장음표시 사용
351쪽
311 LIIII. ART. RECT. RATIOCINANDI.
dendum Traditioni non eli. Sed hac ratione, ut pa Iam est, nulla fit terminorum immutatio, ac proinde nec vitium deprehendi potest . Praeterea quidam syllogismi sunt in secunda figura a jentes in speciem,& tamen recte concludunt; ut Omnis bonus pastorva ratus est, animam ponere pro ovibus: Sunt autem hoc saeculo pauci pastores, qui parati sunt animas ponere pro ovibus : ergo sunt hoc saeculo pauci boni pallores. Valet hic syllogismuri quia in speciem eius complexio a jens est, re autem ipsa nestans. Nam quum asIumtio sensu sit exclusiva , hanc negantem cominplectitur; Multi patiores hoc saeculo non sunt parati
Baimas ponere pro OUibus: complexio etiam ad hanc
negxutem reducitur. Multi hoc saeculo pallores non sunt pillores boni. Praeliat hoc alio exemplo id magis illuc irare , in quo omnes tres enunciationes inficiales in . speciem vitentur, quum re ipsa aien ressint. Quia quid non habet partes, interire non potest per partium solutionem: anima autem nostra partestion habet: ergo anima nostra interire non pote it perpartium solutionem . Hisce, iliisque ejusdem genetis adducti quidam contendunt, M on esse univertim vexum axioma logicum : Ex meris inficialibus nihil concludi. Sed hi non animadvertunt, assumtionem esse specie quidem negantem, re autem ipsa aientem, ut in allato syllogismo, cujus alium ti is sensus hic est: anima nolira eii res, quae non habet partes; quae enunciatio a jens est, habetque dumtaxat attributum inficiale. Conantur alii Gadere negantia argumenta concludere ; sed irriso conatu, nam quae proferunt, ut Titius non eli rationis parἀiceps : ergo non est homo: nullum corpus e :l extensiione destitutum: ergo nec etiam aer: enthymemata sunt , in quibus aliqua enunciario reticetur , ut in primo propositio . Omnis homo est rationis particeps r in altero assumtio : aer est corpus . Deberem huc loci complexi syllogismi species, nimirum conditionalis, disi unctivi, & copulativi ex majori, quae vel conditionem, ver disiunctionem , vel copulam continet ita
dicit , proferre α acleare, sed quum ab iis, quae
352쪽
ge eiusmodi propositionibus alibi scripsi, in m ab iit
quae huc usque disceptavi, qua ratione regantur, cognosci potest : iccirco nihil addendum puto . Huic rei mirificam quoque lucem , quae mox dicam , adspergent. , a
aendus. Pollent syllogismi complexi ad simplices re-υucari , atque an retie concludant ea ratione deprehendere i sed nemo inficias ibit, id nimis longum Se Prolixum fore; quapropter me operae pretium factavum reor, li poli acutii limum artis cogit. Auctorem
Part. ID. c. X. & XI. regulam heic exhibebo adeo universalem, ut queamus solo ejus lumine detegere, num
aliquis syllogismus, sive simplex, suo compositus sit,
Tite concludat , atque in rectar ratiocinationis Ugulas peccet . Istiuς modi regula haec est . Una praemisis arum syllogismi complexionem contineat, necesIum est, altera vero patefaciat complexionem in illa contineri. Nam quum complexio, uti me alibi dixi sis memini , ex praemissis profluat . , uti effectus ex sua caulla, necessarium profecto est, ut alterutra praemissarum complexionem contineat. Quum porro ex Ue bis ipsis id patere nequeat secus complexio non foret a praemii lis divorsa debet praemissarum altera id pate cere. Hinc non infice te illarum' una continens, exponen ς vel applicans altera nuncupatur. In syllogismis alentibus enunciatio , quae latius patet, pro continente haberi debet ; pro exponente vero, quae minus patet . At in syllogismis inficialibus, quum complexio sit enunciatio negans, neque negatio valeat in affirmatione comprehendi , propositio continens est praemissa negans , quemcumque in illis loricum Occupet exponens vero praemilia ejens. Ambigo num ille syllogismus recte concludat: Evangelium
talutem spondet Christianis: quidam impii sunt Christiani r urgo evangelium salutem spondet quibusdam impiis. Expensis praemissis , palam .est , complexionem in propositione minime contineri ; et si ex assumtione in illa. contineri videatur . Nam evangelium non omnibus indiscriminatim Christianis salu-X a tem
353쪽
em promittit, sed iis dumtaxat, qui Christi mandatis morem gerunt, quod non emerunt impii; quare vitio laborat syllogismus. Haud diissimili ratione peceat r Qui dicit te esse animal, verum dicit: sed qui dicit te esse anserem, dicit tς esse animat: ergo qui dicit te esse anserem, verum dicit. Ita etiam iste ah. Augustino relatus. Non es, quod ego sum t ego
sum homo: ergo tu non es homo . Satis est dicere complexionem non contineri in prima enuntiatione.
