장음표시 사용
171쪽
Porro eum nullum habeant homines vinculum firmandarum pactionumiaraiuνauda firmius ι ideo cautum fuisse de , alinando legibus XII. lata oportet: atque inde legem traxisse Ciceronem ca) de religione jurisj randi hane r
Perjurii poena divina, Exitium, humana, dedecus esto.
Inter contractus crebra in civili vita est faenoratis, propter dissolutos mores eorum, qui absumptis propriis, indigent alienis . Rarior vero est in bene constituta republica, unde foeneratio exulat simul cum luxu, & i temperantia egestatis parente, ac voragine patrimoniorum. Luxuries enim exotiens, quas invenit, brevi superat, ac tandem atterit opes: equibus qui exciderunt oecupati a vitiis, & eorum alendorum iacultate spoliati, vel rapere coguntur, vel quaestum, laboresque suos subjicere rapinis foeneratois rum, quorum oportet avarissimas quascumque leges , atque intolerandas conditiones tota vita subire. Quamobrem priscis Romanae reipublieae te poribus, quando nondum peregrina luxuries ex Urbe nativam frugalit tem ejecerat, sub levibus admodum usuris pecunia mutua dabatur r praecipue cum ea aetate, nonnisi restostris usura esset in usu, rei nauticae petitia nondum a Romanis comparata , in qua sese non ante primum bellum punicum exercuerunt . Crescit autem usura ex lucro pecuniae, quod a maritimis mercimoniis, & frequenti, ac celeri traiectione, ac venditione me cium venit. Ideo Athenis, unde facilis erat ad exteras oras appulsus, Merebia excursus, recessusque navium Propter navigandi facultatem , atque peritiam, & mercimoniorum facilitatem, non a lege, sed a voluntate scrineratorum usuris ponebatur modus . Unde quae apud Romanos maxima erat usura , nempe centesima, erat inter Graecos minima. Quamobrem, de inter Romanos, postquam mare pervium habuerunt, usurae etiam prodiere maritimae, terrestribus , & communibus longe majores , propter pecuniae periculum , & luerum navigationis. Modus autem a Decemviris constit tus usuris communibus , atque terrestribus maxime conveniebat frugalit ii , ac parsimoniae veterum. Non enim quaestum permiseiunt supra Uuνaauntias, vel untiarum faenus, cujus origo, atque cognitio est altius aliquanto repetenda. Sortem, sive pecuniam Deneti oceu pandam Romani dividebant in eentena denariorum ; de qua summa , quam stipulari licebat usura, erat eentesima para in mensem, quae duodecies repetita reddebat in singulos annos unetas, hoc est partes duodecim, sius duodecim denarios annuos. Eaque dicebatur Mura centesima , sive quod si gulis mensibus centesimam partem, nempe unciam redderet, sive quod centesimo mense usurae illae sortem aequarent. Quae usura, quia duodecim continebat uncias in singulos annos, as, vel as usura νιων appellabatur: eratque veluti eorpus di sons ceterarum, quae sub ea, veluti sub majori minores continebanturi quia Romani rerum integritatem, sive rationem totius constituebant in duodenario numero : idque solidum putabant, & integrum in sua specie , quod partibus
duodecim componeretur: ex eoque numero divisionis euiuslibet ratio deducebatur e hinc as haraditarius est haereditas integra in duodecim tribuenda
Iartes. Multa enim, ut varro ait, c. antiqui duodenario numero fini ant. Hinc iisdem appellationibus partes assa, & partes Uωνε eantesima complectebantur, sive in singulos menses, sive in singulos annos quis eas stipularetur. Annuae namque usurae cumulus erant plurium menstruarum, quae
sngulae ad annuam suae quantitatis usuram, eamdem rationem habebant ,
quam unus ad duodeatur. Unde qui stipulabatur sex uncias annuas, poterat
172쪽
singulis mensibus reposcere sumamiam, qui stipularetur annuas duodee Im poterat singulis mensibus exigere nuriam , sive centesimam sortis partem. Eademque ratione per reliquam usurarum quantitatem excurritur et revo cantur enim omnes ad assis rationem, iisdemque nominibus notantur. Unde usurae Centesimae sunt, uncia persolvendae singulis mensibus ex denariorum centenis. Semisses usurae sunt semuncia singulis mensibus, & semissis in annum. Trientes usurae sunt tertia pars unciae in mensem, quatuor unciae in annum. Quadrantes usurae sunt quarta pars unciae in mensem, tres unciae in annum. Sextantes usurae sunt texta pars unciae in mensem , duae unciae in annum. Quincunces usum sunt tertia & duodecima pars unciae in mensem, quinque in annum. Septunces