장음표시 사용
171쪽
intellectum ut medicinam addiscat: eansa veis ro posterioris ignorantiae est mala luminis apis i. . Plicatio; veluti quod parum, vel superiataliterd .. applicet; ideo profunda, & intimam rei quid-ditatem non attingat; sed iuxta superficiem de re iuditium ferat; decipiaturq; iudicando, quod sit hoc, cum aliud sit.
Iuum. s. De dis fultate cognoscendi, .m de causa illius. . A Ri xςiς serit quidem, omnes homL
meis. iea.i nes naturaliter stiendi desiderium ha here; sed ait etiam non ese facile, imo dissicile .seientiam obtinere; ira tamen distinguit:quod aliqua stire facile est; omnia vero intelligere , dissicillimum; quod euim quis ex parte med cinam addiscat si applicet animum,no dissiciale est; quod vero persecte illam possideat, magnam dissicultatem habet: Ita aliqua de ii mine facilitet cognoscuntur: omnia vero,quae, inhis,h. 'scibilia sunt intelligere, dissicile admo dum est . Duplicem autem videtur attingere causam huius dissicultatis; una est ex parte re rum; altera vero ex parte intellectust ex parte quidem rerum,immaterialia,quia sensu cogno sei non possunt, dissicillima cognitu sunt: per sensum enim intellectus suam obtinet cognia
tionem a materialia vero, cum habeant essen- , tias tectas, & obuolutas accidentibus; ita v sensus accidentia solum cognoscat, ad esse a. metaph. oaS vero rerum penetrare non possiti sequitur dx pane rerumdissicultate orisi incognoscen
172쪽
do; sed etia ex parte intellectus nostri est haee
difficultas;quia ut ait Aristoteles, sicut vesperistitionum oculi ad lumen diei se habent; ita & - . intellectus animae nostrae ad ea,quae manisestis. sima omni u sunt. Igitur a rebus, & ab intellectu dissicultas datur in cognoscendo ; ex qua dissicultate euenit, ut intellectus multa ignoret,in multis decipiatur,aliqua ex parte tantur nonnulla imperfecte cognoscat; pauci etiam,&non sine magno studio, & labore, plenam, Persectam obtinent cogiaitionem:ob hanc igitur dissicultatem expedit, ait Aristoteles esse qui doceant, ut dirigant ad discendum .
n u. σ.De hi me adiuuant cognitionem.
Plurima etiam sunt, quae adiuuant intellectum & dirigunt illum adcognoscendurprimo enim innatum desideriu sciendi exci- ,. de adiutatat illum ad cognitionem; lumen intellectuale V 'praesto adest; & est in potestate hominis applicare illud si velit; res etiam cum suis veritatu hus per sensum intellectui se Oiserunt; Datum est homini intellectus agens, qui sua virtut valet remouere ab essentiis rerum per sensum cognitarum velamina,& inuoluera accidentidadho ut intellectus possibilis res ipsas intim di essentialiter cognoscere possiti Huic intelle Qui data est virtus discursiua, vi possit a re n ea ad ignotam; a causa ad etactum; ab eisectu ad causam; a signo ad signatum transirer data est etia ipsi intellectui Logica naturalis, cuius auSilio valet omnium rerum inquirere verita
173쪽
tes: Data est a natura spetialis saeuitas ad pruma principia euidenter,& claro lumine cognos po .lex. scenda: Demum natura ita comparatum est,m .iei,i Vt Vnus homo tum Voce, tum scriptura possie' alium dirigere ad discendum: sive hoe faciat immediate veritates rerum proponendor ut Arist. in Philosophia facit; sive regulas tradendo, ut per illas intellectus dirigatur ad verit tes cognoscendas, quod in Logica ab eo pra nitum est; siue utroque modo fiat; sicut id eentibus sepissime fieri potest. Ex quibus omnibus apparet, quod cognitio plures potest habere .gradus, & de illis modo dicere opus est.