E contrario rite concludunt isti r Miseri sunt qui cupiditatibus serviunt : avari cupiditatibus serviunt rergo avari sunt miseri . Ossicium Christiani est, eos non laudare, qui peccant : sed qui aliena bona surripiunt , peccant: ergo ossicium Christiani eit , eos
Non laudare, qui ciena bona surripiunt . Complexio in propositione continetur , ut assumtio commostrat. Non est ergo necessum, ut videam ad quam
figuram reduci queat aliquis syllogismus, atque exigam illum ad ejusdem figurae regulas, ita ut si illis conformem deprehendero pro recto, si vero illis refragantem, pro inepto habere possim : sed dignoscere solum C portet, num complexio in praemissis, quod facile factu et , contineatur. a III. Multiplex ollogismi genus proponitur , ac str mum demonstrativus explicatur . Ad haec solet etiam syllogismus quislibet sive simplex , sive compositus in apodicti cum sive demonstrativum , topicum sive probabnem , & sophisticum partiri. Syllogismus demonstrativus aut demonstratio est evidens probatio,
a) Cl. Brettingerus eadem 'per re hanc regulamrradit o Quotiescunque in Ollogismo subjectum conclusionis necessario vexu cohaeret cum medio termino , Ο fune in se concludit , terminus meditis in se complectitur attributum, filogismus optimae notae erit. δε-rum nihil novi docete qu/ppe quia in ea axίomata recidit , quae fundamenta artis ollossicae esse n. II. cap. I. hujus libri ediximus: scilicet: Guae conet eviunt cum tino tertio conυeniuut inter se: Ea quorum unum con- Neuri cum alio tertio , aliud vero non convenit , tuter se convenire non possunt.
354쪽
ex qua aliquid euicitur necessario; sive syllogismus perfectissimae figurae, cujus praemitIae sunt verae, primae
ct medio carentes , notiores, priores, & caussae; ut omne quod est rationis particeps est ridendi capax et atqui omnis homo est rationis particeps: ergo omni Shomo est ridendi capax . Praedicatum porro enunciationis apodicticae dici debet de toto subjecto suo, &quovis tempore dici ; deinde dici debet proprie &per se; postremo dici debet tanquam aequale ipsi, &reciprocum . Id si fit , enunciatio erit necessaria, ct ad scientiam parandam idonea; ut homo est animal rationis particeps. Demonstratio' insuper vel erita priori, vel propter quid, uti scholae amant loqui a Grecis di Ela L m , vel a pollariori, vel scholarum
Ore, quia, vel graece ori demonstratio a priori ea nuncupatu r, quae quicquam evincit ex eo, quod prius est, id est ex caussi ς, principiis, partibus,queis componitur; ut si dicam : Quod partes nou habςt cor rumpi nequit: anima autem humana partis non habet: ergo corrumpi nequit. Ut sit persecta isthaec de-nion stratio,caud a debet esse propria & proxima. monstratio a polletiori ea est, quae aliquid ostendit ex eo, isse dest posterius , id est ex essectis, s gnis, & adjunta,
quae rem ipsam consequuntur , ut Quod illustratu Per gradus , orbicae figurae est i luna illustratur per gradus: ergo orbicae figurae est. Effectus prolatae demonstrationis proximus est , qui cum sua caussa reciprocatur, ac proinde id generis demonstratio facit di in superiorem convertitur , si enunciationis attribu
tum subiecti loco ponatur , & loco attributi subjectum. Sin autem per etfecta remota demonstretur, hujusmodi demonstratio in alteram converti nequit,eX. gr. risus est remotus animalis effectus, hinc benedixerim: Ridet, ergo est animal, secus vero : est animal, ergo ridet. Praeterea demonstratio vel est perabsurdum, vel ostensiva. Atque prima fit, quum vera, vel salsa ex eo evincitur propositio, quod contrarium admitti nequeat, quin aliquod absurdum & impossibile inde sequatur. Sic Lactantius immortales esse aut mos oste dii ; siquidem si post mortem peri-X a Ierit,
355쪽
yent , iniustitiae arcessi posset Deus , qui saepe tui in hos in hac vita variis afflictationibus assici sinit, im-
Pios cor tra prosperita tabus, secunditque rebus gaudere. E contrario demonstratio, quae positiva vel ostensiva audit , est quae attributum aliquod ipsi rei sive subjecto convem re ostendit, simulque modum, rationein, caussamque commostrat, qua illi convenire debeat; ex. gr. materia eis dividua, quia est extensa , partes extra partes positas habet , in quas partiri queat . Postremo demonstratio directa ea vocitatur, in qua ii quido , & immediate ex praemissis dimanat com plexio : in directa vero ea est, cujus complexi O me diate solum & remo te ex praemissis fluit.
