장음표시 사용
191쪽
omne corpus, sed humanum solum; ideo qua litas, & corpus in medicina sunt subiectum . . . transcendes: Aliud dicitur subiectum adaequaistum; & est illud, quod neque excedit scientia, neque exceditur ab illa: veluti corpus humarinum , & sanitas sunt adaequatum subiectumia medicinae; quia haec neque excedunt, neque exceduntur a tractatione illius. Partiale etiam
dicitur subiectui & hoc est pars subiecti adaeis uati: veluti tractare de sebri pertinet ad meisicinam, sed hoc ex parte: quia plia etianta ab ipsa consideranda sunt: Hoc subiectum parritiale, aliud est principale: & hoc est pars dignior : veluti demonstratio in Silorismo in Logicar aliud minus principale, ut Silogis mus Topicus, & similiat de subiecto igitur
adaequato modo dicendum est.Hoc enim scie-tiae praecipuum fundamentum existit, & scientia de illo vere dicitur esse .
De obiecto adaequato intellectus.
v Rimo autem dicendum est de obiecto adaeam. . t quato intellectust Ens igitur in sua latitu-:ζη dine acceptum est obiectu adaequatum interulectus: Ratio est,euia ens,ut ens verum est; ve tumenim est pastio entis veritas aut est obi ctum adaequatum intellectus e veritas enim noM, A est aIiud,quam quaedam relatio consormitatis
inter intellectum, & rest unde fit, quod omne verum sit cognoscibile ab intellectu; & omne, quod ab illo potest cognosci, verum est . Ensigitur latissune acceptum obiectum adaequa- in s tum
192쪽
remestantellectus a& ijsi conuenit , quod verutum ,& cognoscibile sit. i '
Num.q. De obiecto adaequato si ae .
1 Llud obiectum,quod est ad equatum respe i. post itactu intellectus, est transcendens respectu t6.di M. scientiae, quia non omne, quod est verum , cognoscibile obiectum scietiae esse potest: -- ne enim scibile est cognoscibile, sed non omne cognoscibile scibile est. Obiectum igitur ada quatum scientiae est ens,non simpliciter consi- cieratum,sed quod scibile est:viciendum ergo, quodnam ens scibile , & quod non stibilest.
Nu. 3. De iste quod scibile est, quod scili, vis est.
EN S dupliciter potest considerari: uno moado incomplexe, veluti cum vnumens simplex consideratur, ut homo, sanitas, iustitia i alio modo complexe,veluti cum duo entia perassi ationem,uel negationem coniunguntur, ut homo est iustus, est famis I ita duplex vetutas , ait Aristoteles datur I una incomplexa, alia eomplexat omne igitur ens ineomplexa, quodeunq. illud si, sue substantia , siue aceti sta AD 4.dem,siue ens reale,sive artificiale, sue mora ui 3 1 siue rationis; si in uniuersui,& non in sing sari consideretur; existimo, quod per se, & secundum quod ipsum scibile sit: tatio est, quia tale ens per se & secudum quod ipsum verum
si, & habet principium per se , quod ad ratio
193쪽
nem scientiae sufficiens est: Dixi non in singulari consideratu, quia singulariu non est scientia. Eorum etiam, quae sunt a casu, & fortuna, scientia non est: sed talia singularia,& contingentia sunt: similiter contingentia scibilia non sunt: sed haec quoque singularia existunt: dixi etiam de accidentibus haberi scientiam, sit utentia simplicia considerentur: quia etiam ipsa suas causas, & principia habent: unde quis poterit tractare de febri, de sanitate, de luce, decolore,de virtute, de iustitia,&aliis: Ens igitur in complexu uniuersaliter consideralli, est cognoscibile,& verum, & scibile: ens vero complexum etia in uniuersali consideratu, non semii. - ijs. per scibile est:& de hoc ait Arist. quod ens persum. 3 e g. accidens non est scibile: item ens complexum
non necessarium sed contingens sc1bile no est,m potest tamen esse probabile: omne vero ens e
plexum per se, scibile est: ita autem de ente per se,& per accidens distinguendum est, quando unum ens per se,& secudum quod ipsum aliudens habet, tunc talis complexio duorum entia est per se, & necessaria, discibilist veluti,'si dicatur homo habet anima, vitam, intellectur Musicus caniti Historicus narrat: Poeta fingit raedificator sdificat & similia: ista .n. non dicun. - . tur entia per accidens, sed per se: Si vero dic tur homo est musicus, vel senus: musicus ardia ficat, aedificator canit: iurisperitus ambulat rrunc talia entia pcr accidens sunt, & de illis scientia no est : Dicendum est autem modo de ente incomplexo. Hoc enim tantum subiectum scientiae esse potest. Mi.
