장음표시 사용
121쪽
sus Hanis & etatis,stentu autem Pauli spurcissimum. Atque in hoc genere passim & impune peccatur. Alius aere alieno obstrictus,ut illud dissoluat nu- mos a Pompilio petit: hie negat se daturum nisi in aliquo celisa Pontificio, de quo postrema edita est a Pio V. comstitutio , collocentur. adnumerantur a Pompilio nummi: census tabulae conficii tur: sundus censui subiectus, qui
nusquam est , nominatur. Pompilius commentitio iure census pensiones annuas septenum de octonum aureorum percipit: cum nihil tamen agatur aliud, nisi ut simus sine ulla multa exerceat Pompilius. Atqui hi contractus omnes cum versentur in pecunia mutua, e qua nefarium est sperare quaestum liorum contractuum syllabis ac decoro nomis
Talem quoque multoru recentium collybistarum esse permutandi ratione dubitandum non est. Numerat enim trapezita venetiis Paulo mille,reddendos Lugduni: ubi nihil habet in nummis Paulas, nec qiuidquam pecuniae illic habet traperim multoties, quemadmodum,qui in hoc Permutandigenere excellunt,mihi Venetiis confirmamia: sed tamen mittatur litterae Lugdunum ad trapezitae Veneti admita istros, quibus admonentur, Ut recipi liit nomen Pauli,& de pecunia trapezitae,qlae nulla Lugduni numeratur, pro Piulo satisfaciant eidem trapezit ,eamque permutationem ab luant,qieim trapezita cum Paulo finxit se secisse Venetiis:
l nouis aduentantibus nundinis,Ve- vitiis eo 'ur Paulus pecuniam reddere trapezitae cum Lenore, de eo quaestu quem nun inve parere solent L uni, siue lylacentiae In quo commercio non
versatur nisi mutuum flagitiosissimii, quod permutationis pallio amicituri neque praeter mutuam pecuniam datam V etiis habet hie eontractvi nisi
inanium schedarum ultro citroque recurrensum traiectionem cum nundinarum significatione. Quem ipsi coim
tractum multos abhinc annos perpetuo tractatu, grauibusque& multis nomendacibus testibus, nec captiosis arissumentis concidimus: nec Ron ιn tertio nostro resfansorum ninratium libro ιy. consutauimus; esstique a Deo Opt. Max. m. agna prece contendendum,haementem Christianis iniiceret Principiabus, vitam diram luem, qua com priuatae & publicae opes exhaurium tum animorum saluti certum comparatus
exitium, ab orbe Christiano salutati, bus edictis ac legibus profligarent.
CAput hoc pondus & Iumen coniar
tinet doctrinae de contractibus v- niuersae' nemoque ambigitula cum -- tractu iustitiae cohaerere,ut, cui illa a est,nomen fortas Iesed vim & naturam contractus retinere non possit. Quod si quis nomen definitionemque contractus similiter de iusto& iniusto diei crederet, is, mea quidem sententia, a vera notione contractus oppidb deuius& atrersus ellet.Cum enim contractus, actio fiinctiove sit eius iustitiae , quae in rebus commutandis vellitur, cinctio contraria iustitiae,quemadmodum ciuialis contractus nominandus sit ipse non video. Contractus sersitan nomen o tinebit propter contrahentium consen-
sonem,siue ea iusta sit, siue iniusta :at, si legitima non fuerit consensio, sed logibus & iustitiae plane aduersa, contractum iaciet,nullum.Quare diuisio illa O a contra
122쪽
contractus, de qua Aristot. in s. Et Κων. cap. I. agit, in iustos & iniustos, voluntarios & inuitos, ut 4ialectice dicam,
aiecvni uocam, nec analogicam, seu v-nius ad unum, sed aequivocam censeo.
