장음표시 사용
81쪽
asseuerare posse arbitramur, cum quis sita ignorantia suoque errore deceptus , quem errorem ignorantiam
pusilla diligentia studioque adhibito
profligare potuisset, contractum cum altero init, quem sciens & no deceptus nullo modo insistet, contractum nullum existere, ideo quδd consensus defuit liber: quia priuatae obligationes non contrahuntur, nisi ex animo & cλsilio eius, qui obligationem non recusat. Secus de obligationibus, quae aut ex delicto, aut etiam ex praescriptione aut legis,aut magrstratus, aut Principis constitutae sunt, sentiendum est: illae enim vel ab inuitis subeuntur. Quid enim interest, siue per inscientiam, quae superati iron potest, siue per eam, quae potest, quis contrahat,si contrahentis animo utraque peraeque aduersetur. Dices falsum elle utramque pariter aduersari ignorationem nam, quae pelli facile potest, non caret culpa ἰ quae alicrius contrahentis bonae fidei noeere non debet. Respondeo, bonam fidem quidem contrahenti numquam no rere debere propter alterius culpam, climnemo propter bonam fidem reus fiat: at contractui ita obelle potest aliena culpa, ut ratus elle non pollit, nisi praeter fidem bonam non dico unius, sed
utriusque eontrahcntis, no adsint multa alia, quae contractui sunt necessaria omnino, ut verus sit & dicatur contractus . Huius verissimae asseverationis ex
pla ad persuadendum apposita subiiciamus. Rem ab homine insano , quem sanae metis fore credebas,ipse emis:p stea tibi renunciatur hominem illum amentem esse, tua bona fide incolumi contractus est nullus. Rem sertivam merreris de latrone, quam subreptam
esse ignorabas r ubi tibi exploratum erit rem fuisse furto sublatam. illami tinere non potes; quod si retineres,b na fide amissa, vitio malae fidei rei pos- .seisio insueata iam esset. Meo argento Puro puto, mecum ipse commutas aurichalcum , quod aurum obryzum cssci est nobis ambobus persuasum. Atqui commutatio nulla fuit 'opter materiae ignoratae vitium: & quia legitimus contentus non intercessit Quare,quod nonnullus recens Theologus scripto bis testatus est, quando in contractu ex errore non existit viaequalis,illum es.seratum, probare non possiim, si error sensum perimit: quippe qui magis
quam aequalitas est contractui necessarius; neque enim iustitiae violatio co tractum semper dissetuit: at dissensus, siue non elle astensam , contractu semper euertit, cum in conseiasu forma sit posita contractus. Multo verb min is probare possum, S. quod . ledina C. de rab. restit.q. 33. dubio a. assirmate scripsit: quando dolus a Venditore non est appositus , scd a se-
ipse deceptus est emptor,ut quia lapide
emit vitreum, quem putabat esse pretiosum, aut ad certum morbum eurandum valere,s ad emendu ignorantia, ut
is loquitur, vincibili adductiis est, iure
conscientiae non irritum esse contractum. aliter vero dicendum , si ignorantia emptor laborauit, quae ab e dem vinci non potuit; censet enim p
steriore ignorantia sublatum este com sensem, priore non item. Sed in dubij tertij explicatione statuit nullum futu- Ium contractum, si emptori vendito x erroris caussa fuisset, etiamsi ab emptore vitari potuisset. Illa quoque eiusdem Theologi affrmatio mihi placere non potest eod. Od. caussa a. ubi decernit remissionem debiti, seu donationem ὲ creditore factam suo debito ciprciter ignorantiam crassam de latam minimὸ vitiari quia eiusmodi ignoram
82쪽
tra voluntarium non tollit.Ipsi enim dicimus , quamuis eiusmodi ignorantia voluiitarium , aut deliberationis , aut clectionis, aut actionis, ut humana est, non tollit, tollit tamen ut parens est obligationis ex contractu. Ac licet non tollat voliniculum culpae in iis rebus,
quae ignorari non debetit: at tollit in iis de quibus inter se homines contrahunt voluntarium obligationis atque consensus. Cumque debiti condonatio, ut sentiunt Dochares, debeat esse planhvoluntaria, ac libera: non video cui non negligontia etiam lata potestas de absoluta donandi libertas debeat impediri, praesertim ubi agitur non de officio nece in rio, sed protius volumlai io,ac libero. s. utique leges nec paucae nec obscurae nostrae huic sentetitiae magna tribuunt auctoritatem: qualis eli illa, de regulu
