memoris.cussu tim uero in M. σobbocalia di fel istarum illa,quae memorare nδρομ l. Priolantia pinseram eo, quodis cara, piscunquesaiannes os non pos ait, ut apes, sic aliud molis semust is est. Dicunt autem piscunque ac mem GI Me pre Uus sum babent ExsiensibM autem pictus am quiam ipsorram memoria fit quibusam fit. Et propter e alis quillem predestias t alia uera dis Nisibiliora non possibilibus memorari. Metitu quid sunt Maddisicere quaecunque sonos auctre non potentia sunt:ut apes,cπ utiquest affluod aliud bu i modi est animalum genus. Addis taurem quaecunque cammmetu er bum babenisiensium. Ponit diuersitatem cognitionis,qii est in brutis,N tagitetiam tres eradus cognitionis in limi es Iibus. Quedam.n. sunt,quae licet sensum habeant, notamen habent memoriam, qira: ex sensu fit. Memoria. n sequitur phantasiam , quae est motus iactus lsensu G actu ut habetur in . a.de Aia.In quibusdam uero salibus ex sensu non fit phantasia, & sic in eis no psit esse memoria: de limoi sunt salia i persecta, quae si intimobilia sna locu ut conchilia.Cum.n.animalib' cognitio sensitiva sit Muisiua ad uitae neces statem de propria oponem, salia illa memoria habere debent,que mouentur ad distans motu Pgrepsi .nili.n apud ea remaneret per memoriam iren
tu continuare non possentquousq: finem intentum consequerentur. Aialibus uero imobilibus susticit ad proprias operationes, praesentis sensibilis acce pilo,cum ad distans non moueatur.& ideo sola imaginatione consula lint alique motu indeterminatu, ut dr.3.de Aia. Ex hoc aut,*quaeda alalia memoria
habet, & quaeda no hiat, sequitur φ qiusta sunt prudentia,&quaedam non. Cu.n.prudentia ex praeteritorum memoria de suturis luideat, unde M Tui' dentiae ues.lium in Secundo Rhetoricae, partes eius ponuntur memoria,intelligentia Sc prouidentia in illis salibus prudentia esse non tique memoria carent.Illa uero salia,q memoria habent, aliquid prudentiae habere psit. Draut prudelia aliter i brutis salibi is,& aliter hoibiis inesse. In hoibus ude est prudentia fili in ex rone deliberant qd eos oporteat agere. undE.6. Et hic.ν prudentia est recta ro agibilium.Iudicium alat de rebus agendis non ex roris delibera' atione, sed ex quodam naturae instinctu. prudentia in 'aliis salibus dr. Unde prudentia in aliis salibus est naturalis estimatio de conuenietibus Psequendis,lci fugiendis noctuis, sicut agnus sequitur matrem& sugit lupium.Inter ea uero,quae memoria habent, quaedam habent auditum,& quaeda non. Qu.aecia taut auditum non habent, ut apes, uel si quod aliud 'hinoi aiat est licet prudentia habere possint, non insunt disciplinabilia, uti sper alterius instructionem possint assuescere ad aliquid faciendisi, uel uitadum. limoi.n.instructio precipue recipitur per auditum: unde dicitur i Lib de Sensu & sensa.& auditus est sensus discipline.Quod aut dicitur apes auditum no
habere,non repugnat ei, quod uidentur ex quibusdam sonis exterreri.Na sicut sonus uehemens occidit sal,& scindit lignum,uti tonitruo patet, no P pter sonum, sed propter comotionem aeris uehe- metem in quo est sonus:ita salia quae auditu caret,
iudicium de sonis non habendo piit p sonos aereos
exterreri. Illa uero salia, quae memoria Fe auditum
habent, & disciplinabilia & priidentia esse possimi.
Patet igitur tres esse gradus cognitionis in salibus. THplex in primus est eorum, quae nec auditum nec memoriam lotis eosiunabent unde nec disciplinabilia sunt, nec prudelia. Secundus est eoru quae habent memoriam, sed non auditum,unde sent prii delia ,& non disciplinabilia. Tettius est eorum, quae utrunque habet, & sunt prudentia&disciplinabilia.Qliartus aut modus esse nopotest utissit aliquod animal, quod habeat auditu, de non habeat memoriam. Sensus enim, qui per exterius medium situm sensibile apprehendunt, inter quos est auditus non sunt nisi i animalibus, que mouentur motu progressivo, quibus memoria deesse non potitit dictum est. Deinde cum dicit. icaetera igitur imaginationibus de memoriis uiuunt: experatuum pari partisipant. Humanam autem genus, etiam ae ratisistationibus. Alia patim igitur inra nationibus er memori inuruit. experimentiassi parum partaeipara: hominum autem genus
ondit gradu cognitionis hi imanae.&circa hoc duo sacit. Primo Gq: ofidit i quo cognitio humana excedit i ictorii comitione. Scio osidit qsio humana cognitio per diuersos gradus distribuatin, it Fit aut ex memoria. Dicit ergo in prima parte, P Pars uita alatium regitur imaginatione & memoria: M
23쪽
gmatione quidem, quantum ad animalia imperis . ba, memora itero quantum ad animalia penecta. Licet enim & haec imaginationem habeant, tri una
quodque regi dicitur ab eo quod est principalius ibi V ipso. Viuere aut hic non accipitur sinet est esse uiue
Texaear. iis, sicut accipitur m. a. de Aia:cud E, Vivere uiueti bus est esse. Nam limo i iii uere salis non est ex memoria & imaginatione,sed praecedit utrunque. Ac cipiti ir aut uiuere pro actione uitae, sciit& conuervivere qrim sationem hominum uitam dicere sole inliis. In hoc ipsum esse uero , v cognitionem animalium deterininat per memi H G comparationem regimen uitae datur intelligi P coit in Nimalibus non propter ipsum co. onq; veris p gnoscere, sed propter necessitatem actionis. suprai:gno vitae, memoriam aut in hominibus, ut infra dicetur prosi sunt i ii ximum est experimentia *quedam animaliano par ticipant nisi partim. Experimentum enim est excollatione plurium singularium i memoria receptorii. Huiusmodi autem eollatio est homini propria,&Ρ'tinet ad uim cogitatiuam, quae ratio particularis dr: quae eis collatilia intentionum indiuidualium, sicii tratio illis intentionum ilium. Et, quia ex multis sensibus de memoria alatia ad aliquid consuescunt pro sequendum,uel uitandum, inde est Ualiquid experimenti, licet parum participare uidentit r. Homines aut sit pra experimentum, quod pertinet ad ronem particularem habet mnem urem perquam uiuunt, sicut per id, quod est principale in eis. Sicut autem se habet experimentum ad ronem particularem, &consueti ido ad memoriam in animalibus, ita se habet ars ad ronem urem. Ideo sicut persectum ii iis regimen est aialibus per memoriam, adiuncta assile sinione ex disciplina, uel quomodolibet aliter, ita persectum hominis regimen est per rationem arte Persectam. Quidam in ratione sine arte reguntur, sed hoc est regimen imperfectum. Deinde dicit.
