장음표시 사용
511쪽
YOPICORVM. sis naconstruere velimus, sed ut ne ignoraremus quaesit eoru distinctio. Nec vero omne propositum Omnem ue quaestione nobis ad disputadum proponere debemus,sed de qua quaerat aliquis eortim qui rationem desiderent non pgna digni sint,aut Nam & qui qucrunt,Sint,necne Dii colendi,& amadi parentes,supplicio coercendi sunt.& qui,sit ne alba nix necne, sensu carent. Nec de iis etia quae monibus& propositis disputare debemus,quoru fides vicina est,ia facilis explicatio, aut nimium remota dedissicilis.qm illa nulla dubitatione afferant,haec ma ore qua ut eam ferre possit exercendi consuetudo.
Qui dubitant Ῥιrum oporteat Deos venerartita parentea honorare,an non indigent poena,
dubitaι ωtrum nix sit alba indigει sensu.
De differendi dialecticaeq; augmentationis speciebus. Cip. X. . HIs autem expositis,deinceps quot sint En D
ra argumentationu dialecticaru,dicendu est. Est aut una quae inductio,altera. quae Ratiocinatio nominatur. Ac ratiocinatio quid sit iam diximus,Inductio aut est,ex rebus singulis ad uniuertas Droaressio: ut si gubernator is demum sit optimus,
uui peritus & dolius , itemq; auriga in quam etiam re qui sit peritus & exercitatus 'mnino siura praestantissimus Inductio quide plus valet ad 1
ciendam fidem,aptioiq; est, sensu uinq; iudicio fanuliarior& notior, ac saepius in populi ore 'ςriatur. Ratiocinatio aut magis urget,ad eo Sq; qui contradicunt refellendos potentior est. Ac genera quideo quibus argumentationea dariea sunt quae dixi Σ .
512쪽
i , LIB E R P R I MDe rationibus, quibus magnam argumen' torum copiam nobis ad disputamdum comparamus. Cap. X1. RAnoxies autem, quibus magnam ratiocinationum argumentorum copia coparabimus,
Qui quatuoriquarum una est in propositionibus eligendis,altera indistinguedo,quot modis v Me dicatur,tertia indifferentiis inueniendis:quarta in simillitudinis cognitione & scientia Sunt et quodammodo eorum trium propositiones. Licet.n.ex Vnoquoque eorum propositionem ducere, ut expetendum esse vel qJ honestu est, vel q6 iucundu es vel quod utileta hoc inter sensum & scientia interesse,quod si scientia amissa sit,rursum comparari potsensus semel erutus & amissus non potest recipi, Et quam ratione habet id quod efficit bona valetudine ad bonam valetudinem,eandem habere id quod mam constitutionem facit ad firmam constitutione. Atqui prima propositio est ex ijs,quae multis modi dicuntur,secunda e differetia,tertia ex similitudine.
