장음표시 사용
91쪽
gicae definitionem, seu descriptionem. Primam suppeditat Prima pars,qua l. r.
art. 6. Culpa est deordinatus actus voluntaris, qui opponitur impletiom diisinae voluntatu, ct eim amori. Secunda est iu δ. a. quaest. II. ara. a. ad a. ubi distinguit peccatum , quod peccat artifex vi artifex, He quod peccat ut homo, vitamque moralem vivens. Culpa est deuiatis ab ordine rationis ad commuiuem finem bur ne vita. Tertiam suggerit definitionem beatus Doctor in a. a. q. 3 .ara. a. mscribit: Ratio culpa consi tit in voluntaria auersione a Deo. Erit igitur culpa voluntaria a Deo auertio. Quae quidem definitiones proprie in letlialem culpam
Nobis alia quaedam est perbrevis
meditanda definitio, qua tum in criminosam, tum in non criminosam culpam accommodari queat.Quamquam
illud definitioni prius praemuniendum videtur, quod prudentia theologica idem sanctus Doctor vidit in I. a. quaest.
a .au. a. malum latius, qum peccatum patere, & peccatum, quam culpam. Etenim cum malum sit priuatio boni, tot necesse est malorum genera inueniri, quot bonorum. Cum isitur bonum
aliud sit metaphysicum, aliud physicu,
aliud morale, aliud claeologicum,qua dripartitam quoque mali diuisionem esse oporeet et ut partim sit metaphyicum,partim Phyucum, partim morale; partim theologicum. Iam Vero pecca tum erroris, seli lapsionis est malum, quo finisi adeptio impeditur vaberrat
autem 4 i fine natura' interdum , non. numquam ars, saepe humana voluntas. de quemadmodum peccantis erratio
impedimentum adipiscendo fini adfert
sue naturassiue arilex erret; ira viauu tatis erro quo Deus laxqua. eius osten
ditur,finem impeditinui usquequaque, quando est insignis octinis Dei: aut aliquo modo, finis consecutionem reritardando ; cum ossensio est leuis. Haec igitur haud absurda videri possit the logicae culpae definitio voluntaria
Secunda quaestio: Culpa iuridica ex consuetudine in utroque iure prudemtium quid est Panormitani definitio, quam non modb a Gabriele in . MLIF.quaest./o. paene in calce, veru metiam ab aliis Dinoribus non floccifaciendis probari video, haec est explicata ab eo
min. 3. Culpa est deuiatia ab eo , quod b num ebi, o pre hominum diligentiam praeam τροterat. adduntur postrema verba in definitione ad remouendos casus fortuitos ; qui prauideri nequeunt,ut cotiligitur ex cap. Rames, de homicidio. Paanormitani meo animo non admodum sitisfacit definitio: propterea quia nullo commutato verbo eadem cadit in theologicam culpam, quae in Omittendo & committendo consistite utrovisenim modo cotra Deum peccatu quia ab eo bono deflectitur, quod poterat prospici. Tametsi, qui Panormitanum iubleuare vellet, dicere potest, deuia-.tionem a bono eum attribuisse intellectui non consideranti, non autem vo- .luntati, aut negligentiam cligenti, aut diligentiam restitanti. Nobis tutior visa est ea ciilpae iuridicae definitio, qua in cap. v. usi sumus. Culpa est omisio non electa dammm alteria rerens . cuius omis
sonis materiaec id est, quod fit, clim faciundum non ellet; vel quod non fit, clim laciundum foret. Tertia quaestio : Quotuplex est haec culpaὶQuamuis Bariolus in Druia Nemnast is siti quinque genera distinguat, Vnum. Iam, alterum Latiaris, tertium latissimae, quartum leuis, quintum leuissimae; nihilo miniis tres Communis opinio culpas sicit, latam leuem, leuis-
92쪽
iimam: siquidem latissima,eodem Ba
tota iudice, est verus&euidens dolus; latior aut ad simulacrum doli,aut ad latam reuocatur. lata culpa in non intelligere,quod omnes intelligunt, si Paulo magno Iureconsulto fidem habemus. Lata culpa sinis est,inquit ille, non gera id,quod omnes integuum Liata culpa, j. de verborem ct rerum significatione. Glossa addit, vel maiorpars. Potest etiaita describi: Lata culpa est non prou
dere, non considerare, non animaduertere id, quod aut omnes homines eiusdem generis & eonditionis proui-
oent,consIderant, animaduertunt, aut
maior pars. Item lata culpa est,non facere id,quod omnes,aut maior pars hominum eiusdem generis & conditionis faciunt. Item lata culpa est praetermittere id,quod vel omnes, vel maior pars hominum eiusdem conditionis no prae termittunt. Trea postremae definitiones latae culpae fere usum habent , in disserentium magistrono tractationibus,& libris. 'Leuis culpa non videtur mihi pe inde a legibus definiti, ut plerique eam Doctores definiunt. Hi enim definiunt
leuem culpam esse aut non Videre id, .
