장음표시 사용
271쪽
s. post. s. V X Arist. videtur sic statuendum, quod scia II, re propter quid, sit cognoscere rem per causam, propter quana res est ; quoniam illius causa est; non contingat aliter se haberer .QVbi primo notandum est, quod cognitio simplex accidentis de subiecto non pertinet ad scibile propter quid, sed ad quia i cognitio vero illius per causam ad hoc scibile reducenda esti Ideo Arist. non dicit simpliciter cpgnitio rei, sed ait cognitio rei per causam: secundo notare oportet, quod non sussicit cognoscere rem per causam , nisi etiam in tali. cognitione sesa. tu r,quod causa,per quam reS cognoscitur,ca se illius sit: ideo ait,& est cognoscere,quoniam illius causa est; unde sequitur, quod si aliquis cognosceret, uod ignis mouetur sursum per Ieuitatem; sed ignoraret hanc esse causam mo-t illiusmon diceretur scientiam habuisse. per causam: tertio notandum est, q uod debet haberi certitudo, ita ut sciatur, quod non possit ei ::φ' aliter se habere, quam ab ipso sciete cognitum sit; quae certitudo ab euidentia origine habet.
a ' I t: 23 i uid fit causa, in quid essecius. '
et I Axi' ridetur communiter diffiniri Est
ilIud ad cuius esse sequitur aliudi dicitur autem sequitur: ut ostenciatur qtuedam deruuatio, vel dependentia unius ab alio: Ex Arist. 3 etiam
272쪽
etiam videtur sic posse diffiniri:causa est illud, propter quod aliquid est, ves inest: ait enim GPost. ix. s. lloquendo de causa: Propter quam res est: ergo causa est illud, propter quod alia quid est, veluti propter motorem est motus ;ibidem vero G. 9. ait, este causam aliquid, quando,propter ipsum, aliquid inest unicuivi veluti in equq est vita, propns animam: Omnia autem idem dicunt;expi antςuim deper dentiam effectus a causa . Igitur depenclentia in es e est ratio praecisa inter causam, & ef ctum : origo enim dependentiae pertinet ad Caulam, terminus dependentiae ad effectum riniod ergo in esse dependet ab alio, este sessi illud a quo aliud dependet in esse , causa
existit. Haec autem de causa, & effectu deteris minatio erit regula ad cognoscendum in omnibus , an aliquid sit causa, vel effectus alte. rius, veluti, an anima vitae causa sit.
diu. 3 De diu Aine scientiae in partem principioru, m partem conclusionum.
in hoc ςnim continentur accidentia, quae tae mquam conci usionis poti sit ma pars, de subiecto per causam pmbari possunt. Quintum ve' scibile propter quidi dicit applicationem princi.
273쪽
piorum ad conclusiones: per ipsum enim probantur accidentia per causas suas: Quando e go existentia, essentia,& ratio finalis; veluti natura praedicantur de subiecto, faciunt propositionem immediatam, & indemonstrabilem , , nisi in diuerse genere causae; cum vero accidentia dicuntur de subiecto;tunc faciunt propositionem mediatam , & semper possunt de subiecto per causam probari, i
Num. q. auod omnia accidentia per se de
... subiccto per causam probantur. 1 C. stetiditur, quod omnia accidentia de su
biecto per causa possint probari; In qu cunq; enim accidenti omnino tria considera tuti primo existentia,vel esse; nempe quod sit in equo vita, in igne caliditas; secudo essentia, idest entitas illa,quae dicitur vita,seu caliditas; tertio ordinatio ad operationem finalem, vel ad finem accidentia enim semper Iu gratiam istorum rei collatafuere: Veligitur ρccidens h t haretria ab alio in re existenteivel non si habet, ergo p*x ea, quae dicta sunt, effectus es; Κ Uulam habet in re: & petillam potest de re demonstrari; si non habet; ergo substanistia estiquod enim in esse non dependet ab alio, Me fecistit; hoc autem substantia es ; accidetis'Mitem stipponitur non esse substantiam ι ed accide e substantiae: Existentia igitur a eideritis dependet ab existentia substantiae; es sentia accidentis ab essentia substantiae; & o clinatio accidentis ab eiusdem substantiat oris ) din,
274쪽
dinatione proueniet: Cum enim in unaquaquere perfecta necesse sit dari unam primam exbsentiam, essentiam, & ordinationem ; nequo enim ait Aristoteles possibile est, quod in alia quo genere causi detur processus in infinitum; substantia autem,ut idem ait,omnino prior sit accidente; sequetur quod tria dicta primoc uenient substantiar, & postea per ipsam accidenti,quod erit substantiam cauis rationem .habere; omne igitur accidens per se in eo,cuius est accidens,eausam habet, & per illam sciahile, & demonstrabile est.
Num. s. De modo inueniendi omnem causalitatem rei.
