Caius Julius Cæsar, cum Julii Celsi commentariis [and] GPloutárhou Gaîos ...

521쪽

DE BELLO

qui plaustris merces portabant, interceptis sarcinis, addiis animo, propius audaciusque accedit ad legiones; quod existimabat, milites sub onere ac sub sarcinis defatigatos pugnare non posse. Quae res Caesarem non sesellerat namque expeditos ex singulis legionibus CCC milites esse jusserat. Itaque eos in equitatum Labieni immissos, turmis suorum suppetias mittit. um Labienus, conversis equis, signorum conspectu perterritus, turpissime contem

dit sugere , multis ejus occisis, compluribus Vulneratis. Μilites legionarii ad sua se recipiunt signa, atque iter inceptum ire coeperunt Labienus per jugum summum collis dextrorsus procul subsequi non desistit. LXXVI. Postquam Caesar ad oppidum Sarsuram Venit inspectantibus adversariis interfecto praesidio Scipionis, quum suis auxilium serre non auderent, sortiter repugnante P. Cornelio evocato Scipionis', qui ibi praeerat, atque a multitudine circumvento intersectoque oppido potitur; atque ibi frumento exercitui dato, postero die ad oppidi Titaram pervenit, in quo Considius per id tempus fuerat cum grandi praesidio, cohorteque sua gladiatorum Caesar, oppidi natura perspecta, atque inopia ab oppugnatione ejus deterritus, protinus prosectus circiter millia passuum IV ad aquam facit castra, atque inde quarto die egressus,

militum periit, quia martem nos M. rum in modum omnes Per agros Acinasque urbes negotiabantur. Lixas nostri vocant Mandian. - Subsaminis. Sic et B. G. III, 24. s. Pro I subsequi. Vulgo, Procuι milites subsequi. . contra codd. et edd. Vett. CAP. I. P. Corne , emcato Sei . Inrinius P. Cornelio Mistione evocato.

ΜΗ : nam si de P. Cornelio Sci

pione ageretur, non alter esset, nec

divarsus Q. Caecilio metello Pio

Scipione, cujus mentionem Aetinus c. 31, B. , quique maximas adites egit in his bellis r quod rationi historicae repugnat. Is P. Cornelius fuitplebeius, etinius inter evocatos,

seu Veteranos, et nullus alius.

a. Atque inopia. Lipsius inlaeti II, 2 aqua invia legi vult, quod

locus castrorum, de quo Proxime dicitur, suadet. CELLAR Alii intelligunt inopia rerum ad oppugnandum necessariarum. - Facis.

Alii fecit.

522쪽

5o Iredit rursus ad ea castra, quae ad Agar habuerat. Idem facit Scipio, atque in antiqua castra copias reducit LXXVII. habenenses interim, qui sub ditione et potestate Iubae esse consuessent, in extrema ejus regni re

gione maritima locati, intersecto regio praesidio legatos

ad Caesarem mittunt rem a se gestam docent petunt orantque, ut suis fortunis populus romanus, quod bene meriti essent, auxilium ferret Caesar, eorum consilio probato marcium Crispum tribunum cum cohorte, et

sagittariis tormentisque compluribus, praesidio habenam mittit Eodem tempore ex legionibus omnibus milites, qui aut morbo impediti, aut commeatu dato , cum signis non potuerant ante transire in Africam, ad millia IV, equites CD, sunditores sagittariique mille uno commeatu Caesari occurrerunt. Itaque cum his copiis , et omnibus legionibus eductis, sicut erat instructus, octo millibus passuum ab suis castris, ab Scipionis vero IV millibus passuum longe constitit in campo. LXXVIII. Erat oppidum infra castra Scipionis, no-

Π , a. Omnes codices , rem male gestam cinepte prorsus Dapisius.

Codd. Reg. et ossi firmant comjecturam Lipsit. Emendatum jam dedere aseos. GryPh. etc. Nostri

codices h ent rem male gestam, et ego restituerem : nam docent rein male gestam erga Iubam regem suum. Eruit una mauMaiae actionquus ualent Onaniae, a Iragard de uti mi. - POP Rom. Legebatur male praesto vel de viai romano.

