장음표시 사용
51쪽
rantiae alicujus notam Princeps omnino estugere non posse, nisi leviter tinctus ea sit, aut aliquam ejus notitiam usumve habeat. Quare aliquid studii ea in re concedi illi poterit, quantum videlicet ad exeitandum animum & ingenium acuendum satis fore putabitur. Quo in genere multa etiam praeclara poemata videmus profecta ab iis , qui aut orbis, aut Eces ess gubernacula tenuerunt,idque non sine universali nationum omnium applausu & approbatione. I Sunt praeterea inter Principes non pauci, qui artem distillatoriam factitent; quod exercitium etsi perhonestumst, utpote in quo multi admirandi naturae effectus , de secreta sese prodant: praemi tamen ab ea abstinere prorsus Principes, eo quod a curiositas
facili negotio inde ad Alchimiam adjiciat animum , aut saltem sub illius colore cupiditas deinde periculum faciat consolidandi argenti vivi , &auri atque argenti conficiendi. Qua in re tempus omnium I retiosissimum male & inuti- iter perditur, de consumuntur thesauri praesentes pro incertis di indubiis. Mera dementia est,& quae non nisi morte e rari potest, unum ex alio eX
nisi multis post annis subs quitur quando illi iam imperium habent in voluntatem de
perimentum sumere , nec ad vertere tamen, meliorem lapidem Philosophicum inveniri non posse , quam bonam &rudentem oeconomiam. Deae nimirum & utili negoti tione , non de scientia Chymica intelligi debet illud Salomonicum : b Quid sapientia
Iocupletius, qua operatur omnia f
Si autem sensus speratur 2 quis horum qua sunt, magis quam ista est artifex ' Hujusmodi commerciis eum incolis regio
ipse Salomon ingentes congessit thesauroh, ad quos ad vehendo I numquam sane in- Rruxisset tot & tantas ela ses, tot ac tantis expositas in mari periculis, si in eatinis easdem parare potuisset. Cum Uero de rebus omnibus copiose ipse e disputaverit, habueritque scientiam a Deo infusam & inditam , absque dubio illud etiam secretum, si quomodo potuisset fieri, fuisset assecutus,& reipsa usurpasset. Nec vero credibile est Deum id unquam permissurum: desinerent enim omnia gentium commercia acl l quae conservanda nihil seque conducit, ac moneta aliqua 'communis omnibus, o preti so & raro metallo conflata.
eie boni inaniter delusia, donee ratio, instauratis temporis successu & experientia viribus . suum agnoscat dominandi jus, quod illi h natura concessum ,
52쪽
ῆncipiat ut solet hoe lumen In
Principibus fere exoriri tardius, eo quod affectus in iis ob consuetas aulae delitias poten- 'tiores sint : cumque ii, qui Principum adlis rent lateribus, gratiam quoq; eorundem ple
Iuntatis beneficio potius, quam rationis potiri se posse sciant. Hinc omnes adulandi utuntur
a atque iliam quidemsbi reddere benevolam , hula
vero caliginem offundere sat gunt. Habeat igitur Princeps perspectas artes istas, atque a mei se in affectus suos proprios non solum, sed & in eos omnes, qui iisdem ad occupandum ipsius animum abuti v luerint. f. Magna hic passim inc ria in componendis Prinei-Pum animis. HeIbas inutiles
53쪽
di in frugiferas , quae frugibus
immiscentur, radicitus cum tempore evellimus : & succrescere sinimus affectus pravos ac passiones , quae rationi bella movent. Curando Princi-Plura corpori Galeni complu-Tes praesto sunt, animo saepe vix unus Epictetus : neque tamen minores pati infirmitates is solet, quam corpus, quin tanto graviores, quanto hoc il-
Ie praestantior. Si vultus illi esset aspectabilis oculis, in quo
malarum affectionum intem-Peries sese posset prodere, inultorum sane doleremus vices,
aestus sic misere depascitur; interim quia aspectum fugiunt, felices eos arbitramur. a Neque frustra prassant imus sapientia firmare solitus est ; si recIudantur
Urannorum mentes , posse uspici raniatus o ictus; quando,ut lorpora verberibus, ita savitia, libidine , malis Musultis animus dialaceretur. Pro l 9uantis non
ejusmodi animus jactatur per-,' turbationum tempestatibus lIuri omnis, mens & ratio illi eripitur, ut longe aliter, ac revera sunt in se, appareant omnia. Hinc tanta audiciorum &opinionum varietas ; hinc oppido pauci suis recte momentis ponderant singula , sed pro Iuminis accessu vel recessu diversimode aestimant. Nempe cum affectibus perinde se res habet, ac cum tubis opticis , qui una ex parte objetiorum
augent magnitudinem , eN altera minuunt. Eaedem plane crystalli sunt, res visae omnino eaedem e hoc tamen discrimen est , quod incidentes in unam partem specites , de radii visitates a centro ad circumfe-s Tasi x. l, o. Mati. V E D R IE. SImb. r.
