장음표시 사용
461쪽
MEthodus intellectualis duplex dicitur ec ex ε. Myc, sei mu istium alia doctrinalis; cum taenini intellectus in stientiadpo potissimum is ni. Mui cereintendat; .nu est inuenire,vel discere scii, tiam; aliud eandem iam inuentam dolere; d, uersimode autem te habere debeat in inuo-niendo; quam in docendoς essicitur,vel duplex methodus statuatur, quae accommodata est ad
Is qua dicti methodin conue digerantis
nes die is methodus conueniunt Indum ri R id. bus, primo quidem in hoc, quod singulae tria faciunt, nempe colligunt scibilia; secundo distinguunt , Ordinant itertio cum certit dine, & euidentia, si scientificae sunt, probant: Haec enim tria in quacunq; methodo reperimintur: Secundo conueniunt in hoe, quod omnes colligunt non aliqua selum. sed omnia scibiliarΙta ait Aristot.primo Phys. ubi asserit secudum in. r. Omnes mothodus debere cognosci causas, principia usque ad elementa, si talia in re insine
Differunt autem in ordine, α in probati . ne: Una enim methodus ab alia aliter ordinat, ει probat scibilia: Natura lis en im semper c seruat ordinem, qui naturae rei consormis sit;
462쪽
ρι incipit etiam, ait Aristot. ab his, quae naturata '' notiora sunt: in probatione vero a causis procedit ad etactus, quia apud naturam causa &nobilior,& prior estectu est: IntelIectualis vero non semper naturae ordiniem seruat: Inquisitiua enim methodus libera est; Hanc tantum regu-:- . Iam habet; illa, quae sunt notiora, S aliorum cognitioni deseriesunt ordinarie sunt praemi tenda , tam quoad ordinem, quam quoad probationem : Sive igitur causae, siue effectus, siue signa, siue accidentia notiora sint, ab illis est inchoandum: Doctrinalis veromethodus, etsi studet, quantum fieri potest, ut in ordine probatione a naturali methodo non recedat; nihilominus si conringat, quod naturaIi ordine seruato, minor in discente eruditio gignetur; tunc ab illo in tantum se deflectit, inquantum eruditioni, capacitati addiscentis existimat expedire: Haec igitur de diuisione,col uenientia, & -
463쪽
De recta ratione omnia scibilia colligendi.
It Aristot. sapiens debet scire omnia, quantum possibile est: Ergo quilibet Poeta; vel Orator; vel Historicus, vel 'Iurisperitus, vel Medicus, vel Phylosophos,vel Theologus; cum vult sapiens este in cognoscendo, vel tractando de aliqua re, veluti bello, regno, imperio, dote, testamento, febri, clemento, sacramento,& alijs,necesse est, It cingnoscat, vel tractet omnia illa, quae de tali r . Iuxta facultate suam, scibilia, di cognoscibilia sunt: lHoc autem nullus efficere potest, nisi h beat certa regulam, & modii, qua dicta omnia scibilia colligere possit: Recte igitur methodox primo intendit rectam tradere ratone omnia Libilia colligedi: Licet autem circa hoc multa in primo libro dicta sint; tamen hic adhuc albqua, vel proponenda, vel repetenda sunt. , -
REgule ab Arist. datae duae sunt: a phylo- a.νtys.α,
sophica. altera logica, ut dictum est: Phy-'',..iosophieaeθ haec; debere omnia sciri in quacu- metaph. Ique re,quae pertinet ad quatuor causas; nempe materialem, armalem, essicientem,& finalem: di ille, qui omnia ad har ca λι pertinentia cin
464쪽
gnouit, nihil videtur opusisse, quod de proposita re scib le sit: ex his enim causis perfecta habetur rei cognitio : Igitur si praefati authores velint tractare vel de bello, vel de imperio, vel alio; omnia , quae ad dictas causas pertinent, sunt ab illis considerandar Regula autem logica est haec, quatuor debere sciri de quacunquere, quae sit perfecta; nempe an sit; quid sit; quia sit: propter quid sit: veluti an fuerit Troianum bellum; quid fuerit dictum bellum; Quae illius accidentia propria sint i Propter quid talia in illo fuerint accidentia: Nos autem in hac praximiscuimus regulam logicam, Phylosophi- canat & in gratiam causa finalis quinque diximus esse scibilia; quid in singulis eorum contineatur expositu ni est: ex his igitur regulis pote st haberi ratio ad omnia in quacunquo proposita re scibilia colligenda.
quibus inuenirentur ompia scibili. t Modientui per se docent IstMgueresti filia inon scibilibus; & eadem scibilia inter se: do
hoc autem dictum est iam: simulque est explicatum, qua ratione per regulam de uniuersui primo omnia scibilia oppropriate as I. scientiam accomodenture Et .