usurae sunt dimidium, & duo. decima pars unetae in mensem, septem unciae in annum. Besses usurae sunt duo trientes unciae, sive duo tertiae partes in mensem, octo unciae in annum . Dodrantes usurae sunt tres quadrantes unciae , sive tres quartae paristes in mensem, novem unciae in annum. Dextantes , vel decunces uturae sunt tres quadrantes, & duodecima, sive tres quartae partes, & duodecima unciae in mensem, de eem unciae in annum. De unces usurae sunt tres quadrantes , sive quartae partes , & duo duodecimae unciae in mensem rundecim unciae in annum. Denique Asses usurae sunt uncia in mensem , vel quot mensibus, duodecim unciae quot annis, hoe est usura eentesima, ad quam initio jam expositam , nune partium enumeratione recurrimus . Cum autem stipulabantur usuras majores centesimis , tum assem multiplicabant , & partes eius , exigentes aliquando supra legitimam usurarum summam, nempe binas , ternasve centesimas r ut numquam tamen ab assis
ratione distederente quae summa est ratio apud Romanos divisionum omissium, sive perfecta eujusque integri corporis mensura , & numerus abs tutus. Est enim ar quidquid ad ριπα, & ad unitatis, quam vocant, rationem reducitur. Unde quidquid est unum in duodecim tributum partes,ar, nempe totum appellatur, idemque est quod Graecorum . aὶ Hinc a vox, quae sola sine tibiis canit. b Fluxit autein aso vox a Doribus, Siculis, & Terentinis, a quibus Romani & nummum gravis ponderis , nempe & ipsus nomen acceperunt. 0 Nam ex Dorico Me Tarentini, & Siculi, elisa inedia littera , fecerunt ά . indeque Romani
utrumque vocabulum, nempe as, & as habuerunt. Quorum olim nominum eadem erat significatio , quia as , Se as primus nummus fuit Romanorum ex χαλκου , sive aera percussus: unde M , pro as saepe veteres dixisse , resert Uairo. d Cum igitur summam usurarum, nempe centesimam vocarent assem quando centesimas multiplicabant, earum numerum per multiplicationem assium exprimebant , nempe Tνσει dicebant, Euatν es, Sextusser, pro ternas, quaternas, tenas centesimas e vel dupondiaνium , sive binas centesimas, epipondiaram, ternas. o Porro cum Siculi , & λι τραν quoque Dorice dicerent a Romani as etiam appellaverunt libram iquae vox orta est ex Graecorum λίτρα, & ita nostra etiam aetate in magnae Greciae regionibus certum pondus appellant. Quia vero pars duodecima, me, sive librae , apud Siculos vocabatur ἰγκία ut Aristoteles apud Pollucem doeet ι ideo Romanis usurpatum fuit Batia nomen pro duodeeima parte librae, sive assis. r Ceterae autem partes utrimque traxere appellationem suam, ut investigando patebit. Ab asse igitur usurario, d pia uncia , supersunt undecim , sive ἀεunx, quasi assis, una dempta. μ Etenim da apud Latinos tollit, ut apud Graecos απο : unde demens, hoe est sine mente: destinera i hoc est Mucturam tollere: Mndevuinti, vel duod. Ouin K ti,
173쪽
i, quasi viginti, una, vel duabus demptis partibus. Eadem ratione die uia.
tur usurae dextanter , sive decem unciarum: quia dempta sexta assis parte, nempe sextanto, supersunt decem. Unde dicitur dextans, quasi dosextam , hoc est dempta sexta. Item dicitur dodrans, quasi dequadrana as et a dempto enim quadrante supersunt partes novem, nempe dodrans. Quam nominis originem retineo, donec in mentem venerit melior. Non minus tenebrarum inis venio in voce bos, sive octo unciae: quam vocem Varro deducit ex veteridos: etenim saepe apud antiquos d pro b, sic duellum pro bello. Unde varro b/s pro der, quasi demptis unciis quatuor, nempe triente e quo ablato
supersunt partes octo. Festus inde dictum putat, quod bes , bis triens sit assis: nempe octo partes, quae dividuntur in duos trientes. Quam sententiam a Se aligero rejectam sulcit opinione sua Salmasius, putans, olim dictum suisse duos pro ber. Duir autem pro duo, unde duar, quasi duae partes assis, aepoli temo bos, indeque natum ait, ut non du is dicerent pro duobωιasbar, sed dupondium: quia duesi, vel b. voeabulum jam susceperat significati a apud Fe nem duarum partium assis, sive duorum trientium. Quam ego Scaligeri a sum iis . b. antepono conjecturae scribentis, bes sive des inde dictum , quia deinceps bes. ab esse dematur: nam dodrans demit ab esse quadrantem ι dextans duas uncias; deunx unam. Nihilo selictor est volsus b/s, sive dos dictum existi. mans, quia demitu