2. Sed tamen qui scire avet,qua iustitia contractum iustum cIle opsaeat, duplex et est cognoscenda iustitia, de qua Aristoti inmo ad reicomachum linoerι-- ea iubi oue qu*tuor praecipit. Duplex igitur ab Aristotele, atque aded a Millos his, ac Theologis, qui de virtutibus dii Ierunt,iustitia traditur,altera generalis , seu uniuersa, altera quae generalis iustitiae pars est, caque tamquam species subiecta. Illa generalis pi cribit & imperat vinutum osticia omni.uEstque ipsa uniuersa virtus; liaec vel is, quae species illius e st, in iis rebus occupatur, in quibus locus cst secundae aduersaeque fortunae. Multis porro rebus utraque iusticia interest i namque illa genus est virtutis, S totum quoddam; haec vel b species, ac pars. illa reperiti non potest, nisi in eo homine, qui sit virtute moris persectus: haec, quia habet in re medium constitutum, quae rerum est aequalitas, in eo potest ineste, qui illa careat generalis iustitiae absolutiorie. illa reseciur ad totam Rem p. cunctamque aliquam homin uni societatem: haec ad hunc,vel illum. Hasce vel δ ambas ita stitias tam viai- uocas ait esse Aristoteles, iccirco ait: quia no-nti or ram usunt eiusd-ρarticipes; ruando inrim amba referumaria alierum , in quo M. iustitia stectatur praecipvhcst iuΗιtia Ap e Piur ambae. quamquam suis ac propriis definitionibus distant. Priorem enim illam iustitia generalem , qu ae legitima item legalisque nuncupatur, sic recte definieris: Est habitus , quo vir probus illa omnia libenter eligit, dc sequitur, quae lege iubentur, atque ad commune bonum ieseruntur.Iustitia verb, quae prioris spretes est, definiti pollet habitus in bonis e ternis consistens, quo quis libenter alteri,quod statim est,impertit. Huius posterioris iustitiae est ratio bipartita:narii
una in bonorum communium diuis nc, altera in rerum commutatione posita est. illa distributi ix, hac commutatrix, seu commerciorum & conir actuuemendatrix dicitui ; coirigit cnim inaequalitatem contrahendi , lucrum αdamnum adaequalitatem redigendo,caratione,quam Aristolae xcquitur. & plicat cap qu. nra Ei Hic. ad N
Quod ut planius si t. ri ta noste opor. 4.tet. t 'rimum quid ratio sit, seu proportio . deinde quid proportionalitas, seu comparatio , similitudoque rationum, ac proportionum: postremo quaenamst coniuncta N: disiuncta proponio. Et quoniam in re philolophica & mathematica versamur, in ea docenda nonnullis eorum vocibus haud grauate v-temur. Proportio igitur est vulas rei ad alteram habitudo, seu respectus, incX-cestia praesertim,& desectu. Proporti nalitas seu smiliti do rationum est v tionum dc prbpoitionum aequalitas. Coruuncta proportionalitas est,cum in appellandis dc disponendis rebus, inter quas est proportio constituta, una aliqua bis repetitvnnam una illa , quae I petitur, videntur cete , quae non iterantur, conglutinari. Sciuncta attic mest, cum nulla quattuor rer .m , in quibus propo itionalitas inest , ropctitur. Geomc trica proportionalitas cst,vel bicaussa, in his quatilio I nun CriS, 2. q. 346. nam sicut se habui primus ad secundum a
123쪽
dum,sic tertius ad quartum. Sictitenim
secundus numerus est primo altero tanto maior, sic quartus tertio. Pro portionalitas haec est seiuncta , quoniam in quattuor numeris versatur se.
iunctis, quorum bis nullus repetituta. id quod in hac stem non accidit pro- poaionalitate. Sicut se habent quoad
quattuor, ita quattuor ad ino: coniuncta enim haec dicitur proponio,quia numerus secundus bis repetitur, duorumque obtinet rationem. s. Redeo ad superiorem proportionalitatem geometricam , ac seiunctam. Proportioncs in ea duae sunt: prior est inter duos priores numeros, posteriori uter duos Polteriores. Proportionalitas similitudo dicitur , quam porportio duorum posteriarum num crorum habet ad proportionem duorum priorum. Est autem eius p voportionis pro
prisi, ut sicut se habet prior pars prioris proportionis ad alteram ciusdem proportionis , ita prima pars posterioris proportionis ad leoliadam eiusdem posterioris proportionis:& permutata I tione,quemadmota se habet prior pars prioris proportionis ad priorem posterioris, ita posterior prioris ad poneri