465쪽
DIctum est etiam, quomodo istis regulis sitvtedum; significatum est enim quod exi-' ' 'stentia,vel esse rei respicit causam efficientem, di scibile an sit i Essentia vero pertinet ad causas materialem,& λrmalem,& ad scibile quid
sit: Porro ordinatio finalis,& finis quatenus respiciunt ipsam rem, reseruntur ad eandem Cau- .sam finalem, Ecta ad quintum scibile dictum ad quid sit Accidentia vero,quae per se rei insunt, respiciunt scibile quia sit,& reseruntur, no primo sed secundario ad eausam finalem cum sine posterior quaedam ratio se habendi ad finem. Demum quia causae rei, non solum causa ipsius sunt; sed etiam accidentium,quae rei per se coim ueniunt,causae existunt:Ψpterea cognitio; quin modo causae rei sint etiam causae accidentiu mi ad scibile propter quid dictu es Finere. Bene igitur in uniuersali omnia costituta esse videntur: Sed remanent nunc duae difficultates; una est de modo iuueniendi omnia scibilia; alia de ratione diuidedi scientiam in partes principales;ita ut nihil eorum,quq scibilia sunt omissum videatur. Ideo dcthoc modo dicendum est.
Num. 4. De modo inueniendi ,'collia
Haec praxis pertinet ad methodum inqui- vi sip,la sitivam ; ad illam enim spectat dirigere,
466쪽
ut omnia scibilia inueniantur: maxime autem refert, ut qtris hoc sciat praestare : Ad hunc igitur modum obtinendum scire oportet, quod in re ista reperiuntur primo existentia; secundo materia ita determinata;tertio serma ita deter minans ; quarto ordinatio finalis ; quinto accudentia operationi finali accommodata; sexto
operatio finalis; septimo ipse finis:Deinde se te dum est: quod omnia dicta ordinantur ad finem
qui dicitur causa causarum;operatio enim fin iis eis medium ad obtinendum finem; Acciden tia per se sunt medium ad exercendam opera tionem; existentia,materia, forma, & ordinatio finalis, seu natura, sunt principia tum rei, tum accidentium, & operationis finalis; omnia ad finesndunt ordinata rex quo sequitur, quod adaequale ad finem se habent; ita ut hςc septem nec in magno, nec in paruo se vel excedunt, vclexceduntur: Sequitur etiam, quod per demonstrationem signi; & per eam, quae est per principia per se nota unum horum potest cognosci per aliud : Et ex hoc habetur vera, propria ratio inueniendi omnia scibilia; Ita enim in.
quirens procedere debet. Primo debet inspicere an aliquod horum se- est Ar. r. ptem vel sensui, vel intellectui notum sit; voluti Phyi an operatio finalis; an finis; an materia; an se ma; & ita de aliis: Comperto, quod hoc, vel illud notum sit; debet tentare, ut in ratione praemcise & adcquata illud cognoscat: veluti in equo notum est,quod ferat hominem; in terra quod mouetur deorsum; tentandum est videre pra cisam rationetaliqua ille ferat hominem: & ista
467쪽
moueatur deorsum: de hoc .n. iam dictum est; Sit igitur cognitum, quod operatio finalis equisit, transferre hominem de joco ad locum cuin rebus suis; & quod tres sint operationes illius nempe ferre sessorem; ferre onera; & traher thedam;& modus talis operationis sit, vel vel citerin commode id fiat; tuc ex hoc licebit se argueret Haec operatio finalis necessario debet habere finem sibi adaequatum: igitur finis equierit homo ut transferendus cum rebus suis de loco ad locum velociter,& commode:& hoc ex dictis per se notum est sequi. Iterum arguet sic: Si talis est finis,& operatio; ergo equus tale habet ordinatione; nempe ad illum finem; & hoc adaequate,& praecise: Amplius necessario habet naturam tali operationi adaequatam; causa enim, effectus adaequale se habent; natura autem equi operationum illius eausa est : Amplius arguet; ergo in anima,& materia equi talia debent esse accidentia, per quae dicta operatio fieri postit: Ergo talis debet esse materia, &forma, & consequenter equi existentia, atque ita omnia inquiri, & inueniri postlint scibilia propositae rei sicut etiam supra dictum est. Aliud etiam exemptu ponatur de cathedra. Si enim proponarur cathedra, ut de illa omnia scibilia inueniatur: inspiciam materiam, & λωNiam,quia haec sensui manifesta sint: Si itaque videro si inplex scamnum ligneum: dicam fine eius esse simplicem sestionem, si videro eleuari cathedra ita ut dorsum illi possit inniti; dicam esse sestionem etiam comodam dorso: si adhuc