Emendavit R. Steph. e odd. a. Mareium. Sic M. Vascos.

et Steph. Sic et Cic. Phil. Π, Ο, et est. Π, 69. Apud Appianum,

B C. III, 7, erat Minucius. Μendum sustulit eruditus editor nostras. OB Hic Μarcius orsa fuit Marcia gente oriundus , celeberrima quidem tum patricia , tum plebeia : sed nullus ex ea gente apparet cum cognomine Cris us. 3. Commeatu dato data venia ad suos vel alio abeundi a signis. CR L.

Μox unus commeatus est, multitudo una Venientium , Mn TranSPON. Μ.

4. et mil. P quatuor mil. p. Iurin legi jubet se , ... duobus. Et hoc praeceperat, c. 75. Sed certo non est operae pretium ad haec minuta descendere In numero IV,

523쪽

5oa DE BELLO

mine egea' ubi praesidium equestre circiter CD numero habere consuerat. Eo equitatu dextra sinistraque directo ab oppidi lateribus, ipse, legionibus ex castris eductis, atque in jugo inferiore instructis, non longius sere mille passus ab suis munitionibus progressus, in acie constitit. Postquam diutius in uno loco Scipio commorabatur, et tWmpus diei in otio consumebatur Caesar munum turmas suorum jubet in hostium equitatum, qui ad oppidum in statione erat, sacere impressionem; levemque armaturam, sagittarios, funditoresque eodem submittit. Quod ubi coeptum est fieri, et equis concitatis Iuliani impetum feci sent, ricidius suos equites exporrigere coepit in longitudinem, ut haberent facultatem turmas Iulianas circumfundi', et nihilo minus sortissime acerrimeque pugnare. Quod ubi Caesar animadvertit, CCC, quos ex legionibus habere expeditos consueverat, ex legione, quae Proximae praelio in acie constiterat , ubet equitatui succurrere. Labienus interim suis equitibus auxilia equestria submititere, sauciisque ac defatigatis integros recentioribusque viribus equites subministrare. Postquam equites Iuliani CD vim hostium, ad IV millia numero, sustinere non poterant, et a levi armatura Numidarum Vulnerabantur,

CAB. LXXVIII. r. area Non I. Dein aecusativus pro' dativo, est adem eum more Ptolemaei v. ut B. C. , 6 , proaesidia e--- Cinarius I. c. - numero. Egre daexit Ovid. Metam. IV, 36o, --gie hoe si constituit Davis. In qui nem Areumfamini ' ea husdam cod. legitur, sive tio emoni in habere eam asma in aliis deest numero. Ex me. Vide cap. 7 Monus. nostris, d. altera 64 hahet Co 3. Ea proxima L .... cons erat. pro CCCC altera 68, CCCC. Lege eis mone, uin errarim eiW-Et ea vera Iretio est fio m eis onat. Praelisun est illas oretim'randi. Sic e oodd. Oud velitatio equestris, Pae nune fit. edidit. Est idem, quod circumson Ergo legionem, quae in acie Cindere se circa turmas Vulgo strueta)stat proxima illivetitationi, en iandere Μ. Infinitivas loco ge j et Caesar succurre. Equitatui. Tu ii non raro.V. B. G. IL, af et M. Pro missio alii praestrio. Djψjtjgsui QOO J Ie

524쪽

minutatimque cedebant i Caesar alteram alam mittit, qui Satagentibus celeriter occurrerent. Quo facto sui sublati Auniversi in hostes impressione secta, in fugam adversarios dederunt, multis occisis, compluribus vulneratis insecuti per tria millia passuum usque in colles hostibus adactis, se ad suos recipiunt. Caesar in horam X commoratus, sicut erat instructus, se ad sua castra recepit, omnibus incolumibus in quo praelio acidius, graviter pilo per cassidem caput ictus , eompluresque duces, ac sortissimus quisque, intersecti vulneratique sunt. LXXIX. ostquam nulla conditione cogere adVersarios poterat, ut in aequum locum descenderent, legionumque periculum sacerent neque ipse propius hostem