ris posteriorem: id est , Qui se habet
pr mum ad sccundi Im, ita tertium ad quartum ;& commutata proportione,
clit se habet primum ad termina , ita secundum ad quartum: & rursus, sicut se habet pars proportionis unius ad partem proportionis alterius, ita tota proportio ad totam proportionem : id est, sicut se habet primum ad tertium, ita primum de secundum coniunctim ad ictatum & quartum coniuncte ; id quod ex iis quattuor supcrioribtis numeris est cuique sicillimum perspicere ,& quia in communium bonorum distribu trice iustitia aequari debet ratio seu proportio diuidendorum bonorum cum persen semetitis,ac d nitatibus; ut quae proportio sit inter merita propter exuperantiam, vel deiectionem. prorsus eadem sit in praemiis, & bon rum communium diuisione, ideo si secus fiat a iussistia receditur, & queret
rum tempestas exoritur. Nam , ut m 6. tertis capite quinti Ethιra inquit Aristoteles : Hinc pratina , princiaque expostulationes nasiuntur, cum μι aequales non aequalis , aut non aquales aequalia constequuntur, cst oblincm. Nam
quod in distribu trice iustitia comparationem habet rationum, ut Aristotelice dicam, iustum est: quod ab ea rec dit, iniustum . quam rationum compa rationem geometricam dicit Aristoteles ; quia in Geometria, quae proportio est totius ad totum, eadem est utrius. que ad utrumque , quod non ita promptum est in Arithmetica inuenire, nisi
forte interdum cum commutaueris , &Comparaueris quomodo ipse antea seci. At commutatrix& emendatrix i sistia flocci facit ea proportioncm, pro portionumque comparationem , quae geometrica est, & cum renim distribuendarum coniugata : neque enim commutatrix iustitia hominum merita, sed rerum quantitatem Sc aequalitatem considerat, ut, quae res utrinqua dat tur, sint aequales. ita videmus tritici medimnum eodem pretio homini frugi , ac nequam venire laniumque carnes quum vendit, idem pretium a viro honestissimo, & eontemptissimo laetere nebulone. Pertinetquc ad ius rerum commutandarum plus , & miniis,quod in lucro virilis,& damno alterius reperitur, exaequare: illiu sene haec ab Aristotele explicatur cic finitio m errirnto '
est damni,cst iam. . Rem irase habere illud i
124쪽
cant eos nonnulli mesediassic enim legendum est sine κ, id est, medium diuidentem quod legere malu ris , dices sic appellatos esse, quasi m dium adiudicantes. Perinde quasi, asiungit Aristotifarale futurum sit , ut impuum oblineam, si mraeum consequantur. Im ergo medium quiddam est :siquidem
etiam iudex ipse medim est. Ac iudex quidem exequar, ac veluti tureas in duas nores irraequales secta, q- maior pars ἀ--diam superat, hae Lita detrahit, est ad
partem minorem addit: toto autemin δε-
partes aquales Avise tum se simm diean obtinere c.m partes aquaues abstulerint. Vantem quale medium minoris est minoris proponione arithmetica: propterque hane
adeo ea lam im μαιον duisur, quis αλα επι in δεώ paries aqMales diuis :perinde quasi qui dixerit : δικαιον ct μι mis nominaim est quasi δχας sequa vox eum significaret, cym rem in duas partera ruales secat. conclussitque Aristoteles caput illud quartum de iusto commutativo, dc emendativo his verbis: ως, κέρδουs τινος. ζημίας μἐῖ το δε ειόν sti, το ς, ὸ το μιν το ἰών οτερον , ἰοῦ ρον. id est, lucri cuiusdam , cst damui, qua 8rater voluntatem Muemrint,m di .m est :vt tantum quis post hibe/ν , qu intum habuerat antea. t. om libus his ergo constitutis,quaeremtiqtia iustit a contractum iustum esse oporteat: respolide Utraque, tam g nerali , qtiam p.rrticiti iri. Nam si comara bonos mores contractus suerit, est
nullus :& si non rerum aequatatemUseu medium inter hierum 3c damnum seruet, est necessarib corrigendus, de ad aequalitatem reuocandus: patitque obligationem restituendi necesIariam.
Verum ex his verbis Aristotelis distacultates existunt non perpusillae, M serupuli anxij. Prima dissicultas: vix
umquam accidit,ut in uno aliquo coi tractu aequalitas seruetun,&ambo contrahentes post contractum tantumdem habeant, quantum antea c6tinebant. id quod in contractu venditionis di emptionis comoerisi est e minime dubiu.