rentiam deriventur, unde magis sese diffundunt de multiplicant ; eX altera contra e circumferentia colliguntur ad centrum , ac proinde res visas haud paullo minores offerunt. Tantum inter utrumque Videndi modum interest. b Eodem prorsus tempore i tametsi in regnis diversis i in coronam regiam , di successionem paternam con eriebant oculos,
Infans Iacobus Iacobi Secundi Arragoniae Regis filius . de Infans Alphon sus filius Dionysii Regis Lusitaniae. Selecce quam dispari ratione aemodo: prior ille , invito et iam Patre, ultro oblatam respuit; alter contra pietatis jura , vi & armis eam Patri de capite detrahere aggressus est. Vnus curas ingentes, & regnandi pericula secum expendens, mundo valere jusso. vitam monasticam, tranquillam magis & feliciorem , prae aulica elegit; alter vitam ab que imperio acerbam duxit atque inutilem , & dominandi libidinem naturae juri an tetulit. Vnus in coronae ci eumferentiam , quae aspectu jucunda in flores desinit, intendebat oculos ; alter Pun-ctym potius considerabat, recentrum , e quo laborum &curarum ducuntur lineae. e g. Omnia quidem Hos , quod speciem boni prafert, gra . tia omnes agunt; at quia in ejus agnitione fallimur, hinc error. Omnis nostra potentia, quantumVis magna, nobis videtur eχigua : aliena contra, grandis adida dum de ampla. Nostra non agnoscimus vitia; aliorum
54쪽
facile cernimus. Desectus alieni gisantum videntur similes mo-stri vix pumilionum instar nobis apparent. Quin vitia ipsa virtutum colore deκtre tegimus: ambitio est, & animi excelsitatem interpretamur ;crudelitatem , justitiam; profusionem, liberalitatem ; temeritatem , fortudinem esse Volumus. a P ei scilicet prudentia honesta a deterioribus, uti lia ab noxiis discernunt. Ita fallimur, si per illam tubi partem, ubi affectus & passiones ob-nant, res contueamur. Sola he-nefieia duplici illo modo , qui auget Pariter & minuit, consideranda sunt. Ea quae accipimuS, grandia nobis semper videri debent; quae in alios eo ferimus , exigua. b Ita Rex Henricus Quartus consueVerat; immo beneficiorum collat Ium in alios ne meminissis quidem solebat; contra, quae ipse accepisset, E memoria emuere nunquam sinebat, in id unice intentus, ut gratiam , quasi debitum esset, quam primum .eκ- solveret. Ne sibi imaginetur Princeps , beneficium , quod Iargitur, mancipii velut notam esse in eo . qui illud accipit. Non ego eam munificentiam dixerim , sed tyrannidem p tius, & quendam quasi mercatum, quo Voluntates, haud secus ac mancipia servilia in Guineae littoribus, gratiarum pretio Princeps mercaretur. Qui dat beneficium, existimare non debet,obligationem se im- Ponere. Is qui accipit, obstrictum se credat. Princeps Deum potius imitetur, c qui dat omni-ώus assuenter, O non sinproperat.