errant, eo sientire. quod ipsum prophisdem verbimrepetitur in L si8er err rem, f. de iurisdietione omnium iudicum. Muia enim, inquit lex, tam contrartum consensui, quam error ' de in I.adstras tio-er Q de locat. Ur condulto, dic, vir , inscientiam errantis noli habere consensum. δc in Liaran te mentum, C. de iuru ct facti imorantia, dicitur cr-rantis nullam esse voluntatem. Jc in L non iecirco, eod. tit. habetur errantis nul- Ium esse consensum. Quas leges uniuerse videmus non restricte de errore
consensiς decemere. Ex quo quid de iis generibus pronunciandum sit, liaud magiii est negocij pervidere. Seruum, quem frugi δc fidelem sum ratus, Jceui nihil occultum domi,nihil clausum esse deberet, conduxi: hunc ipsum
deinde infidelem dc furacem comperi: hunc, quem imprudens domum meam recepi, non selum domo exire cogam, sed euam si opus erit in viam extrudam, &eiiciam. Fundum Seio vendi
di, , quo pretium mihi poste pendi per
errorem credidi, eum rationes contur
basse, & aere dirutum postea cognoui: sane Andum pro inempto habebo, nec in fundi possessionem Seium ranire patiar. Bonorum societatem cum Sempronio colui, quem hominem nauum& industrium communi e negoch bene gerentem cile existimabam;hunc deinde, imprudentem , nequam, heu luonem, gurgitem,parema bona ac domesticum patrimoniu obligurisse, alic-nas opes deuotasse, nihilque consilio dc rarione administrare intellexi: scilicet licebit mihi ab hac societate discedere , esque vel repugnanti societatem
renunciare,&, quae in societatem contuli, reuocare. Hoc de genere libertatis in ptimo quoque re Fons morat. q. Ia. disseruimus. Scio huic doctrinae,quae tradita est , exceptiones nonnullas poste obtrudi , quarum iam partim ex fitas, partim in consequentibus disput conibus repetiet lector.
De duis O staude,s num contractume iant nul Edsto defraude nobis agendum I. erit hactenus, ut in rebus caducis adipiscendis a nequam hominibus adhiberi solent. in hoc enim rerum genere re in auaritiae crimine sere solent a mortalibns exerceri: ut his verbis osted D.Antoninus in alarait. f. cap. T. SI. Sciendum,quod licet Hutiastaus, ordolus pilat in ambus alio m peccatorum
reperiri, communius tamm in vitio auar tia circa acquisiuionem temporalium comsueuerunt exerceri. Ac lices arid veterea Romanos δι Iurisconsultos doli no-I a men Diqiligod by Corale
83쪽
Dolum,inqvit, Deminin dicit,stomnas, qui verba Latina intelligit scit, quia δε est,cum aliud agitur,or aliud singitur. D lm stam s,simulatis est; quando aliquuaturuia in corde tegit, ct aliud loquitur, δε- Im est; st tamquam duo corda habetinum quasi sinum cordis habes, ubi videt veritatem :'alterum sinum, ubι cincipit mendaciam. Hr ut noueritu hunc esse dolum,
disium sin Psilmis, Labia dolosa. lumis labia dolosesequitur, In corde Ur cordei cuti *nt mala. Quid est, In corde est corde, nisi duplicι corri' q. Labeonis definitionem qur oppugnare aggrederetur, in eo diceret viti si haerere,quia cum sint duae doli species,
una doli boni, quae Allerti est quaedam rerum agendariim : altera mali,
qtie est improbitas, doli mali definitio
nulla prorsus facta immutatione Verborum accommodari potest quam rectissime in dolum bonum . nam Jc ab Iniperatoribus exercituum , de init tibus multa contra hostes, dc a medicis Contra aegrotantium voluntatem, sed non salutem, J parentibus aduersiis filios, iudicibus contra reos multa sollerter atque adeo iuste simulantur cum iusta machinatione atque dec
ptione : ut regula illast de Nw'is ii ris, Omnis definitio in lare ciuili periculo ae parum est enim, ut 'bu rti non posIt, quae est ror. a Dp ente Iureconsulto inuenta es le videatur. Vertam qui clarissimi Iurisconsulti definition-m tueri volet, resi3ondebit eum vocabulis illis, non tamquam mediis , sed tamquam malis ussim este. D. Thomas in a. a suo. ys art. . de dolo disputat, prob tque cur pecco tum , &veluti astutiς satellitem, atque
ministrum. nam definit eam este astuli. e executionem. Exsci ibam diui Prae-deptoris locum. Di en sum ouod sit ut supradiolam est , ad assisti.im pertin t a mere vivi non verri, se simulataι,2 apparentes ad aliquem finem prosequendum