Meunda dissicultas cognata prime: Si spectanda est rerum aequalitas in comtrihendo, nemo contrahet , quoniam est illa ignorata. ipse igitur in nostr rum Doctorum vestigiis haerens dico, quoties a contractu abiuncta sunt ea, quae illum reddunt inanem, posse ab aequalitate iustitiae contrahentes rec dete, si id sponte,nec ulla magna neces.sitate coacti, & negocij, quod gerunt, gnari, & suum donandi potestare praediti faciam, amicitiae aequalitate com seruata quae iustitiae aequalitate videtur anteferenda. Illud enim ignorandum 9
non est, & contractus nostros hum nos esIe, id est, ex amore quodam naturalisque societatis vinculo profectos,& esse iustos: quamuis lex iustitiae iubeat ab latam, si fieri potest, aequalitatem ; lex tamen amicitiae de ea non est admodum sollicita. ratio namque amice fraternεque potior, qtiam ratio aeques iter contrahendi, existimati debet. legito Sylvestrum Emptio, ρ. & Angelum verbo eod. g. ν qui testem opinionis laudat Scotum in sint. δι iis i. 1s & Ioanne Tabiensem eod.
125쪽
e . I s. g. 4. 'us haec sunt verba: Secundam Scotum in . . dist. 3 s. duplex est
valor rerum ni eli Olor naturali , munduι valor et ualis. orninuram res est secundam bonitatem natura a Deo in reeraata: ct hae modo mus, vel pulex, vel fir ca pim valent, quam panis , quia illa habent vitam, animam, o non panis, vel
etiam margarita. Secundis valor dicitur
ualu, secundum quod assumitur Nyctu ad usum nossi umo hoc modo quanto aliqua seunt usibus nostris utiliora, tanto piae valent:dsecundum hoc panis stim valet, quam mus. Subiicit deinde D. Antoni-niis, res pluris minorisve esse vel propter virtutem, seu eficacitatent, vel propter penuriam & caritatem, dissicultatem & raritatem, vel propter as-fectum , quia cara solet esse habenti. ipsique rerum valori, seu aestimationi latitudinem eam attribuit, qua omnes concedunt, ut sit primus gradus summus , secundus medius,tertius infimus. Quδd si quis totam aestimationis rei ampytudinem lineimque summam insigniter transiliret, altero contrahente inuito, praeter culpam lethalem neceΩsitatem etiam restituendi subiret. n que de hae septima proprietate pro
positum mihi est in praesentia plura
s. v Ideri posset alicui superuacua haee V esse proprietaa. Primum,quia i
in proximo superiore capite demo stratum est , eontractum duplici iustitia instructum esse debere , dc ea, quae cunctas virtutes morumque disciplinam continet uniuersam,&ea quae pars eius est, de speclis. Deinde, quia una proprietat non debet elle intra alia veluti pars eius ac species. At honestas est intra iustitiam eam, quae est tota virtus, tamquam elius pars, vel species.
Vervin haud maioris est negocii isti edepellere, in quibus plus est coloris.
quam succi. Vt enim vere dicitur genus suo complexu dc potestate species omnes habere comprehensas sic negare non postumus, i pecierunt di fierentias generis ambitu coerceri, quamuis de illis genus non praedicetur, ut Arist.
docet in A. Topic. eq. a. Sic etiam concedendum est, specierum doctrinam 1 generis doctrina longe esse diuersim.
Quis neget proprietates contractus gremio ge- tamen ipsisSi id, contractus ipse an non subest iustitiae eommuni, cui virtutum chorus famulatur uniuersus 3 At de contractu tractatibus integris disseri consueuit. Id quoque fatemur, unam proprie- a. tatem no esse intra alteram, ut loquuntur , formaliter , id est, eo modo, ut na tura & notio unius, natura re notio se alterius: sed posse unam in altera,tam qu am vel in origine, vel in caussa inesse homines in exercitatione philoso-hica minime rudes nil mquam addu-itarint. Huc accedit, quod contractus
non quamlibet virtutis sy ciem, honestatisque rationem exigit, ad quam se iustitia generalis explicat, sed quadam propria'angustiore honestatis forma
contentus est. Praecidam breui. Liberalitas, magnificentia, magnanimitati modestia, lenitas, comitas , vii tutes
omnes tamquam in sinu Mneris contineri, de quibus separatim praecipi solet 3 usunt morum praeclarae , ad iustitiam, quae uniuersa est virtus, pertinentes. Atqui hae virtutes contractui, ut ratus sit, & firmus, risinimὸ sunt necessandae. Quaenam igitur honestas est, sine qua
126쪽
contractus consistere nequit nimirum ea, quae omnes fugit vitiosis , flagitiosas , vetitasque pactiones, seu diuino, seu naturali, seu humano iure damnatas: nam libar in contractus ciuiles irrumi, illum absque dubio irritum s Ciunt, quemadmodum ipsi perlonga
disputatione ιn lib. re insorum moralium, s. conclusimus. Neque vero , ut aliter opinemur,nobis tum Pontificia, tum ciuilia iura permittunt. In
Decretati enim Gregorij IX. pacitanes, de pacta , hoc pacto statuitur : Nam
etiam iuxta is litι- soctiones patium tur , vel rei turpis, aut impolsbitu κ- re, vel de ficD, nutum obtigatιonem ι ducit. Glossa in illa verbae, rei turpis,
Nuda, inquit, rei turpu est obligatio. Τ.