7. De comaetionibus, vel distere ijs , vel o ibin cognitionis.
F X Aristotele, & ex natura rei colligitur,
quod in cognitione reperiuntur quinque conditiones,vel differentiae, vel gradus: modo enim de nominibus longe sit disputatio: prima est,quod cognitio sit vera, vel fallar secunda, quod sit adaequata, vel inadaequata: tertia, ussit distincta, vel indistinctar quarta, quod sit certa,vel incerta: quinta,quoa sit euidens,vel ineuidens. Ad haec quinque existimo reduci omnia, quae ad distinguendam cognitionem valeant pertinere. Et de his modo dicendum est, quia haec cognitio ad Praxim scientificam est valde aecommodata.
174쪽
m. 8. De cognitione mera, Mifalse
VEritas sic solet communiter ad mentem Aristotelis dissiniri. Veritas est a laqum 1a Aristario, seu consormitas inter intellectum, rem A intellectam, Quae dimi-d- dicit; primo, uuidem quod veritas consistit in quadam rotatione, quae est inter intellectum,& rem intellectam; ζcundo,quod talis relatio sit consomniitatis,uel adaequationis: Explicat auteΑris 4:ria. stoteles quid sit . conkrmitas, vel adaequa. pio dicens;quando intellectus cognoscit e , quod est, di non esse quod non est; tunc inter intellectum,& rem est illa relatio, quae consormitas,vel adaequatio,vel veritas appellatur;tu vero intellectus cognoscit esse quod non non esse quod est; tunc adest alia relatio, quae inadaequatio,& ditamitas,& falsitas appellatur; vera igitur erit cognitio, cum intellectus ita cognoscit,sicut est in reiislsa;quando aliter cognoscit, quam sit in re: underit Arist. ex eo quod res est , vel non est, oratio cicitur vera,
'tam. s. De cognitios a iussi . inadaequata. A Darquatum idem est quod proprium,
conuertibile cum ipla rer illud enim eliadaequatum alicui, quod neque excedit illud, ne rae exceditur ab illo; id est neque plus,neq;
minus dicit, quam sit in re; veluti dissima, N
175쪽
dissinitum:inadaequatum dicitur,quod vel e .cedit, ut genus excedit spetiem; vel exceditur, ut homo exceditur ab animali. Adaequata igi-εtur eognitio illa est, in qua totum illud cogno' scitur,quod est cognoscibile in re,&neq; plus, . neque minuSrinadaequata cum vel plus, vel mi-
t. . nus cognoscitur, quam sit cognoscibile in re.
Io. De cognitione disincia, mindistincta . .
AM.phis. ' Larum,& obscurum contrariantur, distin ra. 3. . s. ctum vero, & cofusum opposita sunt: Est igitur confusum illud, quod cu partes habeat, in ratione solum totali acceptum estidistincta vero cognitierit,cum secundu omnem rati mem partium res cognita fuit i cu enim partes habeant duplex esse; unum in toto; & hoe est confusum, & indistinctum; totum enim unum
quoddam est, di partes in ipse consideratae nove plura; sed ut unum considerantur: aliud in seipsis, & hoc est distinctum,quia in seipsis e
sideratae propriam,&daemctam rationem habenis euenit ut sesaconsideratio totius, ut ho minis , confusam dicat cognitionem respectu partium I cum vero partes hominis separatim
isti ἡ, e gnostsio r, tunc de homine distincta cogni
tio dicatur. Dicitergo Arist. diffinitum, ut ii mo, cognitu in ratione sela hominis; dicit quiadem cognitionem illius adaequatammon tame. . distinctam: diffinitum enim totum quoddasti confusum est,ait. Diffinitio autem dieit distinctam, quia diuidit in singula, dum partes es.sentiales explieat rei Num. II.
