장음표시 사용
371쪽
nem accidentisi Actio congrua directio: Accidens, vis congrue dirigendi: Materia tales propositiones: Forma syllogismus : utens , & producens intellectus tanquam artifex, & logica
Finis verbi Amo, Amas,est intellectus ut dirigendus,ad explicandam actionem amoris cuomni modo, & tempore: Actio est directior Aecidens posse dirigerer Materia voces varie ter minatae r Forma determinatio modi, & temporis in illa varietater intellectus producens; de utensi Gramatica est ars utendi, & prod cendi .
Finis entis Gramaticalis est intellectus ut M. rigendus ad cogrue loquendum, & scibenda de omnibus: Actio congrua directior Aceldens habilitas ad dirigendum i Materia voces; FOμma regulae,& praecepta gramaticalia. Finis entis rationis poetici est intellectus vera iis , dirigendus ad delectabiliter narrandum, vel rappresentandum; Actio directio: Accidens posse dirigerer Materia voces congruae: Forma
. . Finis entis rationis historici est intellectus 'dirigendus ad veram narrationem: Actio directior Aecidens posse dirigere: Materia v
Rethoriea, Finis entis Rhetorici est intellectus ut dirigendus ad persuadendum:materia sunt vocesi Forma regulae artis: Actio directio: Accidens
posse dirigere. Finis entis rationis Iogiei est intellectus ve
's' dirigendus ad cognitionem veri ; matern sinu; animi
372쪽
animi conceptus: Forma regulae, & praecepta
Finis belli victoriar Actio melius se tueri,& - -
rtius alios essenderet Accidens vis in exercitu hoc faciendi: Materia arma,& milites: Foriama instructio exercitus secundum artem belliis eam: Vtens exercitus Imperator. Finis Agricolae copia fructuum di Actio cutitura agri, vineae,prati,&c. quae fini conueniens fit: Materia cultore & organa, vel mediar Forma regulae artis: Accidens, quod cultores, si a media apta sint ad recte colendum agrum . - Finis picturς sunt res, ut coloribus rappresen 1 tantar Actio inpraesentatior Materia colores, Sc organa: Forma regulae artis TAccidentiata habilitas materiae r Vtens pictor, qui habet re gulas artiS. Finis gladii sunt res ut incidendς: Actio in ....cisio et Accidens posse incideret Materia femrum: Forma figura secundum artem. Finis medicinae sanitas ut efficiendar Actio effectio: Accidens posse efficere ateria medi- Hςdisin cina, & alia requisitat Forma praecepta artis. Finis iustitiae est ius cuiusque ut illi tribuendum: Actio tribuere dictum ius: Materia res, quae daturi Forma commensuratio aequalit
iis inter datum, & dandum: Accidens laeutitas in dato adcompen sandum, quod debitumestr Ars commensurandi Iuris prudentia i I
risperitiis utitur isset . . . H- . ι . a
. Finis virtutis Matitudor Λctio bene viueis Hora re, seu operarit Forma virtutis est esse secundutastata rationem, seu operari secundum recta
373쪽
eonsultationem; materia est electio,& exequliistio iuxta tectam rationem: Accidens est habi- tus, vel habilitas ad bene operandum . ' Finis equi est homo ut ferendus de loco ad locum: Actio est serre: Accidens est posse se te: Materia corpus ita figuratum , & organiaetatum: Forma talis anima: Et natura est prim Cipium ad operationem producendam appli
. Idem in omnibus aliis est videre: Quod si
res ita se habet, patet, quod potissima demon stratio in omnibus reperitur, modo entia per at is secta sint, & ad proprium finem per se ordinata: Indictis enim omnibus possunt demonstr liue,&secundum regulam de uniuersali priamo probari haec, quae sequuntur. 'Primo operatio linalis per quinque causas a. . priori probatur: nempe primo a sine; secundo a materia; tertio a forma; quarto a natura in naturalibus, & ab arte in artificialibus; quinto per accidentia, quae rei per se conuen1unte
Exemplum sit de gladior Α fine, gladius incidit,quia eius finis sunt res Vt incidendae: Ab a videntibus, incidit, quia habet vim incidendiei A materia, & sorma, quia ex ferro, & cum t Ii figura etactus est; AD atte,quia ars utitur isto ad incisionem: Et idem in assis dicendu est 1 ε Secundo, Materia probatur pet finem scisii gladius est ad incisionem, ergo ex materia set
rea, non autem lignea, aut cerea,esse debet.