Fit autem ex memoria experientia bombi . s. multae et Onime. 9m rei memoris unius experientiae uim efficium. mare experientia pene stimis quidscia dcurate seu tittar. Fit autem ex memoria hominibus experimentum. Eius em - rei multae memoriae unius experientiae potentiam se. . crum . . Et fere uoletur scientia si mre experimentum esse, croti
Ostedit diuerses gradus humanae cognitionis,&circa hoc duo iacit. Primo coparat experimetsi ad artem quide . Secudo coparat arte speculativam adactivam. ibit Primum igitur contieniens &c. Circa primum duo facit. Primo osteddit generationem artis de experimenti. Secundo preeminetiam usius ad alterum, ibi: Ad agere quidem igitur &c. Nir ea primum duo facit. Primo proponit utriusq; ctorum gnonem.Secundo manifestat per exemptu, ibi is Acceptionem quidem enim&c. Circa primu
duo facit. Prinio ponit generationem experimeti. Secsido artis gnonem, isi: l Hominibus autem&c FDicit ergo primo, in ex memoria in hominibus ex Parsq. perimendum causatur. Modus autem causandi est iste, quia ex multis memoriis unius rei accipit ho mo exs
experimentum de aliquo, quo experimento pos est ad iacile & recte operandum. Et ideo quia potetiam recte & faciliter operandi praebet experimentum,ilidetur sere esse simile arti & scientiae. Est enim similitudo,eo' utrobiq; ex multis una acceptio alicuius rei simitur. Dissimul itudo autem quia per artem accipiuntur uria, per experimentum singulari ut postea dicetur. Deinde cum dicit.
Per experientiam autem ars, Crficientia taminibus esῆ eitur experientia enim ut recte ait Polus artem efficit experientia uero ca*m . Fit autem ars cum e minis experienta. 'Ionanoli sus conceptibusuetra de similibus uniuersalis opinio fiat.opinari etenim, quod callirhoe morbo laboranti e conduxit, similiter Socrati eligetitis aliis mulsu operietis. quod autem omnibus hia cremos secundum unam speciem determinatis hoc morbo laborantibus conduxit , utpote stegmaticis. aiucholericis , avi astu 'fibricitantibus, curiis proprium est. Hominibus autem silentia cr ars per experientiam meunit. Experientia pudem enim artem fecit, Rutau Polas recte dicens Jed inexperientia easum. Fit autem ars cum ex multis experimentatibus conceptionibus una' uniuersius, uelut de
similibus acceptio. Acceptionem quidem enim babere et calaliae cr socratibae aegritudine laborantibus e contulit. Crita maliis singularuι .expertinentis:s autem omnibus M. infimodisicundum unam speciem determinatis, hae egritudine laborantibus contulit u phlegmatus at cholericis uitae lufebricitantibus, artis e l.
Ponit gnonem artis: & dicit, Uex experientia inhoibus sisti a Sc ars: de probat per aut horitate Poli, si dicit, ut experientia iacit arte, sed in experientia casum. Qit n. alius inexpertus recte operat, a casu est. Modiis aut quo ars fit ex experimeto, est ide cum opidicto,quo experimetum fit ex memoria.
Nam sicut ex multis memoriis fit una experimentalis scientia, ita ex multis experimentis apprehen sis fit uniuersalis acceptio de Oibus similibus. Vnde plus habet hoc ars et experimentima quia experinasitum tantum circa singularia uersatur,are autem cir ca uniuersalia. Quod cosequenter per exempla exponit eum dicit: 3 Acceptionem quidem dcc. I quia cum homo accipit in sita cognitione θILec medicina contulit Socrati&Platoni tali infirmitate labo rantibus, de multis aliis singularibus mi idquid sit illud , hoc ad extarientiam pertinet: sed, cuni aliquis accipit, Q hoc omnibus conserat in tali specie aegritudinis deterini nata, & fm talem coplexionem, sicutu, cotulit sebricitantibus & phlegniaticis de cholericis, id iam ad artem pertinet. Deinde m dicit. Ad agendum itaque nil uidetur experientia digerre ab arte quinimmo videmus expertos magis id, quod intendunt, consequi V libra, pu rosmabsit; experientia teneLcausa uero est. ex itia singulari v. ars aut uniuersatim cognitio s. actiones aut.acgnones oe circa gulare in non.n. bomi nem nisi per acci Inronat ques medetur, sed callium,aut so craten Mul alium quempiam eorum, quisli dicuntur,cat acci 4 dii hominem esse. sistis itas rationem absilue experientiat eaneater unitaresaliquidem cognoscas, preMautemsis eo piraticulare est ignoret , saepenumero errabit satiando. id enim
magis fanatar est, u lingulare est.
Ad agere quidem igitur experientia quidem nihil ab arted ferre vietur. Sed expertos magis proficere uidermis, sine experientia rationem babentibus. causa autem est quia experientia quidem singularim est cognitio:ars uero uniuersalia. Actus autem Ergenerationer omnes cir singularias. u. Non enim medicus sinat hominem ni Decundum accidenssed calliam ut Socratem,aut aliquem sic dictorum vi esse bominem accidi si itursine experimento quis rationem habeas, Cr uniuersale quidem cognoscat, in hoc autem singula re ignoret. Miletus idem peccabiti singulare nanive magis c
24쪽
por Te cI Parisium. Praeeminentia artis ad experimen tu in tribus.
Comparat artem ad experimentum per modum praemineti infla hoc duo facit. Primo comparat quanti im ad actionem. Secundo quantum ad cognitionem,ibi: l Sed in scire &c., Dieit ergo, P quantum ad actum pertinet experientia nihil up differre
arte Cum. madactionem uenitur,tollitur dria, quer experimm & arte erat per uti,& singulare, gasicut ex rimetu circa singularia operat, ita &ars.
unde Micta dria erat i cognoscendo titi. Sed quiis
in mo operandi ars & experimentu no differant, naui : circa singularia operatur,disserunt in in ess-cacia opandi. Na experti m Ps seciunt i opando illis, qui habent ronem urem artis sine experimen . m. ius caiisa est, quia actiones fiunt circa singula aeta singillarium sunt oes generationes.Vha. n. nogenerantur nec mouentur nisi per accidens inquatum hoc sin tibus competit. Homo.n.genera tur hoc homine generato. Unde medicus non sanat
hominem nisi per aetates, sed per se sanat Platone,
aut Socratem, aut alique holem singulariterdictui, cui conuenit esse hominem , uel accidit inquantini est curatius. an uis.n.esse holem per se conueniat
Socrati,in curato dc medicato per accidens conue
nil, hae est ruper se sociales est lio, quia si Socra. distiniretur poneret ho in eius dissone, ut in qtra m dicetur sed haec est per accidens, curatus uel se 'natus est ho. Vnde cum ars sit urium experientia singulari ,si aliquis habet mnem artis sine experientia, erit quidem persectus in hoc sture cognoscatrita quia ignorat singulare cum experimeto careat, multotiens in curado peccabit: quia curatio magis pertinet ad singulare quam ad uniuersale, cum ad hoc pertineat per se, ad illud per accidens. Deinde cum dicit. 2 sim magis arsi, eve
amur inesse: de eos, artem tenent, quam eos,
Nerientiam habent, sapientiores esse putamus: eo quod a pientiano erfntiam,magis omnes sipuniri sed tamen scire π obviare, magis arte V experimento esse arbitramur: ari s expertis sapientiores esse opina.
mvir: topiam magis sit scire fecivuam sapientiam omniasquentem.
Coparatexperimetu ad artem quantu ad cognitione,& circa hoc duo facit. Primo ponit pNemittetiam artis ad experimentum. Secundo probat, ibi. Hoc autem est quia hi quidem &αἴProponit alite praeminentiam artis S scientia quantum ad tria,Cquantum ad scire, quod quidem mam arbitramur esse perarieni q per experimentumatem quantum ad obviare, quod in disputationibus accidit. Nam habens artem pol disputando obviare his quae contra artem dicunt non aut habens experimentura .
