장음표시 사용
261쪽
ad dicta reduci; tertium genus attinet ad oriadinationem finalem,& est inclinatio Angeli ad se exercendum intellectu ,& voluntate ad finem suum: ex his autem tribus consurgit in . Angelo recta operatio ad finem: quae & ipsi
um. 8, uuae in naturalibus dentur
T Nnaturalibus supt omnia accidentia, quae v. iis .. 1 dicta sunt i quia in ipsis quatuor causae reis
z. periuntur: Patet autem in substantiis,quom do res se habeat; sed est dubium in accidenti. bus naturalibus, an accidens possit habere aliud accidens; hoc enim est pliam inuestigan. dum; Dicendum est autem, posse habere imotus enim habet tanquam accidens tempus, quod est numerus illius i & potentiae animae habent accidentia, quae dicuntur habitus,vel dispositiones; & febris multa videtur haberei accidentia, veluti augmentum, status, & decrementum I idem in aliis multis ; videndum est ergo,quae accidentia de alio accidenti ponsint considerari: & dicendum, seruari desere regulam ab Arist. traditam, ut considerentuutantum illa,quae per se alicui accidenti conu niunt; de talibus enim solummodo habetur scientia: si quis autem quaerat, quomodo cingnoscatur, quae per se insints respondebitur, eisdem regulis, quibus cognoscitur, an Rccidens su bstantiae per se conueniat: si enim unusidens sit hcr se capsa uterius,ut intellectus
262쪽
est cania scientiae; vel sit per se effectus, ut scientia respectu intellectus; vel per se perti neat ad rationem finalem; vel ad explicandam alterius accidentis ratione prescisam, tunc de uno accidenti aliud accidens mi considerari Exepta sint: ratio motus distinguitur per tem pus; scietis est effectus intellectus, se hic causa illius: In eclipsi debet considerari ubi, Λ qua-do, ut distincte i litus ratio cognoscatur: scire enim oportet, quod eum fit eclipsis Lunae, ipsit Luna est in oppositione Solis ν & in eadem lianea, perquam transit Sol,quae dicitur eclipti ea , & quod tune tantum fit cum terra ponitur inter Solem, & Lunam: Talia igitur in natur libus accidentia scibilia sunt ε
Num. s. a in moralibia accidentia sibilia reperiamur
Q criptores aeeidentia; quae id moralibus ina.
I idest m actionibus homihum reperiuntur, Cicero uieircunstantias appellant i sunt autem septem; t. ι, . vel octo r prima dicitur quis r secunda quid a 4 is sn-εε tertia ubit quarta quibus auxistis: quihia tura sexta quomodor septima quandor octaua vi detur addendum quoties i Quis ς relpicit do ditiones causae agentis: Quid ; aetidentia materiae, seu oblecti, eitea quod hersatur actior ubi)loeum actionis: Quibus auxiliis; media δvel instrumenis ι quibus facta est actior Cui iaceidentia, quae in intentione agentis reperiu-
263쪽
formam, & modum actionis veluti an volunatarie, & scienter, an ex malitia, vel potius ex ignorantia , in f rmitate, vel casu factum sit rQuoties, dicit frequentiam, habitum, vel con sietudinem; aut e contra: Haec ergo in moralibus ab Oratoribus, Poetis, Historicis, Iuri peritis, & aliis sunt considerada. cum in acti ne, vel Diaeis, vel alterius specialem continent rationem laudabilis, vel vituperabilis, seu viris tuosi, vel vitiost Cum vero talis ratio abest sunt omittenda.
Num. io. De accidentιbus, quae in artia reperiuntur.estificialia sunt producta ab arte, ut hoamines illis utantur ad aliquem finem c sequendum i Ideo in illis duo considerantur, nempe ipsa sitiscialia,& usus illorum. Non valent autem artificialia consequi finem seu, nisi quis illis utatur; si enim hoc possent,habe tent, sicut naturalia, principium in seipsis mol. . tus, & quietis, quod verum non est Aliud est
ergo considerare accidentia, quae conueniunt
rei artificiali in se considerarat Aliud, quae illa conueniunt in ordine ad usum t Dissicillimum est autem hoc determinare,nisi profundius aliquid de artificialibus disseraturi Sciendum est ergo,q, innonullis artificialib.possunt reperiri Oia nouem praedicamenta accidentium: veluti est in Domo, Ciuitate, Castro,Turri, & aliis treperitur enim quantitas, quod sit magna, vel
parua; qualitas, quod sit pulchra, vel sana: Ad
264쪽
aliquid; quod sit vicina plate vias. ω sim, lium : Ubi, in quo loco, vel parte Civitatisa r i s
Quando I an noua, vel antiqua r Agrae; Rethod die. Ea a.
