장음표시 사용
301쪽
se; & ih filio, nempe genitum esse; ita in rei tione finali requiritur fundamentum, tum in sine: & est ratio praecisa finis; tum in re, quae est ad finem,& est ratio finalis: utraque auten ratio aeque primo relationem constituit; simul igitur sunt natura; & una ratio non est causa ivel effectus alterius; & finis conuenit rei per rationem finalem, x ratio finalis conuenit rei per finem; & res distinctae sunt, finis, be ratior
finalis; licet unam, & eandem relationem comnituant, & tum sinis , tum ratio finalis rei imἀmediate, & per se, & primo conueniunt i helhaec de quinque modis per se dicta sussiciant.
Num. 9. De uniuersali primo . ILtima,&perfectissima regula ista est s
Hac est complementum modorum petse: Haec totius Logicae perfectio est et Haec Aristotelem Philosophum summ feeiti Ηse scientificum optimum facit: Haec regula seresset tiarum aperit: Haec mater, & magistra sesemesarum esse videtur . Scientia enim est perfecta rerum cognitio:Illa vero cognitio in persecta, . ' quae per propria, non per communia psoeedit idi regula de uniuersali primo, quomodo omnia scibilia in ratione propria,praecisa, & adaequata accipiantur, scientificum docet De hae igitur est dicendum i Aristi autem fradit duas iIlius descriptiones, quae tamen idem dicunt abstinc prima est haec: Vniuersale autem dico, quod.rtique de omni sit, & per se, & secundu quod ipsumi idest tunc, vel iubiectum, vel praedica,
302쪽
tum, vel causa, vel effectus, erunt accepta tria scientia, secundum regulam de uniuersui prurno, cum illis conueniet dictum de omni,veluti quod omnis homo sit animal nec non, quod per se rei conueniat, veluti quod idem homo sit animal ; demum secundum quod ipsum conueniat; idest coueniat homini secundum quod est homo; ita autem conuenit illi rationale Ihomo .n. secundum quod homo rationalis est Alia destriptio est haec : Uniuersale', ait Arist. bidest tunc, quando in quolibet, di primo monstretur, idest uniuersale debet conuenire Omni, & primo: tunc autem conuenit primo, cum
per se ipsum tale quid habet : veluti homo est risibilis,& rationalis primo; quia per seipsiam.& secundum quod ipsum tale quid est; patet autem quod primo, Si secundum quod ipsum idem sunt; si enim homo est primo subiecturei risibilitatis; ergo no est subiectum per aliquid prius; ergo per seipsum, & non per aliud, secundum quod ipsum , non secundum quod aliud subiectum eui hoc autem idem est esses primo, quod secundum quod ipsum si enim .homo est subiectum secundum quod ipse 1 ergo non secvngum quod aliud, ideo primordi si primo , ergo non secundum quod aliud ι quia si secundum quod aliud, prius illi alteri
conueniret: omne igitur, quod secundum re gulam de uniuersali primo acceptum est, necessarium est; & in propria , ac adaequata Tatione acceptum sulti quod enim omni,& per
se, & primo, & secundu quod ipsum conueniealicui,id omnino conueniet,necessario,& p
303쪽
prie, & adaequate: Sed est adhuc dubium,utra per se,& secundu quod ipsum idem sint: Alim.
