장음표시 사용
241쪽
ei, dicuntur esse cum equo: quia adiuuant turbidem. Ium ad finem suum consequendum: tertia diiscitur; se spectu aliorum contra se : veluti l pusi & leo sunt contra equum, ut destruant illum: quarta,& haec est principalissima,ad qua:ἰςώ 'reliquae omnes deseruiunt: & dicitur sui ad
aliud ut equus ad ferendum sessorem: Haec distinctio accepta est tum ab Arist. ,tum a natura rei:Arist. enim a. phis & alibi loquens de phis re F natura ait, quaedam sunt secundum naturam edi quaedam contra naturam : ignem ferri sum sum, est secundum natura: ferri deorsum,con Ex s. de , tra naturam: Igitur natura dicit prineipaliter ordinationem ad finem ρ secundum naturam ι& contra naturam adiuuantia, vel impedientia; seu contraria vel conformia rei Res etiam ita docet; natura enim dedit equo manduca tionemr respectu eorum quae sunt ad ser calcitrationem: respectu eorum, quae sunt contra se: mansuetudinem: respectu eorum, quae se cum sunt i domum naturaliter ilIum inclinauie ad ferendum sessorem: Ita in moralibus: somtitudo , est respectu eorum, quae sunt contra se: temperantia; respectu eorum; quae sunt ad se, di ex parte secum: Iustitiae; respectu ordinaationis sui ad finem: Prudentia ; respectu omnium, & praecipue eorum, quae seeum sent. Ita in artiscialibus ν ut in domo, bello, imperio , quaedam sunt contraria; quaedam conueuiem LMquaedam necessaria ad conseruationem, rein Parationem, operationem; demum ipsae res ad aliud sunt ordinatae: Ars enim, quantum
potest quatuor dictis, sicut facit natura, nisi
242쪽
e prouidere: Ita in entibus rationis ; veluti in demonstratione inmiectus inritur talia prethere illi , ut contra argutias sophistarum fit ma sit; docet etiam , quae ipsam demonstra tionem valeant facere clariorem ι & illustri remi Itaque in aliquibus entibus quatuor dicta ordinationes poterunt reperiri ιγ l.
. Euod in ordinatione sinati duo
reperiuntur elatio in ratio sinalis.
OMnino in quacunque ordination: finali 'mia necςsse est duo reperiri;vnum est relatio .ii Ia: ad finem, aliud est recta ratio se habendi ad il- Ium: quod ita probatur: Ait Arist. ad aliouid sunt,quorum esse est ad aliud se habere:fect res . . . se habent ad finem sirum,& sunt in gyatiam ipsius ti ordinantur in illum; ergo habent ordia nationem , &'relationem ad ipsum imo rei, tio, & ordinatio fere idem esse videnturi Deamum si res non resertur ad finem. ergo noria respicit finem ergo fion est ad finem, ergo non habetissum finem: Datur igitur relatio in re ad finem suum; & haee relatio per se , primo, immediate conuenit rei; sicut enim finis eo uenit reuita relatio ad illu conuenit illia res.rus habet fine habet per hanc relationε;& si hae Bet,hanc habet propter finei Non sufficit auteista relatio, sed necessario requiritur congrua, '' 'di praecisa ratio se habendi ad finema quod tu ratione, tum experientia probaturi inio sit. quia finis est res praecisa, & determinata; vescrgo res refertur ad finem praecisciti detem
243쪽
ilate, vcl confuse, & sine aliqua distincta ratI ne refertur ad illum e si praecise refertur : ergo datur praecisa ratio, qua referatur; & sic erunti duo relatio, & ratio finalis is non refertur praecise , ergo neque habet illum finem praecisum; quo enim modo refertur ad finem;eo m do se habet ad illum; res autem habet finem praecisum , ergo, & rationem praecisam habe bit se habendi ad illum : Authoritate etiam. ι Εὐά probatur; Ait Arist. finis demonstrationis est
ό. . ' lacere scite; postea addit, ergo debet esse ex veris&c. quod est dacere, quia talis est finis demon strationis necesse est,in ilIa ponere tale rationem , qua se possit habere ad finem: proa batur etiam experientia; In naturalibus enim ibidem. datur natura. quae est recta, & praecisa ratio se habendi ad finem : In artificialibus idem: si quis enim ordinet exercitum ad beIIum, & viactoriam: nititur dare illi conuenientem finitationem : & si non det, dicitur male ordinas se: Si quis etiam debeat aedificare domum in gratiam, ut a Principe habitetur, S: tali domui non det tarionem conuenientcm Principis ha bitationi iste dicitur malcordinasse: Demum si quis ordinet clauim ad aperiendum talo Ostium, sed non tradat illi ta Iem rationem . squa possit aperirer iste dicetur malet, & frustra ordinasse: ergo ordinatio finalis non dicie fimplicem relationem ad finem sed simul cum relatione dicit etiam rationem fini conuenien rem: Silaoc in omnibus verum est.