De propositionum acceptione. CaP. XII. PR0positiones igitur eligendae sunt,quot modis
de propositione diximus,ut vel omniu selas seligamus et plurimorum, vel sapientum: atq;ςorum vel omnium,vel plurimoru,vel eoru , in quibus valet opinio sapientiae.vel eas ς quae contrariae
sat iis,qur ex disparatis fiunt, ut Uie diximu Η etiam
513쪽
mere,sed eas etiam,quae ad earum similitudinem accedunt.ut eundem tensum in contrariis versari, qmetia ars re scientia versatur, itemq; nos cernere ali- . quare in aspectum intromissa & recepta non inde eiecta & emissa. quonia eodem modo audimu S, gustamus,& olfacimus. od ide fit in caeteris. Ia ea pro initio & proposito assumenda sunt, quae in omnibus,vel certe in plurimis rebus intelligantur.Dat enim,qui non satis acute inspiciunt, in aliqua re noita reporiri. Delectus etiam ex iis argumentationi
bus habendus est,quae scriptae sunt, sed descriptiones ita faciendae sunt de quoqi genere, ut separatim
Proponamus,veluti de bono,aut de animatibus, ac se omni genere bonoru,initio facto a quaestione naturae. Notandae etia sunt omnium sententi ,ut place Ie Empedocli,quatuor esse corporum initia & elementa. Dictum etiam clari hominis proponamus licet. Propositiones aut & quaestiones in partes tres distributae sunt.partim. n. ad vitam & mores, partim ad naturae obscuritate, partim ad disserendi ratione
pertinent. Ad vita & mores, quales hae sunt, Sitne Parentibus potius parendit,an legibus, si discrepet Ad disserendi ratione hae, Vtru eadu ars in cotrariis
versetur Ad naturae obscuritatem,vi,Sitne mundus sempiternus eade est ratio quaestionii. Quanqua autem quae singulae sunt qaru quas diximus, de ijs difficile est ςertu aliquid tradere,isi diligentia nobis adhibenda est,inductionis cosuetudine, ut ex serma,si praescripsi quae sit, quaeque intelligamus. Ac instituto quidem philosophorum, ad veritatum,dialecticorum,ad opinione 6c verisimilitudine, haec omnis desis dirigi debet disputatio. Sumendς sunt aut qua ma ime uniuersae oςs propositiones, & vpa in multas
distribuenda est.ur,eade artς contraria contineri, deinde aduersa tu ea quae cum aliquo conseruntur. Eo
514쪽
374 LIBER PRIMVsdemq; modo hae in partes diuidente sunt,quoad diuidi possunt. ut bonorum & malorum eandem esse artem alborum & nigrorum,frigoris & caloris, iteque in caeteris faciendum est. Ac de propositione quidem satis multa dicta sunt.
GDnt propositionum speciss,Etbiω, physica in Logica . Contrariorum eadem est disciplina .
De distinctione Multiplicis. Cap. XIII.
IN illo autem, quot modis quidq; dicatur, non δε-
lum videnda sunt quae alio modo dicuntur,sed da-da etiam opera est, ut rationes afferantur . veluti
non solu explicandum est,bonum alio modo dici iustitiam & fortitudinem,quam id,quod ad firmam affectione corporis,& id,quod ad bonam valetudine efficiendam valet,sed etiam illa hoc ipso,quod affectiones quaedam sunt qualitates: haec ob ea causam quod vim habeant efficiendi aliquid, non quod ipsa sint qualitates. Quod in caeteris omnibus videnduerit diligenter, An autem specie multis modis, vel uno modo aliqua dicantur,ex his perspici pol. Primum ex contrario cosiderandu est,an multis modis dicantur,siue specie, siue etiam nomine discrepent. Sunt. n.quaedam , quae statim nominibus alijs atque alijs differant. ut ei od acutum est in voce, contrariuest grauerin magnitudine,obtusum. Perspicuum est igitur,id multis modis dici quod acuto contrarium est. Qtiod si hoc,etiam quod acutum est . utriusq;.n. ratione alterum erit contrari u qm non idem acutuobtuso & graui cotrarium futui u est . atqui utrinqs acu tu est contrari v. Rursum grauitati in voce contrarius est acutus, sonus in magnitudine,leuitas: ita
grauitas multis modis dicitur: qn quidem etia eius
515쪽
:contrarium.Itemq; qm honestu in alati, turpe com trarium est, in domo vitiu,fit,ut honestum sit homo , nymum. In quibusdam cum nomina non sint varia,
in aperta speciei distinctio est, ut in albis di nigris