quod eiusdem generis & conditionis
diligentes vident: aut facere,quod non fici utit, aut omittere, quod non omittunt. Ex legibus autem hanc elielmus definitionem:Leuis culpa est ea uti ne gligentia,qua in suis quisque rebus viis tur. Definitionem hanc confirmat lex, mulier,f. ad Senatusconsultiam Trebe num rubi Vlpianus apertissime scribit, leuem culpam esse consuetam cuiusque in rebus suis negligentiam. Cor Probat eamdem definitionem k μα-
socio, f. pro focio: quae lex decernit, secium socio teneti nomine desidiae de negligentiae, quam in suis rebus caue retiquod si socius G sit diligentissimus, culpam statuit in eo , qui secitim admia sit. Fauent eidem desilitioni verba Iustiniani,qui sensit ei, qui negligeti amico rem custodiendam tradit, scribendum esse,si quid secus eueniat. Haec ve- s.
ω posterior definitio e legum armario prompta, planior videtur esse de faci- Dor , & ab ea definitione, quae in libris
eorum, qui silmmas scriptitarunt, Cel brari solet,longe remota. nam leges reuem culpam non in ea constituunt negligentia, quam diligentes vitant, sed in ea, qua quisque in rebus utitur suis. Qimpropter in genere nobiliti, si quis si in rebus suis valde negligens, quam negligentiam etagerent eiusdem classis & generis homines diligentes, s is
tua negotia perinde gerat, ut gereret sua, atque in tuis gerendis culpam es quam susciriat, culpa illa leuis erit, quamuis a diligentibus eiuslem condistionis & professionis, aut etiam ii maiore parte vitari potuerit. Sed nimira, quae a sammarum auctoribus usurpari solet definitio, ea mihi videtur aequior.& in conselantiae foro tutior ; neque enim cuiquam sua opitulari debet negligentia, & ignauia,ut sua est: Nidd siquid praesidii habet,constitutum debet habere illud in aliorum pari desidia, Mnegligentia. Adde,quia cum in praeceptionibus artis certum quid ae definiatum sequi oporteat, eum hominum res suas negligenter curantium varia dc multiplex dc incerta sit ratio, nec ulla artis regula circumscripta, ad eam rem dc nomam, quae neqvit co osci, definitiones rerum diripiti e miniss cauti ac sapientis videtur me artificis. Leuissimae culpae tum a legum, tum T. a Doctorum semu huiusmodi confir
mari potest definitio: Leuissima culpa est, non videre id, quod diligentissimio eodem genere vident; vel id facere.
quod non iacerent diligentissimi; vel id
93쪽
omittere, quod no omitterent diligentesinit. Hoc de triplici culpae genere, quae diximus definiendo, appositione exemplorum illustremus. Lata culpa est commodatu librum esserre domo, de apud tabernam aliquam,sini caupo
nam relinquere:omnes enim, aut certem Mor pars imminum id semper vita. Willent. Leuis culpa est tibi traditas hypothecas & pignora non excutere eo tempore,quo hypotheca ij silenti Letitissima culpa est rem commodatam in cubiculo & in arcula collocare nec cubiculo nec arcula obserata. Qua uis in nostri ordinis hominibus nulla hetc esset culpa: quibus potestas non est occludendi cubicula, vel arculas obserandi. Qitare si mihi commodasses librum, quem ego aut intra cubiculum, aut intra scrinium non conclusum collocassem, nihil ego, aut religio tibi deber mus, si furto sublatus cstet. 8. Quarta quaestio: Hae taes culpat species distinguunturne habitudine quadam & constitutione delinquentis, an potius suapte,& natura rei Respoli leo
genere ipso ac natura rei.cum rei natu- . ram dico, non intelligo obiectum,cum
in eodem obiecto versari possit de tribus culpis quae uis: neque habitudinem de constitutione delinquentis cum pronuntio,cam intelligo, quae vitiosa est de improba, sed simplicem. nec dolosum modum agendi significo alias cum maiore, alias cum minore consideratione Sc ratiocinatione,aliis cum maiore minore ve negligentia.