244쪽
. pom. 8.' auid sit ratio Malis.
RAS, finalis videtur se posse describu Esl ob cev .
prima , & intima ratio se habendi ad s.'
nem, & ad ea , ouae sunt ad finem ι dicitur arutem prima; ad disserentiam accidentium,quae dicunt secuddam quandam rationem se habe-di ad finem . Potest etiam sic dissiniri: Est modus intrinsecus, & primus, quo recte ab agen- . teres destinatur ad finem: Uel etiam sci est quaedam intima ratio, qua rei essentia ad -- prium finem determinaturi Ratio enim finalis est illud, quo agens, tum materiam, eum soris hiam rei specificat, atque determinat: Ueluti, 'quia equus est ordinatus ad ferendum sessote, debet habere rationem huic fini eonveniem
tem; & quia domus ordinata ad Prineipis haabitationem Eebet habere rationem huie finieonuenientem; ideo talis materia, & formaiatum equo, tum tali domui tradita siniti Utrum autem ista ratio finalis distinguatura formati dubium est & dicendum nod realiter, sed tam eum ratione distingui i ita autem se habet haee distinctioi se a siue naturalis, siue artificia Are. Hirilis, siue alia, potest dupliciter considerati; uno gh modo respectu eius, quod ponit in materia;& 'Me pacto dicitur serma; alio modo prout hoe
positum in materia habet conuenientiam cum fine quem in productione rei agens proposum rat sibi;& hoe modo dicitur ratio finalisi ex
plum de domo Prineipis; figura illius, quare nus determinas materiam , dicitur B aia ι
245쪽
quatenus haec determinatio conuenit eum ha-hitatione Principis, dicitui ratio finalis Ninefit, quod forma alia ratione sit scibilis, ut serisma, alia vero ri rationem dicit finalemi Ideo' distincto modo se habet; i
mum. 9. 2 pacto coiligantur ea, quae is pertinent ad finem .
st hiciis. Α Ristoteles ait,quatuor esse,quae ad finem ην, AL pertinere dicunturi primo nanque est finis a secundo operatio finalist tertio organa, mel instrumenta, quibus talis operatio fiati quarto agens, quod talibus utatur instrumemtis ad operandum: res etiam ipsa ita docet rCentrum enim ponatur finis,terraeiad hunc finem consequendum necessaria est operatio . quae erit motus deorsum ; Ad hane operati nem producendam sunt neeessaria quaedam accidentia, quae sunt veluti instrumenta, nemope grauitas, di densitas: Haec autem accidenatia non possunt seipsis efficere opetationem; Instrumentum enim sine actione alterius agemtis otiosum est ; ideo debet dari aliquod primcipium, a quo primo, per illa accidentia,exerisceatur operatio; & in naturalibus tale principium in natura; in artificialibus ars; in m ratibus voluntas; in entibus rationis intellineium Hinc fit,quod demonstratio licet haheae conditiones ad efficiendam scientiam, numquam tamen efficiet, nisi quis illa utatur; E gladius non incidet, nisi a manu moueatura. Res igitur aliter est in naturalibus a alite vi
246쪽
hon naturalibus; In naturalibus enim sinis est extra rem; in re sunt operatio ad finem,instri is menta,& utens instrunaentis, quod est natura, uae est prima ratio finalisi In non naturalibusnis est extra rem; in re, vel a re est operatio pin eadem est prima ratio finalis, & quasi in strumentalis; utensauresa re ad producendam actionem, iuxta rationem illius, extra rem . ipsam esti ita utens domo, gladio, demonstratione, extra res ipsas eriti sic igitur colliguntur ea, quae ad finem sunt.