vel bunum, vel malum. mptio autem harum viamm potest dupliciter considerari. Viso quidem modo in excogitatrone M. rum huli nodi ror hoc proprie pertinet ad Uiniaxm, sicut etiam excogitatio rectarum viarum ad debitum finem,pertinet ad prudentiam. Alis modo potest considerari talium viarum assumptissecundum executionim operis es secundum hoe pertinet ad Liam 9 ideo Διιι importat q-dam exscutionem astutiae. 6c inres'. ad a. iterat dolum elle astutiae executionem: de Sicut, inquit, astutia proprie accipitur in malo,abum e axtem ιn bono, ita etiam oedo . Porro in art. 3. et isdem quamo nis probauerat D. Thom. astutiam spe eiale esse peccatum piudentiae Opposi
.Astutus, inquit Arist. in .magnorum G. moralium, cap. 32. etiam maliu dicitura quemadmodam Mentor astutu/fuisse vi-stu est, non etiam prudens rudenus namque o prudentia est optima ex etere,chue siuei semper proponere, Ο ailitare. Hate illic Arist. qui in o. Et hic. cap s. bis prudentiam definiens,eam docerarii h
bitum este cum Vera ratione coniim-ctum in bonis humanis versantem : id quod in vitium astutiae conuenire non potest, quae & veram rationem,& honesta,quae vera hominis bona putanda sunt, aspernatur. Sed tamen D. Thomanon piguit, quae de astutia quast. 11. explicauit,eadem in articulum 3. quaest. ιδι. conserre. nam secundo respondens a
gumento loquitur his vestis: Adfectinis Pum dicendum,quὸd cuisupradictum est, prudentia directe exponitur astutia, ad quam pertinet adinvenire qua tam vias
apparentes, ct non exassentis adpropem tum eon eluendum reYecutio autem ψutia
84쪽
bet ad prudentiam, ita δε- e Mus ad
simplicitatem. Dolis autem'stam ordι natur ad decipiendum princWaliter , es quandoque secundario ad nocendun; unde ad simpluitatem potinet iurectesce. ast
dem & dolum subiicit auaritiae;quandoliaec inhiat rebus alienis, ad quas adipiscendas si vim adsert, id ad violen. tiam pertinet; si verbum fallax sed nu- dum,crit dolus, si addatur iusiurandum, dicetur periurium. 7. De seaude nunc pauca dicenda. De
llunc modum: Dicendum,quiasicut do- δεώ consistit in executione a t1a, ita etiam frau;;bed in hoc disserre videntur,quod dolus pertiuot uniuersaliter ad execu iovem
astutia, siue fiat per verba , siue per factae
fraus aute magu proprie pertinet ad executionem secundum quod μ perfatio. Ita fraus ex D.Thoma pars erit aut species doli, sed dolo deterior: cum numquam in re bona & honesta usurpari, neque iuste concipi aut admitti possit. Per- qua enim scitu millud Marci Tullij in primo dessem videri debet. Cum autem duabus modis, id est, aut vi, aut muri sat iniuria, fraus qua= vulpecula, vis leonis videtur. Virumque abenissimum ab homine est, sed mim odio digna maiore. Totiuι autem iniustitia nulla capitalior est,
quam eorum, qui tum, cum maxime fa Iunt,id tamen agunt, ut viri boni esse videantur. At seaudem in dolo inesse,iam- quam speciem ingenere tradunt in suis summis Angelus, Sc Sylvester in verbo
Fraus, ex Panormitiin caput,ex unore,derscriptis. in cuius capitis estiremo est, Baudem non debere alicui patrocmari. 2. Legi vero Raus fit, cum verbis legis retentis finis legis ae legislatoris volumias circumuem tur: quia quattuor modis accidere posse Murmant illi ipsi duo sinunarum auctorea. Primum modum vocant de persona ad personam i seuequando mulier vult donare vim, vel vir uxori, &sufficitur alia persona,quae soluat alterius coniugis creditori: seu cum pupilli rem tutor emere non poΩsit, alterum, qui emat, interponit. Secundus modus dicitur rei ad rem: ut, cum quis filiosa milias frumentum tradit, ut tradentis nomine vendat; quia mutuam illi pecuniam iure dare non potest. Tertius modus est contractus ad alium contractum contrarium : Vt cum uxor vendit viro, cui reuera exanimo donat. Quartus modus fit ex contractu ad coiitractum similem:vel uti, cum mulier, quae fidei ubere vetatur , fingit se debere praecipue. Quos
omnes modos captiosos ac Daudulentos lex Dei, cui est omnis staus aperta, condem irat, de ulciscitur.