castra ponere propter aquae penuriam se posse animadvertebat' adversarios non eorum virtute confidere, sed

aquarum inopia fretos despicere se intellexit pridie Non. Apr. tertia vigilia egressus ab Agar XVI millia passuum nocte progressus, ad hapsum, ubi Virgilius cum grandi

praesidio praeerat, casu ponit, oppidumque eo die circumVenire coepit, locaque idonea opportunaque complura praesidiis occupare hostes ne intrare ad se ac loca interiora capere possent Scipio interim, cognitis Caesaris consiliis, ad necessitatem adductus dimicandi, ne per summum dedecus fidissimos suis rebus hapsitanos et Virgilium amitteret', confestim Caesarem per superiora

4. Sullari, animo elati mnus te Scip. -Pridi Non. A . Usa 5. Capiat istias Graecismus ha- rius in Annal. I. u. ad c . s. tiens caput eae cassidem ictum. Hae quarto februarii diei adsignat CAP. I XIX. T. Anima rete Μ. Guis ard. XXVItorius me s. ML Sic codd. Potav. et Norvie. m. - AVI millia Addunt vulgo Vulgo ------ε. Dein Iuxta Hastium, quod a Leidensi I, MPm Iegi vultis aduersarios. -Non eorum taviano inest. κυirtute Non sua ipsorum virtute. a. Vimilium. Pro quo nonnisi Non hic sua legitur, quia ad Cama habent Vergilium. - mitteret. Alii rem resere posse videbatur. - desereret glossa Iurisius θω-et. - invia. Alii ovis sos.a par odia. Alii contendis.

525쪽

5o DE BELLO

loca consecutus, millia passuum VIII a Thapso binis eastris consedit. XX. Erat stagnum salinarum inter quod et mare angustiae quaedam non amplius mille et quingentos passus intererant quas Scipio intrare, et hapsitanis auxilium serre conabatur quod futurum Caesarem non fefellerat. Namque pridie in eo loco castello munito, ibique trino praesidio relicto, ipse cum reliquis copiis lunatis castris Thapsum operibus circummunivit. Scipio interim, exclusus ab incepto itinere supra stagnum, postero die et nocte consecto coelo albente, non longe a castris p-sidioque, quod supra commemoravimus, ΜC passibus ad mare versus consedit, et castra munire coepit. Quod postquam Caesari nuntiatum est, milite ab opere deducto , castris praesidio Asprenate proconsule cum legionibus II relicto, ipse cum expedita copia in eum locum citatim contendit classisque parte ad hapsum relicta, reliquas naves jubet post hostium tergum quam maxime ad littus appelli, signumque

CAP. LXXX. I sayniam salianarum Ambitum ejus definit itin ris hamiani descriptio, Tom. I p. a 4 Μ Ed Ano. p. 147. B. Erat sta . salis Id est,sossarum in quibus sal sit in maritimis locis. a. Trinostraesidio Lectio incerta:

quidam libri seripti et editi protris exhibent marnos Maliger o de hines III et Leid. r. eo omitatis trious. Ergo putat Oud legi

posse, cohortium tria- maestato M.

nostri quoque codd. III praesidio. Unde vera lectio videtur III -- hortibus', insidio retietis, vel tritime ortium Praesidio. - Confecto. Vulgo, eonfecta. Μox pro assino legetur assus. Μ. - Non ove. Negationem tollit Clarhius. Davia. malit motis, retenta negatione. 3. Milia ab op Adiaeto MCAE M. Sed vulgo, milites ab O . de πε- Frenate proconsule dicitur, qui proconsulari imperio est, Iicet in do sit Propraetor Sic cap. 87 Et ita saepe Propraetore de Quaestore, vel eo qui nullum gessit magistratum. OUD. Hic vero As enas

Q. Nonius Asprenas' erat e faini iaNonia oriundus, plebeia, sed omn-sulari et is tum temporis Pro a tor erat, non Proconsul; nam non Praeturam praetergressus est Can.