trienι. Septunx oliginem sui nominis ex se profert. Sa. mis quamquam deduci potest ab v ιισυ, trajectis extremis litteris, tamen, Varrone auctore, placet hanc vocem asserere linguae latinae, is enim significat dimidium, ut sili/νa, & semodivi, quasi librae dimidium, & modii r atque ita semis, Veluti semiar, dimidium assa. Sextans etiam Romanorum est vocabulum, quasi sexta pars astis: quod simile videtur graeco ε- αν ejusdem senificationis. Magis tamen ad gradi eum sonum accedunt quadrans, de triens, significatione tamen a graecis diversa. Πι enim Graecorum , unde Romanorum eνiens, tres assis partes sunt, sive tres unciae r apud Romanos vero triana uncias continet quatuor: est etenim tertia pars assis. Tετρας ad cujus exemplum natum est Romanorum quadνa , apud Graecos quatuor complectitur uncias: cum quadrans apud Romanos, uncias complectatur tres I est etenim
b) silmas. pars assis quarta. ἡ His vocabulis apud idoneos, cultosque scriptores usuis
da modo Qur. e. rarius assis cum sui3 exprimitur partibus: pro quo barbari lubstituerunt duo. o. pag. 23 . daeim ρνo centena io, vel undecim , vel decem , vel novem , vel octo , vel δε-ptem, vel sex, Vel qui que, vel quatuor, vel trer, vel duo, vel unum: cum dicere oportuisset usuras tentasimar deuntes, dea tantes, dodrantes, besses, se ptuncet, semisse , quincunces, trienter , quadranter , sexta ales , uncias : unde qui scribunt, pecuniam scenerat ad raιιonem quatuor pro tentenaνio, latine dicerent expeditius, pecuniam foenerat sub QMis ρνientibus, & ita in reliquis. Centesimae usurae, quam frequenter invenimus apud Seriptores veteres, insi e) de modo gne monumentum adducit ex veteri inseriptione Salmasius e ce in unde , rat fur. c. 7. pag. tione bene subducta, manifesto apparebit quantitas unciatum duodecim in 273, annos singulos. Hanc non Romani exemplo Graecorum centesimam , ut Salinmasius existimabat 3 sed Graeci exemplo Romanorum. ἐκα-ὸν νικον appellarunt. ut Gronovius ostendit : easdemque vocarunt, ob ea , quae praedixi dὶ SMyc. s. mus , ωμυι ei. Qui ne unces, & Deunees memorat Persius. d Euid petis ut nummi, qMι his quineunte modesto
Nutrieras, avidos persant Iuda a deunte .
Dextantium usurarum vestigium ostendit Salmasius in alia inscriptione: quam
Dodrantium usurarum nulla mihi adhuc oblata est mentio. Usurarum bestium
174쪽
hegum testis est Cicero ad Atticum aὶ his verbis: Faeuus ex tνieate i Abus quintilibus factum ess b.7bus. Septunces usuras conservavit marmorea tabula testamenti Venetiis, quam eodem capite Salmasius explicavit. b Semissium vero usurarum plura testimonia oecurrunt , cum elIent creb in res, utpote mediae inter maximas, & minimas usurasi de finis graviorum, ac leviorum initium. Unde Ulpianus. e) Et nisi posuerint haredes usurariaviores intra sex mo es, sin minus Moras semissos Ro0ωblica pendat. Easdem
smi al/ι usuras Modestinus appellat. d Quincunces usuras praeter Persiitin, Scaevola se memorat etiam, Se Ulpianus; apud quem etiam est mentio de trientibus usuris, I quas passim reperies apud veteres , praecipue Lampridium, ch Capitolinum, i in Ciceronem. Κ Quadrantes usurae leguntur apud Scaevolam. tὶ Sed nulla mentio in jure Sextantium. Tandem descendimus ad usuras Uncias, nempe ad unciarium foenus, quod unum habitum fuit justum in legibus XII. tabul. temporibus nempe
modestissimis, & mercatura quam ratissima r nondum aperto mari, com mercioque aliorum nationum. Ad quas Romani aditum sibi armis patefecerunt, unde victores in Urbem redeuntes, eam in servitutem dedere peregrinae luxuriae, quam secum advexerant. Crescentibus autem in dies rerum , hominumque commerciis, crevit etiam opulentia paucorum, eum plurimorum egestater unde legitimum usurae modum superarunt r ut non raro novis legibus modestiain pristinam renovare oportuerit, & usuras e Ghenes coercere. Nam & peregrinam luxuriam jam antevenerat avaritia. EDenim ab anno Urbis usque CCCLXXI. in Manliano tumultu, ingravescentis laenoris testem habemus vocem Centurionis , qui se post multiplicem sortem persolutam, usuris eam semper mersentibus , obrutum aere alieno querebatur. m uamobrem anno A. U. C. CCCLX xv I. Licinia lex a C. Licinio Stolone trib. pleb. Sp. Furio Medullino, P. Cloelio Siculo lata constituit, ut eo d. ducto da eapita , sive da horae quod erat usuris per- numeratum, id