Quinta quaestio: In quot rerum g neribus haeret culpa, quae praestari debet In tribus,in contractu,ui officio in damno dato. 9. Quaestio sexta: Praestaturne leuissima culpa in quovis contractii, quando viri tantim contrahentium est utilis, Video fit, ut ei tantum prosit ὶ Praestari oportere, ait Panormitinus in eaput v-
Qubdit utrique est utilis, p stabitur leuis,non leuissima;sed si alteri non est
emolumento, dolus & lata culpa prwstanda erit: ut eodem loco recte Na
Septima qiraestio:Cum undecim sint, rin quibus adhiberi diligetitiam,& praestari culpam Oporiet, quae recensentur in Leontradim, istae rei lis 3Am. Depositum, precarium,mandatum, commodatum , venditum, pignori acceptum, locatum,dotis datis,tutelς negocia gesta, societas , siue rerum communio; quaeritur, quae culpa sit cuiusque contractus propriat Respondeo, in deposito, quod definitur esse aliquid alterius custodiae Sc fidei creditum,teneri depositarium de dolo, & lata culpa. Duo e iam incidunt tempora, cum obstringiatur leui. Primum,si mercedem pro custodia accepit: secundum, si conuenit, ut leuis ad eum spectaret; contractus enim ex conuentione legem accipiunt, ut dicitur m l. i. f. si conueniat F aeposi LPisanella, dc Archidiac. ob culeam teneri etiam leuissimam depotitaritim aiunt, quando est ei custodiae merces persoluta. Uerlim cotraria opinio Glos. sae in o. bona fides,de deposito, a Doctoribus probata est,quam sint item amplexi Angelus in verb. Depositum,3. .& Sul- uestis, verbo, g. a.&Ioan. Tabiei sis
eod. tit n m. .dc Nauarrus insumma caP. I . num. III. in meo Cod. Tria quoque
tempora excipiuntur,cum depositarius tenetur etiam de leuissima.Primum est,
si eaussa deposita rij si res deposita. Secundum, si deposto se obtulit, diligentissimum
94쪽
tissimum excludendo. Tertium, si pactum intercessit. Caius vero fortuiti praestantur, si mora,si pactum interpositium cil. Consistit autem depositum, inquit Glolla,in rebus mobilibus, & semo uelitibus tantummiii sorte, ubi apud sequestrum deponitur, cum res aliqua inter pliires in controuersiam deducitur. vide Glossiam in caput,bonames,deripo seo. I. In precario quae culpa praestaturὶLata culpa,& dolus. est autem precarium contractus gratuitus,quo petenti quidpiam conceditur,nullo certo va , nec ullo certo tempore, quo utatur, praefinito : sed ut concedentis arbitratu reuocari possit. Si enim ad certum vitam, vel tempus traderetur, ellet non precatium , sed commodatum. Sciendum item illud est, clim precarium beneficium sit quoddam , cum iactura eius,
cui utenda res traditur, reuocari non
polle, nisi par iactura rei domino imis en deleti Consistit verb in rebus mollibiis, immobilibus, atque incorporeis : nam & seruitus, quae corporis est expers, concedi altari potest precario
Commodatum, quemadmodu prercarium,contractus eli gratuitus: in quo res ad certum usum & tempus conceditur ; citra quod repeti non potest. Temporis autem dennitio aut verbis tacitis, aut apertis indicari selet.tacitis, ut si tibi librum commodo describendum, tempus tibi cogor, quo commode potiis exscribere, impertiri. Positum est proprie commodatum in rebus mobilibus, de immobilibus, non item in iis, quae usu consumitiatur, nis L
.te ad pompam atque ostentationem. In hoc contracti a praestatair dolus, &culpa etiam lautisma, quum res commodata ei,cui conant,mdatur,est dumta-Σat emolument': cam vero sola quaeritur utilitas commodantiς, doli dc Ia tae tantam culpae habetur ratio. sicut
cum tibi vestes meas ceteriimque ornatum commodo, ut ad me orinatior accedas. Qubd si uti iusque contrahentis caulla quid commodetur, non praestatur alia culpa n li lata ac leuis, non leuissima:vt cum inu itamus communem
anticum,3cego tibi commodo argentea vasa. Qui vero rem commodatam accepit, sertuitum quoque casum sustianebit, si vel pactio, vel cunctatio reprehendenda intercessit. Locatio contractus est,in quo alteri Irei vel personae usus conceditur m s- Cede conuenta in pecunia numerata, seu numeranda.si enim pro pecunia daretur aliud, esset certo nomine Carens
contractus: praescriptisque verbis ageretur. Conductio verb,est personae,uclreiadusam acceptio pecunia persolu, ta, seu per luelida. in hoc contractu locationis de conductionis ratio ducitur doli, latae culpae, de leuis ε, te iussimae etiam, cum quis aut locat,aut conducit operas in re, quae curam exigit dialigentissimam, qualem curam stigitat adamantis expolitio, & serici incisio: quae omnia vide apud Angelum, Sylvestrum , Ioannem Tabiensem , A millam in verbo Locatis. Praeceptionem memoria dignam habent verba legisse
merces, columnam, locati ct co ducti. 2M columnam transfortandam
conduxit; si ea dum rellitur, aut fortatur, aut reponitumiata sit: tia id periculum p stat,si qηa ipsim, sorumque quorum
pera meretur, culpa accido mi. talpa au
um abest , si omnia facta sunt, qua dili
gentismus quisque obseruaturio su fit. Idemque intelligemus, si dolia, vel rignum trans ortandum aliquis i enduxerit: idemque etiam ad ceteras res transferri pa-is. Nimirηm res eas lex aecit, quae sum-m- postulam diligentiam. Societas D sp tiros by GOoste
95쪽
I Societas ut species est quaedam ciuilis commutationis ex omnibus eius caulsis , haec a nobis contexta ost definitio in huius contractus pertr.ictatione: Societas est contractus eorum,qui contrahere pollit ut , libera voluntate essectus, ita Ierum communione positus: lucro & damno pro commutatiuae iustitiae ratione communicato ad uberiorem quaestum, S commodiorem ustim.
