장음표시 사용
441쪽
eundem actum persectum , quod id iurincoiiueniens; quia duo actus per se unopi, si unt esse in eadem poteritia, aut salieni si possunt, non videtur, quod , nuri illorupos, it en e aliquo modo acti uuin te spectu
4.l raeterea. Si habitus est quasi causa secunda supplendo aliquem gradum cavsalitatis, qui deest polemiae; posset igitur fieri habitus ita perfectus, qudd suppleret vicem totius potentiae,& ita aliquis habitus sylus sine potentia posset esse causa sufficiens , Sciti ratione habitus S in rationepotentini & uniuersaliter in agentibus x-iusdem rationis, videtur , quod ita possit
intendi virtui vilius .iquod aquabitur duobus. s. Preterea. Si teneretur, quod in motu intensionis 3c ren .issionis indiuiduli coria rumpatur, necesse esset ponere habitum .non esse causa ac tus, quia corrumpitur ilialo actu, quo intenditur, causa autem itori est causa, quando corrumpi tur, quia quod non est, nullsus est causa. , i
RESPONDEO. Attribuendo aliquo modo rationem principii aetiui respe tu a tus, potest dici, quod habitus est causa partialis activa, cum quo ipsa polent aetiam est causa partialis respectu actus per selii l r cedentis a potentia es habitu, licet ipsa posset elle totalis causa respectu actus i inperfecti prscedentis generatione habitus. Et tunc de distinitione illarum causarum partialium , es etiam quomodo saciant via alia per se causa in totalem, dicendum esset, sicut dictum est supra dist. 3. q. v de causa notitiς geniis.
mum oportet ne Rare maiorem, quia oportet dicere quod duo distinctarum specierum possunt esse sibi inuicem cause s qui uocae partiales, licet non totales. Ad prq-bationem eius, lus est per eminentia causae equivocae, respondeo. Ista probatio tenet de causa totali, & iiorepono circulum in causis squi uocis totalibus. i
Ad secundum dico, quod duo essestiis
comparati ad unam causa in communem eorum, postunt habere ordinem mutuum
ad se inuicemili ratione cause partialis, sicut species intelligibilis, ct intelligere eo rarando ad intellectum agentem ' possilailem, quia respectu intellectionis partialis causa est species, de posset poni tmellectio esse aliqua causa speciei pro quantu
Ad tertiuin potest dici, quὀd non oportet omnem quum generati uulti habitus esse rationem agendi quo, sicut habitus rei itus potest esse ratio quo, quemadmodum virtus Solis non potest esse principi a quo respectu omuis actus, respectu cuius for-Ina genita a Sole potest esse principium quo. Cum vero dicitur . quod quicquid est causa causae 1c. velum est sicut remotum qim, sed non sicut immediatum quo. KAd quartum dico, Quὀd in quantocura que gradu habitus non posset supplere totam vicem potentie, quia etsi causalitas ea, j is sit diminuta, & causalitas potentie di-Iniituta, tamen alterius rationis est causali fas habitus, quam causalitas potet te; quia eru ratione sui habitus est causa secunda,
qua scilicet potentia potest uti, & ita si in
inlinitu augeretur, nunquam posset neri principium utens, sicut virtus generativa Patris quail tul cunque augeretur, uo posset fieri virtus Solis. Non igitur eius de rationis est causalitas habituς cum causalitate ire enite, x tilla intensa possiit ascendeare ad istant, sed semper sunt alterius rationis, S tamen haec cum illa causans causa tactum persectiorem, qua n si solum causaretur ab una illarum.
Ad vltimuin, illud suppositum negas latur in qui st. sequenti de augmento Cliaritatis. L.
RGVITUR quo d habitus.' Quia cause prioris est deter
so, habitus au tem determinat p0tentia in ad agendum , ct non e conuerso, & inclinat eana; Inclinare autem est superioris respectu inferioris , non ὀ con
articuli. co N o LVS I O. Potentia ea atraore' qυ m sasitus ref eus ac M.