quod superfuisset triennio, aequis portionibus persolveretur. n Cumque a sceneratorum immanitate, pauperum vulnera recru descerent anno CCCXCVI. M. Duillius, de L. Moenius trib. plebis tulerunt, ut scenus ne majus unciario exerceretur, co) quae suit restitutio legis Decemviralis , ρὶ quod foenus anno CDUl. redactum suit ad semi- uncialium: q) Tandem anno CDXVI. L. Genutius trib. plebis tulit , ne amplius foenerari liceret. ν γ Quod non longum permansit. Moribus enim in die in vitiatis, dum luxuria supergrederetur opes , excessit etiam usura legitimum XII. tab. modum; adeo ut tiritima usura iam centesima duceretur. Vicit omnes tandem avaritia leges r ut laeneratores binas etiam, ternas, quaternas, pluresque centesimas stipularentur. Unde Scaptius, teste Cicerone, quaternas postulabat centesimas ιγ a Salaminiis . Plura exempla praetereo. Haec quantum tenuis nostra facultas tulit , ex involutissimis hac de re Criticorum commentariis , ac sane perplexis enucleate promere studuimus et de e variis, ac discrepantibus opinionibus. eam sele- Limus, quae magis cum veteribus monumentis congruere videatur. Siquidem homines , alioqui doctissimi , faenaea tintiaνium cum aesura tentos maconsuderunt i ne Accursium cum suis , magis temporum barbarie , quam Propria culpa interdum peccantem, accusemus , qui usuras eentesimas Ex Ponit eas, quae anno sortem aequarent; semisIes , quae dimidium sortis ;trientes, quae tertiam I quadrantes , quae quartam illius partem quotannis redderent. Manucius cum distinctionem annuariam usurarum , de menstrua rum excogitasset, usuras annuas constituit semisses, belles , trientes : men-Κ 1 struas i Ep. 14 L '
175쪽
XLVIII. De Crimini. bus, & primo de surtis. a Gellius L
struas veto secit centesimas, quae scilicet singulis mensibus redderent unciam. Et tam ipse, quam Adrianus Iunius, Iosephus Scaliger, & Rit tersu tius ad hanc legem, uncia um faenur aceeperunt pro πιανa tentesima: quibus nescio quam recte Salmasius accenseat Hottomannum longe alia tradentem in expositione legum XII. tabul. Primam vero, & puram hujus eruditionis lucem extulit Hermolaus Barbarus in castigationibus Plinianis. Qua ducti Bartholomaeus Soccinus, Budaeus, Alciatus , Antonius .Augustinus, Sigonius haec antiquitatis monumenta feliciter illustrarunt 3 ut postremo Salmatius, & Ioannes Fridericus Gion ovins, alter in tractariambus da ωμνis, alter in disputationibus tribus de comesima, & assa aeneiaνio, singulis erroribus explosis, & veterum testimoniis explieatis, diluerint quidquid adhue tenebratum ineumbebat. Tandem ne quid ad legem Deeemviralem pertinens reticeamus, cum absurdum videretur e pecunia, re sterili, pecuniam oriri , usuram supra unciam veteres turpiorem ipso furto duxerunt. Etenim furem in G/tam, isneratorem in quadνμptum damnarunt: utpote cujus pecunia tamquam teredo obliguriret alienax opes, & ex Catonis sententia sanguinem etiam, Se vitam hominum hauriret. Hine lexi
Si quis unciario scenore amplius scenerassit, quadruptione luito.
Est autem, ut diximus, usura κημα, centesima pars, quae de sorte quotannis pendebatur. Expeditis civilibus negotiis, transeamus ad delicta tum privata, tum p bliea, eum quibus tractationem de iudiciis eoΡjungemus, postremoque publicum jus universum ,& leges, ad religionem pertinentes explicabimus. Exordiemur autem a furto, quod Lacedaemones poena exemerunt, exist semantes hoe veluti ludo exerceri pueros ad insidias militates reademque su totum lieentia erat apud AEgyptios. aὶ Draco tamen Atheniensium legi lator cruentus, omnia genera surtorum capite punivit. Quam legem temperavit Solon, qui poenam capitis tantum ad furta graviora cohibuit. by Itaque fultum ad quinquaginta drachmas duplione multavit, & earceret supta vero quinquaginta drachmas furem ad undecim viros puniendum a duci iussiti itemque si noctu quis furaretur , aut in balneo, aut in gymnasio, capito. pletiebatur. e Sicuti Se Iinutarii , eingula inei dentes, ut marsupium auferant, quos Plisutus appellat s. Πονιι ασna,isi. ἐγ Non disi fimile sanxit Plato, /ὶ ut qui noctu futandi causa ingredientem occidi ste, ei esset impune. Lex veto divina nocturnum furem oeeidi per m sit, non vero interdiarium ν optari πνm, cui contrarius est ψιυροκεας s dormitator, fur nocturnus, ut appellatur a Plauto in Trinummo. .