mandati, L si remunerandi, f. res turpis. in verbo Legitimus, Secundum leges turpe pactum non tenet. In regulis iuris estitem haec PNon obligatorium , quod conira bonos mores spra ιtum iuramen-rrιw. tia cuius regulae explanatione G tosta docet auctoritate Dyni hanc resulam explicantIs, quae contra mores
sunt, impossialiadici,dc haberi a iure. Non tenet ergo , inquit Glosia , turpe
pactum, vel contra bonos mores. dc regu- ιι , in malis , eod. tit. In malis omisssidem non expediι obseruari. In Glossa, ex Dyno haec habentur: Idem Dynus, qui ii mala promisa Ese iure vitrari: multaeque illic leges proferuntur. & in res sui quae contra, dicitur: Sua conira iusmut , ribent wrque pro insectis haberi. st, qua contra bonos mores fiunt , fiunt lontra ius diurnum, naturale, ct humannm : ergo pro infectis habebuntur. dear. qu0. 4. u. in malis promissis: se malis
promissis r scinde fim;quia impia estρυ- missio, qua sicelire adimpletur. de cam si ad peccarum. Od. dist. cst caussa: Nyn sappellanda fides, qua ad peccatum faciendum. adhibeIur , ex D, Augus io Abons coniugali , e . . . ubi Glossa sit nullam contrahi obligationem in turpibus. Iura ciuilia valde luculenta id A. ipsum sciscentia suppeditant non pauca. L, lege .generaliter , de verborum obligation. his verbis decernitur: Generaliter nouimus rurpes stipulano res nullituesse momenti. dc in l. mercedem, Cod. de pactis, Pacta, qua contra leges conJitum ne que , vel contra bonos mores fiunt, nullam vim habere indubitati iuris est. cui legi par est illa, quae extrema est in eod. d. eoiamque titulo. dc in I.ex snstru-π-to, C. de inmitibus stipulationibus . seriptum est: tam omnia, qua contra bonos mores in pacto, vel stipulatione deducuntur nulliuε mo mentisim. Idem probatat duae aliae leges. lex, alia, j. 1. f. soluto matria nonis , lex . Sisi tamιeniatur, J. D.
positu. & Τ. de pactis , t. Iurissentium, g. si, vi maleficium, dicitiar: Si, ut mal sic um fiat ,promissum sit. n illa est obligatio ex bae eonventione. dc in ead. l. f. si ρο- cscar : pacta a iure re mora seruare non oportet. & in eodem S. Stipulatio interpolia de iis, pro quibus paci fici non lices , si nanda non est ,sed omnino ostin enda. &Τ eod. l. sivnm, O illud: Illud nulla ρο-LIωπι lici potest, ne dolus prauetur. nam id contra bonos mores esse alibi in iure dicitur. de in eis. i. f. qui statim sequitur: Pacta contrapublicam vulitatem, vel qua turpem caussam contine ι , non fiunt
non valet. Partem reliquam illius
piose disceptationis de turpi stipulatione', quae a nobis sn librum moratium re-θons,'um tertium coniecta est, cuius ari- meminimus,in qua complurium n
127쪽
sus te Ior perquirere poterit. VSγi multa, quae a C .idue inriis Coruta.dicundur, reperiet dissoluta. I. Sed nimirmn , qui contra bonos mores inter se contraxerunt, quae dama mice admonendi sunt. Primum, graui se dasitio turpiter contrahendo ob strinxit te, quod salutari ac voluntaria poena expiari oportet, si cum Deo ingratiam redire cupiunt. Deinde,quamprimum rescindi contractum neceste elleba quo nisi abeant,Sacramenta poenitentiae, atque Eucharistiae ii ne scelere eos obire non posse. Extremd, lucrum , si quod adepti sunt lege interdictum retinere non posse; quale eth lucrum simoniaca labe quaesitum, & ex multorum sententia in ludo aleatorio fictum: quo de genere ludi quaternis est a nobis quae stionibus dispinatum m
De benignitate, qua est contractiu nona
proprietιU. I. Enignitas cum aperta tacitave do-o natione coniuncta tum contLahcntium animum , tum contractum ipsum tanta affinitate attingit, ut abs.'ue ea concidere rationem omnem