c Ias. 3.1 g. Iii suscipiendis gerendi que bellis i in pace concilian da & conservanda : in injuriis tam illatis, quam acceptis; iliadem semper rectς rationis utatur pe: spicilii S, per quae aequaliter, sine fuco de fallaciis singula videat. Neminem illa in rerum aestimatione indimerentia & justitia magis decet ae Principem , qui in regno suo praestare id debet, quod eXamen in trutina , proindeque de rebus omnibus recte sincereque judicet, oportet; ut sua regno constet aequitas , cuIus bilances nunquam in aequilibrio consistent, si assectui aut passionibus loeus sit, aut ad
rectae rationis trutinam non omnia ponderentur. Eam otirem singularis Magistrorutri cura requiritur atque industria . qui Principes mentem probe instruant, istos voluntatum erroreS,& persuasionum vanitatem detegendo, ut ii pa sionibus liber de expeditus sincerum de quaque re judicium ferre valeat. Etenim si cum animis nostris consideraverimus tot imperia collapsa , tot status immutatos, tot Regesae Principes de vita pariter ac . regno exturbatos , primam fere originem fuisse deprehendemus, quod affectus obedientiam abjecerint, & rationi, cui lege naturae stabjecti sunt, parere noluerint. Nec ulla Reipublicae capitalior pestis est, quam appetitus indomiti, aut fines isti particulares , quos
tuit. g. Non illud ego nune contendo , ut affectus illi tollantur penitus aut exscindantur ira
55쪽
ad omnes actiones generosi res prorsus esset in idoneus ,
cum natura non frustra amo- . rem, iram, spem, metum, aliasque passiones similes nobis indiderit , quae etsi virtutes non sint, sunt tamen illarum comites & media, sine quibus illae nec acquiri recte, nec exerceri possint. Abusum solum earundem & inordinationem improbo; isthaec corrigenda sunt , ut Princeps in actionibus suis non affectibus
dueatur, sed e prudenti politica omnia moderetur. a Regum est ita vivere, ut non modo homimi , sed ne eupiditati servias. Carolus V. si quando irae &indignationi indulgere aliquid vellet, privatim,& ab ho minum remotus arbitrio id faciebat, non in publico, quando personam re maiestatem Imperatoris sustinebat. Neminpe tune Princeps ideam G Dernatoris agit potius, quam hominem : Gubernatoris, inquam, aliorum magis quam sui ipsius. Nihil tune ex affectustatuendum; sed ad rationis
regulam de normam raperidenda omnia. Non ex inge nio proprio, sed arte. Mores
con filia e corde Reipublicae potius proficisci debent, quam tuo ipsius proprio. Homines rivati commodis & utilitatius suis omnia metiri solent: Principes bonum publicum prae oeulis habere neeesse est. In privato si passiones dissimulet, minus eandidi & aperti pectoris putatur indicium ; in Erincipibus etiam ratio status id quandoq; exigit. Nullius anfectus signa tum dedit Tib a M. Tall. ia Orat. Fra o I rius, eum Piso post sublatume vivis ejus jussu Germani- eum, sese illi praetulit. Id quod deinde Pisonem sol ieitum habuit: b Nulla enim magis exter ritus est , quam quod Tiberium sne miseratione . fine ira abstin tum , clausumque vidit, ne quo
affectu perrumperetur. Qui pluribus imperat, cum pluribus Ua riare affectus debet; aut quantum fieri potest, immunem sese ab iis ostendere. e Illud deinnique conetur Princeps, ut una eademque hora , pro occasio num varietate, severum & beis
nignum ; justum & clementem liberalem & parcum se
exhibeat: d Nam tempori apta vi decet. Qua in re Tiberius eκ-eellens fuit, cujus mentem
haud facile quisquam dispieere
potuit , e ades vertit O mi semitiva ct clementia signa. BOnus Prineeps sibi dominatur,& serinvit populo. Quod si naturales animi impetus aut frangere, aut dissimulare negleXerit, eundem semper tenebit in agendo modum: quo fiet.ut faeile qui-Vi s visurus sit, quo consiliis suis collimet, contra praecipuam Politicae resutam,quae vel ideo suadet variare agendi rati nem , ut ne mens Principis omnibus innotestat. Nec sane periculo vacat, si naturam Massectus Principis alii penetrent: nu laenim via facilior ad occupandum ipsius animum , quem expedit liberum servare semper & clausum
aliis . si quidem recte imperio praeesse desideret. Vbi Μinistri
56쪽