ω illie hamo sit, aue doνmirato , aut fessato uapius. Majoris autem periculi tempore, nempe nocturno cautiores esse oporte
bat homines ab insidiis,& rapinis: a quibus ut malefiet abstinerent, leges nocturni furis eaedem impunitam dimiseiunt. Quae fuit etiam sententia legis XIL tabul. 4n quas Atti ea tu .n legum eonvenere sensus. Igitur De eemviri nocturnum furem quoquo modo interfici permiserunt: ne , dum quis modum in re sua defendenda teneret, & quaereret ; lucis ope destitutus , aut spoliaretur a fure, aut obtruncaretur. b) Quamobrem Iacobus Gothostedus haud temere, meo judicio, suspicatur verba illa apud Ca-jum, ιγ ubi legis hujus sententiam refert ut ramen id eum elamονε ιν stificiis tu , adjecta suisse a Triboniano ; cum Cicero , X sene ea , eosque secutus Augustinus, licere scribint, furem occidere quoquo modo: nisi putemus interpretatione I. Ctorum XII. tabul. verba flexa fuisse ad lenitatem. In te
176쪽
dlatii vero suris oecidendi potestatem ita Decemviri fecerunt, si adversus dominum rem suam reprehendentem fur se telo defenderet, ae dominus suινιιaνee, sive publice Quiritium, nempe Civium Romanorum fidem imploraret, solemnibus illis, ut mos erat, verbi et
Porro Quirites vestram fidem imploro.
TetiνAm autem appellatione veniunt iastis, lapis, sertum , & quidquid denique nocendi eausa comparatur. a Quid si deprehendantur a non domino aa idem ei licebit in furem Hottoin annus alit quia lex XII. lab. indefinite loquitur, neque dominum nominatim significat. Alii negant , quibus durum videtur a non domino alienum damnum morte vindicari , nisi non tam ut sirem, quam ut sicarium, qui arma expedisset, hunc e iam a non domino puniri dicamus: ut recte interpretatur D. Augustinus,
ιδ inquiens: Hae Ηιam in antiquis libus saeularibua iuvenisων, impuna sci. Iicor occidi nactnmum furem quoquo modo, diurnum autem si se rati doriandaris riam enim plus est, suam fur. Si vero fur neque noctu, neque cum telo deprehenderetur, verberibus caesus domino rei ad servile ministerium tradebatur. Vetum humanioribus postea temporibus lex Portia pro dignitate e , vium Romanorum lata, sustulit verborum poenam , & Praetor loco alterius poenae, qua fur tanquam servus domino addicebatur, substituit mulctam quadrupli ejus rei, quae surrepta esset. se Erga impuberes propter aetatem Decemviri fuere mitiores e non enim eos addixerunt, sed ma ol- stratus arbitratu verberandos dederunt , ut de noxam sarcirent. c d 4nset vis vero supplicium exasperarunt maxime: ut enim in gravissimis eriminibus conlueverat, verberibus affectos e saxo Tarpeio dejiciebant: quam poenam leniorum temporum disciplina mit; gavit. Si vero furtum, silente domino, factum esset, is servum noxae tradere jubebatur. c. Furtum vero non mani sestum, quia inde abest audacia , quae merito in furto manifesto punitur, non quadruplo, sed dupli poena vindieatur etiam ex XII. tabul. Ius tamen domino erat cum stre transigere , atque poenam et con donarer quam faeultatem etiam a XII. rab. Iesibus trahebat. Eaque pactione ipso iure surti actio tollitur, cum aliae pactiones neque ad perimendam , neque ac ia scitandam actionem suis ciant. v Ideo autem hie pactiones actionem perimunt, quia paciscendi iacultas ab ipsa lege, conceditur. Nec tanqtum poena surti nee manifstir sed etiam quadruplum nrti maniuesti, sive p*na Plaetoria, Cujaeli sententia, pacto remittitur ι οὶ sicuti & pacto remittitur a di io injuriarum ex lege Cornelia. At quoniam ad ulciseendum sur- tum actionem poenalem, & condictionem in ipsam rem nito ablatam habemus: si super actione poenali decidatur, condictio supereriti Be neque peractionem condictio, neque per condictionem poenalis actio consumitur. Ic Ad furti manifesti poenam leges xll. tabul. sertum redegerunt , quod is lancem, tici- coneeptum dicebatur, a Gellio fine ulla illius explicatione memoratum. Unde locum dedit posteriorum aetatum vaticiniis, di proximiorum praecipue temporum: quibus quasi non liceat quidquam ex antiquitate nescire, malunt eruditi argutando se, aliosque decipere , quam tantisper in re ulla dubitare. Nos quamvis, di augurari etiam possemus cnon enim ut rerum, ita sumus & nugarum inopes, abstinere tamen malumus nane a lectore molestiam ; satis enim fatigabitur aliorum opinionibus eo. lnoicendis et e suibus & nos afferemus aliquot, ae primo illam Aleiati , I quam paucis,immutatis adrogat sibi Pithoeus , tradens Lictores ,
so. f. de fura. Con tius, Cujac.