176쪽
i I .m cognitione certa, et incena. AI T Aristoteles, si opinans eum sciente- 4. Metu . comparetur se habet, sicut male affectus taxig. ad veritatem; ubi docet,quod tum opinans,tu sciens se habent ad veritatem; sed sciens firmi- iter, & immobiliter a opinans vero leuiter, mobiliter se habet ad illam; hoc aute est, quia sciens est certus de veritate;opinans autem est dubius de illat igitur ex Arist. sic potest certutudo dissiniri: Est firma,& immobilis adhaesio intellectus ad cognitam veritatem ; incertit do vemi erit debilis adhaesio illius ad eandemecum itaque in cognitione duo sint; manifestatio ex parte obiecti; & iuditium ex parte i tellectus: certitudo dicet firmitatem, & pe sectionem iuditii eius veritatis, de quo cogni
Num. I 2. De causis certitudinis. MAxime refert, ut causae certitudinis cm Ex Arist. a. gnoscantur; duae igitur potissimum il- x νην. lius cause sunt; una ex parte obiecti ; alia ex post. Parte intellectus; ex parte obiecti, est necessi- ς , 7 tas cognitae veritatis: cum enim veritas cognita est necessaria, veluti quod anima sit causa vitae; apta est essicere, ut intellectus firmiter . , adhaereat illi;& hoc est quod Arist. sepe dicit; scientia est tantum ex necessarias: quae enim Non sunt necessaria, sed possunt aliter se hab
re, dubium omnino reddunt intellectum,quod
177쪽
iveritas illa no semper ita sit. Altera igitur eausa certitudinis ex parte intellectus est, quod cognoscant necessitatem cognitae verit iis, v Iuti quod anima necessario causa vitae sit ; κ.ν mi rex. hoc est, quod Arist. dixit in diffinitione scie .... ''-Oportere cognosci, quod non contingae rem alitςr se habere,quam ab intellectu cogntitum sit: cum enim intellectrs cognoscit aliqua veritatem esse necessariam, & invariabiler tunc firmiter, di immobiliter illi adhaeret. Sed remanet considerare , quomodo intellectus obtine i certum iuditium de necessitate veritatis; & dicendum ,quod duae sunt cauta,nempe euidentia, de qua modo dicetur ;& fides Diuina, de qua in Theologia tractatur: ambae autem *d lumen, siue naturale, siue supem a turale reducuntur: Necessitas ergo obiecti est fundamentum certitudinis; fides vero, & euiis
&seq. Opponitur Obscurum; sicut certo dubiu positum est. Disserunt autem cenis dia, post. titudo,& euidentia; illa enim res pit neeest , L .a. talem Obiecti; ista vero claritatem luminis i μή, βιε. tuetur et illa dicit adhaesionem intellectua ad
veritatem; ista dicit, quodam modo,adhaesi nem intellectus ad ipsum lumen: certitudo etiam saepissime est effectus ςuidentiae s & haec
178쪽
significare, quod clara videntia, Bd sic rei potest dissiniri: Euidentia est rei clara visio: ubi tria verba sunt: primum cst rei; & hoc exprimit materiam, & obiectum euidentiae; res enim,quae videtur,obiectum, di materia visio. nis ςst; secunda particula est, visio; de haec exprimit persectum iuditium intellectus; visio enim rei persecta cognitio est; tertia est, clara;& haec dicit excellentiam luminis, de cogniationis; Ad hoc enim,ut visio dicatur clara,duo
omnino requiruntur; unum est, quod lumen sit magnum,& clarum; aliud quod videns non a longe, sed prope; non obiter, sed attente ,& considerate videat rem. Cognitio igitur lucerit euidens, cum intellectus claro lumine, &firma,certaue visione veritatem intuetur;tunc vero erit ineuidens, vel obscura,cum vel lumenon clarum, sed obscurum est; vel intellectus aciem, & acumen suum non intense, sed leui ter in cognitam veritatem intendat.