IIII. y mei mus probabilis definitur, tibi topica indicantur usus estim. Jam syllogismus topicus vel
probabilis is erigiti rationibus innititur,quae intellectum haud necessario, cogunt ad fasces ei submittendas : ut Qui ingentes multosque libros lectitat, in virum doctum evadet; juvenes vero studiosi multos ingentes qne libros lectitant : ergo in viros doctos evadent. De to icis hue loci agere Scholastici Aristotelem secuti luso calamo solent . Aristoteles octo lihris ea
explicuit. Topica a graeca voce τοπος, locus, dicuntur.
Lucus igdnr communis est nota quaedam, cuius admo ni tu , quis in quaque re probabile sit, inveniti potest, ad problemata dialectica constituenda ,& solvenda. Problema vero est quaestio dialectica, quae a veteribus Peripateticis efferebatur in rerrogando: duabus partibus constat vel expressis, vel tacitis; ex.gr. virtus est ne colenda an non P si nominis originem quaeris ex gr.eca proiicere, nascitur; ii' quidem Dialecticus bipartitam quaestionem quasi in medium proiiciebat . utram partem sibi adversarius dedisset , sumturus. Haec est princeps vocis sententia: nunc vero paullo aliter adhiberi solet . Plura congesserunt viri quidam dom, ac praesertim Auctor art.
Cog. par r. m. c. XV M. ut de argumentorum inven
tione doctrinam inutilem evincerent . Sed si sapieα-tes fuissent, rem nimis non diduxissent. Nonne verum est. elusinodi locos esse veluti latues. unde ea Ouinia
356쪽
Im di manant, quae de quavis re dici queant ὶ Nonne Verum est, esse quaedam capita, ad quae reseramur omnia uae afferri, vel cogitari ad quidvis illviirandum possisint i Quis , quaeso, adeo bardus eii, ut quidquam magni in ipsis melle arbitretur Ceterum Tullius vir pla- me magnus eos non contemsit, imo in opere de O-Tatore lib. II. quod non juvenis, sed aetate provectus , cst judicio iam maturus conscripsit , plurimi fecit, & sum inopere commendavit: ejus locum huci ex scribendum censui, ut id negotii elegantius explamarem, ac mirifice illustrarem is Si sit, inquit, is, Scdoctrina niihi liberaliter institutus , & aliquo jam imbutus usu, &. satis acri ingenio esse videatur, illic eum rapiam , ubi non seclusa aliqua aqvula te Deatur , sed unde universum flumen irrumpat , qui illi sedes , & tanquam domicilia omnium argumentorum commonii ret, oc ea breviter illustret, verbi sique definiat . Quid enim est , in quo haereat , qui viderit, omne quod sumatur in oratione, aut ad probandum , aut ad refellendum , aut ex sua sumi vidique natura, aut assumi foris Ex sua vi , quum aut res, a) quae sit, tora quaeritur, aut pars ejus, Put vocabulum, quod habeat, aut quidpiam rem illam quod attingat. Extrinsecus autem, quum ea quae sunt foris, neque inhaerent in rei natura , colliguntur . Si res tota quaeritur , definitione universa vis explicanda est, sic: Si matellas eit amplitudo ac dignitas civitatis, is eam minuit, qui exercitum hostibus Pop. Romani tradidit , non qui eum , qui id fecisset , Pop. Romani potestati tradidit. Sin pars, partitione , hoc modo : Aut Senatui parendum de
a) Possunt hue referri loci, quos Metaphsica Dppeditate scilicet ab idea entis i. odiiLet est, vel nouesi. a. Nihil potes simul esse, non esse. q. Giicquid
alicui rei eυidenter convenit, revera ei couisuit. q. Cou-rra quicqMd alicui rei evidenter disconvenit, revera ei disconvenit . A vera late , i falsitate . I. Verum Nori
potes nis ex vero sequi; ex vero, nisi verum sequi pote1i. 2. Falsum oriri non potes nisi ex fabo: ex '
357쪽
al ute Reipublicae fuit , aut aliud consilium insititnendum , aut sua sponte faciendum . Aliud consilium superbum seu in arrogans : utendum igitur fuit eonsilio senatus . Sin ex vocabulo; ut Carbo: Si consul est , qui consulit patrice , quid aliud fecit Opimius Sin ab eo, quod rem attingat, plures sunt argumentorum sedes ac loci. Nam & conjuncta quaerimus, & genera, & partes generibus subjeltas, &similitudines , & dissimilitudines, & contraria , &consequentia , & consentanea , & quasi praecur-xentia , & repugnantia: & caussas rerum vestigabimus, & ea quae ex caussis orta sunt,& majora, pa- Tia , & minora quaeremus . Ex conjunctis sic argumenta ducuntur : Si pietati summa tribuenda laus
