장음표시 사용
181쪽
perfectionem dicunt: Illa vere, & realiter per fecta cognitio dicenda est: si enim colligito nem perfectionem , & nullam Omittit, ergo perfectissima est. i .phistex. Secunda ratio est haec . Illa res dicitur esse , phici j. mrsccta, quae plene, & persecte habet omnes. 7- di singulas causas, quae illam producunt: hoc apud omnes notissimum est; & omnes ita fatentur; St Arist. ispissime hoc dicit ;& ratio ipsa suadet; si enim tora rei petfectio a causis dependet; ergo persectio causarum ipsius rei certissimam perfectionem continebit: Modo apparet, quod cognitio, cui insunt quinque conditiones iam dictae, psene, & perfecte habet omnes, & singulas suas causas, nempe mare riaIem: formalem; esscientem, S finalem . ς Ideo persectissima erit ; probatur autem ita esse. Materia cognitionis est duplex; in qua; l . haec est intellictus; circa qua; & haec est obi ctum illa igitur conditio; Certa; eum dicae persectam adhaesionem intellectus ad verit tem , persectissime dicit cognitionem intepe diui tanquam subiecto inhaererer illae vero dua ''ῖ: conditiones ; adaequata, & distincta; dicune totum illud, quod in obiecto cognoscibile est; cum enim obiectum cognoscitur in ratione sadsquata totius; Sin ratione distincta partiu; omnis ratio obiectima plene, & persecte accepta est : causa igitur materialis suam obtinee persectionem: porro causa essiciens cognitio nis sunt Iumen, & intellectus; illud est causa umanifestationisuste iuditii; causa vero sorma Iis sunt ipsa manifestatio,& iuditium; cum e g
182쪽
go sitae duae conditiones; certa; & euidens; diis cant perfectionem manifestationis, & illius causae; similiter perfectionem iud iiij, & illius cauis; evidentia enim dicit persectionem luminis, & manifestationis; certitudo vero diacit vehementem applicationem intellectus, &certitudinem , vel determinatione sui iuditii; manifestissime apparet, quod causa formalis . di efficiens perfecta est: Demum illa conditio; vera,dicit plenam rationem causae finalis; quia finis cognitionis est, vires homini, sicuti sunt. innotescant; ex hoc enim hominis opetati nes recte dirigentur. Hie igitur est diffinitio persectae cognitio nisi saltent, ouod omnes dictae conditiones in perfecta cognitione requirantur, certissimum estia quis autem velit aliquid addere,faciat vilibet inulti satis est in hac Praxi dirigere, vequis cognitionem curri dictis conditionibus valeat obtinere: haec igitur diffinitio quadam ratione ianua est,& fundamentum eorum ominnium . quae in toto hoc opere circa praxitia diaeenda sunt. Ipsa enim exprimit completam rationem finalem eorum omnium, quae in hae Praxi tradere opus est . Intentio enim est diri gere lectorem , ut possit pessectam obtinere cognitionem cuiuscunque propositae tei: ititue quae de cognitione dicta sunt, si bene intelligatur, magnum lumen ad ea, quae in hoc opere
sunt dicenda, afferte possunt. Nunc de scien tia dicendum est ι
183쪽
Ristoteles in principio Methaphisiest, a dedit dissinitionem sapientis; & in . initio Posteriore attulit scientip dis . finitionem; & hoc non sine causa feficit; tractatum enim de prima Philosophia, Mde modo sciendi, a dissinitione scientia initiuhabere,conveniens erat: nobis igitur idem, Meadem ratione faciendum est.
v.ris.Λ, C Cientia generice, & largo modo accepta P communiter ita dissinitur: est intellectiva cognitio vera , cerra, di euid cns: dicitur co gnitio , quia omnis scientia cognitio est; Arist. ait, scire est cognosceret dicitur interulectiva ; quia non in sensu, sed in intellectu datur illa cognitio, quae scientia est. Dicitur ve ra ; quia scientia est tantum de veritate, ait linem. Arist. & per hoc distinguitura cognitione s phistica,quae non veritatem,sed apparentiam,& deceptionem habet. Dicitur certa; ut d singuatur ab opinione, quae dubia cogniti est: Dicitur euidens; ut distinguatur il fido, quae potest habere certitudinem, non tame euidentiam: haec igitur descriptio conuenit omni scientificς cognitioni,tam principiorum, quam conclusionum; ideo scientiae largo mindo acceptae diffinitio est .