contingit.Vox.n.& clara,& fusca dLitemq; color albus & niger.Non igitur nomine discrepant cum interim perspicua speciei aut generis declaret differetia. Non. n.eodem modo color fuscus ,&vox fusca
appellatur.Atq; etia in sensu id perspici licet. Quae
.n .eiusdem sunt generis,eidem sensui subiecta sunt: de eo aut quod in voce clarum est,ia albqm in colo re. non eode sensu iudicamus, sed hoc aspectu, illus auribus. Itemq; eius qε acutum est&obtusum,in taporibus & magnitudinibus, non in eodem sensu tu dictum est,sed huius in tactu,illius in gustu. Neque n. haec t minibus discrepant, neq; ipsis per se, neqς
contraria: quippe cu obtusum viriq; sit contrari uia Praeterea videndu est,uni ne quid sit contrariu, alte-'ri nihil sit omnino.ut voluptati quae ex potione captitur,cotrarius dolor est is que sitis affert:at huic quae ex c8gnoscendo & discendo capitur, diametron lateri in coparabilem esse,nihil contrariu est,ita voluptas multis modis dr Cumqι amare ex animo & o-oisse cotraria sint amare aut,ut ad actione corporivreferatur,nihil habeat,ob ea cam amare multis mOdis dE. Hoc etiam cosderandum est in ijs inter quae inedia interiecta sunt,utrum aliquorum sit medium, aliorum nihil sit: aut sitne utriusq; , nec in idem me-φum,ut inter album & nigrum colorem, fuscus est interiectus:inter vocem claram & fuscam, nihil nisi forte raucum interiectum est,ut placet quibusdam, raucam voce esse interiectam,ut sit albus in homonymis itemqi niger. Praeterea hoc etiam videndum est, sint ne aliquorii plura media aliorum unum a Veinter album & nigru colorem plura sunt interiecta. Coloribus. n multa sunt interiecta: voci unu raucς-Kk a. do.
516쪽
sris LIBER PRIMVs do. In disparatis etia videndum est,dicantur ne multis modis,hoc modo: Si.n.unius multi sunt modi , et contrarij multi modi erunt vi,si non cernere multis modis dicatur,vno,priuatum esse oculis,altero, non fungi oculorum officio: cernere etiam multis modis dicatur necesse est. Vtraq;. n.non cernere aliqua ex parte opponetur.ut non habere aspectum,& habere:& no iungi officio oculoru,ac fungitIn iis aut contrariis quae priuantia dicuntur, hoc spectandum est,Si unum multis modis dicat, etia alterum. vi,si sentire animo & corpore multis modis dicas et muli tis modis dicet nihil sentire nec animo, nec corpo re. Ea aut priuantia esse hinc intelligi licet, qe animantia nata sunt ad sen tiendii animo & corpore. Iavero in coniugatis haec spectanda sunt: Si iustae multis modis dicat,eius etiam quod in iustum est multa erunt genera. Ex utraq; n. iusta re quod iustu est nominatur. Vt si iuste appelletur,ex sua sententia iudicare & recte eodem modo etia, qJ in iustu est appellabitur. Similiterq; si quod ad valetudinem pertinet multis modis dicatur,etia accommodate ad valetudinem multis modis dicetur. Vt quoniam quod h ad valetudinem valet,dicitur,&quod efficiens est Valetudinis,& quqd conseruans est,& quod indicas
sic accommodate ad valetudinem,vel efficienda,vel Devi dia tuondam,Vel indicandam. Itemq; in c teris,si unius sibi. multa sint genera,easus etia multa erunt: & si casus multa,etia illius. Atq; etiam videndum est,sin ne genera praedicamelorum quae ex nomine dicuntur,eadem omnibus. St. n non eadem est appellatio certe
id de quo agitur,ambiguiam est,ut bonum in cibo. i. quod est efficiens voluptatis in medicina, quod efficiens est valetudinis: in animo,affectum esse, ut temperatum esse,vel forte,vel iustum. inrod ide in homine ptingit.Hoc etia aliquoties in praedicamento. in repςiitu Vt in t re bonum. Bonu.n.dicitur, qKoportune i
517쪽