Arist. ita esse: e cotra vero videtur; quia homo per se est animal,& animam sensitivam habet; secundum quod ipsum vero non est animal, sed tale animal nempe rationaler Et dicendum a semper a parte rei idem esse; quia homo a par te rei non est generice animal, sed specifice t he animal;apud intellectum vero possunt differre,quia intellectus de re tape affirmat rationes genericas, quae a parte rei non reperiuntur: sillexemplum: Intellectus de equo amrmat quod manducat, sentit, famescit; apud naturam vero equus ita manducat, ita sentit, ita famescit; idest iuxta naturam equi: Ideo apud naturam per se, & secundum quod ipsum, idem erunt: quia equus semper operatur iuxta naturam equi, & secundum proprium modum . Regula autem ad inueniendum uniuersala i
dem,&primum talis erit et Illud quo posito, vel subi to aliud primo ponitur, vel aufertur, se habee uniuersaliter primo ad illud, quod per ipsum
ponitur, vel aufertur: exemplum sit, posito, vel sublato homine statim ponitur, vel au sertur risibile; posito autem animali non pons tur, nec ablato illo aufertur risibile. Ita posμta anima primo ponitur vita; & ablata illa au- sertur, & haec; sed posito, vel sublato animali non primo ponitur, vel aufertur vita. Ad hoc ergo,ut aliquid uniuersaliter primo conueniat alicui, oportet, quod sit proprium illiusqua to modos nempe quod conueniat illi viri, seli,
di semper; sed non suffcit; cum enim Adania esset
304쪽
esset soliis homo. illi viai, soli, & semper conueniebat esse risibile, & rationale; & tamet uniuersaliter primo illi non coueniebat; passo enim non primo indiuiduo, sed speciei conuenit ; oportet ergo, quod ita sit proprium, ut etiam primo conpeniat; & hoc modo risibile eonuenit homini soli, uni,semper,& primo; est enim primum subiectum. Est autem aduertendum, quod primum, &immediatum hie non accipiuntur pro eodem; multa enim dicuntur de uniuersiali primo, quae tamen non sunt immediata;veluti homo est risibilis, est propositio de uniuersali primo,
tamen non est immediata; potest enim probari per rationale: Ita terra mouetur recte deo
sum, est de uniuersali primo; quia primum subiectum huius motus est terra: Dictum igiatur de uniuersaIi primo, respicit primum subiectum, di primam causam adaequatam: M Time autem refert cognoscere primum subiectum: si enim motus rectus deorsum conueniae
terrae, serro, lapidibus, di aliis, & potest co uenire primo uni, posterius alteri; omnino ad perfectam, &distinctam cognitionem pertirinebit, ut cognoscatur cui prius, & cui posterius conueniat: si enim credatur aeque primo omnibus conuenire,& ita non sit; vel credatur prius conuenire illi, cui posterius conuenit, novera, imo falsa erit cognitio: igitur necesse est videre, an terrae primo conueniat: Si enim . conuenit ferro, & lapidi, ex eo quod multum terrae allis insit; omnino prius inerit terrae,qua
lapidi, imo lapidi conuenit p terra: ta hoc igi-
305쪽
xur scire eonueniens est: Recte igitur ait Arista in scientia propositiones accipi aebent seeum dum regulam de uniueriali primo.
Io. De Usu harum regularum. NVnc de usu harum regularum dicendum
est: Ad Praxim enim scientificam trade-dam non sufficit regulas tradidisse; sed etiam de illorum usu dicere opus est; Ad quatuor autem dictat rςgulae possunt deseruire; nempe , primo ad distinguuda scibilia a non scibilibus: g Arist. secundo ad distinguenca scibilia inter se iter-zi.; ii. tio inuenienda omnia scibilia:quarto ad ea- . dem scibilia in ratione propria, & praecisa con stituenda
II . ammodo per dictas regulassit -- filia a non fMibus distinguantur.