71a . Rus numinus M. NONI SEX F. ASPRENAS in lino LTI, CLAUD II. F. NERO Ara sis aquam semens in gyros circv---Iutua se erigit. A dextris adincetas, a sinistris spica. In antis Parte

SALUS. Caput Salutis.

526쪽

suum obsereare quo signo dato, subito clamore facto, ex improviso hostibus aversis incuterent terrorem, ut perturbati ac perterriti respicere post terga cogerentur. XXI. Q postquam Caesar pervenit, et animadvertit aciem pro vallo Scipionis', elephantosque dextro sinistroque cornu collocatos, et nihilominus partem militum castra non ignaviter munire ipse acie triplici collocata, legione decima secundaque dextro cornu, VIII et I sinistro, oppositis quinque legionibus in quarta acie, ante ipsa cornua quinis cohortibus contra bestias collocatis, sagittariis funditoribus in utrisque cornibus dispositis, levique armatura inter equites interjecta, ipse pedibus circum milites concursans, Virtutesque Veteranorum

praeliaque superiora commemorans, blandeque appellans, animos eorum excitabat. irones autem, qui nunquam in

acie dimicassent, hortabatur, a ut Veteranorum Virtutem aemularentur, eorumque famam, nomen, locumque, Victoria parta, cuperent possidere. LXXXII. Itaque in circumeundo exercitum animadvertit, hostes circa vallum trepidare, atque ultro citroque paVidos concursare et modo se intra portas recipere,

modo inconstanter immoderateque prodire: quumque idem a pluribus animadyerti coeptum esset subito legati evocatique obsecrare Caesarem, si ne dubitaret signum dare

victoriam sibi propriam a Diis immortalibus portendi.

CAP. LXXXI. L. Aelem pro allo vid. Memoires erit et hist. T. 4 P.

Sej. Clarhius cum Glando io addi 38. Vide quoque dissertationem

vult instruetam; sed subauditur. Alii ad quartum volumen nostrae edi- alia e varietate codicum exsculpunt tionis. Caeteri interpretes omnes Vulgata lectio bene habet. - Se neglexerant. m. Discedit ab hac cundaque Iurin dat septimaque, quia sententia Mesta ait heri in ope- secunda non erat in Africa. - in re laud. p. II 4, ut Verbis in quarta positis quinque legionibus. Nunc ad acie, quae inepte hic posita censet, dendum esse in media eis, et si substituit In media eis. Pergendum, in quarta eis ante ipsa CAP. LXXXII. D. Victoriam pro .... collocatis, ostendit Gulsehard.; priam Vide cap. a M.

527쪽

5o DE BELLO

Dubitante Caesare, atque eorum studio cupiditatique resistente, sibique eruptione 'pugnari, non placere clamitante, et etiam atque etiam aciem sustentante, subito dextro cornu, injussu Caesaris tubicen a militibus coactus canere coepIt. Quo facto, ab universis cohortibus signa in hostem coepere inferri quum centuriones pectore ad-Verso resisterent vique continerent milites, ne injussu imperatoris concurrerent, nec quidquam proficerent.

LXXXIII. Quod postquam Caesar intellexit, incitatis

militum animis resisti nullo modo posse, signo Felicitatisdam ' equo admisso, in hostem contra principes ire Contendit. A dextro interim cornu funditores sagittariique concita tela in elephantos requentes injiciunt. Quo facto, bestiae, stridore fundarum lapidumque perterriis, sese

conVertere, et suos post se requentes Stipatosque proterere, et in portas valli semifactas ruere contendunt. Item Μauri equites, qui in eodem cornu cum elephantis erant,