I. II .sive ad lib. I. Paul. ad edict. 2.
XLIX. De surto per lancem , ct l,
177쪽
cujus licium erat insigne , eum alio comite iudieium in Ianea , fidemque prauerente, furtum quaesitum in domos intrare eonsuevisses indeque dictum esse cane tum, sive invearum ρον tantem, o Iulum. Cum sciliret hae atteres surto ablata reperiretur apud ipsum furem: nam si a fure alteri res tr deretur, & inde abduceretur, tum non tamenum, sed obtauiam furtum dicebatur. Suas etiam addidere interpretationes Balduinus, & Hottomannus. Caput vero interpretationum aliarum est ea, quam legimus apud Festum, di cum qua convenit Aristophanes in Nabulis & Plato de lui ι Lb. in . ad eumdem respicientes morem, de quo haec Festus: Las , o' titis dicabatuν
apud aut i quoi s quia qui furtum ibat quινευ in domo aliana lieis eiactus intraisbae, Iamemquo anta steusis estnebar propter matrum familiat , aut vietinam
prafontiam. Quem Iosephus Scaliger morem, ex supra dem stratis auctori. bus, ab Atheniensibus repetit, ac licium explieat ei uiculum, quo qui su aum quaerebant nudi amiciebantur, dum aedes suspectas ingrederentur, ubi me a matribu stimilias, aut virginibus conspicerentur, lancem sibi ponebant ob oculos, & ingrediebantur nudi, ne aliquid inferre possent in eam domum fraudulenter, quo pollea dominum illius calumniose accuserent uti furem, ob rem in ejus domo deprehensam, ut colligitur ex Aristophanis Scholia-ile in nubibus. Sed iam fragmenta legum ad furta pertinentium subjiciamus.
Si nox furtum faxit, si im aliquis occisit, jure caelus esto. Si luci furtum faxit, si im aliquis endo apto captit , verberator, illique , cui surtum factum escit, addicitor. Servus virgis caesus saxo dejicitor. Si Servus, sciente domino , furtum faxit, noxiam Ue noxii , noxae dedito. Si se telo defensit quiritato , endoque plorato : post deindes caesi e scint, se fraude esto . Si adorat surto, quod nec manifestum escit , duplione decidito. Si pro iure damnum decisum escit, furti ne adorato. Si furtum lance, licioque conceptum escit, atque uti mania
festum vindicator. Nox in pro noctu saepe veteres. ca Im pro .am dixerunt veteres, ut notat Fessus, & Macrobius eodem
Endo veteribus pro is, ut alibi. Capsit) pro copoli. Escit in pro ενis: ab osum pro sum, ut notavimus allo loco Quiritare ) ιlamaro, ab iis natum, qui Quiritium, hoe est Pop. Rom. bὶ Lucil. 6. opem in periculis implorabant cώὶ Lucit.
Endoplorato in ab .sia pro is, Se puro veteres fecerunt endo lam: un. de εὐπυνιπε, εm'lorasta, dive opem civium invoeato Festus . . .
Se fraude esto M. f aut 'o', hoc est impum esto.