in quo si eius proprietates naturales spectentur, dolus, lata dc leuis culpa praestari seleti x - In pignore illa quoque tria praestantur, non item leuissima culpa, aut sortuitus casus, ut si vel ex mora, vel pacto . vide in Institia. f. postremum . qu, bιω modis re conIrahatur obligatio, legem , siciam venderet, in me, . de pignoria G. Mandatum maxima dilipentia persequendum elle sensit Glossia in L contra et tu, st. de regulis iuris. sed fortasse non tantam poscit res mandata diligentiam,
nisi magni sit ponderis: praesertim cum
mandatum contractus sit proprie gratuitus. Audi legem primam mandati. 2 dandarum, nisi gratuicum, nutam est:
hit. quod ipsum his verbis confirmat M. Tullius u o in .pro Roscio Amerino demandati religione vcrba ficiens. Inpra-
non modo malitio Πιigessisset , sui quastiu
furti; credo propterea, quod quibus in re-biu ipsis intercise non possumto, in hu operano ire vicaria Des amico um supponitur. Ac post aliquanto: Srgo iccirco turpis hae tρι e L quod sim res sanetis .u Piohit,
amicita am 9 Dem,quam quiladii s dixerat p.uillo ante ) σῆugnat omnium commune prasidium, er quantum in ipse ψ, P. Coriti Ol. de Contra L. turbat istasiatarem. Se concludens
hunc locum: nam neque,ualuit,miandat
qui sequam Iere nisi amico, neque credit nisi ei, quem fidelem putat. Quae sinc or tio eum, qui in digerendo conficie id6ve mandato negligentcr agit, non cubpae, sed turpis flagitii commissi condemnat omnino. Qua autem ratione qui mandat, ei, cui mandat, obstrictus sit, discere a Sylvestro poteris in verbo Mandatum, qua l. s. In administratio. ne S curatione alictai negocij, quae cubpa praestetur, nunc videndum est. Aut igitur negocium desertum crat, I 7. nec curatore habebat, aut non erat desertum, si derelictum erat ac desertum, administratorem de dolo tantἰim teneri decenait lex,ait prator, g. interdum,ode
negotiisgestis. Glos Iae addit etiam latam culpam , quam cum dolo aquat, propter legem , quod Nerua ,st . depositi. sinerant negocia sicile irvientura curat rem, nec reiectus est qui ea diligenter Voluntate domini accurasset , Ieuem
culpam praestabit qui illa suscipit, ex
L tutori, C. de negocus gesti , Gr ex i. si negocia absentis,eoa. tit. Qiiod si negocio Ium alienorum administer diligentissimum, qui ultro studium operamque suam deserebat,quo mineis ea gererct, impedivit, deleuissima tenetur culpa: ut statuitur ab Imperatore in Iohιώ nibus tu. de obligationibius qua quasi exi contraliu miscuntur , g. stuur. Casium quoque non prouisum sitstinebit, vel clim animo praedandi ad negocia acces.sit: vel clim noua& inustata consecit: vel cum moram attulit, si culpa antecessi, si cassim recepit. quae omnia habes Fud Angelum, Sylvestrum, Tabiensem in v rbo Admimstratio. Octava quaestio: Clim .resideat citi-I 8.ipa etiam in ossicio, ob id quae culpa praestalida erit Z Panormit in cicam caul
sam,dei ibiu,scribit teneti iudicem de L dolo,
96쪽
dolo , dc ura culpa. non item de leui:
cuius lentei uiam iunimarum Scriptores tum veram este interpretantur,c in
officium non quaesiuit, sed ab eo, qui
ci pincrat imperare, intulictum luscepit. si enim cum alius reperiebatur m
gis industrius dc aptus, fungendum
munus aucupatus est iudex,de leui quoque tenebitur. Agrimentores, S qui allum untur ad calculum, seu ad concordiam , non tenentur nisi de dolo, &lata culpa : idcmque statuendum putat Sylvester in verbo Cu a, de cc-teris artificibusmisi si forte petitos se eo
se profitentes eorum Opera factum cit, ut meliorem ac diligentiorem ne quae xero is, qui opera cgcbat alterius p cl.iri artificis. Hic enim, qui artificium suamque operam venditabat,praestabit culpam ctiam leuissimam. &tunc du-rlici nomine, cum res, in qua ponenda est opera, si immam peritiam de curam pollulat altificis. videto in ead. qu LSVluestrum.