Fraudationis, seu Daudis quinque Malios modos exequitur D. Anton. ιn a. pari. tit. t. cap. ι . a 6. I. ad ρ. hoc tamen excluso. Est primus modus,ut verbis utar huius Doctoris, in quiditate: secundus in quantitate: tertius ita qualitate : quartus in soluendi tarditate: quintus in pretij ad res mutabilitate.
Est igitur ptima labes fraudis in qui di
tate, id est, in rei substantia, ratione, &vi ,& specie: ut si vendatur aurichalcum pro auro,aut vitrum pro crystallo, aut alchymicum aluum, istu argentum pro vero, ut sentit D. Thom. in a. a. q. I. an. a. de alchymistarum etiam a
ro verba faciens. sed tamen duobus hominum generibus excusationis veniam tribuit S. Antoninus: alterum est eoru, qui,ut se tueanturindemnes, rei venaliquidpiam vilius admiscem, qui duo cauere debent: ut minoris vendant, & ne id admiseeat, quod vim nocedi habeat. Alteru genus est eorum,qui permiscentes rem, quam vendunt uauiorem,nec noxiam reddunt. inquit D. Ant niti usa
85쪽
ruinus,autius continiere de vino Graeco;qitia nimis μmsum minus placetiati m vero aqua miscetur, amaλlim redditur, σι mi As emunt homines, credentes tamen e purum. Dicunt tamen venditores in huiusmodi casibus minus venire, quamsi esset purum. alias venderent aquam pro vino. Hactenus D. Antoninus.
I C. Secunda ratio fraudandi consistit in quantitate rerum, scilicet in pondere, numero, dc mensara: quae prohibentur Deuteron. c. as. 9 Leuit.αιρ. ct inea cap. ta. Diuersa opificum genera in tharic. secundam fraudandi rationem congerens D. Antoninus, sic de lanificio deditis loquitur: Item lanificas, q- fAcmmpannos trabere ad tractorium ultra debitum arris, O postea madefacti rei rahuntur ad longe minorem mensuram. Tertium
fraudandi artificium in qu. ilitate rei spectatur:cum scilicet, verba sunt D. Antonini,venduntur carnes insteia pro sanis, a mala antiquata cst viribuι debilitata pro recentibus, liber corruptus e falsius pro
fideli, cst σε num fragile pro durabiti, vinum corruptum pro sano, domus ruitura
proflabilist sema, animal inst mum profano . pannus defἱiussus pro indeffluoso. Refert se item ad ea, quae 1 D. Thoma
pCaecipiuntur ina a q. I. ara. in quo disputat, num venditor teneatur dicor I. re vitium rei venditae. Cuius prae cc-ptionis liaec perbrevis est summa: Vitia , quae ab emptor ignorata, aut perniciem ei, aut rei utendae impedimentum essent allatura, prorsus p.ite facienda esle. Vitium etiam occultum rei, quae Venit, taceri tune poste a vendito re, clim illa commini potest esse emptori, qui iustum pretium cnumerare recusaret venditori. Vnde, inquit D. Tlio m. potest licite venditor indemnisatis e consulare vitium reticendo. de secundo respondens argumento, Nihil enim ait, prohibet rem in aliquo viliosam in multis
aliis Otilem esse. De vitiis in vendendo, aut tegendis, aut retegendis praeclara est a M. Tullio in 3 de olyriis disputatio exarata , quam ipsam disputationem
hac senteutia ornauit: Hoc autem calandi genus quale sit, est cuius hominis, quis
non videtverre non aperti,non simpiscis est, non ingenui,non iusti, non viri boninissuti
potius,obs ri, uti,fallacis,malisiosiculi di, veterasoris , vasti. λὸd si vituperandi
sunt, qui reticuerun/,quid de iis existimandum est , γι Orationu vanitatem adhibuerunt 8 & narrata cuiusdam Pythi, vel ditione dolosa ac scaudulenta , liaec verba subiungit: Ergo si tiam, cst omnes aliud agentes, aliud simulares per-μι , improbi, malitis uni. Plato Ir. de legibin, pag. 2. morbosa mancipia ab ignaris empla , intra sex mens timorbo vect sacro laborantia intra an num redhiberi posse praecipit. Quartus fraudationis modus apud D. Antoninum eoae loco, est, clim in dimilautione solutionis S: tarditate fit fraus: quando operariis constituto temporis non soluitur merces , in quo itis violinirdiuinum : quod hisce verbis cauetur .
cenari3 tui apud te usique mane. Quin- ratus modus est , clim quis ei, quem conducit pacta mercede in pecunia, aliud pro pecunia soluit, cuius rei soluatio nec commoda, nec utilis cu adit i canti suam operam:praesertim clim p. ista seruari debeant,ut decernit c. put t.
de pallis. de pacta ex conuentione lege accipiant. In huius quinti modi expositione nonnullas mercatorum Florentinorum fraudes detegit eorum vigilantissimus Antistes D. Antoninus. Uetiamtamedisserendi ordo ad extremam Dos huius capitis quaestionem perduxiti.