Num. Iq. De causis euidentiae. SCiendum est, quod manifestatio est quida io,i,
effectus; cuius causa adaequata est lumen, non qualitercunque se habens, sed applicatum rei illi,quar debet manifestari: omnς enim,quo aliquid manifestatur,lumen est: sicut ergo causa se habet ad effectum; ita & effectus se habet ad causam; unde fit,quod si magnum, Sc clarulumen rei alicui non a longe, sed prope appli,
Cetur ἰ tunc res illa veram obtinebit manis nationem: si vero vel paruum lumen, vel a lon,
ge replicatum sit; tunc obscuram, di dubiam. dicetur
179쪽
dicetur habere manifestationem. Cum laque euidentia dicat perfectam manifestationem, apparet, quod causa illius sit persecti luminis congrua,& Optima applicatio. Duplex autem reperitur euidentia i una in sensu, alia in intel- Iectu ; nunc de intellectuali tantum dicendum est. Igitur lumen intellectuale plenum,& plene applicatum euidentiae vera, & propria causa est Ponatur aulcm,quod in homine sit natur te inmen sussiciens ad scientificam euidentia, quae in quacunq; scientia desideratur; sed hoc lumen non eificere euidentiam,nisi congrua illius fiat applicatio:Ponatur etiam,quod in tali applicatione duo considerentur;nempe res,cui applicatur,& modus applicandi; & quod ille, qui habet rectam rationem,& modum cognoscendi quibus, & quomodo hoc lumen debeat applicari, ut hanc, vel illam scientiam, & euidentem cognitione obtineat; iste dicetur habere modum scientiam addiscendi, inneniendi, atq. docendi: quod ad finem, usum huius Praxis cognoscedum poterit deseruire. Ex hoc autem apparet,quod in hac Praxi debet tradi modus,& ratio, quo quis sciat,quibus,& quo, modo, circa propositam rem, lumen intellectuale debeat applicare. Haec igitur de gradibus cognitionis dicta sussciant.
D u. Is . Deperfecta cognitione, qui 2.
. .e V X dictis potest determinari quid sit peris δ. . 'θ' secta cognitio: necesse est autem hoc fa-core, quia scientia quaedam persecta cognitio
180쪽
em Persectu treautem ait Aristoteles est illud . ei: i nihil abest, seu cui nihil deest; sed omnia
habet,quae habere dehcti toti m enim, S per fectum, ait, vel idem sunt, vel differunt parum; persectum enim dicitur quasi plene factum r . . . . ita Illa igitur cognitio erit perfecta , quae habet . . .... omnia,qtue in cognitione postini desiderari: si enim habet omnia, quae in cognitione dicunt persectionem,ergo cognitio perfecta estiquar- nam autem sit talis cognitio dicendum est.Pe
secta igitur cognitio erit, si habeat has quinq; eoditiones: primo quod sit vera: secundo quod fit adaequata: tertio quod sit distinerat quarto quod sit certa: quinto quod sit euidens. Quod
si una tantum harum conditionum , quaecunq;
illa sit, desit; tunc cognitio illa prout modo accipitur, perfecta non erit: quia aliquid illi deerit,quod in cognitione perfectionem dic re potest; & verum erit dicere,quod in tali coisgnitione , aliquid deest: ideo plene facta non sit; probatur autem duplici ratione,quod talis cognitio perfecta sit o I Prima ratio est haec.Cum in cognitione deiis' M.ta rutur quinque differentiar: nempe quod sit vera cocitatis . MI falsat adaequata, vel inadaequata: distincta, vel confusa; certai vel dubia; euklen vel obastura; nu isque aliae differentiae alicuius m menti, praeter has, in cognitione repcriantur; sintq. hae disseretiae ita inter se oppositae,ut una dieat perfectionem,alia imperfectionem: ma nifeste apparet,quod si in cognitione,quam dia TimuS, remotae sunt omnes differentiae,quae di