contrahendi neces le sit. A peracuto &pcringenioso animaduersa est haec proprietas Scoto : quam an .sent. a Il. II. quast. a. trat . a. f. qua autem sit latitudo, est his verbis testatus: Durum est enim inter homines esse contraElus , in qA . brucontr-lhente: non intenZint aliquid de illa indivisibili in litia ie et issere Abs mutuor
millum excipiens. Cum enim sit contractuum bipartita diuisio,&alij gra-P.Co ιοι.de Contraii. tuiti, nonnulli oneros ex illam; cunctorum, & singulorum, si vim naturamque penitus introspexeris, aut tacitam, aut planam donationem in iis
I)erspicua nec latens, nec ignorata est in gratuitis, donatione, commoda to , prCcario, mutuo, deposito. In donatione: quia qui donat, rem suam libens de sciens dat alteri non redhibendam. In commodato, quia gratis alteri rei usus conceditur ; led lege t
men eius scim numero reddendae. Iix mutuo, quia rerum, quae consumunt tir usu, gratuito conceditur usus : sed ea lege, ut talatumdem in eadem specie, seu genere, tu bonitate reddatur. Neque attinet hoc loco mihi obiicere, usii in in rc bus , quae sunctionem rectipiunt, a re ipsa non distingui; quoniam non ea est his verbis subiecta sententia: Vt usus pecuniae, vel frumenti nihil aliud sit, quam pecunia, vel frumentum ; nimium cnim obtusi S tardi hominis haec cstet intelligontia, atque interpretatio : quis enim ignorat pecuniam & frumentum esse sit bstantiam,& rem permanentem , S ab usu selim cham, , sine usu conscreari posse, atque consistere ὶ usu na vcrb elle acci- dc ns, & accidcias, quod fluit, nec permanet i Vcra igitur illorum verborum
significatio & potestas haec sola est,
usu in pecti tuae, seu p. anis, seu olei, .nc Vini, .ab carum proprietate non este distinetum, quia nec ab illis separari potes S quia illae ipsae usu celiante, &Pcrcunte Ceilatat,ac pereunt. Qui enim vinum aut bibit, aut vcnditam rem pecunia cnait, sibi perit pecunia, & vinum. Huc enim specitat, quod de hoc
rerum genere dicitur, c rum Usum, .anim dem consum ptionem e sic. In de-3.
posito inest quoque donatio: iraru qui deponit, ci , apud quem deponit, rei
128쪽
suae custodiendae ius tradit gratuit tim,&v cissim sequeste glatuitam in te custodienda opeiain ponit. Quod si ad
eos coliti ictus, Migratuiti non sunt, coluiertamus animum , ad permutationem , ad vcnditionem dc emptioncm, .id locationem Sc conductionem, ad societ uena , nec cos absque donatione saltem tacita coliae rere polle iudicabimus. Utcnim reliquos contri chiis linquamus , & in uno, exempli caulla venditionis & emptionis, tiar- reainus: quo tul quisque cit, alit fuit. Id -lluc, qui rerum qu.r veneunt, icu magnitudinem , seu numerum utilitatum, quas humanae vitae colu lae pollunt adferre, aut pollit, aut potuerit habere sub
ductar Atqui ciuilis pretij atquc qitimationis mentura in commodo atque utilit.ite rerum constituunt sapientes aestimatorcs, non in iis quidem utilitatibus, quas emptor capici, sed in illis , quibus is, qui vcndit,cariturus cst meque enim,
si tibi res, quam mihi vendis, trcs paritvtilit.ites, en mihi paritura cit quinque, pretium tibi quinque licet poscere, sed
. tantum tritim. Hinc tres illae iusti pretis lineae profluxerimi, summa, infima, media: ut qui extremas traia lilietit, ius res esse non possit. Vendis ipse mihi praedium tuum aureis mille ; fieri potest, ut mille & triginta valeat. Potestitem fieri , ut valeat octingentis: sed utracumqtie sit aestimatio, haec est inter nos tacite ratio inita, de pactio. vis pretium maius sit rei venalis aestimatione, ego tibi partem maioris preti, remittam: si minus, de re vendibili, quod ellierum plius, tu mihi condones.