Item quantum ad hoc φ are: fices plus accidunt ad finem capienti si experii. Tanquam magis sit a. contingat Scire sapientiam sequenteola .i.cum sequitur uria. Ex hoc. n.artis ex sapientior iudicatur, quia una considerat st expertus.Vel aliter. Tanquamagis sit scire rm sapientiam Oia sequetem .i .inia. Alia literasTanquam maris secundum scire sapie-tia omnia sequente. quas dicat 3 nqitam sapientia sequente omnia Fidest consequente ad unum oti ad lite. Magis sit G seire, uia operarimi, sdicantur capientes mans qui magis sciunt,non qui
quod est scire magis omnes sequuntur sapieti .FConsequenter cum dicit. Hoc rem,quoniam illic; demsciunt causam bivero taurim verti etenim sciant quidem quod est, propter quid au tem nesciunt: Eι uero, propter quid, Cr caulam cogno cunti Mae π eos, uriptisque re arebri sunt honorabilioreser destiores,ae eis qui manibus operifur,sapiensiores puta mus: Pinniam euufus eorum,m fiunt erunt, illi uero, er cyodam inanimatafaciuntqvidem, sed nescientia faciunt ea, quaefaciantua ignis comburit. sed inanimata natura qua. dam,horum singulasarium: manibus laborantes ropterco
fretudinem. nquamsapientiores se , non prout actui sunt, sed prout rationem habentie serj erino unt. Hoc autem est,quia biquidis eatifim fiunt ili uero non. Experti quidem enim i sumsituri quisse dropter quid ne sint, hiauump ter pas, osam cognosiunt. Unde
liores,er magisIcire niana artificibus putamus πίπια res,viafactorum ci sciunt ita uero stoia quaedam inani ora faciuntquidem nonscientia autem faciunt quae a
ciunt agnis dem exurorammata quidem igitur natura
quadam unumquodq; faciunt borum, sed manu otifices proupter consuerudinem faciunt tanquam non secundum prahicos
essese ratiores stra,fisse ad in s rationes tabent ipsi, creausas cognoscunt.
Probat praedictam praeeminentiam tripliciter. schini causam & pyqilid, nitores simi & sapientiores illis,qui igno rant cam, V selum sciunt quia: Experti aut sciuiatu sed nesciunt quid,Artifices uero sciunt cam,& pp-loium ua:ergo sapientiores & scie -tiores sent artifices expertis. Primo prima probat& architectores &c. F Probatio ta
qui sciunt cam&υ quid comparatur ad
stactes qa, sicut architectonicae artes ad artes artis manu opantiu.sed architectonicae artes sunt novilioresaergo Nilli qui sciunt cas&υquidini intinentiores & sapientiores scientibus ti quia. Huius eationis prima ex hoc apparet,qa architectores sciunt cus factorius. Ad cuius intellectum scie- A chitector dum est, ut architector dE quasi principesis artifex: qui SUM abo is quod est principes, ut: --est ars.Dicit aut ars principalior illa, quae principaliore ope rationem habe operationes aut altiscum hoc modistingimiatur quia qdam sunt ad disponendu male iam artificii sicut carpentarii secado ligna,& com planando disponsit mam ad formam nauis. Alia est operatio ad inductione sociatae, sicuticum aliquis ex limis dispositis & praeparatis naue copaginat. Alia est operatio in usum rei ia constitiitae,& illa est principalissima. Pima autem est infinia, quia prinia omclinatur ad sciam,&scisa ad tertiam. Vnde nauis actor est architector respectu eius. qui pparat ligna, Gubernator aut, sitititur naui rasam, est arci ite
M taliscebet elle ma quae formae competat lo nam ' mo Etluco.
Morscit cam, quare ligna debeat esse sic disposita, qa nesciui illi, et oparanti igna. Sili, cu tota nauis sitypussim ipsius, ille, qui naui utitur,scit quare talis
forma debeat esse. ad hocin debet talis esse, ut tali usiui conueniens sit. Et sic patet,* exsorina artificiis itur causa operationum quae sunt circa dispositione materiae. Et ex usii simittur caula operationii,
25쪽
Philosopli O gilone, sed iis secun
do actu, queentia prid. centes perfectioiia M.
gularium,intellectus autem uniuer
silium: imo sensis fertur in singulare
ut in conditionem suae qua non m
II II ET A PHΥsICAE quae fiunt circa formam artificias. Et sic manifestii meis in architectores factorum causita sciunt. Illos uero, scilicet inanii artifices ituli canalis iiel denomin mus , sicut qusdam inanimatorum. Et hoc no io, uafaciunt operationes artificiales, sed quia que faciut, incognita faciunt. Sciunt enim quia, sed causas non cognoscunt sicut etiam ignis exurit absq; ali lira cognitione. Est igitur quantum ad hoc similitudo ii ter inanimata, & manu artifices, quod sicut absque caiisae cognitione inanimata operantur ut ordinata ab aliquo stiperiori intellectu in proprium finem, ita& manu artifices. Sed in hoc est diiserenti quiainanimatasaciunt unumquodque suorum operum per naturam,sed manu artifices per consuetudinem: quς licet uim natune habeat inquantum ad unum inclinat determinate,tamen a natura dissert in hoc,st est circa ea, quae sunt ad utrumlibet secundum humanam
cognitionem. Naturalia enim non consuescimus, sicut dicitur in Secundo Ethicorum. Nec etiam cognitione carentium est costiescere. Haec autem quae dicta simi sic sunt consideranda tanqtiam ex eis a
pareati', aliqui non simi sapientiores set 'est. Praelicos. Fidest operatores esse, quod conuenit expertis sed mi in aliqui habent rationem de agendis, Scognosciant caulas agendorum, ex quibus rationes
sum mutaturiquod conuenit architeboribus. Deinde cum dicit. Et prorsus signum scientu est posse docere.QAsmobre magis artem quin experrentiam, scientiaminpuram illi.n.
possunt, hi uero mi time possunt docm. Et omniino signi sciretis est γίν docere, erob hoc magis artem expmmentos ientiam te existimamus.Possutu.m
hi docertibi autem dueere non possint. Ponit secundam rationem quae talis est. Signum scietis est posse docere: quod ideo est, quia unum quodque tunc est persectum in actu suo, qu mi facere alterum sibi simile. ut dicitur. Metheororia Sicut igit sigiis caliditatis es V oossit aliud ealefacere, ita signum scientis est, in popsit docere adest scientiam in alio causare. Artifices autem docere possunt, litia cum cas cognoscant,ex eis piit demostrare: demostratio aut est Syllogisinus facies scire, ut dicitur Primo Poste. Experti autem non possimi
docere,qilia no piat ad scientiam perducere cu causam ignorent. Et si ea que experimento cognos ut aliis tradant, non recipient per modum scientiae,sed per modum opinionis uel credulitatis. Vnde patetu artifices sunt magis sapientes S scietes expertis. Deinde cum dicit. Praeterrasin tim mitti putamus sapientia esse. timet ista
propter quad. ymptorqvid calidusignis. sed fusis calidus.
Ampliau autemsessuum , nee M sapientiam esse poni mustum G busingularu cognatotus maximaestim propria.
Dd propter quid de nullo duci ut propter quid ignis calidus,
Ponit tertiam ratione quae talis est.Cognitiones
sngi serium magis sunt proprie sensibus qua alicui
alteri cognitioni,cum omnis cogititio sinstularium a sensu oriatur. Sed tame. 3Nec unum. F idest nullii sensum dicimus sapientiam, scilicet propter hoc cylicet aliquis sensus cognoscat quia,tamen non pro
pter quid cognoscit . Tactus enim iudicatu, ignis calidus est,non tante apprehendit propter qui γto experti qui habent singularium cognitione causta ignorantes, sapientes dici non possi inti Dei im .didis de cum dicit.