194쪽
OMnia autem entiai quae scibilia sunt, Z es L sideo subiectum alicuius scientiae esse ρος tacta. is sunt, ad quinque genera possunt redulii pri- 1ialea amum, & infimum genus continet omnia entia rixationisi seiundum entia moraliar tertio artifi- M. h. cialiai quarto naturali vel materialiar quinto intelligentias, seu Angelos, seu substantias im- materiales. Deus autem supra omnia genera entium esti Ad haec igitur omne ens scibile r ducetur: Et omnis scientia, aut facultas de alia quo horum tractabit, in totoque, vel in parte subiectum habebit.
sum scibile est,& subiectu scientiae esse potest. Cau-teηt. se autem illius ita se habent: materia entis ra- 'tionis est ens reale, non ut est reale, seu a parteret: sed mi est cognitum ab intellectur semper enim fundamentum entis rationis est ens reale ut cognitum est: serma entis rationis est quaedam ratio intellectualis,apta dirigere aliquam operationem intellectus: ideo eius esse est tam tum inteuectuale, & in intellectu. Finis est ilia tellectus, ut dirigendus in sua opetatione ab
ipse. Aetio sinalis, idest qua consequitur fine .
195쪽
est ipsa directio: Efficiens est ipse intellectus. qui talem rationem directivam inuenit: exemplum, genus est ens rationis mamria est veluti animal, ut est cognitum ab intellectu; forma Oai . '. rat lo generi Essiciens intellectus finis dii , ' gere illum,ut in unum colligat psures species Ens rationis multiplex est , nempe aliud est Grammaticum, seu directivum ad congruo ..... I loquendum,& scribendum Aliud Rethoricu idest directivum ad persuadendum: Aliud Hustoricum idest directivum ad vere, & fideliter aliquid enarrandum: Aliud poeticum, idest directiuu ad curiose, & delectabiliter aliquid rappr sentandum: Aliud Logicum, idest dire-tiuum ad vere, & scientifice aliquid cognoscendum: Haec igitur entia per se,& secundum quod ipsa habent quatuor causas,& passione ει operationes proprias, & quae per se illis e ueniunt: ideo scibiIta sunt, & subiecta scientiae esse possunt; sicet secustate , quae circa ilIa versantur, non quatenus scibilia, sed in ordine ad opus de illis cognoscanto
Num. 8 . De ente morali,quodsiibile est.
ΕNs morale dicitnr,quod pertinet ad mois
res: mores autem respectu voluntatis conis
siderantur ; sicut ergo ens rationis dicitur, quod est ab intellectu, & dirigit intelIectum g Arnm.ex ita ens morale dicitur, quod est a voluntate rit iis..' & dirigit voluntatem . virtus autem, & vitici sunt illud ens, quod morale appellatur e mat ita igitur remota entis moraIis sunt omniae
196쪽
lia mundi; voluntas enim omnia vel appetere, vel respuere potest: Materia proxima sunt acistiones hominis,quatenus voluntariae, vel inu luntariae sunt: sorma entis moralis est ratio directiva operationum moralium, idςst illarum, quae a voluntate procedunt, vel de volunt rio,& inuoluntario communicant:quod si haec ratio directiva sit bona appellatur virtus; si mala, vitium , Passio propria huius entis est quod sit laudabile, vel vituperabile; actio finalis illius est, quod dirigat uoluntate ad fine;finis est voluntas, ut dirigenda; efficiens, a quo procedit est voluntas; ipsa enim adiuta a lege nat rati in actibus suis dirigit seipsam. Esse huius entis non est intelligibile, nec proprie real a recte autem dicetur habere esse intentionale; quia intentio proprius actus est voluntatis. Est
igitur scibile,& potest esse subiectum scientia
l 2 cum .s. De ente artificiali .
ENS artificiale est scibile,&causas habete
per se: Materia huius entis sunt res nati, Hezium' rates, ut lignum, ferrum, lapideS, Voces, b , , alia et aliquando etiam una res artificialis est materia alterius, ut lateres ab arte effecti materia domus sunt. Forma est illa ratio; quae secundum artem in materia est introducta: veluti figura, domus, vel gladii, vel nauis, o aliorum: Finis dicatur esse rectus usus, veluti habitatio, nauigatio, incisio, sessio, & similia. Essiciens est artifex, & ars, seu artifex secundum artem. Esse huius entis, non est tantum intcl-
197쪽
intelligibile, utentis rationis r neque seiunia intentionale, ut in ente morali; sed vere, & pr prie esse habet reale, quia domus, statua, piactura vere,& realiter est- Potest igitur hoc ens subiectum esse sesentiae. Quod autem sebstat, tia naturalis, & intelligentiae, NDeus scibilia sint, patet , & dicere opus non est.