Num quidnam dolo initi contractus irriti sint,ac nulli Ac licet hoc de gen re a nobis disceptatum sit nοaro
86쪽
responserum maralium tertio prast. tmunc res eadem uberius de nota eadem rati 3'ne agetur. Controucisia igitur de re
proposita disterentiu in illo cli, utrum dolus nullum officiat quemlibet con- reactum. Distingui solet a Doctoribus contractus genus: aut enim spirituali est coluractus, ut religionis votum, ut coniugium: aut ciuilis,seu tam poralis. si spititualis est, bono ei, qui fallitur, contractus est ratus;quonitam in eo non proprius versatur dolus. Itaque si dolo te ad sanum aliquod virorum domicilium pellexi, in quo sollemnia obedie-tiae, paupertatis, & castitatis vota nuncupasti, susceptae disciplinae ac vitae te paenitere non potest ; quoniam quod tibi salutare & optimum est, delegisth& consensus liber intercessit, sine quo
nec cotractus spiritualis ratus esse ponset. In rebus caducis contrahendis siquis decipiatur, quoniam qui sallitur, amittit quod nollet,ac damnum sustinet, nec Dei, nec hominum lex statuit ratum esse quod pernicioso dolo a stilest , quando dolus adhibitus filii huiusmodi, ut cauliam contractui attulerit. Sed quia quae in manibus est quaestio nonnulla habet capita, de quibustion peraeque sentiunt omnes; iccirco, quae dicturi sumus, ad nonnulla percepta breuia reuocabo. Primum perceptum: Si dolus ab alterutro contrahentium strinitiis fecit, ut alter, verbi caussa,emeret,quod sine dolo numquam emillet, ex maxime communi sententia magistrorum est nulla emptio, atque venditio , etiamsi nonnulli secus fuerint opinati: quos Couarruvias in relechregula, sessor m ia finitari. r. 6. 6. num c. & ratio Scotiplane redarguit, qui in s.sent. dist. 3st. 'us'vnisa, rι. negat priuatas obligationes, quales sunt Commerciorum ac contractuum, gigni,si desit alteri animus illas subeundi: at dolus esui libur
contra bus improbe adiunctus auertit animum eius, qui circumt lenitur, tum a ratione contrahendi, tum ab cinere obligationis. Quam rationem se- qu situr Gabriel in eam t. dist. quaest. I.art. a. couo. F. Sc Corradus in compendio 'vitome suarum quaestionum de contracis-bm, in additione ad quast. 17. L s. dicio primo,& Ioan. Medina C de contra' ibu , quot.13. Huc accedit, quod error tollit consensum, ut in cap. q. demonstratum est: at dolus inquinatur non quoviS CL- rore,sed eo a quo humana voluntas abhorret maxime. Itaque tollit voluntarium S consensum liberum. Neque est illud ignorandum circumscriptorem omne circumscripto praestare debere, quanti illius interest. Neque illud inter Doctores ambigitur, posse circumuentum,si velit,stare contractui,dum modo ne sit auctoritate seu legis, seu magistratus,aut Principis, qui irritare polait, cassus, & nullus. Medina C. de reb. rest. I s. quast. 33. existimat auctoritate tantum iuris communis optionem decepto dari eo,quod per dolum alterius gestum est, standi, aut non standi, ita ut a contractu is,qui decepit, recedere non ponsit:ut eodem tempore & vindicetur dolus ,& subleuetur innocentia decepti. sed tamen iure conscientiae non cogi in contractu manere eum, a quo fabric tus est dolus: quoniam cum fiterit contractus nullus, nullam parere potuis obligationem , qua contrahentes d uincirentur. Corradus in Epitame suariaqq. de contractibiis, in additione ad quam col. 3. dicto a. id totum, quod sentis 1ledina, confirmaticum is,qui alterum in staudem inducit, eo est animo , ut si deceptus obligationem vitet, is etiam
fiagere possit. Secundum perceptum: Si doli au- I 6.ctor de caulla fallax contrahendi fuit
87쪽
promneta,in contrahentibus bona fide tribruata,valet contractiis 2 sed actio datur doli aduersus proxenetam , qui lition Iit soluendo, is cui bono fuit con- actus , alteri, cui nocuit, praestabitici omne, in quo factus eli locupletior. Vide Angelum in rM Dolus, f. p. SVl- uelisum inve b. Cupa,q. . Tabiensem in Derba Desin, num. . a quibus isthaec legibus firmatitur. Corrisus tamen in inm dc Ioannes Medina in ea ae quast. contractum iure coii-
scientiae habent pro nullo ; licet iura ciuilia tamquam tam um tueantur. Sed de praestando tum a proxeneta, tum ab eo,cui utilis suit contractus,quod aiunt Dochores, dubitari non debet, cum id iura flagitent uniuersa. 7. Tertium perceptum : Etiamsi Doctores tradant hoc discrimen esse inter contractus boreae fidei, & stricti iriris,