Primum que usius ae supra commmius siens ita uentorem η5siorum quoniam ut is esset, quod inaeviam erat, verum etiam ut aprolem. σcaetre praestinum istum mile em homines admirabantur.Cum autem pluresartes tueniretur,quarum alis ad necessaria, aliae adtigesuri ' sis , semper ludes sapiensi res ita ess putamus, quodeorum Dotiaen ad utilitatem essent. QiFf ut Missimos iam omnia biu induaris,i sapientiaram, quae neque adtigendum voluptaririneque ad necessaria conducunt mentie At.G in illis
iocisprimo, ubiuacabant.quare circa Aemplum, mathemautisae aries constitutae sint . illic en gens acerdotum uacare
permissa est Dictam autem vi moralibus est a 'artis c oetvited entia secet ruet quae eu 2Egeneris sunt. Primum quidem igitur conueniens est quamlibet artem inuenientem ultra communes bosus, ab homutibus mirari 13 solum propteruliqvam inuensorim utilioremstaficut Iut tem, G ab aliis disturguentem. Pluribus autem repertis artiubus,ta abis quidem ad necessaria, lus uero ad it redactione . exist visui: semper tales illus emtores esse arbitrando iei eia est,propter id, quod irum scaenitie adinum nonsum. Unde suillitia Homnibus talibus rebus iampanis, quae no aduoluptatem,me te oblina ad necessitatem lentiarum re riae sunt. Et primum in his Iovis ubi casat. Vndecim Aet plum Mathemati ortu ta, ita primum sub lumisit.Ibi nanquegens sacerdotum uacare di sint premissa est. ln moralibiu quidem igitur, quaestariis c scientiae hic diserenita milium generum,dictum est. Comparat artem activa specillatius, & circa hoe Libs Edὶ duo facitiPrimo ostendit, uia specillativa magis est sapientia uactiva. Secundo respondet cuidam sithesin obiectioii Libi: In moralibus. F Ostenditautem,qd esui , primo dictum est,tali rone.In quibuscunque selen bis ini liis uel artibus inii enitur id propter quod homines scientes prae aliis hominibus in admiratione uel honore habentur, illae scientiae sunt magis honorabidi Alex.les,& magis dignae nomine sapientiae. ilibet aut inuetor artis haberer in admiratione, propter hoc u habet sensiura&itidicium & discretionem catis e ultra alioriim holiun sensumin non utilitate illorum, quae iuenit, sed magis admiramur. Sicili sapiε tem&ab aliis distinguentem. sapientem quidem. quantum ad subtilem inquisitionem causarum rei
inuentae distinguentem uero, quantum adiit sigationem differetiarum unius rei ad aliam. Vel aliter.
Ab aliis distingitentetiLP ut passive legatur, quasi in hoc ab aliis distinguatur. Vnde alia litera habet. Disterentembergo stietis aliquae sunt magis admirabiles do magis dignae nomine si pictiae ,ppter emi
nentiorem sensui Ac non propter utilitatem.Cum igitur plures artes sint repertae quantum ad litisit tem,quarum quaedam sunt ad uitae necessitatem, si cui mechanicae, quedam uero ad introductionem
in aliis scientiis sicut scientiae logicales: illi artifices dicendi sunt capientiores, quorum stientiae no sunt ad utilitatem inuentae, sed propter ipsum stire: c iusmodi sunt stientiae speculatius, Etu, speculatiuae
scientiae non sint inuentae ad utilitate, patet per hoc signum : quia Iam partis. d.a iii sitis uel repertis Oibushmia, quae possitiat esse ad introductionem in seientiis, uel ad necessitatem uitae, uel aduolii-ptatem, sicut artes, qiil sunt ordinatae ad hominumdelectationem: speculatiuae non sunt propter
26쪽
ad utilitate inuenis patet ex loco quo inventae si intara locis enim illis primo repertae sunr,ubi primo homines studuerunt circa talia. Alialitera habeMEt primu his locis ubi cabant a.ab aliis occupationibus quiescentes studio uacabant quasi nςcessariis abundantes. Vnde& circa Aegyptum prini inuenta sent artes mathematicae.quae sunt maxime specula tua: a s erdotibus, qui sunt concessi studio uacare:& de publico ex fas habebant, sicut etiam legi tur in Genesi. Sed quia iussis nomine artis fuerat de sapientiae & scientiae quasi indifferenter,ne aliquis putet haec omnia esse nomina synonymaidem penitiis significantia, halle opinionem remouet & remittit ad libriim moralium . ad Sextu Ethicorum, ubi dictusn est,in quo disserat si ientia,& ars, & sapientia, di priidenti de intellectus. Et ut breuiter dicatur sapientia & scientia & intellectus sent circa parte antisipe latium, qtiam ibi scientificum animaeappellat.Differunt autem, quia intellectus est habitus principiorum primorum demonstrationis.Scientia uero est eonclusionis ex causis inferioribus. Sapientia uero considerat causis primas. Vnde ibidem di ritur caput scientiarum. Prudentia uero, & ars est circa animae partent practicam,quae est ratiocinatiua de contingentibus operabilibus a nobis. Et differiint. Nam prudentia dirigit in actionibus quae non transeunt ia exteriorem materiam, sed sent persectioines agentis:unde dicitur ibi ui prudentia est re ratio agibilium. Ars uero dicistit in saetionibus quae in materiam exteriorem tranielint,sicut aediscare & secarer unde dicitur ars est rem ratio Δ.ctibilium. Deinde cum dicit. cinu ciam gratia tinne 'monem farimus, idia est. φι- appella sapientum circa rimas causis, Cr princi . . turarbitrantur uersiri. Mare ut die est y mu)
er circa quasdam euum G primi'sisti manifesta Ostendit ex praehabitis principale propositum, .csapientia si circa causis. Vnde dicitu, hoc est
cuius gratia. Nunc sermone facimus. idest ratiociliationem praedictam,quia scientia illa quae denominatur sapientia, uidetur esse circa primas causas, &circa prima principia. quide patet ex phabitis. Vnusquisii; enim tanto sapientior est, quanto ma cis accedit ad causae cognationem: quoa ex praehabitis patet,ouia expertus est sapientior eo, qui solum habet sensun sine experimento. Et artifex est saetentior experto quocunque. Et inter artifices architector est sapientior manu artifice. Et inter artes etia& siuentias, specula tuae fiant magis scientiae si initiae.Et haec omnia ex praedictis patent.Vnde relinquitur ut illa scientia, quae simpliciter est sapientia, est circa causas. Et est similis modus arguedi sicut si dicere uallud quod est magis calidiun, est 31.V s r nugis igne viande quod simpliciter est ignis, est caliduni simpliciter.
Lxcetro II. sex sapientis conditionibus, sapientiam iptan esua emis, uraxime uniuersites de miris, x Prima Principia esti, ra
fuerit consurian circa pratis cati as,oequalia principia sisentia , sapientia est. si vagire repetat filiam psas duaprenuviniones habemu ' ,'rtussu ex hoc mgis appareat. Primo igitur opitia uir sapientem, maxime omina iam libiti est scire, non habetum singularure
Qisoniam autem silentiam bane pin in circa vitales evi fas, er circa pialia principia sapientia σscisci. De uti conmoundum erit istas accipiat aspra existimati nes,quasdesa metabemus fortu ex humum inieriti Prinum iras sapientem scire omnia maximescia dcce recipimu n singularem scientiam inrum babentem.