est , debetis moveri , quum Quin Etum Metellum
tam pie lugere videatis. Ex genere autem: Si magistratus in Pop. Romani potestate esse debent, quid Norbanum accusas, cuius tribunatus voluntati paruit civitatis Ex parte autem ea , quae est subjecta ne-neri: Si omnes qui rei publieae consulunt, cari nobis esse debent : certe in primis Imperatores , quorum consiliis , virtute , periculis retinemus , & nostram. salutem, & imperii dignitatem. Ex similitudine autem: Si ferae partus suos diligunt, qua nos in liberos nostros indulgentia esse debemusὶ At ex dissimilitudine, Si barbarorum est in diem vivere , nostra consilia sempiternum tempus spectare debent. Atque utroque genere similitudinis, & dissimilitudinis exempla sint ex aliorum factis, aut dictis , aut eventis, .& fictae narrationes saepe ponendae. Iam ex contrario: Si Gracchus nefarie; praeclare Opimius . Ex consequentibus: Si & serio interfectus ille, & tu inimicus eius cum gladio lcruento comprehensus in illo ipso loco, & nemo praeter te ibi visus est, & eausica nemini , & tu semper audax : quid est quod de facinore dubitare possimus Ex consentaneis, & praecurrentibus, & repugnantinus, ut olim Crassus adolescens: Non si Opimium defendisti, Carbo. iecirco isti te bonum. civem putabunt: simulasse te, & aliud quid quaesiisse perspicuum eli , quod T. Gracchi
358쪽
ethi mortem saepe in concionibus deploratii, qu , u D. Africani necis socius fuisti, quod eam legem in tri-hunatu tulisti, quod semper a bonis dissensisti . Ex caussis a autem rerum sic : Avaritiam si tollere vultis, mater ejus eis tollenda luxuries. Ex iis autem quae sunt orta de caussi ς : Si aerarii copiis , Mσd belli adiumenta, & ad ornamenta pacis utimur, vectigalibus serviamus. Maiora autem & minora δίpatia comparabimus sic : Ex majore: Si hona existimatio divitiis praestat, & pecunia tantopere expetitur, Quanto gloria magis est e Xpetendaὶ Ex minore sic : Hic parvae consuetudinis caussa, hujus morte prifert tam familiariter: Quid si ipse amasset quid mihi lite taciet patrii Ex pari sic: Est ejudem, & eripere contra rempublicam, & largiri pecunias. Foti autem assumuntur ea, quae non sua vi, sed extranea sublevantur; ut haec : Hoc verum est : dixit enitri Q. Lutatius. Hoc falsum est : habita enim quaestio eit. Hoc sequi necesse est: recita enim tabulas . De quo genere toto paullo ante dixi . Haec ut breuissi
a) Axiomata nonnulla super eaussis, o essectis e. quibus argumenta erui possint. I. Operari sequitur id esse, ipsi respoudet , FUe barbare proportionatur. 2. Caussa quae dat esse rei, si is producit esses tam , se a es prior eadem re, fue semper antecedit effectum ς ρν cius vero semper es posterior caussa. 3. Caussa nobilina
nobiliorem, ceterit parthus, effectum producit. 4.lior esseditis a nobiliori caulla produci debet. 3. Causi scatit , est causa ea Iari vel efflus, qui ab tua caussa proaucitur. 6. Nihil potest seipsum p ducere, sive dars sibi e G. 7. A nihilo nihil fit ; solius naturae crearae viribus ex nihiIo nihil seri , vel tu nihilum reditἀpote s. 8. Nemo dat quod non habet. 9. medius proprian caussa nobilior esse nequit. Io. Escius in causa, aliqua vatione contineri debet. II. Propter quod unumquodquo
est tale , O illud 6 magis rate , s tamen ejusdem
qualitatis, aut perfectionis capax es; ut nihil calidius calore ipse es; quo cetera calefiunt e non potest autem .ntelligi de caussa essectenti, J ed tantum de materiali.
uet. Poro sectu, poni vel assignari s causia debet.