praesidio deserti, principes fiigiunt. Ita celeriter bestiis

circumitis, legiones vallo hostium sunt potitae; et paucis acriter repugnantibus interfectis, reliqui concitati in castra unde pridie erant egressi, confugiunt LXXXIV. Non videtur res praetermittendum de virtute militis veterani V legionis'. Nam quum in sinistro cornu elephantus, Vulnere ictus, et dolore concitatus, in lixam inermem impetum fecisset, eumque sub pede subditum, deinde genu innixus, pondere suo, proboscides. Eruptione. Prohat Oudend. rietatem non agnoscunt. - Detere conjecturam Sehesi ad Hygin. p. m. Alii perterritin Bene Perterrisoae 4 , imptione , quia Caesar iam e ex nost. codd. - Cum ei fiantis, etc. castris exierat. Μ. Sic eodd. vett. In aliis eum deest; CAp. LXXXIII. T. Signo Felisi unde editores praesidis trahunt ad ratis dato. Tesseram suis devit ver era ni, ut ele fiantis sit dativus. B. hum Felieitas. CuLLAn. C P. LXXXTv. T. Quiniae legima. Fundarum lapidumque Cod. D. H. notam ad C . . -- mo et edd. vere fundarum, saxo boscide Codd. quidam promuseidae.

528쪽

erecta. Vibrantique stridore maximo premeret atque enecaret; miles hic non potuit pati, qui se armatum bestiae offerret. Quem postquam elephantus ad se telo insesto mire animadvertit, relicto cadavere, militem proboscide circumdat, atque in sublime extollit armatum qui in ejusmodi periculo quum constanter agendum sibi videret, gladio proboscidem, qua erat circumdatus', caedere, quantum viribus poterat, non destitit quo dolore adductus elephantus milite abiecto, maximo cum stridore cursuque conversus ad reliquas bestias se recepit. LXXXV. Interim hapso qui erant praesidio, ex P-pido eruptionem porta maritima faciunt, et, sive ut suis subsidio occurrerent, sive ut oppido deserto, fuga salutem sibi pararent', egrediuntur atque ita per mare

umbilici fine ingressi, terram petebant : qui a servitiis puerisque, qui in castris erant, lapidibus pilisque prohi

biti terram attingere, rursus se in oppidum receperunt. Interim Scipionis copiis prostratis, passimque toto campo sagientibus, confestim Caesaris legiones consequi, spatiumque se non dare colligendi. Qui postquam ad ea castra quae petebant, perfugerunt, ut, resectis Castris, rursus sese defenderent, ducem aliquem requirunt', quem reSpicerent, cujus auctoritate imperioque rem gererent. Qui postquam animadverterunt', neminem esse ibi praesidio, protinus armis abjectis, in regia castra fugere contendunt.

latinum eat , Armatiam. Alii am a. Ducem requirunt. Nam ABamarus p perinde est. nius, Scipio et alii aufugerant Cap. a. - rat circumdatus. Bene. I, 96 ii Cass. ALLII, 9, 1. Μ.

529쪽

5o DE BELLO

Quo postquam emenerunt, ea quoque ab Iulianis teneri vident. Desperata salute, in quodam colle consistunt, atque armis demissis, salutationem more militari faciunt. Quibus miseris ea res parvo praesidio fuit namque milites veterani, ira et dolore incensi, non modo, ut Parcerent hosti, non poterant adduci, sed etiam ex suo exercitu illustres urbanos, quos auctores appellabant, complures aut Vulnerarunt, aut interfecerunt in quo numero filii

Τullius Rufus, quaestorius, qui pilo transiectus consulis a milite interiit item mmpeius Rufus brachium gladio

percussus, nisi celeriter ad Caesarem adcucurrisset, intersectus esset. Quo facto complures equites romani senatoresque perterriti ex praelio se receperunt, ne a militibus,

qui ex tanta victoria licentiam sibi assumpsissent immoderate peccandi, impunitatis propter maximas res gestas spe , ipsi quoque interficerentur. Itaque ii omnes Scipionis milites , quum fidem Caesaris implorarent, inspectante ipso Caesare, et a militibus deprecante eis uti parcerent, ad unum sunt intersecti.

4. Ea quoqua Si eodd. et edd. vett. Alii addunt ipse, unde M. conjectat legendum esse ima. Ammis demissis. ale alii dimissis. De ista salutatione vide Isidor. Orig. 1, 35. Lucan. 0 17 3

Tantum nutu, motoque saluisut Enae aucta.