Postouam Philoisphus ostendit quod sapientia
sit quaedam scientia circa causas existens, hic uult ostendere circa quales causas&circa qualia principia sit. Ostendit autem es, est circa causas maxime uniuersales & primaς, & argumentaturi disiniti sene sapientiae.Vnde circa hoc tria facit.Primo colligit disinitioneni sapientiae ex his, quae homines de homine sapiente, & sapientia opinantur. Secundo osterulito omnia ista conueniunt uniueri,i scientiae,quae coli derat causas primas & iuiliter ς. ibi: Istorum autem&c.FTertio cocludit propositum. ibi: Ex omnibus, ergo &c., Circa primu ponit sex opiniones hominum communes quae de sapientia habentur. Primam.ibibi Primum itaque &cit quae talis est, ut communiter omnes accipimus sapientem maxime scire omnia, sicut eum decet,non ut habeat notitia de omnibus singularibus.Hoc enim est impostibile, cum singularia sint infinita ,& infinita in. tellectu comprehendi no possunt Deinde cudicit. Deinde illi , cpassylassiora, necus facilia homini eo
ine possit, sapiente em munitar,semire enim o mitas cum ne est amobrem facile aer neuti sapios est. ea surcilia cognoscerepotensem, nee liuia mininoscerea Maesepientem dicimu.sentire erum omnisus com
mane, quare facile er monsophon. secunda ponit,& est ista,' illum sapientem ponimus est qui est potens ex uirtute sui intellectus cognoscere disticilia illa,qui non senileuia communiter hominibus ad sciendum, quia commune est omnibus sentirea.sensibilia cognostere. Viae hoc
est facile, non est sophon,i iliquid sapiems &ad sapientem pertinus. Et sic patet, ν id quυ proprie
ad sanientem pertinet,non leuiter ab omnisus c gnoscitur. Deinde cum dicit.
Item illum qui cret . Adhuc certiorem.
Tertiam ponit,& est,u, nos dicimus illum sapientem hille ude his qiue scit, habet certitudine magis si alii communiter habeant. Deinde cum dicit.
Et ni ucausas docet apiemiorem clara iam ess . Quarta ponit,&est talisallum dicimus magis sapientem inoistia, qui potest assignare causas cu
sex eondi ti ea sapiatis, prima Coditiones requisite ad
27쪽
Diemurram illam, quae gratia inbis, Crp .pter ipsum scire, quam illam, pisatiorum gratia, eligenda tonaris sputitiam es.stis er bum Detu quae suis as Oufa est. crstitii digratia eligibilis est, inaguiasapientia piam quae comitige
Quintani ponit, & est,u, illa de numero scientia .riim est sapientia, suae per se est magis eligibilis deuoluntaria, idest irolita gratia scietiae, & pmpleri' sim scire, quam illa scientia, qtra est caula quorum. cunq; aliorum contingentium, ae possunt ex scie elisi
Alia liter a. Et prinop bote subluis
tia generari:cuiusmiat est necelsitas uitae, delem. tio & hitiusmodi alia. Deinde cum dicit. Dpri icipaborem quam tisubntinistrantem,potiusfapitat iam esse. enmussarenti precipiatur , sed uti praecis
piat. nec utilis asaltero, sed ut ab eo minusspunt suadea tu decet. Omisnestaque tales, ac tot sapientia exso retibus habemus. Et hane sapientiam magis famulante antiquiorem esse. Non enim ordia i ,sed sup ciuem ordinare oportet: neque
bune ab altem ab hoc minusspientesva Tales quis igitur aestimationes. t tes despretia et sapientibus habemus. Sextam ponit, 3c est talis, q, istam s ientiam de qua facta est mentio oportet esse uel cicimus esse, Magis antiquiorem. Fidigniore. Famulante scietia. uod quidem ex praes itis itelligi potest. Nain artibus mechanicis famulantes simillis, quae exequutur manu operando praecepta si riorum artino, quos supra architectores & capientes nominuesti Et P magis conueniat ro sapientiae scientiis imperantibus u famulantibus probat per duo. Primo, quia scientiae samulantes ordinantur a superioribus scientiis. Artes .n. famulantes ordinantur in finem superioris artis, sicut ars equestris ad finem militaris. Sed sapientem sin o opinione non decet Ordinari ab alio, sed ipsum potius alios ordinare. Ite inseriores archite tes psilia leni a superioribus, inquantu crediit superioribus artificibus circa operanda uel senda. Credita nauisadior gubernatori docenti qualis debet esse m a nauis. Sapienti aut non conuenit ut ab alio psuadeatur, sed ν ipse aliis persuadeat sua iam. Istae igitur simi tales opini nes, quas homines accipiunt de sapientia & sapiet te. Ex quibus omnibus potest quaedam sapientiae descriptio formari,ut ille sapies dicatur qui scitota etiam disiicilia per certitudinem & causam, ipsi imscire propter se quaerens, & alios ordinans & pe suadens. Et sic patet qliasi maior syllogismi. Nam omnem sapientem oportet talem esse, & ecouersis, quicunque est talis sapiens est. Deinde cum dicit. Horum autem hoc quidem,omnia cinquam scire illi, qui
maxime aniuersalem scientiam babeas. necesse est inesse enim quodam modo emnia subiecta scis. Istorum autem haec quidem omnia scare, uniuersalem scientiam maxime babenti inesse necessest e bicoram nouit omnia aliqualiter subrecta. Ostendit ut omnia prUicta conueniunt ei qui cognoscit prinias causas & uniuersales,&eo ordine pm sequitur quo supra posuit. Vnde primo posititu, habenti scientiam uniuersalem maxime insit omnia scire, quod erat primum.Quod sic patet. Quicusve enim scit uniuersalia, aliquo modo scit ea, quae sunt subieeta unitiersalibus,quia scit ea in prima, sed his quae sunt maxime uniuersalia sunt omnia subi ela. Ergo ille qui scit maxime uniuersalia, scit quodammodo omnia. Deinde mim dicit. rere autem er difficillima hominibus cognitu sunt ea, uae maxine uniuersalia suntliquide remotissima sunt assensibus. sed fere autem er Mycgrrana sunt ea hominibus ad magnoscendum, quemaxame sunt uniuersata. Nam ωρη lassunt remotissima.
Osten)it eide inesse scit in tali rone. Illa qiis sunt maxime a sensibilibus remota, dissicilia sunt hominibus ad cognoscendum. Nam sensitiva cognitio est omnibus cois, cum ex ea omnis humana corni -
tio initiu sumat. Sed illa quae sunt niaxime ulla, hine sensibilibus remotissima, eo u, sensus singularium sint: ereo una sunt difficillima hominibus ad cognoscecum. Et sic patet in .illa scientia est dissicilliania,que est maxime de ictibus.Sed contra hoe uidetur esse in habetur Primo physi. Ibi nalicitiarq, magis uriastini nobis primo nota. Illa autem quae sunt primo nota, sunt magis sicilia. sed dicendum v magis una sin simplicem apprehensionem sunt primo nota. Nam primo in intellectu cadit ens ut Aurina dicit, do prius in intellectu cadit animal si homo. t. n.inesse naturae quod de potentia in actum Vedit prius est animal si homo, ita in generatione scitatis prius in intellectu concipitur animal g homo. Sed quantum ad inuestigationem naturalium pmprietatum &causarum, prius sunt nota minus cola,mmpcausas particulares qua sunt unius generis, uel speciei perii enimus in cas ides. Ea aut quae si intesta in cauumdo, sunt posterius nota quo ad nos, licet sint prius nota sm naturam, qua in is uria per praedicationem sint aliquo modo prius quoad nos nota,u minus una, licet no prius nota v singularia. Nam cognitio sensus qui est cogni scilitatis singularium, in nobis praecedit et itioneni intellectivam quae est titium. Facienda est etiam uis in hoc maxime una non dicit simpliciter esse difficillimai 3Sed sere. Illa enim quae sunt a materia penitus separata seciuidum esse, sicut substantiae immateriales, sunt magis difficilia nobis ad cognoscendum, si etiam uniuersialiat 3t ideo ista scientia quae sapientia diciutur, quamuis sit prima in dignitate, est tamen ultima in addiscendo. Deinde cum dicit.
scientiarum autem illae eertiores sunt , quae maumeni morum sunt .nam quaesunt expaucioribus certiores iis sunt, sua ex adrisioneiantur. int Arisbmetica quam Geometria scientiarum vero certfmaesunt, quae maxime primorum L Nam quae futit ex pauciordo certiores sunt ex additi ne dictae vi Arsimetica Geometria.