178쪽
Adorat ) ad: a a piisce lanifica at . agate Festus in Verbo adoνaperatque hinc ait Legatos dictos ενaiores, quod mandata populi agersn . Decisum escit ) t an fallum fuerit: dati ero namque dicebant pro eran- Arre, parasiti: quod loquendi' gehu, ex usu 'librorum veterum f. etis in-
Lance licioque ) quid sit lance dei licio, docuimus in contextur Conceptum ) furtum conceptum , scribit Iustinianus dici, cum apud
aliquem testibus praesentibus res quaesita crat, & viventa . Non minori studio, quam urbem, Romani agros custodiebanis cum secundum militiam, agrorum cultus apud eos esset illii stris. Quo igitur a stu-gibus fures abiterrerent, graviter animadverterunt in eos , qui noctu fruges aratro quaestas, excultas, aut pavillent, hoc est excussissent immaturas, aut maturas secuillant.' Pavari enim frumenta veteres dieebant ea, quae de vagina, de qua nondum existent, excudebantur, ut Festus docet. An idem quod pavi re, unde pavinuntum: qui . ta vire est tundrae, Se pulsare terram , ut aequae tur, & condensetur, unde & frumenta, quod excuterentur, paviνi.dicebantur ductu in est enim pavisa a παιω δεν ire, Ut igitur pavire quali qua l. e. Quoniam e utem qui fruges alienas obtrivisset, rapuissetve, Cererem,
quae frugibus praeerat, laesisse credebatur ideo illum hominem Ceteri devovebant, veluti gratam Deae victimam, Ed Cerari fac=um appellabant, suspendioque necabant. Qua in te non procul abiere Romani ab aulleritate Draconis Atheniensis legislatoris; quem Plutarchus fefert, lares agrorum paritum sacrilegis α' homicidis poena damnasse, ca) Lenius vero propter aetatem agebatur cum impuberibus: qui verberibus assicii damnum duplione sarciebant. Quae poena postea, sublati, verberibus, ex edicto Praetoris, demitigata severitate legum XII. tabul. complexa est aetates hominum alias,& omnes calus: b unde porrigitur etiam ad arbores furtim caesas: pro quibus ex legibus XII. tab. constituta fuerat mulcta XX U. aetis in singulas arbores : si qui dem non furtum, sed damnum puniebatur. Neque enim qui alienas arbores caedit, continuo furandi animum habet. Furtim enim caedere est caedere clam, potius, alieni damni, quam sui lucri causa, ignotante arborum domino: nam si eo sciente, atque invito cadantur, non clam, sed vi caedi videntur: ideoque adversus rerum oritur actio da vi longe gravior. e Igitur quia surtum ex furandi cupiditate eonstituituri ideo si iurandi animus probetur, concurret cum hac actione actio etiam fuνti, de rei persequendae gratia, cenditio furtiva, vel a Tito ad exhibendum . c. Immo & tamquam latrones puniuntur , qui arbores caedunt , 8e maxime vires , quarum est
utilitas major: unde colligitur ex hae causa posse a torem civili , di criminali iudicio experiri . Quamobrem Servius ad illud Virgilii
tem A bo=um nomine veniat, Ulp;anus quaerit, docens & vites, de hederas , & arundines , & salicta ea sub appellatione contineti ι In dupla autem, quod ex Praetoris edicto venit, continetur quidquid domino damni acciderit. Atque ut Cujacius notat h duplum in actione non est extra rem: duplo ilicst tes , quae abest actori; de poena est smpli tantum, quod rei accedit .. sed jam lege in exhabeamus.
Qui frugem aratro quaesitam surtim nox pavit, secuit Ve, suspentus Cereri necator. Κ Impubes
s. g. da ars uraeas sive ad i. 39. Paulli ad edict.
179쪽
d. d posito. Lll. Si Quadrupes Pauperiem fe- elue ditatur. λ I. i. f. si
, , i DE JURE NATURALI GENTIUM,
Impubes Praetoris arbitrio verberator , noxiamve duplione decernito. Si injuria alienas arbores caesit, in singulas xxv. aeris luito. Nox in pto ..ctis prisce dici consuevisse supra jam ostendimus. Pa ire ) finire a παίω uti diximus, interposito v eonsona factum est
Duptione decernito hoe est dulum pro noxa, sive damno nast
νε i ubolo. Furio proximus est dolus in deposito admissust quod erimen Deeem viti dupliana punierunt: hoc est, non ut aliqui explicant dutieibus fusi baen, sed dupli ejus rei praestatione, quam quis custodiendam tradiderat; Siquidem reus inflataretur, ut Cujacius putat. ca quam sententiam his Iae bus Gothostedus verbis ad imitationem vetustatis expressit;
Si quid endo deposito dolo malo factum escit , duplione
luit a Praeter superiora damna, quae clam, & consulto inferuntur agris, ob currunt ea, quae non hominis dolo, neque data opera , sed easu pol usoriuntur; veluti quae veniunt a quadrupedibus, a quibus, utpote rationis expertibus, iniuria nullus afficitur. Hi ne Socrates, quod ira correptus homines mentis usu carere arbitraretur, percussus ab homine irato, non plus commovebatur, quam si , ut ipse dicebat, calcibus a bove peteretur. Igitur Deeemviri , ut subvenirent dominis detrimento affectis ab aliena quadrupe , quae lascivia , furore, aut seritate, acta damnum dedisset, statuerunt, ut dominos quadrupedis si noxiae, sive damni dati aestimationem subire nollet, quadrupedem noxae dederet, hoc est traderet ei, qui damnum aecepisset. ιθ Ideo hane reo conditionem Dee viri defuerunt, ut aut damnum suo sumptu larciat, aut quadrupedem tradat. Cujus juris exordia odorati lieee in lege illa Solonis de ea ne, qui momorderat, quem quatuoreubitorum eatena v inctum noxae dandum constitu erat, ei caeteraque ad pau petiem pertinentia ex ait leo jure in Romanum fluxisse credendum, ex eo praecipue, quod ius nostrum hae in re maxime cum Platonia lege eonveniat, qui forsan eam ex attico jure decerpsit. d Ex lege autem Sofonia da cane Cujaeius putat eorrupte dici P saloniam da canor eamque non aliam arbitr tur legem, quam hane Solonis, perperam appellatam ex corrupta scriptura Pasotoniam. ιγ Democritus vero quadrupedem steri noxiam necandam
omnino jubebat. f)Adjungitur huic alia noxalis actio de passae Hestpra , nempe de damno dato a pecore in alienum agrum immisso, ut pariter aut pecus dedatur, aut damnum sareiatur: quam particulam superioris legis suisse putat Hotto inamus , hac tamen ratione distinctam , quod pavorio damnum est eum detrimento rei, sive corruptae, sive obtritae t pascendis autem pecoribus dominus quidem damno afficitur iii re sua, sed res ipsa non corrumpitur, non labefactatur, quia non vertitur in usum alienum a sua natura: ideo disereverunt Decemviri has actiones , quas Paullus permiscet, quia dis stinctis ex initiis oriantur. Lege vero Salaminia si poreus alienam frugem depasceretur, ei dentes excutiebamur. ct Recte vero Cujaeius notat in hae actione poeiara venire, non bastiar, ch non eaora , qui non sunt inter pecudes. Non deerat fortasse certum eaput in XII. tabul. ubi de damno ab homine dato cavebatur. Quod adeo excidit, ut vix verba supersint ad Indicium.