quod illi propter dolum initi fiant irriti , hi autem rati ; id quod e legibus quoque non obscure colligitur, nihil la cius mihi semper sententia Baldi placuit,qui in e. r. de pias petitiombus, commenta j extrema colu ra,profitetur iu- Te canonum contractus omnes bonae
fidei esse , quare utrumque genus p 'pter fraudem de dolum eum se scipitur, irritum esse:quod ipsum placuit Corta
mentis Baldi opinionem tutati sumus Ib. 3, rel. myr. qualLι. Si enim dolus in Gintra irruens stricti: iuris consentantollit non secus, quὲm .cum tamquam caussa perimit contractus bonae Meheur non uricti iuris irata irriti cel --.sendi erunt, atque bouae fidei ; cum inutioque genue desidetetur similitet
8. . iniartum perceptum: Quando dolus incidit in contractur,ut quia exemplii I. comites.de Onιrali. caussa emptor rem sibi venditam optabat , iusto pretio pcriolii to: sed vendi- torsit imposuit, multo maiore pixtio poscundo , quod sane ad iustitiam de
aequalitatem rediget, nisi volet resciiDdere contractum. nam in potestate elle eius, qui pretio circumuenit in rescindere Contractum, aut ad aequalitarem eum reuocare, sentiunt sere, qui in hi ius loci explicatione vellantur. Ergo duplicem habet perceptum hoc animaduersionem. Altera est,contractum in eum incidente dolo valere, quia vere amborum contrahentium consen-ssim liberum habuit in rei venalis substantia, licet per eri omni alter pretiiqirantitati minimc consenserit, ut meritδ dolus emendatione egeat. cui animaduersioni asseiatium omnes. Altera
est anisaduersio: lecipienti potestatem lectionemque fieri aut a contractu di cedendi, aut eicis iustitia proiij corti- ndi , atque sanandi : ita Sylvester in
deceptio sit citra dimidium iusti pretij,
sic conscientiae de Dei naturaeque lege Faeciplanteriluod ius aequalitatem exigit in commerciis. Medina C. de reb reji. quast.33. Prop. a in sero coiιscientiae .
infitiatur decipienti potestatem fieri
discindendi contractus,si eo contentussi, qui dolum est passiis: ceteroqui sequerctur meliore conditione este dec plantem , quam deceptu. sed quoniam
potestas & optio eligendi id, de quo
controuertitur, Verbi, perspicuis datur
decipienti ultra dimidium iusti pretii
tam a lege ciuilii. de rescindenia Oenἀ-tιone , I. a. quam a lege Pontificia, cap. cum c ausa ,- ῆ. cim dilectι , de empl. . πυend. Medina utriusque iuris auctoritatem locum habere dicit in deceptione , non quae in contractum inci-
88쪽
dit,sed quaere ipsa euenit. Corradus iniIla additione,qium saepitu memoraui mus, pruxime ad Medinae opinionem accedicinam si is qui decepit vendendorem venditurus erat etia comuni pretia ac vulgari, non eius erit potestas ditatuendi contractiuioc ille dicto ιδ. neque eiusta decipientis erit posse rescindere, si iuratus spopondit se ratum,quod g mim est, habiturum: ut illic prudenter admonet idem Corradus. De potestate negata venditori decipienti abeundi a
contractu elari pluris vendidit , vehementer fauet lex, --, .si vemiuor. de aes ibin empti or vendus. cy I.siquu Q mmurit e dolo mala. Quintum peroeptum: Incidente dolo in contractum stricti iuris, deceptus agit ex dolo, eis ramur, non solum,st.de dolo. contractus autem stricti iuris sunt mutuum stipulatio:sed bone fidei, emptio, venditio , locatio, conductio, mandatum, depositu, societas, pignus,
bis paullo iubtilius ae copiosius disputandi im, duce & approbante Iesu. a1 . Sextum perceptum ' Si dolus euenit re ipsa in contractu ob inicitiam coifi tralaetitium, quia,Verbi causta, tot pre--tium,vel rerum aeqtialitate ignorabant, nullum admittitur peccatum : neque Ille error doli nomine appellandus so-ret. Hoc igitur tertio modo si accidat
dolus, emptor venditori non cogoturrem emptam restituere,quamuis min
ris emerit, nisi repetat , si a principio hoc deliberatum habuit, non' pluris cinere;sin a principio hoc illi Oris erat pluris emere, cognito iusto rei pretio, vel illud impendetivel certe rem ipsam reddet. id colligunt ex i. si 'nutam alia ter, sin ve .oblig. 6r ex c. e m Hledii em .st vendit God dictum est de pretio aut augendo,aut restituenda re ipsi, interpretant Doctores cum in magna pretii parte deceptio contigit. Coimulet Angelum in vereo dc Tabi
dolus iureiurando munitus, siue ius randum desosum vim habeat conscientiam obligandi multis expositis sentcntiis conicari Isque in utramque partem argumentis a nobis disputatum est in a. lib. msImrum re fonsrum morabum quast. 3.