Ostendit tertium eidem inesse tali ratione. Min aliquae scientiae sunt priores naturaliter, & tanto sunt certiores: quod ex hoc patet, quia illae scientiae, quae dicuntur ex additione ad alias, sunt minus ce in scentiis, quae pauciora in sua consideratione coprehedunt, ut Arithmetica certior est Geometria. Nam ea, quae sunt in Geometria,sunt ex additione ad ea, quae simi in Arithmetica. Quod patet si consideremus quod utraque scientia considerat, ut primum principium. unitatem&pundituri. Punctus enim addit supra unitatem situm. Nam ens indiuimbile rationem unitatis constituit de haec G in habetronem mensuri fit principium numeri. Punkisam rem supra hoc addit sitiun. Sed scietie particula sint eriores sm naturam uniuersalibus scientiam
28쪽
17 P 3L Itus quia subiecta earum addunt ad subiecta scien tiariana unum: sicut patet,mens mobile, de quo est Naturalis philosophia, addit silpra ens simpliciter, de quo est Metaphysica , di sepra ens quantum, de quo est Mathematica: ergo scientia illa, quae est de
ente & maxime uribus, est certissima. Nec est c trariunt,quia dicituresse ex paucioribus cum supra dictum sit, insciat omnia. Nam uniuersale quidem comprehendit pauciora in actu, sed plura in potentia. Et tanto aliqua scientia est certior, quanto ad sui subiecti considerationem pauciora actu consideranda requiruntur. Vnde scientiae operativae sunt incertissimae, quia oportet v considerent multas singularium operabilium circimstantias. Deinde eum dicit. At uero illa trans docti, epis rausas spe tit An.domu, i ea armidorim die Lerdom usque morinun pue docera μωδode etiaudrivit. Ostendit quartum eidem inesse tali ratione. Illa scientia est magis doctrix uel doctrinalis, quae magis considerat rauci illi enim isti docent, qui causas de singulis dicunt, quia scire per causam est,&docere est scientiam in aliquo causare.Sed illa scientia, quae uniuersalia considerat, causis primas omnium causarum consideratiunde patet stipsa est maxime doctrix. Deinde cum diciti
Ituerim Mucio scire eo ipse gratia, illi rari pues uisitust, quae risu est, quod Madmeflabilis an
me scibilis scientia. tum quidem scireproptemeses
rus ipsam maximesilentiam ni iura iesiderabit. iasis auremes,P marimes u. Maxime autemsedilia prima princi
si non beepersutiem. Ostendit quintum eidem inesse tali ratione.UMmminetiarum maxime est scire & cognoscere e rum causa,i. pro ter seipsas,& non propter alias,
quae sunt de maxime scibilibus:sed illae scientis,qui limide primis causis, suntde maxime scibilibusuratur illae scientiae maxime sui maria desiderantiitaminam sic probat. Qui desiderat scire propter scire magis desiderat scientiam: sed maxima sciemtia est de maxime scibilibus: eris illae scientiae sunt nimis desideratae propter seipias, quae sunt dema .gis ibilibus. Secundam probat sic. Illa, ex qiuihus&propterquae aliacosnoscunt, sunt magis scibilia his,quae per ea cogno unium si a per causis de principia alia cognoscuntur di non econuerso, c. D inde cum dicit. Principalissima autem Merularum, er principalior si inta ante est,ri cognoscatu, ob quodquovi agendum φ.boe autem est D e sis, σinruersalirer quod in
optorum in ratura omnLOstendit sextuin inesse eide, est ratio talis. Illa scieria se habet ad alias ut principalis, siue ut archi-
t onica ad semilem siue ad famulantem, quae consideratcausim finalem, cuius causa menda sunt singula,sciit apparet in hi quaestiora viximus. Nam gubemator,ad que pertinet usus nauis,qui est finisii est quasi archirector respectu naui tactoris, si
ei tamulaturisia praedicta scientia maxime considerat causim finalem rerum omnium. Quod ex hoc patet, Rahoc, cuius causa agenda sunt singula: linbonum uniuscuiusque,t. particulare bonum. Finis autem bonum est in unoquoque genere. Id uero,
quod est finis'mnii d. ipsi uni uerso,est hoc,quod
est optimum in tota natura, & hoc pertinet in c5-
pndictae scientiae: ergo p icta est
principalis, siue architectonica omnium aliarum. Deinde ciun dicit.
Exomtubus iraque dissis, in eandemscientiam east. Pod φ ritur nomen. oportet et enim primorum principiorum, o causarum eamst cidarium esse. Nam Cr bonumst cruus grat via de ea est. Exomvibus erupis sistas i. in eandem radi scientia φ sitim nomen. orutentabam primorum principiora σω rum esse speculatiuum: eterum bonum ex indeuius gratia una Uarum
Concludit ex eradictis conclusionem intentam dicensvex omnibus praeuictis apparetes, in eandescientiam cadit nomen sapientiae,qε quaerimus,san illam scientiam, quae est ineorica,t.speculativa primorum principiori de causarum. Hoc autem manifestum est quantum ad sex primas conditiones,qmaei Teste pertinent consideranti ures causas. Sed, quia sexta conditio tangebat finis cosiderationem, quae apud antiquos non manifeste ponebatur esse eminuti infra dicetur,ideo specialiter ostendit, hic cqnditio est eiusdem scientiae, quae,sest considerativa primarum causarum, quia uidelicet ipse sint qui est bonum, & cuius causa fiunt alia,est una
de numero causarum. Vnde scientia,quae conlid rat primas &uniuersales causas, oportet etiam, P consideret uniuersalem finem omnium, quod est
optimum in tota natura. Lxe YIo III.