- Ιximus de scibilibug. nunc dicamus de 2 lilaeniijs, & facultati ses expedit autem
enumerare praecipuas facultates ,& scientiast sunt autem istet Gramatica, Rethorica, Hist tia, Poetica, Ars, Iurisprudentia, Logica, M
dicina , Philosophia moralis, Philosophia naturalis , Mathematica, Metaphssica . Theol gia:Fingit' igitur harum accipiunt pro subi elo aliquod genus entis, vel partem illius, vel etiam ens in sua latitudine. Gialuatica enim, Bethorica, Historia , Poetica, & Logica, habent pro subiecto materillliens rationisd. ivli quodcunque; sed illud , quod in suo fini actcommodatum; & subie ctum sorinale, seu modus de illo considerandi,est iuxta eundem prinpositum finem ; Grammaticae enim subiectum materiale est ens rationis aprum dirigere ad congrue loquendum: formale subiectum erie considerare quatenus ita est directivum a Rethorica agit de ente rationis directivo ad peris suadendum: & hoc ut tale est: Poetica agit de suo, vi est aptu dirigere ad delectabiliter rapis presentadu .Historia tradit resulas directivo
198쪽
ad fidelem narrationem habenda; Logica ad
scientifice cognoscendum. Verum no est igno randum, quod ens rationis est quasi instrumeiatum, quo intellectus utitur ad operandum; in instrumento autem duo considerantur,nempe ipsum instrumentum, & usus illius: cum ergo dictae facultates considerent ens rationis, eum nit, ut duplici modo se habeant: uno quidem. quatenus docent ipsis ens rationis, veluti regulas loquedi,perorandi, narrandi,cognoscendit alio modo proud utuntur clictis regulis: Qn autem utuntur, tunc subiectum illarum facultatum , vel sunt omnia entia, ut in Gramatica,
quae loquitur de omnibus; & in Logica, quae
docet cognoscere omnia: Vel sunt entia mor Iia , aut alterius rationis, ut in Poetica, Hist ria,& Rethorica,quae plerunque circa ens morale versantur; actiones enim hominum ab illis considerantur: in arte subiectum materiale sunt res factibilest formale, quatenus recte
factibiles sunt: in iurisprudentia, subiectum
materiale est ius, vel ens morale, quatenus ad ciuilem gubernationem pertinet, vel quid Gmiter Medicina habet subiectum materiato corpus humanum; formale, quatenus est arte sanabile: PhiloBphia moralis habet materi te actiones hominis voluntarias: sormale, quatenus bene, vel male, idest virtute, vel vitio
dirigibiles sunt: Philosophia naturalis habet
subiectum corpus naturale et Matemathicae subiectum est quantitas, prout tamen a mat xia abstracta est: Metaphisica versatur circa
cns in sua latitudine, quatenus in lumine n turali
199쪽
turali cognoscibile est: Theologia versetur ciris .ca idem enS, quatenus tamen lumine supernaturali copiosci potest. Omnes igitur scientiae,& facultates accipiunt vel totum ens, vel par tem cntis tamqua subiectum materiale, circa quod versentur, & per subiectum formale deinterminant se ad rationem pricisam dictum P, biectumconsiderandi.
SIcut unitas scientiae potissimum a subiecto formali desumi debet : imi & illius distinctio: materiale enim subiectum se habet tanquam materia 3 formale vero ut cina : sicut ergo in entibus forma est potissima ratio, ut .
specifice distinguantur ; ita de scientijs dicem dum est: Cum itaque aliquis studet alicui a
thori; vel legit, aut explicat illum; vel intendit aliquod opus tractare, vel componere; am te omnia debet animaduerti,quod sit illius simbiectum materiale; verum multo magis,quod sit formale:veluti considerare,an de illa re tractetur practice, an speculative: an lumine n turali, vel supernaturali: an scientifice, vel probabiliter: an cum ordine, vel sine ordine;& similibus'. Ex dictis autem aliqualiS cognitio poterit baberi, qua ratione scientiae Performale subiectum inter se distinguantur .
Num. I 2. De conditionibus subiecti materialis . SVbiectum materiale ad quatum debet haberς ha. conditioneo: primo debet esse
200쪽
vnum, idest omnia, quae pertinent ad subiectumateriale, debent conuenire in aliqua una tatione, etiamsi multa sint: veluti, entia Gramaticalia sunt plura, & tamen conueniunt in hac ratione, vi dirigant ad congrue loquendum: secundo, si facultas sit practicaidebet esse ada: , .post eaν quarum operi, quod est finis illius facultatis: aa.Na. ε .
vel uti finis Rethoricae, est loqui apposits ad persuadendum; ergo subiectum materiale deis bet adaequari huic fini; alioquin non erit aptu ad illum consequendum i tertio, si scientia sit speculativa, cum i Ilius finis sit aliqua veritas; ζ,ζ Ttunc subiectum debet esse ad quatum illi veri eati; veluti in ph i sicis finis est habere cognitio' ibia es.
nem de natura, ideo subiectum debet esse corpus ut naturale: quarto,ad subiectum materia-1e debent reduci omnia considerata in illa s, cultaterilaut conueniant illi, vel ut principia tale subiectum constituentia; vel ut passiones illius, idest accidentia, & operationes propriis N per se: demum vi partes, vel species; veluti in libri, de anima, omnia reducuntur ad anumam, vel ur principia, vel ut passiones, vel ut partes illius: quinto, se biectum scientiae debet esse scibile, ideo uniuersale,& necessarium, &habens tum principia, seu causas, tum passi nes, seu accidentia, & operationes. Haec prPcipua sunt.
DVo sunt quae pertinent ad subiectum sedi Ee r. post. male: primo quidem ea,quae debent e M siderari ,