Auetores moderandae irae conservandorumque hostium Viderat sensum Rhenieanus. Μ. s. Impunitatis m. Est in eodd. Nom te et Petis Vulgo neglexerunt m et i unitate Posuerunt.

De insigni ho praelio vid. Plutarch. Caes. eap. 3, qui ab aliis negare tradit, Caesarem ipsi confli

tui inter nisse, quoniam tum maxime , quum aciem instruxerit, correptus epileptico morbo deportatus sit in laeumremotum APP. 11 96, vix operae pretium Acit, adeo pameis verbis tantam rem Complexus

est. Etiam Dio Cass. ,ra1147, 8, festinat. Gessehardua Mem mssit. Vol. II, P. 274, Vel t. 1r, P. 38, queritur. Hirtium, aut quicumque demum libri huius auctor fuerit, in hoc praelio deserihendo non a diligentem fuisse r adsperiis enim quibusdam minutiis, neglectoque eorum indicio, unde de tota rei dicium serri posset, esse esseCtum, ut non nisi aliquid de hoe prassio Cragnosceremus M. Ii omnas nutatas. In variis edd. ii male deest. Djψjtjgsui QOO J Ie

530쪽

LXXXVI. Caesar trinis castris potitus, occisisque hostium X millibus, fugatisque compluribus, se recepit, militibus amissis, paucis sauciis, in castra, ac statim ex itinere ante oppidum hapsum constitit, elephantosque LXIV ornatos armatosque cum turribus ornamentisque eapit, captos ante oppidum instructos constituit id hoc consilio, si posset Virgilius, quique cum eo obsidebantur, rei male gestae suorum indicio a pertinacia deduci. Deinde

ipse Virgilium appellavit, invitavitque ad deditionem

suamque lenitatem et clementiam commemoravit. Quem postquam animadvertit responsum sibi non dare, ab μpido recessit' ostero die, divina re facta, concione adVocata, in conspectu oppidanorum milites collaudat totumque exercitum Veteranum donavit, praemia sortissimo cuique ac bene merenti pro suggestu tribuit ac statim

inde digressus, Rebilo proconsule cum III ad hapsum legionibus, et Cn. Domitio cum ΙΙ isdrae, ubi Considius

praeerat, ad obsidendum relictis, . essala Uticam ante praemisso cum equitatu, ipse eodem iter facere contendit.

LXXXVII. Equites interim Scipionis, qui ex praelio

iugerant, quum Uticam Versus iter facerent, perveniunt

ad oppidum aradae'. Ubi quum ab incolis non recipe-

CAP. LXXXVI. I. Triniis astris 3. M . Alii ebullo, Mbi , Ahanii, Iubae, Scipionis Plutarch. etc. Notus C. Caninius Rebilus, Ledicini sic deseribit. Scipionem eon gatus in Gallia, B. G. II, 83. Destitisse ad lacum vid. cap. 8o), et gente Caninia vide suram. C. I, reliquisses in castris aliis Iubam c. 26. - Proconariae. Vid ad eap. vid. cap. 85J, in aliis Afranium Ο Μ. - Uticam. ... contendit. AP- quod factum esse tum videtur, debat enim Caesar cupiditate Ca- quum Thapsum movit, c. 78 exu. tonis, qui Uticae praeerat, vivi ca- eastra vero videntur intelligi , -- piendi CPlutarch. Caes. 44 et de pridie erant egressi, cap. 83, confugerant Uticam permulti e Sobextr. onus. Pionis exercitu vide mox, c. 88; a Reeessit. Alii discessit, suo et Dio Cass. LIII, Io) Μ. praeserunt Clarh. et udend. quia CAP. LXXXVII. L. Paradae. Alii Caesar progrediens urbem reliquit Paradam. Strabo l. VII, p. 83x, fessam Nil mutandum existimo. 4 αρ- Celsus Pardam octat. Djψjtjgsui QOO J Ie