Principis Inclinationem semel Nulla virtus exerceri libere
perspexerint, mox idem adu- potest, ubi haec passio inva uelari. & eosdem prae se ferre asi rit, neque ulla res Principibus laetus incipiunt. Si qua in re magis perniciosa est , eo vel Princeps obstinet animum, maxime, quod virtutis gerat
idem etiam ipsi faciunt, ut jam speciem , perinde quasi candi non nisi penes obstinatos im- dioris sit animi t eum fracti Meerium sit. Quod si aliquando abjecti potius esse videatur j si
e re fore videbitur, ut Princeps negare, contradicere, reprehen populi affectum plausumve ca- dere, castigare Princeps ei u-ptet, ita se potius serat, ut ea, bescat. Nimium in sua ampli- quae populu, fugit & ample- tudine hi tales se constrin-ctitur, naturali instinctu ipse gunt, umbras quodammodo fugere & amplecti videatur. metuunt. & quod caput est. g. Porro inter affectus & aliorum sese reddunt mancipassiones Aristoteles etiam
negat virulibus moralibus acincensendam , eo quod sit infamiae metus, adeoque Uideatur cadere non posse in virum bonum & eonstantem, qui cum ex praescripto rectae rationis agere omnia soleat, non est quod de uIla re verecundetur. S. Ambrosio tamen a virtus
est quae actionibus modum ponit. Quod intelligendum puto de Verecundia illa ingenua & liberali, quae animo honestiori fraeni instar est, ne quid turpe aut indecorum admittat: estque optimae indo- Iis indicium, & argumentum haud leve, luperesse adhue in ejusmodi animo quaedam vi tutum semina, etsi nondum satis alte radicata. Aristotelem vero loqui erediderim de Erubescentia alia vitiosa, flei inmoderata, quae vii tutibus noxia est. haud secus ae ros lenior segetes fovet ac recreat; in ubi pruinae in modum e dit , adurit easdem ac destruit.
pia , qui dominari debuerant. Illud vero quam indecorum,
quod frontem ipsorum verecundis color occupet,quo adu-iatores. mendaces, facinorosos suffundi oporteret, quodqu
sui ipsorum obliti ab aliis regi se sinant ae decipi t Quicquid alii petur, offerunt ultro & la giuntur , nihil pensi habentes. quid exigant merita, solis victi
precibus. In sententias ali rum de consilia , etsi minime probata, lubentes abeunt. hoe solo nomine, quod contradice re ipsi non audeant, mali nisue victi videri,quam vicisse alios. Id quod gravissimorum malo. rum in Rep. seminarium est
, Nam quorundam parum idonea est verecundia rebus eivilibus, qua firmam frontem desaerant. Principibus itaque omni ope en tendum , ut hane verecundiae passionem , & pudorem naturalem moderentur fortitudine di constantia , firmando non
animum solum , sed ipsum etiam exteriorem vultum contra
adulationes . mendacia , fraudes & malitiam; ut ea corrige re & emendare . integritatem
vero regiam in dictis de factis
57쪽
sartam tectam tueri valeant. a Nd quia Ioannes Secundus, de Henricus Quartus , ambo Reges, facere praetermiserunt; quid mirum, tam authorit tem , quam coronam ipsorum in tantum adducta fuisse dita crimen Verum in passione hac curanda, singulari cautione opu, est : etsi enim alia vitia veluti spinae radicitus exti panda sint, hoc tamen amputandum est potius , ut id res cetur solum, quod superfluum est , relinquatur vero illa Uerecundiae pars, quae Virtutum est custos, moresque & actiones hominum componit: nam absque hoe fraeno indomitus plane erit Principis animus, deo nisi ad indecentiam atque infamiam subinde advertat oculos , passionum suarum seque
ruet. a Si vix artibus Mnestis reιDretur pudor; quid fiet , si il--ium omnino exuerimus t Tiberius certe b postrema in scelera simul ae dedecora prorupit , ps-
quam remoto pudore O metu, suo tantum ingenis Miebatur. Hac
de caussa Plato dixit, Iovem aliquando , cum generis humarii ruinam metueret, Mercurium ablegasse in terras, ut Iustitiam & Uerecundiam inter homines partiretur, quibus sese ab interitu vindicarent. S. Atque huic passioni, de qua nunc agimus , haud multum absimilis est . nec minus exitiosus Pi incipibus affectus ille , quem coin serationis vulgo solemus dicere. Exitiosus incivam , qui ubi in animo praevaluerit, nec ratio, nec ju- uitia recte suum faciunt ossi
et Tacit. lib. I . Antiat. Tacit. l. e. Λ M.