oportune fit & in tempore. Hoc fit in praedicameloquantitatis saepius,ut qd fit modice. Bona. n.est mediocritas:quapybonu multis modis dr.Itemq; candor in corpore color appellatur,in voce, qd intellis gi pol.Eodemq; modo id quod acutum eitraeque. n. similiter in Oibus ide dr.ut vox acuta est ea quae citavi placet ijs qui modos & concentus in numeris cosectantur.angulus aut acutus is est,qui minor est recto:& maestaera,cuius est acutus angulus. Videnda est etia,sintne genera eoru quae eidem nomini subiecta sunt varia, ne unu ab altero cotineantur. ut nos animal & vas. Eoru. n.varia est nominis definitio Sexatio.Na aiat quid declarat,vas quale quid. Sin una genus ab alio contineat non necesse est varias esse rationes.ut corvi & aiat,genus est,& auis. Cum igitCorvum aue esse dicimus, alat quodda esse dicimus ita de eo urrunq; genus dr. ItemqS cum coruum animal pennigerum bipes nuncupamus, auem eum esse declaramus.Ita utrunq; genus in coruo,eorumq;xatio intelligetur. In ijs,aut generibus,quorum Vnu non ab altero continetur, lioc non contingit. Neq; ai cu vas dicimus,aial dicimus:neq; vas,cu aiat. Nec vero in eo solum de quo agitur spectare debemus, an sint varia genera,quorum neutrum alteru cotinebit: sed ex contrario et id perspici debet. Nam si cotrarium multis modis dicatur, profecto id etiam Upropositum est,dicat multis modis necesse est. Vtile est et definitionem eius quod concretum est, diligenter ponderare & exquirere.ut albi corporis ,&Clarae vocis. Sublato. n. eo quod proprium est, eadε relinqui debet definitio.quod in nomonymis no cotingit:veluti in iis ipsis que a nobis mo prolata sunt.
Superioris.n. haec erit definitio .Corpus album,cosevus est qg tali est colore affectum P sterioris Vox clara,est vox quae facile intelligit. Sublato igiatur corpore & voce,non ide in viro re relinquiturἰ
518쪽
s 18 LIBER PRIMUsAtqu i deberet si quidem synonymum erat albu, O in utroq; idem esse dicebat. Et qm saepe in definitionibus homonymum qg piis est, ignorat iterum spectanda definitio est. Ut si quis efficientia valetudinis & indicantia esse dicat ea,quae aptam copositionem quandam valetudini adhibent,non id respuendum est Ged exquirendu quid in utroqi apte copositione adhibere valetudini dixerit.ut si illa tanta esse dicat,ut efficiant valetudine: haec eiusmodi, ut indi- cent qualis sit affectio.Praeterea, illud et considerandum est,possint ne oferri ex maiore vel ex similitudine. ut vox clara,& alba vestis,acutus sapor di vox acuta. Haec. n. nec eode modo alba & acuta diar, nec
alterii altero magis tale. Ex quo fit,ut id qd acutum est,& qe albu,sint homonyma.quippe cu synonyma
H iis via Valeant ad coparatione. Na aut similia dicentus antepradi aut aliud alio maius. Qῆ aut diuersoru generu quo- . camentis. Tu neutru ab altero continet,alterius generis & speciei desiae sunt ut aialis & scientiae , qm eorum sunt iniuersae dpiae videndu est,an ea quae eide noi subie-
cia sunt,esiae sint diuerserum generu,quorum unum ab altero non contineat, ut qJ acutum, est vocis &magnitudinis. x. n.a voce differt, quod acuta sit,atem magnitudo a magnitudine. Ita fit, ut acuti vocabulum fit in homonymis. Diuersoru. n. generum,
'u'ru unu ab altero non continet,diueris sunt diis. La illud et spectare debemus, eoru ne quae eide mis ubiecta siliar,diuersae sint dpiae.ut coloris eius qui inc orpore inest,& eius qui in catibus,variae sunt ditae
illius quod valet ad separandu aspectu, & quod ad
coparandu huius non eaede suntiquo fit ut color Varijs modis dicatur.Earunde. n. rerii eaedem sunt differentiae. Postremo,qim species nullius differentia est, hon'n.& bos non in numero differentiaru habetur,cu spei nomen vimq; obtineant, videndu est dibuente eoru ne quae eide nomini subiecta sint nu
519쪽
TOPICORUM. in spees alterum in differentia numeretur.veluti cadoris qui accidit corpori,coloris est species: qui autem in voce spectatur, differentia. D iffert. n.vox avoce. quod clara sit & candida. Ac in iis quae multis modis dicuntur, haec consideranda sunt omnia.
modis dieitur unil orsitoru tot modis diciture reliqua
Diuersorum generum quorum unum non continet alterum, diuer
sasunt species est disterentia. De disserentiarum inuentisne,o imitam eon deratione, σinstrumeutorum utilitatibus. Cap. X LIII.