Genus autem hoc mutuae tacitaeque condonationis quattuor caussie effecerunt, nec siitas , ignoratio, naturalis charitas, populoruiri consensio inueterata cola eludine confirmata. Necessitas : quoniam parite cunctia nationibus est necessaria commutatio; quae
commutatio benignam hanc donaticinem reiicere nou pote it. Iga Oratio:
quoniam rerum commutat dant,quai ta sit utilitas certa ratione . ac colitectura .illequi non pollumus. Charitas naturalis , & amor, qui dando accipiendoque beneficio cum primis coriciliatur. Et, quemadmodum iacmo a se mercedem cxigit h. citatis, qua se ipse diligit , ita cetero tum hominiam charitas de amicitia gratuita clie dcbet, mutuis lite osticiis & mun ribus sustentari, iis praesertim quae d.mtibus. nec solent, necJollunt obesse; cuius. modi tacitae eae sunt donationes , quas necesiarib, sponte contrahendi ratio adscilcit. Ad hanc bcnignivitem torqueri pollunt verba laeus, in ciaussa Fmtione, P demino u in pretio emptionis& venditionis naturaliter licere contrahentibus se circumuenire : neque enim de dolosa circumuentione 1eu deceptione loquit in lex, sed de voluntaria , de quam adfert rei natura ve-
Atenim huius capitis doctriua qui- I.
busdam nece flariis cautionibus munienda est. Prima est, aestimationis rerum &pretis indicem esse tum legem, tum communem loci consuetudinem, quibus est obtemperandum Omnino.
illudque scienter scriptum est a Gabrie
rflatore: unde, inquit, ad elum pectariusiumpretium statuere attenta indgentia
humana, rerum paucitate. vel abundantia; ac indigentium multitudine, ac paucitate ἱ ac rerum commoditate, aut necessita e I comparavit res nec parti d ficultate , pretiositate , ct labore. ex omnibur
Haec ille. Essit que communem usum
129쪽
ium pretis, atque aestimationis rerum iudicem, affrmat sex pretia , is ad legem Falcidiam. Prettit rerum, inquit lex, non ex asse iii , nec utilitate sit otii Am, sed communiter fiunguntur. Triplici explanatione larc postrema vel ba Glos laillustrat ; quarum tertia ac melior haec est: FAIguntur communiter ,3des, tale pretium imponitur, quod aequivaleat rei, ut commune or aequale se, habere rem, vel pretium. c. Secunda cautio in eis. qua l. cr arti . a Gabriele tradit. L Vbi nos deficit lex, Dique consuetudo, quilibet , inquit G
tium minum conuituere, attendendo conditiones supradictvi simul, pericula,
curam suam ac industriam , damnumquΦque, quod ex rei venditione patitur, non aureo commodMm ementu. Quod vero Scotus inuenit in . dist. II, quae i. a. artic. a. non longe ab extremo, postea Ioannes Maior in eam em dist. quaest. ι. de Gabriel quaest. Io. artic. I. regula 3. Probarunt, mercatorem pro conseruatis mercibus, & i inportatis, pro periculis, laboribus, impensis mercedem mereri notis secus, quam si conducti a Rep. eidem inseruirent. quod si nauis, qua merces vehebantur, aut tempestate deprella , aut a praedonibus capta sit, aut domus ubi merces asteruabantur, deflagrauit, carius vendendo eidem mercatori liuere, acceptum damnum sarcire; haec, inquam, aliis nonnullis non probantur , praesertim Soto in6.dei '3μr. quae s. a. an. 3. dc cuidam recenti Theologo, qui testes contra opinionem Scoti sumit praeter Sotum, etiam Ioannem Medi nam quo.
rum nullo sententia oppugnatur Scoti: nam de caeci loco silet Couarruvias. Medines prim tim eontra Scoti regulam argumentatur : deinde.ipsim illam
tuetur. Corradus autem in ea qiis'. I .