2 Io. De modo inueniend2praecisam rationem sinalem, m Iinem rei. .
- Λ D habendam regulam inueniendi tumia postrem ut 1 fine tum rationem finale ipsius scienis
dum est, quod si darentur sex virgae inter omnino equales, ita ut quiseertus esset de illarum aequalitate;sed nestire quaena sit quam litas singularum; si talis, una mensurata,inueniret esse bicubitaIem;tunc iste certissimus enset, quod reliquae omnes a se non mense rata essent bicubitales, sicut est mensurata: secun is, ii, do,quod oportet, quod ista; finis;operatio ad eap..I. de fine; accidentia quibus producitur talis Op ratio; ratio finalis; nec non materia, & formaret, ita sint omnino inter se adaequata, & pr portionata, ut nec in minimo quide unum e cedat aliud , vel excedatur ab alio : ratio est, quia omnia sunt in gratiam finis,& ideo commensuratur ipsi fini: si enim operatio non adPquat finem rei ι ergo non consequetur totum
247쪽
finem; si excedit ι ergo aliquid plus consequetur a illud autem .plus stustra esset, & otiosum ridem est de accidentibus, di ratione finali, tamateria, di forma; vel enim : non adaequam operationcm, & snem s. vel excedunt:: si demciunt; ergo non poterunt producere talem fiet nem; si ςx edunt, ergo maioremi producent operationem ., & aliquid ultra finem conse quentur I hoc autem frustra, di otiosum erit Sunt igitur omnino inter.se adaequata, di com mensurata: Hoc autem dato squitur, quod mensurdia una, & cognita illius adaequata rationς,. Omnino cognoscetur ratio adaequatabomnium aliorum: Ex uno igitur dictorum ,
aliud cognosci potest: Verum qst aduerten-d lim, quod aliquando unum est n gis notum, aliquando aliud: in artificialibus sorma,& finis solςnt esse magis nota : sorma Sim veluti figura domus re4 sensibus nota est i Finis etiaesi notus artifici, cuius est de sine deliberarerratio autem finalis in huiusnodi non valdo nota est. Pauςi enim sunt qui, in specia domus forma, sciant in illa viderc adaequatam rati nem illius ad finem: & saepe circa hoc inter
artifices contingunt variete, di contraria: Opiniones: In naturalibus plerunque operatio est
notior,& ex ipsa tu finis,lum forma,& ratio fi- . natis inspici debet: Ad inueniedu itaq; finem,
rationem finalem regula erit inuenire adaequatam rationςm, vel formae, ut in artificialibus; vel finis, ut in entibus rationis: in talibus pnim Ne finis cognitus est: veluti, quod scie-
tia sit linis demonstrationis, facillime potest
248쪽
cognosci; item , quae sit eius operatimnempe essicere ipsam scientiam; sed cognoscere, quaest praecisa sorinain materia denaonstrationis, di quomodo in dictis sit adaequata ratio finarilis, dissicillimum ad modun est: Inuento autem vno,habetur Ua aliud inustmendi: Resta, uaen aliter serabedin productio Irei; dicognitione rei productueti In prodi one eiu rei semper debet cognosci primo filiis; secundo operatio adaequata: & in hoc tota agentis dissicultas est, Medicus enim, ut in medicin4;& artifex, vi in materia,& forma rei aut filialis ponat rationem finiadaequatam , summim
adhibet missiuim si enim in medicina, vel in