9. Nona quaestio omnium huius generis, in quo in hoc capite commoratis uinus, sonaste difficillima haec est: Quae culpa praestanda st ob mal ficium , sc hi ob damnum datum, si magis proprie loquendum sit 3 Innocem
tius in cap. sicut dignum,de homicidio, a firmat eum, qui alteri damnum attulit, in animae loro teneri de dolo de lata Culpa tantum: quamitis in contentiose soro a iudice cogetidus sit per te gem, insere, L. ad legem Aquiliam, ad sarcien dum damnum. Huius sententiae combies sulat Panormitanus, in cay. cum caussam, l. s.de testibin, ubi quod Innocentius dicit, tamquam singulare dictum
commendat et admonetque esse perpetuo mente tenendum. Verum cum
id Panormitanus scripsit, Decretalium librum secundum explanabat: cum ve- D, quintum, hoc est, extremum D eretalium librum interpretaretur, senistentia retexuit: nec palinodiam subue ritus est. nec dubium cst in contraria permansiste sententia, quam in expi natione capitis egressus,'erar ι, de iniuria st damno dato , testatus est. Siluester in verbo Cul , quast. 4. ct verbo Advocatiu, j. postremo, Itur entianae sententiae patronos dilaudat, Dircist rium in prima bbro, Hostiensem in ca . sicut dignum, de homicidari nec non λItonium de Butrio. Et sic , inquit Srluester, Panormitanus in cap.si egres .cst in cap. m. de iniuriis , tene. ι . quod in foro conscientia teneatur quis de ovi O leuissiam culpa; tamen, addit Sylvessur , prima
opimo est communior, quam etiam ipse Panormuamu in multis locis Vprobauit: --xime ubs datur opera res ilicua. cst hanc theoricam nota, quia facit ad mulia, ut-pata ad artifices,ad aurifices, licviores Ferarum, ct huiusinias; ut in foro conscien-3ia non teneamur nisi de dolo cst lata ciινα
Haec S 1 luester. Qua ipsam sententiam
inculcat & tuetur in verbo Restirutio a.
Didacus Couarruvias in primo volumine suarum reletiionum . in relectione de
tos numerat huius opinionis desenseres, quam aiunt esse communem: ipse verb Conar. in hac opinionum contro uersia haesitat, S: ad posteriorem aduersam propendere videtur: quam Ioannes Andreas arripuit in cap. quoniam contra, deρrabatimi bi , & Angelus in
summa,verbo Cuja, si θ. de Adrimus in illa longissima di futatione de restitutione, fui. o. ct t. Faucre huic secundae opinioni videntur leges ciuiles, & canonicae: nam lex, in l*e ,s ad legem Aqui- . luim, verbis his sancit: In rege Aquiliis est leui Ora cμ a venu ; quoties domino scientestrum vulnerat, vel occidis, dominum teneri tabium non e J. In cap. vero
97쪽
s ines , ct in cap. extremo de iniuri, teneri leuissima, etiam apud Deum,ia damn tim dantis culpa uniuerse coerce- que propter homicidi, crimen, sed pro-tur: qui autem uniuerse loquitur, spe- pter negligentiam puniri. Attamen cies non excludit; ergo quantamcum- ipse, qui certbsciam multo aequioremque culpam intelligant illorum sacro- & benigniorem priorem este senten-rum capitum auctores. dc quoniam hae tiam, cunctis amplectendam este sua-es iustae sunt, nec sallaci coniectura deo, praeterquam quδd communis es . nituntur, sed factum ipsum intuentur, Et quamuis lex canonica uniuerse i vim habere censendae pini deuincien- quatur de culpa,facit tamen aequitas,Vidi conscientiam. Hanc ipsam opinio- coangustetur ad latam culpam. Qubdnem humana tribunalia confirmant: si de quavis culpa volumus loqui, le- quia in damno dato compensando gem dicemus este poenam infligentem, quamlibet culpam praestari mandant. . cuiusmodi item est lex Aquilia,quq ne-α2. Qubdsi Obiicias:Obligatio restituem cem faetam a seruo sciente domino vidi oritur ex praua nocendi voluntate: ciscitur. Et quia poena ante condemna- at leuis&leuissima culpa eiusmodi vo- tionem non debetur,iccirco lex tam ca-luntatem repellunt; quare, &c. Maim nonica, quam ciuilis ut iusta sit, damni
rem syllogistini prcisositionem nega- tamen compensatio in soro conscientiqbunt viri docti: siluim est enim onus ob leuem & leuissimam culi ram non restituendi semper nasci aut ex pecca- debetur: quia talis compensatio tam-- , aut ex libidine nocendi alteri. sed quam poena antegresIae culpae inducta