conclusione 3. his verbis Scoto sui ga
thir: Vnde mercator adducens nauim υπu
stam mei cibus carnu potest vendere mercessivas, si aliquando prius in marisines aculta perdidit nauem onustam mercibin, quam si numquam perdidit: quattviti alia qualiter recuperet damnum yerpessum ma tu , quoseruiuit Rei p. Et idem de memcatore conseruante merces,si aliquando pediterunt sibi merces incendio sine sita culpa,
Conclusio illa tertia Corradi quin- 7
decim adsert documenta , vel ut is loquitur, in uduistiua, quibus, quanti merx sua sit, veditor cognoscere queat. Primum est pretium in re emenda ab eo solutum. Secundum impensae in conseruandas , seu expoliand .as me ces ab eodem factae,expense, inquam, neces Iariae, ac laudabiles. Tertium t bores, quos suscipere & sustinere par erat. Gartum sollicitudo de cura, tam in aduehendis, comportandis, quam in custodiendis. Quintum industria in merce quaerenda , conscr-uanda adducenda. Sextiim perfunctio periculorum. Septimum quantitas mercis , si aut tota simul, aut minutatim venditur. Octauum finis, referatui ne ad necessitatem, publicamve utilitatem merx, quae venit, an ad inanem quamdam rationem , dc speciem, seu vanitatem. Nonum personae conditio dignior, quae rectilis Reipseruit. Decimum si meliorem, secit mercem. Vndecimum si non dominus mercis secit meliorem, sed temporis ratio commutata cum humanae i digentiae accessone , quae indigentia, uti cribit Arist. s. Et hic. cap. I. mensura est , qtiae inter homines fiunt, commutationum. Duodecimum est damnum,
130쪽
quod patitur , aut pastusus est propter
rem vendi tam , &quam emptoris rogatu vendit, seu lucrum quod illi perit. Sed in aestimati do lucro deducet haec
omnia, impensis, labores, pericula, dubios euentus, qu.ae ab emptore praestali aequum non est. Diacimtim tertium est pretium aut lege ciuili , aut municipali, aut consiletudine definitum. Decimum quartum mercis raritas, & inopia: nam omne raraim carisn, d innit. 9 3. legimus. Decimum quintum solitos este homines in carcvenali sbi placere. Addit decimum- textum documentum. Constitim, inquit, viri veracis, S intelligentis, non hiantc cupiditate deprauati. Si in liis regulis intelligetitiae oculum mercator defixerit, negociationis prolapsonem
vitabit: pritque mercium suarum iustus moderator, & arbiter. 8. Tertia cautio ex Dominico Soto in
pretij rerum non vendentium voluntas, scd lex iusta Principis moderatrix est, atque pr. Tccptrix, tunc pretium illud individuum est, et isque halitudinis
expcrs, quam triplici linca , summa, inlima , media, circumscriptam est efii pra demonstrati imus, a quo pretione transuersum quidem unguem di Dcedere licet: nam longioe discessio criminose, propior autem leuioris culpae cxilli in anda foret. Sed quispiam magna ratione huic cnitioni IN,ssit obniti. sngulis enim momentis laoc solet accidere , ut edicto iussuque Principis cc
tura scirmento pretium statuittar , ut verbi causia mcdimni prctium ultra duos aureos progrcdi non t,ssir. at usii venit inter fumcnt.1 Iint qua da o lectissima , alia de Prri ina , TO ' dia: ac sin ' diis, o peri
etiam deterrimum. Duphciter hie notadus distoluitur. vel enim dicendum est,
dum uno codemque pretio triticum omne lex complectitur, intellexi de latorem legis istam varietatem non existere in frumentis , quae in una aliquarcgione nasciantur. Aut si illa dii crimi ira reperiuntur legem optimi pretio cauisse a quo venditores ad inserius pretium delabi oporteret,quoties multo deterius vendunt. Quarta cautio eiusdem Soti eo . loco,
qu ae vera videtur. Valor , inquit, rei nonsecundion fiuturiιm, quando res non
dum est ,sed secundum 'ue sim .m quo est, debet iudica1r.Is rem illii strat hoc exemplo : Di frumenta caiitra in rassania, verba stulit Soti in mercator tunc Rcuties
adnamgat: quando huc peruem, vel afflante uobis clemetiore caelo, vel qura aliunde copiam grans habemι s, longe imminutum est pretium , non potest ereo tanti vendere quanti sibi stat merx πeque vero si cνGrditor futtura suutione caritus venderet, ut salsem si indemnem redderet, immunis a peccato feret , aut a restitutione liber. Haec
ille syll.ibatim, quae concedenda stuat; clim pretium inlii spania eslet tritico, aut lege Principis , aut sori consuetudi-irc constitutum. sic enim idem The logus paullo ante dixit cum negociati ovis ars plurimia sit fortuitis ri mouentibu subdita. debent negotiatores O
dextram operiri fomtuam. Quinta cautio: Quaeda sunt Ierum I a. genera minimc in coli.zria , ut simiaria,