180쪽
ndleium . orta enim lex Aquilia, quae argumentum hoe lueulent Ius eredo tractabat, Omne prorsus ad se sudium I. Ctorum avertit i unde non murum , si eaput illud XII. tabul. iae uerit, ae denique perierit, sie uti&-terae leges de damno, quibus una eum lege XII. rabul. derogatum suisse per legem Aquiliam, Ulpianus refert. ca Superesse eredunt ex ea lege vocem ν uias apud Festum, nisi malimus eum Scaligero legere νωψε, sive damnum dederit, ut relatum invenimus apud Ulpianum ex Aquilae contextu eodem titit. I. se synod ψεν it, fregeris, rureis raelinia. En autem Decemviralium Iegum
.estisi a. Si quadrupes pauperiem faxit, dominus noxiae aestimiam o serto: si nolit quod noxii dato.
Si injuria rupit ias - - ω - - -
Ast si easu sarcito. Qui pecu endo alieno impescit. Impeicit ) verbum hoe In lege ita restitute Gothosredus Festi auctori
tate ita ibentis; Impostata in lauam Hiisam pauendi gratia immitte e. Caetera satis declarantur ex iis, quae supra notavimus.
Antequam a damnis discedamus, exponenda lex est de tigno iniuncto quod etiam est damni genusi ejusque praestandi causa leges XII. tabul. prodiderunt actionem. Tιtui nomine materies omnis venit ad domos aedificandas, de vineas construendas idonear ut etiam lapides , testae, tegulae, perqticae, dc pedamenta eo voeabulo eontineantur. tbJ Si quis igitur domino ignorante tignum alienum suo aedifieiis iunxerit sciens, quasi furti tenetur. Es adversus eum dominus atere potest ad exhibendum, non quidem ut tignum solvatur, eum hoc publiea utilitas vetet, ne per eam causam aedificia diruan ur, Ae vinearum eultus turbeturi sed ut aestimatio damni praestetur. ι Actio autem ex XII. tabul. datur in duplum eontra illum, qui tignum urtivum, vel ab alio surreptum ignorans aedificio suo iunxerit. ἀὶ id aue ob eam rationem, quia tignum furtivum apud eum fuerit eoneeptum, sive inventum, quod vindieari non potest. Is vero ab eo , qui rem surtivam obtulit, repetet quidquid per hane actionem domino rei praestiterit. εὶ Si Vc o qui. ignorans tignum quidem junxerit, sed non furtivum; pretii tantum nomine condemnabitur. At si tignum aut numquam aedibus iunctum fuerit, & vineis; aut aedibus evet sis, disturbatisque vineis postea disi solutum: domino tignum ipsum vindieare lieebit; si tamen duplum, aut aestimationem non aceepisset. t Quae ab Ulpiano dicuntur extνinsetur vindicari et quod vel umquam haeserunt, vel non inhaereant amplius. εὶ Extrin- μονι νη- t inquit Cicero assumamin, cum qua Dot Imν, mequa iuri e fa
Tignum junctum redibus vineaeue eoneapes ne solvitor ast qui junxit, duplione damnator: tigna quandoque sarpta, donec
dempta erunt, Vindicato. Concapes in verba legis hujus apud Festum supersunt, quae ita se, liget , a quo vel Cujacium ci dissentire puduit, emendavit Tulliam iun-
ri seriptura comastoe . Concaper autem ait suisse in vineis , quod in aedibus lusa: quod haberent caput suum eum capite vineae commissum, unde a l. r. faέ l. Aquil, LIU DE Tigno Ia-juncto.