Duaritim discrimina inter eulpam liniis dicamindolum enuinantur.
e Vma legum&Iurisconsultorum 1 coniuetudine impetratum sit, ut non idem sit dolus & culpa in commolatricis iustitiae actionibus atque humanis commerciis; nimirum necesse est ψ-triu'ue rei diserimen habere perspectum: quod quidem discrimen ex ambarum rerum definitione ellet praecia pue eruendum. Doli definitio cuius modi sit ex diuersorum auctoruin sententia in proximosuperiore evise docuimus , quilibet inde promere potest sed
tamen ipsi, quam magis accommod tam tum culpae,tum doli remur este d finitionem, nostroque instituto magis consentaneam, paucissimis verbis ostει demus. Haec igitur mihi doli mali per apposita visa est definitio: Dolm mal estelecta simulatio improbe'alterum lacuns. Culpa vero est amissis non electa damnum alteri adstrens. Quae quidem omissio si vitari seret aut ab omnibus, aut ames
re parte hominum eiussem generis Scconditionis, lata appellatur culpa: s a diligntibus, leuis; si a diligentissimis, leuimma dicitiit. Sed de tribus bis generibus
89쪽
neribi is culpae in cap. M. dilicremus. Vtraque definitio culpa de vitio omni Carct. conflat cnim ex senere, dc dict- Tentia :&rem , Atiae dehnitur, separat a Suacumque re alia. Nam definitio doli mali eum seiungit a dolo bono: quamuis enim cum dolo bono dolus malus communem habeat simulationem,quae
est tamquam genus; illud tamen habet Lana quam proprium, & dicterentiam, quod dolus bonus,si laedit alterum , inite laedit, & Ope non i dite, dolus verbmalus num qinam , si laedit, iuste laedit. Ob eamdem definitionem secernitur
dolus malus a culpa tamquam extremusu in mumque genus ab extremo summoque genere; cum nec conueniat genere,nec dillerentia, id quod ex his mnibus differentiis ac discriminibus, quae mihi latiocinanti occurrerunt, sa-
a. Primum discriment Dolus malus est simulatio, seaus, machinatio, fallacia. culpa non est staus esiqua , vel deceptio. Secundum: Dolus malus coniunctus est cum consilio,& clectione: culpae verb nec consilium, nec electio est necessaria. Tertium discrimen: Dolus humanae voluntati comparatus semper est positivus,& inirmativus; culpa est privativa, dc negatiua: nam significat priuationem &inegationem adlat bendae diligentiae, quam natura contiactus
exigit. Quartum: Dolus est priuatio boni moralis, quod inesse deberet in voluntate: culpa verδ est priuatio boni,
quod inelie oportet in cogitationeatque intelli utia non id considerante, quod considerare poterat. Ex hoe diserimine nascitur quisitu Cum cnim peccatum sit in voluntate, non autem in mentis intelligentia, d lus peccatum est; &,cum est contra iustitiam, suapte quidem mortiferu, culpa
tutidica per se peccatum non est: quia si aliquando est,miotidian:Toterit este,
ac leuis. Immo accidere saepenumero potest,ut, qui in culpa est lata iuridicta maxime apud Deum mereatur. Vt, liquis diuinitus concitatus alicui artifici consilia daret salutis suae:& interim per iniuriam impetumque orationis atque adhortationis commodatum librum iuartificis officina relinqueret, eaque culpa amitteret. Sextum discrimen:Dolus
temper malitiose de fiaskiose laedit:
culpa nequaquam . nam ii eodem modo laederet, non amplius culpa, sed v tissimus dolus euaderet. Septimum Ex praescripto diuinae humanaeque iustitiae culpa non impolutur nisi damni praestandi,nullius autem poenae luendae; nisi fortasse speciem ob probabiles coniecturas habeat quamdam doli: at dolus non selum necessitatem adsert damni sarciendi It compensandi;verum etiam certam poena tam in Dei quam in hominum iudicio sustinendi. Octauum:
Culpa postriam maioris excommunicationis haud meretur: dolus meretur. Nonum: Infamia utatio status, morsa magistratu illata requirit dolum: culpae,quamuis sit lata, saec poenarum genera non debentur, ut Bartolus, &qui eum sequuntur Doctores affirmat. Decimum: Dolus si cali Om contractu id dit, eum efficit nullum: cii as desit, non facit irritum. Undecimum: Dolus nemini Potest,aut debet sustragariRutipae potest, si debet. Duodecimum, ius fons est undecimum: Pachum inter contrahentes initum, ut qui dolose in
conriactu, Vel ex contractit eserit, non teneatur nomine doli,est nullum; quia est cotra bonos mi res,contra ius omne diutiuim,& humanum. ad hunc enim
modis lex: Illud non probania est, dolum
non esse prastandum,' conuenerit nam baceonuentio tantra bonam fidem , contiaque bonos mores est, ideo nec siquenda est. LI.