DIiserentias aut ex ijs gnibus,quae ad imu quasi caput reserunῆ,perspicere, & iudicare debemus. veluti quid inter iustitia & fortitudine inter sit & inter prudentia ac teperantia. qiii haec ex eode gne virtutis nata sunt oia. Praeterea,ex generibus,quae diuersis p tinent,dEias reru intelligemus, ea inter se coparando,inter quae no est valde magna
distantia. ut quid sensus a scia differat. In iis. n quae multu inter se discrepant,facile apparet eoru distinoiones & similitudines.Similitudo vero in iis spe- Oada est: quae in diuersis gnibus collocant. ut alteruad alteru est,sic aliud ad aliud hoc mo. Qua rone habet scia ad id qg sciae subiectu est eade sensus habet ad id qd sub sensum cadit. Iteque ut alterum in altero est,sic aliud in alio: hoc ino. Q eadmodu asipedi' in oculo est,si mes in atq&sicuti mari traquillitas,ita serenitas est i aere. qm utrunque est quies vacuitasqι
Ventoru. Earu aut reru,quaru magnae sunt dissimilitudines & distinctiones,vius & exercitatio capieda est maxime. Sic. n.facilius quae aliaru sunt similitudines pspicere poterimus.Atq; et illud spectandu est, in ea ne ola quae ad ide gen' ptinent,aliud ide coveniat .ut in holem, equu ,& cane. St. n. vnu & idem ι neos cadat, hoc ipso erunt similes. Μediatum aut
520쪽
1ro L1BER in promptu habere quot quicq; modis dicat,magna
ad perspicuitate affert adiumentu. Facilius.n.quid sit id de quo agit, si explanatu sit quot modis dicat iis telliget. In eo et magna vis est,ut de re ipsa , non denote tractetargumentatio.Na si incertu tit,quot modis id de quo agit dicat,fieri poterit, ut & is qui rit-dent,& is qui interrogat, non eode animi sensum referat & intelligentia. λt si explicata sit ambiguitas,& is qui re proponit ad disputandu,ai sensu de re ipsa exprimat, placio ridiculus sit is qui rogat,nisi eo
de oem pserat puertatq; oionem. Magna et vim habet,& ut ne fallaci pclusione ab alijs capiamur,& ut alios captioso pclusionis gsie fallam'. Si .n quot modis id de quo agit sciamus, non decipiemur, intelligemusq; ijs ne qui togat,ad eade intelligentia oempserat opone,& nos si ponamus qonem , eu qui rudeat,si ignoret qa modis id de quo agit dicat fallacioclusione poterimus captare. Sed huius rei non spest locus, sed cu eorum quae ambiguae dar,alia vera, alia falsa sunt. Nec vero hic locus aptus est&lpri dialecticae. Itaq; ijs cibus qui rone & verae disserere volui, hoc oino fugiendu est,ne eoru in note verset disputatio & ptrouersia,nisi forte alisis no possit aliter de re ,pposita disputare. Driaru aut inuetio & adrocinationes ficiendas de eodem & alio utilis est,& ad cognoscendu gd quicq; sit.Conferre quide adrocinationes de eode & alio,hinc,sspici p5t,& si re- ruspositaru disi linilitudines distictionesq; iuenerimus acile no esse ide docebimus. Ad perspiciendu aut sid quicq; sit,s ea opone, quae vim & natura cuiusque rei exprimat,exlprijs cuiusq; rei dpiis intelligere solemus. Similiti vero cognitio hac nobis comoditate afferet, ut argumetationes & p iductione N p rocinationes quae ex ca ducunt,tractem', & definiedo vim naturaq; reru explicemus. Argumentationes quide pinductione tractabim Hareru sing 1larum