SI quis velit habere eognitionem adaequa-η te tam,& distinctam scibilis propter quid,nm a t. a. .ii
cesse est, quod habeat certam regulam ad im mveniendam omnem causalitatem,quae reperi
or in rer de hae enim in hoe scibilii est tracta. tio: Supponendum est ergo quod in re peris cta , ut substantia, vel re artificiali,aut ente rationis completis,quadruplex ad summu, quod ego sciam,mtestreperiri causalitas: Prima est respectu rei; ει hoc modo quatuor causae essis ciens , materia, serma, & finis sunt causa rei, ut ignis, domus, systogitail: Secunda eausaliatas est respectu causarum ad inuicem, & hoc Pacto; una causa est causa alterius in diuerso genere causa* iuxta quod dicitur finis est causa causarum, di canta sunt sibi inuicem causa Igertia causalitas est,cum eatam quatuor ca
275쪽
sae sunt eausae accidentium Itiveluti anima est causa vitae,& forma ignis causa caloris: Quar tacansalitaSest, quando unum accidens alteωrius accidentis causa est; veluti gωuitas est catris motus duorsu;& intellectus est causa imi illa boura id alasdgittirs miretu insalitates.
pertineat ad scibile propter Guid
N idistinguendis scibilibus uitanda. nnesio est: oriretur autem , si quod ponitur in uno scibili, poneretur etiam in alio ; vel enim . bis de eodem tractaretur; vel esset dubium, in quo scibili det sali re habenda esset tractatio :Sunt igitur recte distinguenda: Cum itaque in ' primo scibili ausi, reponanturea, quae pertu. . . nent ad causam efiicientem respeetu rei, . quae et st; & in scibiliquid sit, contineantur materia,& forma, prout sunt partes rei ; & insibili ad quid sit collocentui ea, quae .pextinent ad cauae sam finalem respectu rei: paret q uod superfluusit eadem reponere in quiuio scibili, quod di, citur propter quid: primae igitu caii salitas ad tria prima scibilia reduet' est I reliquae vero cauialitates ad quintum scibileIedus tur,
'nium, T. Quomodo cause sibi mulcen
IED A I r Aristoteles, causae sibi inuicem causet
sunt; veluti ait ambulatio est causa sanitatiS, & sanitas ambulationis ; haec quid em, ut effciensῖ
276쪽
essiciens;Illa utro ut finis: videdum ergo, quomodo causa unius generis dicat,propter quid, causae alterius generis: existimo autem ita sta, tuendum: primo materia,& forma sunt sibi in uicem causae ς quia materia non potest esse sine forma, nec forma sine materia; ve luti corpus
equi non est materia equi sine anima; neq; ista sine corpore equi sorma illius erit; ideo con- causae sunt: secundo de materia potest reddi propter quid per finem, & rationem finale sica propter quid equus habet materiam, & corpus λ dicetur, quia sic conuenit fini, & rationi finali illius:& si quaeratur, propter quid conet uenit sint ilJius λ diectur,quia finis equi est se re sessorein; hic autem est materialis; ideo cunon possit ferri, nisi ab habente materiam,ne
cesse fuit,quod equus haberet materiam; si .n. hanc non haberet, ratio fini conueniens in equo non esset; sic autem res non esset suo fini proportionata: De serma redditur, propter
quid ,per finem,& esscientem sic; si quaeratur, cur equus talem habet sormam Z dicςtur, quia agens talem illi dedit: Cur agens tale illi dedit non alia dicetur, quia sic conuenit fini illiust cur conuenit fini illius Respondebitur, quia in ipsa reperitur ratio fini equi conueniens, sicut dictum est; De causa effcienti res ditur propter quid per causam finalem eadem
ratione: cur agens dedit equo talem materia,& formamὸ dicetur, quia sic conueniebat finiquem agens in mente habebat:De causa finali redditur propter quid per effcientem sci cur
equus talcm habet finemὸ Qtria in gratiam
277쪽
illius ab agente factus est : Si vero sciscitetur quis, cur agens in gratiam illius secit non essamplius in Hentia de equo respondundur ialtiorem enim hoc quaesitum requirit responsionem: oportet enim dicere, quod homini necessarium sit transferri de loco ad locum ahoe autem ad hominis scietiam potius, quam equi pertinere videtur: Quod dictum est autede equo, dicendum est de eote artificiali; m rati & rationis: Veluti,si quaeratur cur domus habet materiam, & talem dicetur, quia ita conuenit fini, rationi finali; & quia agens talem illi dedit; Cur talem habet sormam8 dicetur, quia agens tale illi dedit,& ideo dedit, quia fini,& rationi finali conueniens est : Cur habet talem finem p dicetur,quia agens ad illa domum ordinauit; Cur ordiriauit non est amplius respondendum, quia nunc de fine quaeri. tur finis,& ad scientiam domus sussicit cognoωui se finem illius: Idem erit de ente rationiS, ut demon strationis: Si enim quaeritur, Cur dein monstratio habet materiam, re talem dicetur, quia sic conuenit fini, & rationi finali illius iCur habet talem formam p eadem ratione I &qu ia apens talem illi dedit, nempe in te licetus, qui formam, & materiam illi prsbet: Quis est sinis demonstrationis scientia: Propter quid habet hunc finem 3 Quia agens illam determiis nauit ad ipsum: Cur agens ad illum deterini. naiutὸ Quia ageni in productione demonstra. tionis talem finem in mente habebat:fic igitur
causet sibi inuicςm cause sunt,
278쪽
De scibili propter gind. 233Nuni. g. auomodo de accident itus
pler quid, per causas roddi possit.