Uerentur, ne cui aut reprehendendo, aut castigando ars e faciant, subditorum delictis medicinam adhibere negligunt, di multa impune abire sinunt. obsurdescunt ad populi elam reS, nec eos movent damna publica, interim tanguntur misericordia trium aut quatuor hominum, a quibus ista proficiscuntur. In delictis alienis confusos se sentiunt, atque ad eo , ut ne sibi aliorum caussa sit math; connivere malunt potiuῆ, aut impunitatem concedere , quam in illa animad- Uertere. Iuditii imbecillitas haec est, se prudentiae defectus
cum tempore corrigendus; e dem tamen moderatione adhibita, qua de Verecundia ante dictum est i ut scilicet ea inis,um commiserationis pars re secetur, quae sic languere fa cit animum, & ita enoeminat, ut fortiter & constanter agere nequeat; retento tamen misericordiae affectu Principum proprio , a ubi recta ratio ab que jactura tranquillitatis pu-b'itae ita suaserit. Uterque iste tam Uerecundiae, quam Commi serationis affectus domari ossimi ac corrigi actibus quiusdam contrariis, qui nimiam illam ' eordis teneritudinem , mentisque imbecillitatem paulatim tollant, atque ad sortio
ra corroborent animum , serviles istiusmodi metus ei eximendo. Quod si subinde Prinis ceps conabitur letsi in rebus minimis in animum firmum &constantem retinere, suae item
dignitatis de ossicii habere rationem , facile idem postea in
58쪽
iebus maiorinus praestare poterii. Plurimum sane refert, 'si vel semel senerose ea tricre incat sese ipse, Ac qimeri .e atque suspici ab aliis fa
mescit, & sibi ipse in omnibus
diffidens, nee loqui audet quicquam, nec agere. Nihil unquam recte a se agi putat, Veretur prodire in publicum,& successum magis amat ac solitudinem. Isthue plerumque e educatione muliebri, quae a consortio hominum solet esse alienior, uti de ex defectu eV- perientiae nascitur, cujus etiam
solius beneficio malum illud curari potest, si assuefiat nimirum Princeps ad audientiam prs standam tam subditis quam exteris . si saepe foras in publicum . & in lucem producatur, ut homines de alia nosae discat, qualia ipsa in se unt, non quomodo ea aut imaginatio depinxit, aut is, quo magistro flemoderatore utitur. Aa Principis conclave liber semper pateat accessus Viris Illustribus
ae Nobilibus, qui Patri ejus 1 cubiculis sunt; aliis item auli eis sortitudinis . ingenii & eκὶ perientiae laude praestantibus.
Qui mos in Hispania observatus suit, usque ad tempora
Philippi Secundi Regis; qui molitionibus Caroli filii factus
cautior, illam aliorum communicationem & accessum liberum restrinxit omnino ac
sustulit: atque ita dum unum declinare voluit ancommodum . in aliud incidit aeque Principibus noxium, quale est, nimium sese ab hominum alloquio abstrahere : hoc enim dum faciunt Prineipes . factici postmodum fit,ut certar alicui Personae affectu peculiari & Ω-vore ipsi adhaerescant. I. Obstinatio denique partim ex metu , partim ex ignam si a quadam naturali nascitur ἔquando nimirum Princeps nihil omnino asere vult, set contra institutionem praest ete obfirmat animum. Curari vero debet illa mentis segni
ij es flammis & stimulis gloriae; quemadmodum calcar bus equorum vitia solent cor
rigi : paulatim itaque duce dus in viam Princeps, & laudandi progressus, quos seee rit, tametsi sub initium laudes istae supra meritum etiam sint,& ad solam speciem.