recte defenssat habitantes a frigore ,ec aestir Pati; quod sit vetustate vel bino consumptat
situm esse, an versus orientem; vela chidentra Habere, an habeat omamenta, & mobilia noeessariat secundo sciendum est , quod in natu,
ratibus ista nouem pridicamenta accidentiata sunt; in artifitialibus vero multa accidentiata sunt de cssentia illorum quia concurrunt adeonstitued a1n primam illorum entitatem, tum materialem, tum formalem; hoe autem distinguere opus est, quod fiet tali ratione i illa accidentia, quae ab arte supponuntur in matearia, ut necessaria rei artificiali, siue sint sacta
a natura , veluti, quod lapis si durus : vel ab
alia arte, veluti, quod latera snt cocta in seranace a praesecto illius; talia sunt attinentia adessentiam materiae: quia pertinent ad illam, prout est primum subiectum forma illa vero accidentia, quae non supponuntur ab arte in materia, sed per formam introdutuntur in iLla,ad hoc, ut artis ciatum habeat rectam rati nem finalem: idcst, ut materia, iuxta snem res, determinetur; tunc talia accidentia sunt de substantia Qrmae , & rei dictae accidentia non sunt; dicunt enim primam tei determinatione ad finems supposito autem dari existentiam rei artificialis; & materiam , ac Qrmam I nee non rationem snalem , di haec omnia esse de terminata, & constituta; tunc illa omnia, quae
tali artificiali coouςniunt i ita i habeant ea
265쪽
sam, ves existentiam, vel materiam, vel forma, vel rationem finalem rei,vel etiam comteniunt illi in ordine ad finem suum, erunt accidentia per se, & de tali re recte scibilia dicentur;Quae igitur accidentia In re artificiali consequuntur existentiam, fere eadem ratione se habent cum his, quae in naturalibus reperiuntur: le de his dictum est in scibili an siti de aliis vero non eadem ratio est: In naturalibus enim,quia ratio finalis est efferas, & cum principio m tus, ex illa sequitur aecidens, quod dicitur inclinatio, veluti ignis inclinatur ad sursum; in artificialibus vero, ut in domo, vel elaui, talis inclinatio non datur, qua sitie principio mo tus sunt: oritur tamen ex ratione finali rerum artificialium qumlam habilitas,quasi passiva. N instrumentalis, ad Gnsequutionem finis, shomines illis recte viantur: ex eo enim, quod in forma, & materia domus est conformitas ad finem, & ad usum finalem, quae dicitur ra. tio finalis; sequitur habilitas rei ad pra fixum sibi finem consequendum ; similiter ex forma hene determinante, & ex materia bene dete minata, nempe secundum rectam rationem Gnalem, sequitur quasi passiua quaedam,& in frumentalis potentia ad fine suum conseque dum,si rectus usus adhibeatur; vel uti calamus, vel gladius dicunt quandam potentiam instrumentalem ad scripturam, & incisionem et haec igitur habilitas, stii potentia cum ab essentia rei proueniat,&iuxta finem proprium rei sit constituta, accidens illius per se esse dicetur rDuo autem respiciuntur a tali potentia, uniun
266쪽
est usus hominis, aliud est actio finalis; & reincte hoc declarat gladius, in quo duae partessent constitutae; & una, veluti manubrium renpicit usum, alia respicit actionem finalem, ne pe incisionem. Sic itaque in artificialibus via detur statuendum; quod primo reperiatur finis ; secundo operatio finalis; & haec non est quid simplex, ut in naturalibus; sed ad illam duo requiruntur, nempe usus. dc cii illo actio instrumenti ψ ut in gladio, & calamo patet: Schoc est accidens per se; tertio reperitur habilitas, & potenti a eo modo, quo dictum est; &haec quoque accidens est per ser quarto datur materia, & forma cum recta ratione finali a quinto datur existentia. per quam omnia dicta in actu sunt: Vt autem res clarius pateat sic recte declaratur exemplo domus: Finis enim illius potest habere plures gradus I primus est simplex habitatio; secundus commoda habitatio; tertius sana habitatio; qua tus delectabilis, vel recreativa; quintus tuta, vel secura; sextus magnifica,& honorabilis 3N huiusmodi: Posito itaque fine cum his gramdibus; necesse erit ita determinare,& assum
re materiam cum forma, ut conueniat vimque ratio, quae tali fini congrua sit: vi autem . sit congrua fini respectu fanitatis debet ii here figulam, materiam, serm*m, locum, situm, & alia ad sanitatem deseruientia ;quae si habuerit, tunc in domo reperietur accidens tale, ut possit dici domus fanata, idest apta conseruare sanitatem a ita erit
ad hoc, ut domus possit dici tuta; vel com
267쪽
moda; vel recreati s vel magnifica talitere go de accidentibus per se rerum artificialium
Num. 1 i. De accidentibus, quae in eme
IN ente rationis non datur incisnatio effraxad finem;nequepotentia essicax, seu activa in Arma ad determinandam materia, & voeta Eum illa,sicut est in naturalibus; Neque etiam dantur in illb nouem praedicasDenta accideri. tium , sicue in artificiatibus I reperiuntur tomestin ipse quaedam ad modum quantitatis, veluti quodpropositost uniuersalis, vel par. ticularis; ad modum etiam qualitatis , veluti quod sit assirmativa, vel negativa, & similiat Quod attinet vero ad operationem finalem idem dicendum,quod de artificialibus;nempoduo in ipse repetiri usum, & operationem imstumenti i Idem est afferendum de habilitate ι& potentia quasi passiua; seu partim passium quod attinet ad usum G partim activa , quod attinet ad actionem instrumenti t De existemtia vero huiusinodi entiuiru& de accidetibus, quae dependent ab illa,parum refert tractare, quia talia dependent m esse ab intellectu 3 5 I. tunc solummodo existunt cum intellectus, vel cognoscit illaέves utitur illis; res autem deci raturineptor Finis demonstrationis, lait Arist. est scientiari essicienda; quae quidem schentia est cognitio rei per eausam, dic. Actio finalis est effectio eiusdem scientiae ita quam requi-
268쪽
ritui tum actio demonstrationis ad modum . instrumenti , tum usus illius accommodatus ad finem,& adactionem finalem instrumenati: Haec auteni finalis actio omnino accidens
est, quia habet caulam in re; & est posterior demonstratione; de aduenit illi secundu ouod ipsa est: Verum , si ista actio debeat produci,
Omnino necesse est, ut demonstratio sit apta producere talem actionem; si enim non potest .