Meophyseam esse scientiam spe latitum, liberam,& non matrum positationem, ae omnium honorabilis inram ostendit: quia item finis eius & terminus sit devitae.
tibus patet .propter admirationem enim .er nunc
eryrim inceperunt mirasybiIosopharLιprincipio puti Detirando eripis de dabitanduseratiora erant: deliae pasilatim ulterius procedentes,etiam de maioribus duabitando,ut de passionibus Lunae,er eorum, φω circa solem, σstellassant, ac degeneratione uniuerAc vero dubitat σ adnitratur, putiastignorare pures silosophus, a Morfabularum quodam modo est eo φιMIabula ex mirandis constat Q rest propter sinam ignorantis Diros bati sunt, patet quod causa cogn cndi, cτ maius usus gratia ipse
scire rostpurumitur. 4 uero non activa, palam ex Primis nilosophant s. Nam propter admirari mines nunc σprimum inceperaphilispharitaprincipis sudem pauciora dubitabilium marunt deinde atispraetamus,s de maioribus dubii res, ut dae Lunae passionibus, er debis, piscirca Solem erastra tum da uniuersigeneratione. uero dubitat Cria
auPropter adamirati homines & nune
t sophari. p. I. Horum Pir in lege i
29쪽
Ostenso circa quae uersetur coli sideratio huius scientiae , oliet dit qualis sit scientia ista. Et circa hoc duo secit. Primo ostendit dignitatem hu ius scientiae , Secundo ostendit ad quem terminum ista stia peruenire conetur. ibi: Oportet uero ali. qualiter decit Circa primitin facit quatuor. Primo ostenditu, non est scia activa,sed speculativa. Sesou, ipsaeli libera maxime. ibi: Sed ut dicimus &c. Tertio P non est humana. ibi: Propter σ&iuste. Quarto e est honorabilissima. ibi: Nec ea aliam.FPrimum ostendit dupliciter. Primo per ronem,s cundo per signum. istra Testatur autem hoc&αFPrimo ergo ponit talem runςm.Nulla sci in qua qui
ritur ipsum scire propter seipsum, est scia activa sed Leculatiuaesed illa scia, quae sapientia est uel philo-ophia es est proptςr ipsum scire: ergo est 'ecillatim & non aiatia. Minorem hoc modo manifestat. Qtiiςunquς querit sugςre ignoratiam sicut finem, tendit ad ipsum Lire , ter seipsi uim sed illi, qui philosophantur, qt runt sugere ignorantiam sicut fi nem: ergo tendunt is ipsum scirς propter seipsum. Quod autem ignorantiam sugere quaerat, patet ex
hoc quia illi, qui primo philosophati sunt,& qui nite philosophantur, ii ci ut philosophari propter admirationem alicuius caiisae, aliter in a principio, Ac modo: quia a principio admirabantur dubitabilia pauciora, quae magis erant in promptu, ut eorum cauta cognosceretur, sed postea ex cognitione manifestorum ad inquisitionem occultoriun palatatim procedentes incaeperunt dubitare de maioribus &occultioribus,sicut de passionibus Lunae, uidelicet Me eclipsi eius, de de mutatione figurae eius, quae uariari uidetur, in st diuersimode se habet ad solem.
Tt similiter dubitatierunt de his, quae sunt circa Solen ut de eclipsi eius, & motu ipsius,& magnitudine eius.Et de his, quae cunt circa Aura,sicut desuantitate ipsorum At motu eorum, & ordine,& aliis huiusmodi de totius ivli uersi generatione. Qiuod quidam dicebant esse generatum casu, quidam intellectu,quidam amore.Collat autem,st dubitatio de admiratio ex ignorantia prouenit. Cum enita aliquos manifestos inedius videmus, quornm causanos latet, epriam tunc cam admiramur. Et ex quo
admiratio suit causa inducens ad philosephiam,m-tetuphilosophus est aliqualiter philomythes idest amatorsitas,quod proprium est poetariam. underitimi, qui per modum quendam fabularum de principiis rerum tractauerunt, dicti sunt poetae theologizantes, sicut stat Perseus,5 quidam alij qui merui antς septςm sapientes. usa autem, quare Philo phus comparatur poetae,est ista, quia uterque circa miranda uersariir.Nam fabilis circa quas uersantur poetae,ςx quibusdam mirabilibus costituuntur. IUli etia philosephi ex admiratione moti sunt ad philosophandum.Et quia admiratio ex ignoratia prouenit, patet V ad hoc moti fiunt ad philosophanda ut ignorantia esstigarent. Et sic deinde patet,inscietiam: persecuti senibuest studiose quaesierunt, λ- tum adcognoscendum, de non causi alicuius: Ff
nomine sapietis: uteres, nue da no 'pilae se traffert.Nam pro eodem accipiuntur. Cum enim anti
qui studio sapientiae insistentes sephistae,i sapientes uocarentur, Pitagoras interrogatusquid se esse P fiteretur,noluit se sapietena nominarς, sicut sui Ttecessores, quia hoc praesumptuosum uidebat esse, sed uocauit te philosophum, Lamatorem sapientiae. Et exinde nomen sapientis immutatu est in nomen philosophi de nome sapietiae in nome philosophi pGuod etiam nomen aci propostrum aliquid facit. Nam ille uidetur sinientiae amator qui sapientiam non propter aliud sed Ppter seipsam quirit.Qui .n, aliquid propter alteria quaerit, nam hoc amat quod qu rit et quod quaerit. minue cum dicit.
Testiriar autem ad ipsumclata cotuingit. sererem omni Bu inuentis, cpis ad necessiria, G Iacila tem adtigessi conducanta uis modi rudentiaqweri capraest Dictuaque, paedobatam istam utilitatem quamuri. statur autem Me, accidera. Numfere eunetis exist in bus,quae sunt messariorum cres pigritiam G eriasitionem, talu pri dentia inquiri coepit Palam igitur quia propter mi ι- ipsam quaerimus aliam necessitatem.
Probat idem per signum diceps,u boc,quod di in est,scilice tui sapientia uel philosophia non sit propterest i iam utilitatem quaesita, sed propter ip
sam scientiam testatur. Accidensi .i.euentus, qui circa inquisitores philosophiae prouenit. Nam curseis cuncta sere existerent,quae sunt ad neccssitatem
uitae, de qiis sunt. Ad pigritiam a ad uolia pratena, quae in quadam uitae quiete consistit,& quq sunt etiata eruditionem necessaria, sicut scientiae lVicales, quS non propter se quaeriantur, sed ut introductoritia allax artes, tunc primo incaepit quiri talis prudetia,i.sapientia. Ex quo patet, n'nqiuaeritur propter aliquam necessitatem aliam a se, sed propter Nipsam. nullus enim 'utrit hoc qd habetur. Vnde, quia omnibus aliis habitis ipsa quaesita est, patet non propter aliquidaliud ipsa qu sita est, sed propter seipsam. Deinde cium dicit.
Sed φιeadmossim dicimus, liber homo de eo, quisiuitribu, Cr non Murrus gratia est,itu er baeuolascunturum libera est: quidemsolabos ipsius gratia est. . Sed uidicimus homo iber qui si et,cT noa cerius causa est, Ilier bris libera oscientiar ' solat avrebos met eausa est. Hic probat secundum,cst ipsa sit liber utitur tali ratione.Ille homo proprie dicitur liber, qui noest alterius causeata est causa sui ipsius. Serui enim dominorum sunt, de propter dominos operantur,& eis acquirunt quicquid acquinint. Liberi autem homines sunt suit brum, utpote sibi acquiren ει operantes. Sola autem lisc sciuria est Ppter seliniam ergo ipsa sola est libera inter scientiis. Et notandum, V n potest dupliciter intelligi.Vno
do Q hoc quod: Micitur haec sola. F demonstret in
gne oem sciam speculatium. Et tunc uerum est,
Wsolum hoc genus sciarum propter seipsum oris. Vnde de illae solae artes liberales dicuntur,' ad scie- dum Ordinantur illae uero,' Ordinantur ad aliquam utilitatem per actionem habendam , dicuntur m chanicq sue seruiles. Alio modo, ut demonstratspecialiter istam philosophiam, siue sapietiam quae in circa altissimas causas, quia inter causas altissimas
etia est unalia causi,ut iupra dictu est . Vnde opor
tet, Pim . Undeptum nomen Italosophie Mees itinia nec
teti Libera est hie a Minctione, a A
Solatae Hentia est , bera. Mis
30쪽
22 Quod natu ra humana posse lio vi M. t.1 mori
Haee sapientia non est humana possest .