374쪽
Ne demonstrassinepropter quid. 321
Quarto, Accidentia per se per triplice vel quadruplicem causam probantur nem per finem, materiam, sermam, & naturam, seu artem sic: Gladius habet vim incidendi, quia sic conuenit fini illius: Item quia taler habet materiam;& formam;& quia ad hoc ars utitur illo e Ita equus est aptus ad serendum sessorem, quia talem naturam, materiam, se mam, & fine habet: Idem in alia sentibus erit. Fini; per nullam causam in re a priori probatur : Est enim causa causarum o Ul i
Haec cum ita fint, apparet, quod in produinctione, & usu cuiuscunqueentis, qui producit vel uti ruri vel applicat,aliquo modo tacite, revirtualiter dictam exercet demonstrationem rSi .n. intellectos, vel artifex ita discurrit; quia voIo ordinare praedicamentum, Syllogismum , gladium, domum, historiam, poema, Orati nem, & alia ad hunc, vel illum finem: ergo ne cesse est, ut ex tali materia, & se a & habilia rate , & accidentibus, & usu, de operatione trulud efficiam: Hoc quid est aliud quam demo strare λ & per causam probare 3 Si quis etiamuratur gladio ad incidendum, non ad secand6; quid aliud facit ; quam opere demonstra . . quod ii Ium per propriam operationem ad proprium finem destinat Θ Vere igitur de quocumque ente persecto demonstratio potissima fieri potest: & in illa omnes conditiones ab Arist. enumeratae poterunt inueniri; & haec de de monstratione potissima dicta sint.
375쪽
Cognitio, seu scientia accidentis per caninfamduplexest: Vna est persectissma, de
haec habetur per demonstrationem potissima iper hanc enim accidens cognoscitur per cauuias omnes, & acceptas secundum regulam davniuersali primor Alia est minus perfecta a d tunc est, quando cognoscitur per causas, nona tamen per omnes;vel si cognosciturper omnes, non tamen accipit illas secundum tegulam davniuersali primo;& hocpertinet ad demonstrationem propter quid, quae dicitur per causam remotam a Pramista igitur huius demonstra. tionis sunt verae, per se, priores, notiores, o causis conclusionis; dee it tamen illis,quod fine primae,vel quod sint immediatae, vel utrunquerQuod declaratur exemplo:sit hac demonstra. tio et omne habens animam sensitivam sentit, Equus habet animam sensitivam, Ergo equus sentiti In ,hoe syllogismo datur: cognitio permulam cum veritate, certitudine, & euidemtia, quod equus sentit; ideo haec cognitio vere scientia est: Verem ista cognitio nest peris.ctissum, quia sentire non est accidens propria equi; conuenit enim omni animali ι & animalensitiva non in anima propria equi, sed an, malis; ideo causa,& passio seeundum regulam de uniuersali primo acceptae non sinii Sit alius Syllogismus: omne materiale est mensurabile; terra est materialis; ergo mensurabilis: peri
376쪽
De demonstrationepropter qωd. 323
lum habebitur scientia: sed duae conditiones in illo non erunt; Maior enim est secundum regulam de uniuersali primo, sed non est imm diata; quia potest per duas causas probari; omne enim materiale est quantum; omne quantuest diuisibile; & omne diuisibile est mensur bile; ideo immediata non est: Minor vero eδquidem immediata, sed non est secundam regulam de uniuersali primo: Ηax igitur apellatur demonstratio per causam remotam,quae 9cit quidem scientiam, idest cognitionem vera, per causam,certam, & euidentem; non tamen facit persectissimam scientiam, quia aliquae co. ditiones potissimae demonstrationis in illa deis sunt: Et ipsa igitur inter instrumenta sciendi connumeranda est.
377쪽
De demonstratione, quiversiectum.
' Vinium instrumentum est demo i stratio quia per effectum: Haec omnibus facultatibus summenet cessaria, ac utilis est: Meet' enim - plerunque suis causis sunt noti res, & per illos necesse est suas eausas manis nares tria autem in gratiam ipsius faciendatassint: Primo aliqua de causis, & effectibus sunt dieendat Secundo, quid sit hqc demonstratio, di quae illius causae est explicandum ; tertio de .su illius nonnulla sunt proponenda.
I. De causa , , effectu qu4Vint
r. Ausa dies tur illud,ad euius esse sequiturr 's' aliud: Effectus dicitur illud, quod in esse dependet ab alio: Veluti anima est causa vitae, quia ad illius esse sequitur vita:&intellectio est effectus intellectus; quia illa ab isto in esse dependet : causa igitur aliquid sui communicat effectui; & effectus illud totum, quod habet, retinet in ratione communicata, & dependemti a causa sua.