184쪽
SCientia modo diffinita, alia est totalis; seu, ut alii dicunt, habitualis; alia partialis, avid. E. seu ut aliter dicitur, actualis. Totalis est, in qua tota quae de re possit haberi Mitio
continetur; veluti Arist. in Phisicis,omnia collegit, quae ad cognitionem corporis naturalispertinebant: idem feeit in libris de caelo, de anima, atque ita de aliis: partialis est, quae non dicit totum, sed partem cognitionis aliis cuius rei. Veluti in Phisicis cognitio, quid sit tura, vel motus;talis enim cognitio pars est totalis cognitionis, quae est de corpore natu rati : Totalis autem scientia dicitur habitu lita quia tot cognitiones collectar in unum non possunt simul haberi actu; sed habitu tantum obtinentur et Partialis vero dicitur actualis 3 quia unica rei cognitio actu etiam simul habe ri potest: de totali igitur modo dicendum emEst enim inretio tradere modum, ut quis posisit colligere omnes scientificas cognitiones,
quε do quacunque proposita re possint haberi.
um. 3. De diffinitione frientiae tradiatae ab Arist. primo libro Pseriorum.
ue Cientia ab Arist. sic dissinitur.Scire est rem 3 post α.1 per causam cognoscere, propter quam res est; quoniam illius causa est; & non contingat
aliter se habere. In qua diffnitione Arist. tria L asserit
185쪽
asserit ad scientiam requiri; primo quod siecognitio rei per causam, a qua res inesse dependet a secundo quod sciatur, quod illa sie
causa, & vera causa; veluti non lassicit cognoscere, quod omne habens animam habet vita; sed necesse est cognoscere, quod anima vera causa vitae sit; tertio debet sciri, quod non possit aliter se habere,quam ab ipse cognitumst; quod est habere certitudinem, & euide tiam. Sunt autem aliquae dubitationes circa . hanc dissinitionem; prima est, an haec diiuniatio conueniat tantum scientiae accidentiurn . . .
quq in demonstratione per causam cognoscuntur; ibi enim videtur in gratiam demonstrationis di iri: sed dicendum conuenire etiam scientiae, quae de substatia habetur; quia saepetririst. hoc virmat, & ratio suadet; quia etiasubstantia causas habet; & per illas scientia de ipsa haberi debet: secunda dubitatio est,an quando vel accidens, vel substantia plures causas habent, suffciat cognoscere per unam tantum,cum Arist. in singulari dicat per causam*S dicendum, quod Arist. ait per causam,pr pter quam res est; sive igitur sit una, siue pIures, modo pertillas res existat,cognitio pereas. dem haberi debet. Haec igitur est bona dimnitio scientiar, & communis est; licet demonstrativae scientiae magis propria videatur.
q. De dis initione scientia hastitualis , Pel totaliς . SCientia habitualis sic potest dissiniri. Est
perfectissima rei cognitio; vel sic: Est propositae
186쪽
postae rei intellectiva cognitio vera, adaequa- I ta, distincta, certa, & euidense patet autemia ita esse t Si enim persecta cognitio has conditiones requirit ;& scientia est persectissima cognitio; ergo illas omnes habere debet. Sed ex Arist. etiam ita probatur: ipse enim in suis tractationibus scientiam cum his conditioni bus tradidipse docet,quod scientia debet omnino esse ex veris; ex primis,seu propriis;quod in scientia debet haberi cognitio distincta,cer 'ta, & euidens i unde diffinitio scientiae ben sic tradita esse videtur.
VNitas scientiae potissimum accipitur ab I.post.tribunitate subiecti; illa enim scietia est una, i quae de una aliqua re tractat, veluti de corpore naturali, de anima,& similibus: Unum autedicitur subiectum, non tantum, quia simplex quaedam res sit, sed magis, quia sub una quadaratione consideratur; unde contraria in eadestientia considerantur; ita Arist. simul agit degeneratione, & corruptione; de longitudine, di breuitate vitari ita simul agit de corporibus simplicibus, nempe celo,& elementis; quae tamen plura sunt.
m. s. De sciensapractica, in speculatiua .
AIt Arist. scientia est speculatim,euius D r. Metaph. nis est veritas, idest in qua sepiens tam πη 3
187쪽
tum intendit scire, non operari: & sie philosi phia scientia speculativa est: practica illa diciatur, cuius finis est opust veluti medicina practica est, quia eius cognitio ad opus comm
Num. 7. De fientia su alternante, subaltemata.