Cum intellectus humanus ab ip:is rebus scientiam sumat
ab ipsis quoque terminaturaDs autem est camia teriti qua
tione ad ubibitum vvi. Hominum
ret,u, haec scientia consideret ultimum & uniuersa lem finem omnium. Et sic omnes aliae scientia in eam ordinantur sicut in finem unde sola ista niaxime propter se est. rigare merito non borans ei messisputabituri ratura etenim hominum mplo sue ferra est Propter quod er iuste non hae ratia eius putetur physio.
Multipliciter enim hombum iratura strua est. Hic probat tertium, Cui non sit humana. Et circa
hoc duo facit.Primo ostendit proposcium secundo cxcludit quorundam errorem. ibi: Quare G Simonidem&c. Ostedit autem propositimi sinim tali ratiotae.Mictia, que est maxime liber on potest esse ut possessio naturae illius,quae multipliciter est ministra uel ancilla. humana autem natura. In multis ,i. quantum ad multa est ministra.ergo predicta scietiano est huniana possessio. Dicitur autem humana natura ministra, iquatum multipliciter necessitatibus sibiliciar. Ex quo prouenit, qittam: praetermittit
id, quod est G se quaerendum, propterea qive sunt necestaria uitae,sciit dicitur in. . picortina, ut philosophari melius est ditari, licet clitari qiuandoq; sit magis eligendum, puta indigenti necessariis. Ex quo pateti, illa sapientia tni propter seipsam quaeritur,quae non competit homini ut possessio. Illud enim habetur ab homine ut possessio, quod ad nu 'tum habere potest,& quo libere potest uti.Ea aut εscientia, qtiae propter se tantum quaeritur, homo no potest libere uti. cum si equerer ab ea ipediatiar P-pter uitae necessitatem.Nee etiam ad nutum subest nomini, cum ad eam perfecte homo perii enim non possit. Illud tamen modicum quod ex ea habetur, praeponderat omnibus qirat per alias scientias cognoscunturim pro torsemdam simonii ,r eras utique solas blababet Mnestatem. Hominem uero indignum non quaerere ilia, quae sibi conueni cienti. .QAod siquid Poetae dicunt,er rautura eo paratum estua diuinitas inuideat, in Me maxime id versimile est contingere. π infelices omnes esse, qui altiora sequerunt. Ied nee diuinam ratur mimum esse convenit. Poetaeq; secundum prouerbium) malia mentiuntur. Ergi secundushnonidemsuus quidem Deus bunc habet bonorem.Uirum uero no dignum quaerere quae fecundum se efficientiam e autem Munt aliqui poetae, quia diuinum natum est ininere:σὶ Me contingeremuisne uerisimile, Crinyrtunatos omnes imperfellas esse. sed nee diurnum invida Ulle conuenit: sitasec dum prouerbium: Multa mentum
Hic excludit errorem cuiusdam Simonidis poe-W, qui dicebat ν soli Deo competit hunc honorem habere,q, uelit illam scietiam,quae est propter sei sis, quaerenda, di non propter aliud.Sed non est di muniuiro. Unon quaerat illam scientia, quae est Guiam conditionem, quae scilicet ordinatur ad necessaria iii qui biis homo indiget.Iste autem error Simonidis proueniebat ex aliquorum poetarum errore, qui dicebant, ν res diuina inuidet, dc minuidia, ea, quae ad honorem suum pertinent ,non uult Deus ab ossius acceptari. Et si in aliis Deus hoibus inuidet, multo magis est iustum in hoc sin scientia propter se quaesita, aue est honorabilissima iter ola. Et secundum eorum opinionem sequitur,l omnesipersecti si inlisortunati. Fortunatos enim esse homines dicebant ex prouidentia deorum, qui eis bora V sna sua communicabant. Unde ex inuidia deorum sua botia communicare nolentium,sequitur, v hOmines extra persectionein huius sciς remanentes sint libaurati.Sed radix huius opinionis est salsi sinia, quia non est conueniens, q, aliqira res diuina
inuidearaa uod ex hoc patet, quia inuidia est tristitia de prosperitate alicuius. Quod quidem accidi re non pol, nisi 'uia bonum alterius aestimatur ab
invido,utproprii boni diminutio. Deo autem non conuenit esse tristem, clim non sit alicui malo subiectus. Nec etiam per bonum alterius eius bonum diamines pol, quia ex eius bonitate, sicut exindeficienti sonte omnia bonaesduunt.Vnde etiam Plato dixit, P a Deo est omnis relegata inuidia. Sed poetae non Qtum in hoc, sed in multis aliis mentiuntur, si-
. cui diciturin prouerbio uulgari. Nee aliam quam buiuscemodi decet bonorabiliorem putare.quae enim diuisissim eadem etiam bonorabilissima est. Talis uero bifariam duntaxat uriquefuerit. tiamta illa quam ne deus babeatida irascienturum est, er siqua est q- diuinorum sit. bo autem sola, utrunque consecura est useterum tu causa omnibus esse ardetur, tum quodam principia:
er talem aut solus, aut precipue Deus babet. cate itaque omnes magis ea necessariae furit, nati uero melior. Nec ea altari honorabiliorem oportet existimare. Nam maxinusvina,er traxisne honoranda. Iis autem dia dicisto utique erusolum. mam enim maxime Deus habet, dea
scientiarum est et utique siqua sit diuinorum. Sola autem ista, ambo bosbrtita est. Deus autem videtur causa omnibus prier principium quoddam:σtale aut solus, aut maxime Deia habet. Necessariores quidem igitur omnes ipse, dignior Moro nulla.
Ostendit quartum, scilicetu, hic scientia sit honorabilissima tali ratione. Illa scientia est maxime honorabilis, quae est maxime diuina sicut etia Deus honorabilior est rebus omnibus: sed ista scientia est maxime diuinatergo est honorabilissima.Minor sieprobaturia liqua scietia dicitur esse diuina duplici ter,& haec sola scientia utroque modo diuina dicitur.Uno modo scientia diuina dicitur, quam Deus habet. Alio modo quia inde rebus diuinis. Qiiod autem haec sola habeat utraq: est manifestum.quia, cum lige scientiast deprimis causis,&principiis, oportet ut sit de Deo,quia Deus hoc modo intelligitur ab omnibus, ut de numero causarum existes, di ut quoddam principium rerum.Item talem scisi -
tiam, qua est de Deo,& de primis causis, aut solii Deus habet aut si non solus, ipse tamen maxime habet. lus quidem habet secundum perfectam comprehensionem. laxime uero habet inqitantiam suo modo etiam ab hominibus habetur,licet ab eis non ut possessio habeatur,sed sicutaliquid ab eo mutuatum. Ex his autem ulterius concludit.* omnes aliae
scientiae sunt necessariae magis quam ista ad aliquam uitae utilitatem:minus enim sunt propter sequςsiis. Sed nulla aliarum dignior ista potest esse.
oriri autem quodammodo eius orsum, is contraria
nobis inquisitionum, quae a principio sebant, constitutisicia pumi et enim omnes ut diximus a admiratione n stest bais
beat. 'ut d praestitiosis. quae per se ipsi mouentur, illi, qui
nondum peculati funicausam aut desolstitur ut de diam Dicommensurabilitate. Mirabile enim omitibus uidetur, βqui ricum non sit minimum, non mensuretur. decet autem ia