90쪽
tur: Illud nstaractione esci potest, ne d lim malin prae setur. Contractias enim bonam fidem teqtiirunt: ut est in bonam irim, Ide antionibu ct obligatio-
es,inquit lex, in contractibus exigitur, aequitatem summam desiderat. Quid autem tam repugnans bonae fidei& aequitati,quam dolusZquam statis 3 qu,m deceptio Rechs igitur concluditur pactum de non praestando dolo irritum esse: at pactio de non praestanda culpa in contractu iustum elle potest ac liciatum,nec ulla lege prohibitum. luod rectius in quartae proprietatis explicatione intelligetur.
Verum ut ne quis in eorum animis, qui haec nostra discrimina perceperunt, serupulus resideat, plopter septimum . quae ram Vnum,propter decimum ait rum. Ex septimo dii crimine orta quaestio est huiusmodi: An quilibet dolus
nocens alteri restituendi necessitatem adserat in Hro conscientiae Respondeo, quemlibet dolum,quo alter in bonis sibi debitis haediciat, necesssariam se. gem parere in simplum atque in int
grum restituendi. Hic autem dolus malus alteri nocens cum nouem illis modis coniungi potest, quia Doctoribus
commemorantur,cum imperio, consilio , astensu , laudatione, receptu, participatione , &c. at verb, qui eli in culpae ab ne dolo, saepissime non cogitur
alteridamnum inficere, ut retractarisne
iaculis paullo phst demonstrabimus.
6. Recimum discrimen hoc erat: Dolus nemini potest, aut debet patrocinari: culpa potest , ac debet saepissime; praeseitim quae fide bonam. non amittit : non quia culpa est, sed quia cum bona fide. illustro exemplis. Recepisti, retinuisti, emisti rem aliena quamd-lienam este sciebas:periit,restitues tantum domino,quanti tum Valebat a primo,cum illam aut recepisti, aut retinere coepisti: & si rem habes, eamdem vero domino restitues; nec non pretium Hsus,si ea sis tempore aliquo usus, reIF vsus aestimationem habebat. At,siquis bona fide rem habuit alienam , quam alienam elle ignorabat, ilicet ob mai rem minoremve negligentiam amiserit,restituere non cogetur, nisi vel -- chuy, si qui extant e re amisia; vel id, quo rem suam domesticam auxit.Plura in hunc locum coaceritare exempla
non dolosae eulpae omitto: nam ad fidei bonae praestabilem vim pertinent, de qua erit nobis au bi diligenter praecipiendum ἔ quintam enim contra sproprietatem bonam fidem constituimus. Nunc muneris nostri legitima iustio videtur, ut sigillatim, quae de Culpa cognoscere operae pretium cst,
E culpa, quae crebro in contra-I.'istus nostros irrepitinon tam more Theologorum, quis Iutisperitorum nobis disputandum est. Ac ne molesta& paene odiosa legum recitatione negocium facessam legentibus, susceptardisputationi citis me facturum es leputaui, si quae dissipate a Doctoribus tr duntur de culpa, ad breuem aliquam
serrimam methodumque redegero. Re autem uniuersam concisis interroga
tionibus ac responsionibus ab luam. Prima quaestio: Quid est culpa theologice 3 E sentibus D. Thomae tripli4.cem mihiscuit haurire culpae theolo-Djuiligod by Corale