causetu ablatio allem Adrianus est , quae ante condemnationem ex in . de restitutione ,fol. o. i. a siue eu omnium Doctorum sententia minimEpabiliter peccaminosectat, iue etiamsine suenda est,ut iam dictum cst. peccato, inducit obligationem de restituen- Decima & postrema quaestio illa λα. do. Rem premit hoc argumento Adcla- este potest: Lata culpa itane cum doloms: Si per iusta ignorantiam, rem alie- comparari queat, ut pro dolo habea-nam . quam suam credebat, quM auι con- tur Ex lege quod Nerua,ss depositi,prosium sit, aut alteri Lnauis, restititere tr- bare nituntur es e dolum: quamquamnetur vero domino. Verum in ratione duo in ea lege obseruari oportet. Alte-ξeccat Adrianus: nec enim qui bona riim est lege illa non de lata culpa, sedlide rem alienam distraxit, ut verbo de latiore caueri, quae est odio, quam utarcius, restituere tenetur; nisi care lata digna maiore. Alterum est; si, ut
fictus si sottasse locupletior. VerisI1- placet Glossie ,& aliis, in eadem legema argumentatio haec crat: Ego bona latior pro lata sumatur, cum omni fide usus sum re tua, nummiam pecca- dolo& peccato culpa lata vacare pos ni; semper tamen res obnoxia erat re- sit quod etiam credidit Adrianus nun- stitutioni. Adde quod lata culpa,eodem cupari dolum non ad veritatem, sed ad teste Adriano. vacare potest omni pec- iuris existimationem re Catam. Quae eato,oncre tamen Opissime restituendi culpa qtramuis perinde ut dolus non- non vacu.Nimirum posterior haec sen- nullis temporibus pecuniaria poena tentia magnam speciem habet proba - plectatur: poena tamen, quae infligitur bilitatis; ilia stetiise videtur Glossa A corpori, nos similiter ut dolus vindica-- caput,consuluisti, a cIuast. nam qui sine ri debet. in maleficiis enim Oolautas θω ' volantate hominem occidit, ait culpa ctatur , nom emim , inquit lax , dium L 1 Adriamu, Dissili od by Corale
98쪽
riis. Controuersia haec breuiter&docte a Sylvestro Prierate in sua summa, verba Culpa, quaest. r. iudicata est.
De libertate vim metώmsue excludente.
FA minc para libertatis pertractanda est, cui itis meisisque opponitur. sed quoniam in libro retonsorum moralium tertio duplex thac ipsa de re,qu.ι contrahendi libertas impeditur, extat quaestio; altera,in qua quaeritur, an metus efficiat contractus nullos, quae est eius libri secunda: altera,mim metus leuis iure conscientiae eωsdem irritos faciat;nec mihi in animo est ambas quaestiones in caput hoc transcribere, muneri meo, 3c in qua luriemus disputationi satis me ratus sum esse facturum , si earum capita breui sgni ficatione attigcro.
In prima igitui quaestione, qui in ea
verniti snt praecipue , nuncuPantur, ob initistum metum contractiun effici nullum tam iure ciuium, quam Pontificiis 1:inctionibus demonstratur.Quae-laam c a sint , quae constantis viri animum quatefaciant, numerantur. Quaenam iusti metus definitio sit aperitur. Quinam iusti metus aestimator S arisbiter sit, docetur. Quot ea fiat, queeliberum requirant conscia sum, metumqtie fugiant in fortem virum cadentem, indicatur. Contractus metu hominem constantem perterrefaciente ipso iurc nullos esse probatur. Metum,
de quo est quaestio, iniuriosum esse debere declaratur. In altera verbquaestione metu quoque leui contrachiis creari niuilOΤ, multorum grauiumque Doctoium auctorritate & ratione eonfirmatur. Quia enim interest ad iniuriam,magn6ne an paruo timore iniecto id me cogas secere , quod nisi me terruilles, nullo modo secillem in eademque qliaestione praesidia contraria restitantur. Ae nimirum iniuriam metus uniuerse iitra dete stantur. lege enim t. de eo quod meim causa, his verbis cauetur: Ait prator, quod metus caussa gestum est, ratum non . habebo . Sc l. mulier ,feod. svod metus caussagestum est, nullo tempore, vel mori Praetor ratum habebit. & in reg. iuris: inhil consensiuitam sonι rarium est, quam vis,
atque metus '. quem comprobare contra bo
nos more est.1 e reg.1ur. r .nihil consi sui. In Decretali aure cum locum, de θω- sialibus , respondet hoc pacto Alexand. III. Consensus locum non habet, ubi metus,vel coactio intercedit. S 11 cap. sibin,
de latis que is metustve caussa sunt, idem PontiΚx inquit 3-vi sunt.