SCibilia a non stibilibus per dicta regulas
sic distinguuntur: omne quod per se rei conuenit,omnino de illa re scibile est;quod ve-: ,.. 'on per se inest; neque scibile est; Ait enim Aristot Quod non est necessarium,non est se, bile; & quod non est per se, non est nςeessariurPatet autem Philosophis ita esse; oratores vero, Poetae, Historici , & Iurisperiti fortasso dubitabunt: si tantum ab ipsis debeant sciri, quae per se sunt: Sed si rem bene considerent in tuis tractationibus, semper his regulis uti d bet: Cum enim agunt de bello, veluti Polibius dePunico: Salustius de Iugurtino; illa tantumi debent
306쪽
debent in illa Historia tractare, quae ad dicti bellum valeant pertinere ; siue quia sint adiuuatia; sive quia impediant; sive quia alia quapiam ratione illi conueniant: hos autem est dicere,illa tantum debere considerare,quae ad illud bellum, quatenus tale est, valeat pertin re, quod est per se, & secundum quod ipsui conuenire illi: Si vero aliquis, ut Titus Liuius proponat sibi tractare de rebus gestis Populi Romani; tunc illa, quae per se dictis rebus pertineant,& non alia debet considerare; ideo p Ierit narrare quos amico . quos inimicos; quae adiuuantia;quae impedientia ad agendum habuerit Populus Romanus: haec enim per se ataxinent ad res, quae de Populo Romano tractam tur: Ita si Iurisperitus velit agere de dote, in sua tractatione tantum debet considerare ea, quae ad dotem per se pertinent: si enim ageret de alijs, tunc de dote ab illo non haberetur ira fictatio: Idem de aliis est. Regulae igitur dictη deseruiunt, ut scibilia a non scibilibus distin
2. auomo opereasdemscibilisιχην inter se disinciso haberiposset. SI verum est, quod omnia, & Blariscibilia 2
sunt, quae per se esse dicuntur; omnino ve. per se. Ium erit dicere, quod, qua ratione inter se diastinguuntur ea, quae per se sunt, eadem etiam distinguentur ea, quae scibilia dicuntur: Sicut
ergo quinque modi per se positi sunt; ita qui que genera scibilium consituentur: Quod sis tantum
307쪽
tantum quatuor modi per se assirmentur; totudem quoque scibilia sunt concedenda: Primus itaque modus per se distinguit scibile quid sieab alijs scibilibus: in ipso enim continenturia tum ea, quae per se dicunt essentiam rei: secudus modus distinguit scibile quia est, ab alijsa explicat enim quamam accidentia subiecto per se insint; & ideo de illo scibilia existant: ter lius modus distinguit existentiam abessentia,& accidentibus; dicit enim,quibus conueniat hoc quod est existere per se: quartus distinguit
causalitates per se ab his, quae per se non sunt; ideo separat rationem causandi ab essentia,&existentia,& accidentibus: quintus modus diis stinguit ordinationem finalem abessentia, accidentibus , existentia, & rerum causalitate e
Ideo bene per modos per se scibilia distincta
ceant colligere omnia rei scibilia . QVod regula de per se doceat collige
omnia scibilia patet: Docet enim colis ligere omnia, quae rei per se insunt: nihil enim potest conuenire rei per se, quod ad aliquem dictorum modorum non referaturi od autem est per se est scibile; & quod non est per se; ait Aristoteles no erit scihile; igitur idem est docere, quomodo colligantur omnia per se, quod docere colligi omne, quod scibile est Primus itaque modus docet,quomodo coruligantur omnia, quae ad essentiam pertineant.