aput potest inniti, dicam capiti commodam
468쪽
esse: si brabijs apposita sunt sustetacula, dicam
illis commodam esse : si in loco sestionis si epuluinar infixum,dicam mollem sessionem prs tendi: si dem uin materia sit lignum, vel aliud pretiosum,& miro artificio elaboratum:dicam praetendi honorabilem sessionem: Si igitur haec omnia videro: dicam quod finis est sessio mollis honorabilis comoda dorso,capiti, & brachijsrEx quo colligam operationem eius esse talia praestare: ideo recte talem materiam, α so mam obtinuisse. Aliud exemplum de homine, prout ordin tur ad fine naturalem. In homine nota est operario , t ponit cognoscere omnia etiam Deum
H, ' ipsum , & quod possit ex cognitis diligere, vel
odio habere, quod vult: & hinc colligam operi rationcm finalem; cum .n. cognitio, & dilectio Dei sit nobilior omni alia cognitione,& amore; , finalis aute ait Ar.operatio nobilissima sit, sicut& sinis optimum esse dicitur; colligam, quod
cognitio,& dilectio Dei finalis hominis sit operatio: Hinc colligam quod Deus,ut cognoscendus, & diligendus finis naturalis hominis strΑdhuc colligam necessario in homine dari aciscidentia, a quibus cognitio, & dilectio producantur, & sunt intellectus,& voluntas: Ulterius colligam necessarium esse, dari naturam in homine , quae essicaciter inclinet ad dictas oper tiones, & illarum principium sit, & colliga hominem omnino per illam ordinari ad finem sibi Maturalem: Colligam amplius,quod sit necessedari in homine animam, quae intellectus, di voluntatis causa sit; di ideo intellectiva dicatura
469쪽
Ita quod sit necesse in homine tale corpus,& talem materiam dari, quae adiuuet, & non imp diat dictas operationes: Demum de exissentia arguetur;quod sorma hominis non sit immersa materiae; sed sit forma subsstens, ita ut in duas ' portiones diuidatur;Quarum una cum corpore semper operetur,& haec dicitur sensititia,& i ferior; quae omnia materialia, & singularia cognoscat; Al ia sine eo ore operationem produincat, ideo cognoscat immaterialia, ut Deum,&materitilia, ac singularia modo immateriali, &spirituali seu uniuersili cognoscati & haec dicitur intellectus,& portio superior:Ideoque recte sequi, ut anima hominis dicatur forma subsi--,
tens,& qiis etiam sine corpore subsistere valete Iit hoc est omnia scibilia cognouisseia Tali igitur modo in methodo inquisitiua est procedendia: Nunc de diuisione sibiecti sciemtiae in partes principales dicendum est.
D inuenienda,& colligenda omnia scibilia imprimis necesse est recto dividere subiectum in partes prim cipales; ideo nunc de tali diuisione dicendum est.
De diuisione sidiesii scientiae iup artes principales.
470쪽
oo 'De diuisiones silia . Iuum. et comerandum sit an stat Eiumst genus Aspecialissimum.
2 3 νιν A D. recte diuidendam scientiam in partes
rh1 ci.' AIL principales,ante Omnia opus est considerare, an subiectum sit genus veluti animal, vi tus,colo elementum;an sit specialissimum ve-duti equus, albedo, terra & similia.
lla ista in Vuando subiectum est specialissimu idest . t r nullam eontinet speeiasib sereuncquincti stabilia sunt peterarida; &in tali re Aatione tria pinunt considerari, primo in striaptio; secundo diuisio in partes principales; teristio diuisio in partes secundarias: Inscriptio si alia non sit melio potest fieri modo usitato sic;
Tiactariis de terra :de hic: de bes Hatq;ita de alijsiIta Arimiescribit IIbros de cflo,de anima, de ge ratione, & similibus i Diuisio in partes principales fiet in libros,qui libri poterunt esse,
vel quinq; vel plure,vel pauciores si .n.subiectu tale sit, vide quocunque sci bili longa tractatio facienda sit,tunc recte, iuxta scibit in quinq; libros distinctio fiet; dic inscriptio singulorum librorum ab ipsbscibili recte desumetur: veluti de existentia terrae liber primus et itade essentia secundus; De fine,& ordinatione finali tetrius; De accidetibus per se quartus; Quintus de ca sis accidentium, nisi melius videatur in quarto