de iure debent in irrisum reuocari. Quae
iura & sinctiones de vi metuque in iiiste illatis intelligi debent. si enim minae iuste iactarentur, aut pericula is tenderentur , aut formidines opponerentur, quae sic gereremur utique rata haberentur. lex luculenta est, si mulier,
J.de eo quod metus causa.cuius sint legis non solum ciuilis iuris Interpretes, ted
etiam sacrorum canonum explanat
res,desenseres,necnon Theologi comprobatores:vt Adrianus in . de regitur. cap. aggredior. Ioannes Medina C. vireb. regit. qitast. 3. causa a. f. er iuxta hac, sequenti. Rosella in verbo Me usinum. a. Angelus eod. tit. ΠΜm. o. Syllae ster eod. 1it. quast. o. Ioannes Tabiensis in verbo Coactio, num. r.
Ex hoe hi tres summarium Scriptores 3. constitu ut Sylvester, Angelus,Tabicnsis commostratis locis: Si quis fraudem capitalem admisit, minanti se eius nomen delaturum pecuiuam largiatur, ut minitantis ipso by Corale
99쪽
minitantis animu ab accusatione auertat; turpiter quidem eum facere aiunt qui pecuniam accipit, at ciusdem restituendae ei, qui dedit, nullam esse necessitatem tinpositam, ideo,quod minae Ametus illatus est tuite. Contra si pater filiam sitam constupranti, aut contra fas cubile filiae ineunti necem stuprat ri, stuprataeque filiae pestem commine. tunatque is, qui stuprum obtulit, vitaetericulum ac caedem pecunia a patre liliae redimat, thia patri negant pecuniae retinendae eam ob caussam, quia denunciatione illa periculi dc mortis
Per legem Dei & Eccle fiet stupri auctorem perterrere non potuit. Mare d tam pecuniam reddet, nisi eius Eridiantum retineat ., quanti aut ereptie pudicitiae, aut famae detumentum, aut alterius rei damnum aestimare conuenita
. Medina quoque loco, quem paullo ante demsistraui,scribit eum, qui sponte se rem quampiam alteri donaturum promisit, fidemque fallere paratus est, Vi metuque a magistratu adhibito cogi posse seruare promisi im : quamuis donatio opus sit liberalitatis,liberumque
consensum exigat. nam quem necessutas ossicij urget ad quidpiam faciendu, ad illud ipsum praestandum legitima vi ac metu cum a iudice, tum a iure adigi potest.AtGlossa in cap. AbbM,de his q
quinque tamen excipit genera, in quibus metum pallis sit curritur, licet sit sua culpa in metum prolapsius. Primum est matrimonium,ctum iuratu. Secundum dotis promissio,vel solutio. Tertium promissiones
traditionesve rerum ecclesiasticarum, etiam iureiurando interposito. Quartum, Votu . Quintum,auctoritas tutoris, quae metu extorta rata cile non potest.
Illhaec omnia certis iuribus firmantur a Glolla. Novae nunc quaestionis cupiditas non a nepti disceptatoris pellere animum possit:Numne reuerentiae serobseruatitiae metus perinde contractus
vitiet,sicut is, qui in opinione consistit magni impendentisque mali. quam ipsi quaestionem suscipimus, ne multorustudiis defiatile videamur: nec enim res est non dissicultatibus septa.
An reuerentia-obseruatitia metis canistractus inanes ct cases eciat. Peraeprotium mihi visum est su-. I. turae commentationi illud praemunire quod a D. Thomam
paM.qu. I. art. s. traditum est. Timorem ad res duas quasdam, non parum linter se distantes, habere respectum, ad malum, inquam, quod per se & suapte vi refugit,& ad bonu, set I ad externam causi am,quae malu ipsum infligit. Cum vero timor sit, ut d finit Aristot. in a.