308쪽
De reguliς Logicis . IS I& ad scibile quid est; quod enim ponitur im
diiunitione rei illud de essentia est ; quod non
ponitur non est de essentia; ecce omnia collecta sunt: ita secundus modus docet colligere Omnia accidentia, quae rei per se conueniunt rDe quarto etiam , & quinto eadem ratione idedicendum est; dant enim certam regulam ad
inueniendam veram causam, & veram ordinationem rei ad finem; & ad excludenda ea, quae
talia non sunt. De tertio autem modo per sic non ita clarum videtur; non enim apparet,quo modo tradat regulam ad inuenienda omnia , quae ad existentiam rei valeant pertineret D cet enim solummodo, quomodo cognoscatur. quae per se existant: non explicat autem quaenam per se ad hanc existentiam pertineant; sed dicendum Aristot. idem dicere de existentia quod de alijst de essentia enim ita ait, omne
quod dicit quid est res, illud est de essintia
rei,& ad rem pertinet in primo modo; haec a tem regula non dicit omnia distincte. Ouae pertineant ad essentiam, sed dirigit, & cat modum inueniendi omnia. quae pertineant ad il- Iamr Ita secundus modus dat reguIam ad inuenienda omnia accidentia per se, sed non dicit, quae sint illa accidentiar Ita quartus mindus regulat ad inueniendas omnes causalit tes, quae sunt in re, sed non dicit, quae sint illae causalitates, quae in re senti Idem facit tertius modus; docet enim cognoscere, quibus re-hus conueniat existere,seu esse per se;dat enim regulam ad hoc cognoscendum; non dicit a
tem . quammia b c , vel illa cristentia: Hoc
309쪽
enim satis sit docere, qqompdo quis cognωμῆt, an canum, an angeluβ, n Deus per se exies
stentia hmmis, suae alia est ab existentia a geli, vel Dsi, cuna omnibuh ad illam primo 'tinentibus holmpi per se sonuenietis uod est dedissio regulam in omnia disturi da, ouae ρd existentiam rςi valeant pertisere: Bene agis tur orist. regulas tradidit ad omnia, quae rei per se insunt inuenienda; quod est modum tr fidisse ad pmnia,quae scibilia sunt colligenda,
i , ne mori constituendi omni4s Mia in sim praeci a ratione . /Msi' emia debet pse φη propriis
Et in diiunitione incntiae dactum est. quod debet esse sognitio 3daequ* : oportet ςrgo dari modum, quo ipsa scibilia in pαcisa
ratione determinentur: Nun videtur au em
regula de per se hoc suffcienter priestare; si quis enim dicat ςquua per se est animalianimal
per se fientit, tangit, mandusμῶ ςrgorium per ς sentit, tangit i mapducat a videturbenς didi isse,& v re;& tamen proprie locutus pota est; φquu enim non sentix, nun tangit, non mane ducat ad modum animalis, sed it septit, tangit, ita manducati idest d modum equi: Et qui vult habere propriam, p. praecisam megnitionem de mandusatione ςqui, nepesse est. t cognostat, 'qod esuus ita m pducat, Qad modum equit si erim canis mandusat facipes , di pgnem; equ*s vero mum , heris
310쪽
di hordeum; ergo alia est manducatio canis, alia equi; si etiam asinus idem, quod equus manducat sed parum,& lete manducat; equus vero & multum, & celeriter manducat; & in manduςando non ruminat,sicut bos: ergo alia est manducatio equi, alia bouis,asini, canis: ergo non habebitur distincta cognitio manducationis equi , nisi cognoscatur sub ratione praecisa, quae sitit lius manducatio: Hoc autem docet praestare regula de uniuersali primo: Haec igitur regula requirit, Vt essentia rei in ratione praecisa, & prima cognita sit. Vt accidentia non in ratione generica, & communi, sed in propria, & specifica cognoscantur; Similiter , ut existentia cuiuscunquς rei, iuxta proprium modum, cognita sit ; Idem de causa, & ordinatione finali: Neceste est ergo In scientia cuiuscunque rei considerare secundit regulam de uniuersali primo, omnia quae pertinent ad illius essentiam ; existentiam; accidentia; ordinationem finalem; & simi lia: si .n. Angelus, Coelum, terra, homo habent propria
existentiam, essentiam,ordinationem,accidentia , & causas accidentium ; si debeo habere cognitionςm persectam de uno illorum; nccecse est, ut praecise cognoscam, quae pertinent ad illum: si enim existentia angeli sit valde diuersa ab existentia Dei,& hominis; & ego cognOscam de illa,ac si eodem modo se haberet cum existentia Dei, & hominis; non vere, sed falsis dicar cognouisse : Idem est,si de bello, vel imperio, vel dote, vel testamento, tractatio sit et