domotalis. ratio non reperiatur, dicunpur cistra artem operatos fuisse: Et hoc in producti ne rei contingit: In cognitione autem rei productae, potest procedi indistincte ab uno ad aliud: sufficit enim incipere a notiori, Quomodo autem ab uno obtineatur cognitio alterius declaratur exemplo: sit quaerendum de fine, & ratione finali equi: incipiam ab opera. tione illius:Itaque obsertrabo,quod equus tres habet opcrationes erga hominem, quem scio in consu δε esse finem illius: prima est qtiod se rat sessorum: secunda quod onera ferat: tertio quod trahat rhedam: reliquae vero illius operi Tationes, ut visio, manducatio,calcitratio istis deseruiunt: Conijciam ergo,quod operatio finalis equi sit transferre hominem, di res illi uide loco ad locum: sed quia hoc etiam bovi, dcasino, & camelo videtur ex parte conuenires
obseruabo distinctum modum, quo ςquus ab ob illis
249쪽
illis transfert; & a re ipsa inspiciam differen
piam:equus enim velociter,& commode transifert; Bos fortiter,& lente; Asinus debiliter, &Iente Camelus fortiter,& velociter, sed Incommode: Ponam igitur operationem finalem adaequatam esse velociter, & comimode transtferre hominem,& res illius de lacti ad locum Quoposito statim colligat quis sit finis adae. qtiatus equi erit enim homo ut vh lociter , Meommode transferendus ab equo de loco ad locum: Videbo etiam rationem adaequatam naturat equi; erit enim principium adaquatuad hanc operationem producendam : Hinc coisgnosca, quae sit sorma, di materia equi: mat ria .n. erit congrua partiti disposito ad opera tionem finalem exercendanu forma erit adiis primus corporis equi potentiam habentis suffexercendi operationem : Idem erit de bello a
finis belji sit victoria; actio finalis sit se tueri,
di inimicnm offendere; materia sint milites,&arma; rma exercit instructio,& gubernatio; ratio finalis erit,quod tot,& tales mi jites,cum hisce, vel alijs armis accipiantur I & ita ordinati, ac moderati.sint, ut se tueantur, offendant alios. Ita in i paperio; finis imperij sit pax Ciuium, vel bonum commvnctactio sit remo uere offensas, & mutua introducere c iucia inater ciues : materia sint ciues; sol ma, vel quasi
forma leges, ac Magistratus: ratio finalis erit, quod leges, di Magistratus tales sint quod perip s ciues in ossicijs contineantur, μ ab os. sensis prohibeantur: Ita in demonstratione afrit; sinis est scientia; actio efficere scientiama nateria
250쪽
materia propositiones necessariae 3 forma fimuras ratio finalis erit, quod haec materia,& ωγma talis rationis sit, ut ex ipsis actis finalis v leat prouenire: Ex his igitur pater, quomodo ponit haberi adaeo in cognitio finis, di r tionis finalis,quoa propositum erat.
II . Tu considerandis in sessis ad quid sit.
Ex dictis miligitur,ttia potissimum debe
re considerari in scibili ad quid sit; unum est finis rei; & hoc sub ratione praecisa,& ada quata; aliud est ratio finalis, quae quomodo
distinguantur, dictum est iam, di tertium relatio erit. Quod autem haee tria debeant simia considerari, nempe ratio finalis, relatio ad Mnem, & finis, manisestum est; quia relatio, εetermini relationis simul consideranda sunta Relatio autem finalis potissimum fundatur in fine, de, in ratione finali; sicut enim color est illa ratio,per quam res colorata se habet ad vissum;&sicut illa consermitas quam habet albedo ad albedinem, es causa similitudinis, quae est relatio inter duas albedines; & sicut eo formitas inter ceram,& sigillum iacit relatio nem inter ipsos; sic consormitas quam ponte ratio finalis in re ad finem suum proprium,est
fundamentum relationis ad finem; igitur de bent simul considerati.Quod autem haec comformitas sermae, & materiae ad finem debeae separatam habere tractationem ab ea,quae est