Producere, ergo non producit ; at supponitur producere; quod si producit, ergo potest prinducere: hoc autem posse Arist. , & alij semper consuefieri uit distinguere ab essentia, tanquaaliquid consequςns ab illa; unde omnes potentiae animh drstingtriuntur ab illa tahquam accidens a substantia,& idem in aliis; quod etiam ratione probatur; essentia rei dupliciter potest considerati; uno modo respectirapsilis retialis modo respectu operationis finaliq illius; si conis siderem r in ordine ad rem, dicitur essentia,sipponitur esse in actu primo; si vero in ordi ne ad operationem, tunc eonsideratur m Ictii secundo,ad quem actum dicit porentiam proaducendi illum; unde fit, quoa exactu rei primo consequutiue, sequatur potentia eiusdem ad actum secundum: quod autem sequitur abessentia accidens est, iritur potetia ad actione accidens rei est: Hoc itaque in demonstratione posito, necesse est in illa talem poni materiam , & formam, ut in utrisque reperiatur ratio finalis, idest fini,& operationi ilIius conueniens; ex hoc enim Iequetur potentia ad operationem: ita ergo Aristot. secit; tales .li.
269쪽
posuit conditiones in demonstratione , quae omnia dicta continerent, & de hoc cum agetatur de demonstratione dicetur e Haec igitur subi accidentia entis rationis, quae per se illi
r 1. Thaecidentigus, quae qua κ/ titatem consequuntur .
A Liquando in naturalibus, & artificialia
bus expedit habete modum considera di accidentia, quae quantitate rei consequum tur ν sunt autem haec; primo quantitas, q uae discit rationem partium in longitudine, latitudiane , & profunditater secuncio hane rationem partium sequitur extensio jidest, quod una pars sit extra aliam partem veluti,quod eapu
extra brachiar tertio ex hac positione par tis extra partem sequirur diuisibilitas: Diuisio enim est separatio unius partis ab aIia r quarto ex diuifibilitate sequitur ratio mensurabilita
tis, ves immensurabiIitatis: mensurare enim estsecundum aliquam mensura accipere par res ei, veluti caelum mensuratur per gracius γquinto mensurabilitatem, ves immensurabili late sequitur ratio finiti,vel infiniti; mensur bili enim finitum est, immensurabile infinitar sexto snitum, vel infinitum sequitur proportionatum, vel improportionatum; finitum .n. ad infinitum nullam habet proportionem; adfinitum vero habet, veluti terra ad aquam, &manus ad brachium: septimo ex proportio nato, veI improportionato prouenit equato
270쪽
vel inequale : octauo ab hoc vero derivatur ratio continentis, vel contenti; veIuti caelum Continet elementa: nono ex hoc sequitur ratio locantis, vel locarit decimo demum motus i calis in loco fit: Et haec accidentia a quantit te, & a materia proueniunt; quae tamen suam a forma recipiunt determinationem.
Ex liis igitur poterit quis habere modum cognoscendi: primo quid accidens sit: secumdo, quae accidentia per se sint: tertio quonam modo possint colligi omnia accidetia, quae per se insunt: quarto qua ratione in singulis gen ribus entium accidentia per se reperiantur e Haec autem videntur sussicere. ad hoc, ut quis
possit habere modii distinguendi,& colligendi Omnia accidentia, quae ad scibile quia, reduci debent: Ideo haec attigita sussciat .
De modo adaequandi, distinguendi filiis propter quid .
Ristoteles a. Post.& alibi docte, non stamia sustieere , quod aliquis cognoscat 'accidentia, quae alicui subiecto in-:: sunt, veluti, quod Lunae contingat apost.in ecclipsis; sed oportere, ut causa cognoscatur talium accidentium; veluti quod Luna eccII'satur propter positionem terrae ister ipsam, & .i solem: Et hoc manifeste appellat scibile proin ser quid: De hoc itaque modo dicendum est .