Nunc est dicendum, quomodo de a dcidentibus causa reddantur , siue illae causae snt quatuor primae; siue sint accidentia, quae alterius acci)entis cauta sint: supponendum est autem, quod quinque genera sint accidcntium, quae rei per se cor emunt: primum genus dicit accidentia, quae existentia rei consequunturi secundum,quae a materia proueniunt: terutium,quae 2 forma: quaritim suae anatuta, seu ordinatione finali r Quintum finalis operatio rde singulis autem videndum quomodo causi,& propior quid de illis cognoscatur. De operatione igitur finali redditur causa asper siaena;per caucam matellasem:& per acci- ρ,ν ζ ω dentia illius; per caucam sormalem,& eius a 'Ri; cidentia; per ordinationem finalem, & acci- de istina dentia quae illam consequuntur: sit exemplurst finis equi stomo , ut transferendus cum re
bus suis de loco ad Iocum : Operatio finalis equi sit transferre iIlum, ut dictum est i sciscitanti ergo propter quid equus hac habet operationem λ dicetur,quia se conuenit fini equies quaeratur a quibus causis producatur p έ. Atribus, nempe a materia,& accidentibus illius; eorpus enim equi sic organizatum est causa materiasis istius transIationis r secundo a somma, I accidentibus illius anima enim equi custis potentiis, est causa formalis talis operationis : tertio a natura equi cum accidentibus, quae
279쪽
quae illam consequuntur, idest naturali incli. natione; haec enim natura est principium in equo omnium operationum, quae fiunt ab illo sic itaque de operatione finali redditur prointer quid: Idem erit de aliis operationibus,quet ad finalem deseruiunt,veIuti,visio, calcitratio, manducatio; si enim quaeratur; cur equus ma- ducat quia sic conuenit fini illius; permateriam; quia os habet ita organietatum, & aptum : per serinam; quia habet animam cum potentia manducatiua: per naturam; quia talis est naturar,utper famem inclinetur ad ma Ibidem. diicandum.. De accidentibus materialibus, veluti orga nigatione,quantitate, & figura corporis equi, causa potest reddi per materiam, sermam, na- turam ,& finem equi sic: Quare equus habet tantam quantitatem,nempe maiorem cane, &-t a minorem camelo Θ Dicetur, quia tantum habet materiae; cur tantum habet materiae λ quia serma tantum illius assumpsit: Cur anima equitantum materiar assiniapsit ὸ quia sic conuenit
naturae equi, & fini, & operationi finali illius: Idem si quaeratur, cur partes equi sunt ita dis positae, & organizatae, nempe quod in ossibus,& unguibus sit durities, in carne mollities, in sanguine suxibilitas,& quod talis figurae sint R. Quia taliter materia se habet: Cur hoc pquia serma ita determinauit: Cur ita deter minauit λ quia naturae equi, & fini, & opera-xii, ructioni finali sic conueniebat.
de anima. De accidentibus etiam, quae proueniunt a
serma, nempe pcientia agendi, & materiam
280쪽
in natu falibiis determinafidi, pdteli feddi causa per formam, per naturam, & per finein relsic: Cur mimaequi habet taleppedsminium
supra materiam, vi possit illam sic determinare, &- sic determinatam adhibere ad operandum λ Bl. quia anima equi talem habetentitatem: Cur hoc quia sic conuenit naturae equi ι finii.& operationi finali. Idem de inclinatione naturali dicendum: Cur equus talem habet inclinationem ad calacitrandum contra lupum,non coiitra homine; ad manducandum; ti alia λ Ise. quia equu tartem habet naturam: Cur talem habetὸ F.quia talem illi ded is agens, di talem dedit, quia flafini, & operationi finali conueniense m Quod autem dictum est de equo, de aliis, iuxta pro prium genus, dicendum est. In omni enin ente. simili ratione, accidentia a causis rei originem habent . . Ex his autem potest cognosci modus, quo accidentibus possit inueniri,& demonstrari scibile propter quid . De hoc autem etiam in fra,cum de instruna tis agetur, dicedum erit.
Ex his igitur quinque scibilibus habetur
ratio adaequandi, & distinguendi omnia, quae de aliqua re scibilia sunt: Quando autem ominoia snt tractanda, vel aliqua omittendas prudentis est considerare: Et ad hoc Arist. regu sana tradit; sapientem desere omnia scir , quantum possibile est; & hoc in uniuersali non in Gngulari; & conuenire, ut sciat,quae magis
snt difficilia, & multis ignota;& tamen dignascitu existat: Haec igitur de scibilib. dicta sint.