pes Vbestematio est quaeda subordinatio unius 2 i. 'scientiae ad aliam: ita ut una sub alia sit;illa vero dicitur subalternans,sub qua alia comstituitur; illa vero subalternata, quae sub ilIa est constituta: talis autem inter ipsas est differentia; subaltemata accipit a subaltemante Principia, quibus probet conclusiones, quae de suosubiecto probandae sunt: & haec subal- tematio potissimum in mathematicis locum habet. Verum ad Praxim parum refert de hiseonsiderare; ideo longa de illis tractatio h
Pom. 8. De modo flendi, O quid'
Vod scientia diuinguatur amodo sciendi, aperte docet Arist. dicens, inconue. niens est simul quaerere scientiam, remodum sciendi; si ergo prius vult quaeri m dum sciendi, quam scientiam, ergo aliud est modus sciendi, quam scientia: patet etian ratione; sicut enim se habet ars aedificandi ad domum, quae aedificatur; ita se habet modus sciendi ad scientiam, quae per illum obtineturi
188쪽
sed ars aedificandi distinguitur a domo: ergo& modus siendi distinguitura scientia: deinde scientia est perfectarei cognitio; modus auritem sciendi est veluti quaedam ratio, qua quis possit talem persectam cognitionem obtinere; se igitur potest distiniri. Modus sciendi est recta ratio rerum scibilium: sicut enim Arist. de arte sic ait; est recta ratio rerum factibilium; via est tale, quid ,ut per artem factibilia recteant; ita modus sciendi dicetur recta ratio rerum scibilium; quia per ipsum de scibilibus recte scientia haberi potest.omne igitur,quod potest dirigere, & manuducere intellectum, ad obtinendam de proposita re cognitionem veram, adaequatam, distinctam,certam,& eu Ldentem, illud ad modum sciendi, seu ad me thodum scientificam pertinebit.
m. s. D ne, des causis modi sciendi .
Finis modi sciendi, u methodi,est ipsa scio M Arist. entiar sicut enim finis artis aedificandi est diri γ' domus, quae aedificatur: ira finis modi sciendi aes scientia Materia illius, seu illud circa quod tot.phisio. versatur, sunt ista tria, nempe, primo colligere rim ας omnia scibilias secundo ordinarer tertio probare t haec enim tria sunt veluti media ad sci tiam obtinendam: forma est recta ratio, ut haee tria pristentur: possunt enim dicta tria fieri bene, & mater methodus autem docet
sacere bene. Ε1ficiens dictae methodi, suoad completam inuentionem,suit Arist. ,qui illam
189쪽
inuenit, Be docuit tum in Logica, tum in M taphisida: Illi etiam , qui utuntur hac meth do, possunt dici essicientes quoad usum, res, pectu illius rei, de qua volunt habere scientia. De hac autem methodo in quarto libro fusius dicetur: ut enim plena de illa cognitio habeatur multa praemittere opus es nunc aliquid attigisse conueniens fuit. Haec igitur de scientia, di modo sciendi dicta suffciant.
Mnis scientia,omnisque saeustas subiectum aliquod sibi proponit, ut circa illud verseturr it enim Gramatica,Rhetorica, Postica,Historia: ita Medicina, phialosephia, atque Theologia faciunt. Hoe s hiectum est fundamentum eorum omnium ., quae in seientia, vel facultate tractantur: ad hoc omnia redueuotur; Et ab ipse quoque initium scientiae, & modi sciendi aceipere opus esti primo autem dicendum est, quot modisaeeipiatur subiectum: a. quae sint conditiones veri subiecti a tento de scientiis, & faculta tibus
De duplici subiecto materia li, formati .
I N primis itaque sciendum est,quod in qua
cunque facultate duplexest subiectum: βα
190쪽
unum dicitur materiale; quia ad modum ma- t teriae se habet: aliud appellatur formale: quia 1.& iLia est tanquam forma eius subiecti, quod mate--3 riale vocaturi subiectum igitur materiale alicuius facultatis,est res in illa considerata: so male est modus cosderandi:& distinctio scie-tiae aliquando accipitur ab utroque subiector aliquando tantum a formali: Exempla. Phil sophia tractat de rebus, prout sunt cognoscibi' les lumine naturali: Theologia agit de eisdem, prout cognosci possunt supernaturali: ecce su-.hiectum materiale idem est, formale diue sumi ita Phisica tractat de corpore hominis , ut est ens naturale i Medicina agit de eodem , t est arte sanabiler ita Historicus, Poeta, Orator possunt habere idem subiectum materiale, veluti eundem Ducena,vel Regnum, vel virtutem t & tamen in subiecto formali erunt
differentes: quia Historicus considerabit sub
ratione simplicis, & verae narrationis: Poeta per modum curiosae,& delectabilis rapprese
talionis: orator ad finem persuasionis, differunt ergo: & optimum est in quacunque facultate distinctam utriusque cognitione habere
Num. Σ. De βόiecto materiali ad quato, partiali , transcendenti .
SVbiectum materiale triplex dicitur ess : Ea M. M.
vnsi dicitur transcendens: & est illud,quod excedit scientiam, idest totum non consideratur in scientia, veluti non omnis qualitas c sderatur a Medico, sed sanitas tantum et nec