Num. a. De duplici causa naturali,
voluntaria . Ausa duplex est; alia quidem naturalis; Ecata' '' Dcagilsemper,&toto suo posse,si adsint
378쪽
De demonstrati per esseElum. 32.
requisita; & idco inter ipsam, di effectum semis per adaequata ratio se habet: veluti sol,& ignis sunt causae naturales, quae se inper, & necessario 'agunt; di inter virtutem ipsorum, & effectum, . a qui ab ipsis productus est, reperitur proportior quantus est enim calor ab igne communicatus , tanta est in illo virtus calefactiva: ideo modicus ignis modicum,& per minus spatium calorem infundit. Alia causa est voluntaria,& di rix. libera ; & haec non agit semper, sed aliquando s.f. di sevintermittit suam acti nem; veluti scriptor, &musicus non semper canunt, aut scribunt: Qu do etia agunt non semper tota sua virtute ope rantur: aliquando enim musicus remisse canit,
di scriptor lente scribit: In his igitur causis p test esse,quod effectus sit inserior,quam sit ristus illa,quae in sua causa reperitur. Estectus igi,
tur naturalis adaequale totam virtute suae causae manifestabit: effectus vero voluntarius semper probabit tantum virtutis esse in sua causa, quantum ab eadem sibi communicatum est a non tamen probabit,quod plus virtutis in illa non reperiatur: Si quis enim audiat musicum remisse canentem, ex tali cantu demonstrabit, quod tantum scit canere; quod vero non reinctius, ex illo demonstrari non potest.
3 . De eo, quod a causa in effectum
communicatur . SVpponendu est, quod causa semper ali quid sui communicat effectui , qui ab illa proce- diaeridit; patet enim hoc in omni genere entis: Sol r
379쪽
ignis eommunieant aliquid his nqus
agere dicuntur 3 impertiuntur enim lucem, ' vel calorem, vel Miam virtutem: Ita in artim cialibus; artifex communicat Armam ab ariste determinatam : Ita in moralibus ; comm nicatur ratio voluntarii, & inuoluntarii: In ente etia rationis; confertur illud accidens,quod a ratione procedit: omnis igitur causa aliquid sui communicat in effectum: Quatuor autem sunt, quae in aliqua causa reperiri possunt: priamo quidem existentia; secundo essentia, idest materia, & sorma: tertio ordinatio finalis: quarto accidentia, quae in ipsa reperiuntur.Se- per igitur causa vel ista omnia, vel aliqua tantum suo effectui communcicabit; & hoc scire maxime expedit. Tot enim per effectum deis causa possunt probari quot a causa in effectum fuere communicata. Si enim ferrum ignitum recipit ab igne communicationem suae naturq, di ordinationis finalis; & accidentium I recte a
Per ipsum poterit probari, quod talis est natu-xa ignis, & talia illius accidentia, qualia ipsi ferro ignito fuere communicata:ita probatur,s vita est cum sensu , & anima est sensitiuar si operatio est intellectiva,& anima talis est:Hoc igitur in causa, & effectu est considerandum.
2Num. q. ve modo, quo causa se famessectui communicat.
rim Ria in commmunieatione,quae fit a causis A possunt considerari: primu est illud quod communicat; & dicitur causa:secundum est iu
380쪽
De demonstrat. per effectum. iam
lud, cui comunicat; & dicatur effectus: tertiuest ipsa eommunicatio; & dicitur motus, vel actio: Cum ergo quatuor dicantur esse speties motu nempe motus localis; augmentatio, vel diminutio; alteratio: & generatio, vel cori ptio; videndum estς quid in singulis his muta tionibus communicetur: In motu igitur lorali causa mouens communicat, & applicat suam virtutem rei motae; ideo per motum localem potest probari, quod sit motor: si enim est vi tus motoris, omnino etiam est ipse motore potest etiam probari duratio motoris; veluti si motus esset eremus, ait Arist. demonstrative probaretur motorem esse etemum e similiter potest demonstrari magnitudo virtutis; sicut facit Arist. ex eo enim,quod motus primi mo 'hilis est velocissimus, ita ut omnes celos secum trahat, ostenditur, quod magna sit virtus primi motoris:Ita ex e quod semper,& incestanter mouet, demonstratur,quod virtus eius i fatigabilis est: in motu ergo locali potissimum
virtus motoris probaturinaec ai. in dicto motu applicatur: per virtutem autem probatur existentia motoris, quia, si existit virtus moue iis, ipsum quoque mouens existere est necesse, per qualitatem etiam virtutis probatur esse tia, atque natura illius, ut dictum est. In motu autem alterationis agens communicat qualitatem; veluti sol illuminando,ignis calefaciendo communicant suas qualitates;ita artifex producendo rem artificialem commm .
nieat illi formam artis,quam habet in ment ita dux gubernando, vel exercitum, et regnuὲ