IN Monoeerote mire soleta dem fiamma, qua Beeenditur.'
fuit natura ac provida. In- lumen illi eripit. Ab in laniater ipsos oculos Irae arma defi- α furore non nisi temporis xit. Prorsus necessum est , ut brevitate differt. Nec homo oculum utrumque intentum iratus idem est qui antea I per habeas in eam passionem, quae iram enim quasi extra se P tam imperiose actionibus & nitur. a mn desdeνat fortitudo motibia, animi dominatur.Ea- C 4
59쪽
sultius est, quam hanc ab iraeonis dia petere prasidium. rem stabilemas incerta . fidelem ab infida , --mam ab agra i Ad triumphandos hostes nihil opus levitateῆracundiae. Nee sortitudo est, quae absque ratione commo
veri se sinit. Uerbo, nullum vitium magis Principem de decet, quam istud: irasci enim
eontemptum suppon ἰt, aut ae ceptam injuriam. Nullum item muneri di ossieto ejus sic adinversatur et nihil enim aeque tenebras offundit judicio, quod elarissimum semper ese debet in eo, qui aliis imperat. Princeps qui ira, & stomacho leviter exardescit, cordis sui pol statem tradit irritanti. & arbitrio illius se subiicit. Si absque
60쪽
offensione ne plica quidem in pallio regio disturbari possieta quopiam; quid erit denique, si animum illius quis conturbet 'I. Enimvero ira tinea quaedam est ,cquam patit. & nu trit ipsa purpura. Pompa δε- perbiam gign t, superbia iram. Et potentiae qua si proprium est, nolle Pati. Nilnis quam delicatus est, Principum sensus. Speculum,quod facillime maculam contrahit. Caelum, quod vapore tenui eito obnubilatur, & jacit fulmina. Vitium quod animos magnos plerumque generosos de imp tientes occupat ; perinde ac mare , quantumvis vastum sit& potens, levissimo tamen ventorum satu gravissimos patitur motus ac tempestates. Illud solum interest, quod hae in animis Principum longe diuturniores sint,quam in ipso mari; praesertim ubi honor laesus fuerit , quem existimant absque vindicta recuperari non I ome. Deus bone l.quantilum erat; a Sanctium Navar-rae Regem, pugna ad Alareum habita, non salutato prius Rege Alphonso hujus nominis Tertio, domum repetere hic tamen ea re offensus sic fuit, ut inurbanitatis istius oblivisci
nunquam potuerit , nec conquiescere , donec regno illum exuisIet. Principum ira pulveri tormentario similis est , qui simul atque ignem concipit, moX Vires suas exserit. Nuntium mortis b eam appellat Spiritus sanctus, ut vel hoc nomine eam secenare &cohibere par sit. Turpe est
a Nar. Hiit. lib. ix. cap. 13.
eum, qui aliis mandata dat. hule pastioni succumbere. Meminerint Principes , ideo sceptri loco nihil sibi in manus tradi , quo laedore quenquam possint r quod si aliquando gladius strictus Regibus prae ferri 'let, id justitiae , non vindictae insigne est , ἐκ aliena tunc quidem portatur manu , ut noverint inter re exe cutionem mandatum debere
intercedere. E Principibus pendet salus publica, quae fa cile in discrimen veniet. si Consiliario tam praecipiti, qua lis est ira usi fuerint. Ecquis manus ejus effugit nam fulminis instar est, quando suprema potestas eam impellit. o Eporque la ira des Re ut aiein suis legibus Alphonis Rex
do la oviere en fiberos'ir. Si Principes ira nonnunquam inflammati sese ipsi contuerentur oculis, speciem utique cernerent indignam tanta Majestate; cujus tranquillitas, re suavis tam verborum , quam actionum concentus, allicere magis debet, quam terrere a amorem conciliare potius , quam formidinem.
5 Cohibeat itaque Princeps irae impetum : quod si id non possit, sustineat saltem