Rhetoriis. cap. s. ex perceptione futuri mali corrumpentis, dolorumque inserentis perturb.atio quaedam,aut aegritudo;quod non longius,sed propius abes.se oportet,ut illic demonstrat Aristoteles,recte colligit D.Diom. in a. a. qkφ
3. arti . a. timore,qtria maerore assicit, voluntati esse contrarium;nacitrae vero,
quia potestatem obtinet corrumpendicius bonum.&,sicut inquit D.Thomasin 3.eiusdem quo a. artie. Obiectum stri est bonumsutnrum ardun; ita timoris mais tum futurum arduum , quod non potest facile vitari. δί in eod. arti . fam in corpore,
luam in relousione ad 3. argum. illud um ait elleterribile,quod causIam habet extrinsecam.&tra re .ad 3.Trmor est de malo, quod non subiacet nUtrae potestati. Placuit haec omnia e D.Thomae doctrina praesulcire priusquam metus, quem
100쪽
euerentialem appellant,definitionem, Δ personarium genera, quς eo asta ciuiatur, Jc certa qt d.im emanciata,qtubias omnis erit disputatio ccmrprchensa, subiiceremus. a. Huius ergo metus sorth non ab se
da haec videri possit defiititio:Reuerentiae metus est futuri mali existimatio, quod nobis ab iis metuimus, in quoruiegitima potestate sumus, & quos cultu & honore dignamur. Cadet igitur hic timor in clericum , quem illi facit Episcopus, & in ciuem, quem ei iniicit magistratus, de in filium, quem pater,& in uxorem, qiuam maritu , & in pupillum , quem tutor metu percellere potest. Ad ciuinciata veniamus. 3. Primum enunciatum, quod cunctorum habet erobationem: Metus cum minis incustus ab iis,qui minas exequi solent,contractus rcscindit,multo vero maxime mattimonium Plenam huius enunciati probationem multorum re stium recitatione pertexuit Didacus Couarta in epitome . Decreraclium, partea. ΩΨ . . S. 6. num. . ubi multos suius veritatis patronos perce set, Bariolum, Abbatem, Alexandrum, Fulinum , δύalios, ut communem hanc Doctorum esse astirmationem testantur.Matrimo nium vero ipsum non modb rescindendum sed propter clusinodi metum nullum elle contendit eo loco Couarru uias. S: ipse in sero conscientiae idem censeo de reliquis contractibus. Secundum enunciattim: Quamnis absint minae, si reuerentiae timor valdei insigne damnum adsert contractui, &contrahenti , Couarruvias fidemque
Doctorcs si militer de secundo , ut de
. Tertium enunciatu : Mulier si coim traxit matrimon tam imperio prccibusve Principis,valere matrimonium credunt sere cuncti, a quibus ea res in comti oricrsiam vocm costreus . Multo isti.
tiar magis rati crunt reliqui contractias. Vuleto Rosci iam in verbo Impe eu-t mn, im edimento ro Angelum in et e os elissi num. a. Sylvestrum eod. v. quaest. a. Tabion. in verbo Coa li , Num . . AT- nullam eod. verb. Couarr. lom quem suo pra indicitui min, & Sotunae in .sentent. disi. aρ. quaest. t. araic. a. 6. eii modi autem metum. Summarum Scriptorcs, qui nominati sent, & alij, qui in hoc enunciato sequuntur Glossam in c. extremrim, qui clerici, vel voventes, & Panormit. in idem cap. 3c Ioan. Andr. St Bart. in triat. de tyranno, exceptionem hanc enunciato addunt: nisi Urannui si ibi non obtemerarites tractaret Urannice. tunc enim ab .
huiusnodi Principe illatus timor Imperio & precibus non solum matriamonq, verumetiam ceteronim contra-
diuum officeret firmitati. addάntque mes reuerentiae metum uxoris erga maritum non es le iniuriosum metum, nisi minae antecedant: citantque Ba totum in lege ad iudicem, C.quod metus& Innocentium in s.causam m. trimoni7,de licio iudicu delig.Πι. Quartum enunciatum: Idem iudi- ς candum est de truculento,seu patre,seu viro, seu tutore, qui concuterent vel
pupillum,uel uxorem,vel filium, aut filiam : graucs cnim ossensiones eorum de diuturnae tantopere displicere solent iis,qui parent;vt potius velint sepe exulare domo, quam assiduam conuictus molestiam expcriti. Quintum enunciatum: Si leges inspectentur, qtiae reuerentiae metu g runtur, ca haud videntur este probania namst. de νegulis iuris, reg. st huiusmodi: Hen non creditur, obsequitur imperio patris, vel domini. nec regula addit, eis,truculenci,minacis.& g quarum rerum actio non datur. i. . g quaranda, metus ac nimia reuerentia ae quamvet Diuiligod by Corale