359쪽
rrae dici potuerunt , ita a me dicta sunt . Ut enim si aurum cui, quod esset multifariam defossum, commonstrare vellem, satis esse debet, si signa & notas ostenderem locorum, quibus cognitis, ille sibi ipse foderet, & id quod vellet, parvo labore, nullo errore
inueniret: sic has ego argumentorum novi notas, quae illa mihi quaerenti demonstrant, ubi sint: reliqua eu-xa & eogitatione eruuntur, , . Supereti, ut paucis ho-xumce locorum usum tironibus commonstrem , quibus tape haeret aqua in medio termino excogitando, atque accurate apteque Versando . Ac principio expendenda diligenter sunt seorsim subjectum enunciationis demon Mandae, atque ad subjecti genus , speciem, finitionem, caussas, enectus , opposita , proprietates &c. animus est appellendus ; excutiendum vorro est quaestionis attributum; num sint proprietates , effectus &c. ex eo dimanantes . Quo peracto, advertendum est, an enunciatio probanda iit alens, vel negans. Si a jens erit, medium ita quaestionis termiis vis intexere oportet, ut inde syllogismus primae, vel tertiae figurae proficiscatur . Si vero negans erit ira
qualibet ex tribus prioribus figuris conflari syllogi semus poterit. En exemplum: Sit quaestio : Nix inis specta laedit oculos, estque aiens. Expenso subjecto, Nix inspecta, deprehendo, quod Nix inspecta uehementer replicet lucem , quod sit albissimi coloris , quod fulgeat . Hinc hasce e nunciationes conficere possum: Quicquid vehementer replicat lucem, laedit oculos, vel Quicquid est albillimi coloris, laedit ocuis los, vel Quicquid fulget, laedit oculose atqui nix inis specta replicat lueem &c. ergo nix inspecta laedit o
culos. Si porro quaestio fuerit enunciatio negans, ut Nix non perstat aestate , accepto medio termino ex
subjecti definitione, quae erit ill haec: Nix est pluvia frigore & gelu in glaciem constricta , ita in prima figura syllogismus compingi poterit : Pluvia frigore& gelu in glaciem constricta non perstat aestate: sed Nix est pluvia, quae frigore & qesu constricta est in
placiem: ergo nix non perstat aestate. Consule Mu
360쪽
m bimessimus sophissicus quid, ubi variae votum,
rerum fallaciae exponunt Er . Potiremo syllogimus sophi ilicus is eis, qui ex iis quae probabilia videntur, sed non sunt, conflatur; vel ex iis, quae probabilia sunt , sed praeter regulas syllogisticas compin Iuntur eis proprie paralogismus dici debet. A sophi iiis, que eum adhibebant, sophisticas est appellatus. Sophistae vero , si Ciceroni fidem habe mos Acad. II li. c. X xl l l . ii dicebantur qui ostentationis, aut quaestus caussa a philosophahantur. Haud me fugit primitus fui illa sophi ilas nuncupatos omnes, qui sapientiam profiterentur . Uerum pollea ex Socratis aevo ob in lignem phillarum stultitiam id nominis evilescere coepit, darique solis pseudophilosephis . Eorum chara fleres expresserunt Plato in sophista, Themillius ora r. i i II. quibus jungendus eii Hei nec cius in opus c. inscriptor Programma inaugurale de verae falsaeque sapientiae characteribus. Secando ecclesiae saeculo & sequentibus antiquus honor fuit sophistarum nomini restitutus . Illi enim hocce nomine donabantur, qui cum philosophia eloquentiae studium conjunxissent . Argumento sint Philostrati, & Eunapii Uitae sophistarum . Uerum ut eo redeat, unde discessit oratio,
Protagoras Abderites, testibus Suida , & Diogene Laertio in ejus vita omnium primus suit, qui sophisticis elenchis ad fallendum in disputatione usus et . Duplicis porro generis sunt huiust nodi sophismata , alia vocis, & alia rei . Suphismata sive fallaciae vociis vel ad unam vocem, ut accentus , fi pura dictionis s& homonymia ; vel ad plures simul compositas voces, ut amphibolia , compositio, & divisio, pertinet. Accentus fallacia admittitur quum aliqua vox adhjbetur ,
a His remorus sophisaram suis erat: at proximus,
tit eos, euibuscum disputabam, rempellerent ad conce-clenda pugnantia, faba , paradoxa , ad admittendum
gantiae famam conciliarent. Parad xt m , ut hoc voca-5ulum moram tibi nou creet , ese id , quod repugna Gmmtini opinioni , su uti falsum repugnat veritati . Quare potes ese uera me , .domz S mu oppareat.