442쪽
elle causam partialem respectu actus cuin illa duo scilicet potentia dc habitus non sint causa eiusdem ordinis vel rationis, sicut duo trahentes navim, est dubitatio, Quod eorum habet rationem causae prioris Certe habitus erit causa secunda dc noprima, sed ipsa potentia erit causa prima, dc absolute non indiget habitu ad operandum; minus tamen perfecte operabitur sine habitu quam cum habitu . dc posito aequali conatu ex parte potentis: quia quado dui causi concurrunt ad aliquem esse- elum,una sola non potest ex se in Ita persectu in effectum sicut ambi simul. Et hoc modo saluatur, quod actus est intensior apotentia Sc habitu, quam a potentia sola, non quidem quod potentia sit causa substantis actus & habitus sit causa intensionis, quas duobus causatis correspondeat iduae cause, sed quod ainbae cause concuλrentes possunt producere effectum persectiorem, quilii altera sola, qui tamen essectus secundum se totum, dc per se unus esta duabus causis, sed in diuerso ordine causantibus. Probarer Conclusio probatur sic. Primo quia po auso tetia utitur habitu non e couerso, Si quod utitur alio est principalius in agendo, de illud quo u litur, est quasi instrumentum vel causa secunda. Similiter. t. Potetia est illi initatior in agendo, quam habitus, eo quod ad plura se ext edit, sed superior causa videtur esse illi initatior ectensue,erso dcc .Pr terra. 3. Habitus est causa naturalis , igitur si ipse est causa principalis mouens potentiam, moueret eam per modum naturae, dc per consequens cum potetia agat eo modo, quo mouetur, ageret per modum nature, N am agens quod agit inquatam mouetur, si mouetur per modum natur , agit etiam ulterius per modum naturς, dc ita omni, actio potentiae habituale e set naturalis, Si nulla libera, quod inconueniens est. Item. 4. Habitus esset potesa,
quia esset illud, quo primo habens potest
operari. Preterea. s. Quando sunt duet causae ordinate,quaru una est causa alterius,
illa quae est causa alterius,est superior causa ; sed potentia est causa habitus saltem inediantibus actibus, Sc nullo modo e con
i. Quia liabit iis est quo habens
utitur cum voluerit c secundum Commentatorem. 3. de anima. super illud, oportet ut in ea si intellectus Haec, inquit, est dii finitio Labitu cui laabitu intelligat illud, quod est proprium sibi
secundum se. Sc quandi, voluerit, absque hoc, quod indigeat in eo aliquo extrinseco sed uti competit agenti, nam patien, principio passivo non utitur. ς 2. Praeterea. Quatitor conditiones ausi-buimus habentinabiti tu , p lino quod Operatur deletabilite faciliter, expedire,ehprompte; ex qualibet potest argui propositum. Ec. I. arguitur. Quia lictus, qui suit prius disconueniens agenti, non sit sibi couenicii , iii si ipsim inqua iit uin agens, aliter se habeat; igitur per istum habitum per quem conuenit sibi sic operari, fit conue Dieiis sibi. 5: ita delectabile ipsum aliter se habet li bitu agens in litantum agens fi Ket .ar uitur. Quidquid est ex se summe dispositum ad pati edum , non indiget facili tari ut patiatur, sed potentia habituabili,
sicut voluntas ct intellectus est ex se suiniante ch spolita ad recipiendum actus , quia non habet contrarium, Sc propter hoc n5 indiget motu , ad hoc ut aetat, ergo habitus, perque ni facilitatur, disponit ip sani ad agendum, non ad patiendum. Εκ. 3.a guitur. Quia cui competit impediri, et c. petit expeditio, sed impediri conuenit age ti,quando virtus eius activa deficit, 3: ab alia superatur, igitur habitus, per que conuenit alicui expedite operari, est ipsius ut activum est. EX. . arguitur. Quia cuius est tarde Ac non prompte operari . eius est de promptitudo, sed non prompte operari conuenit agenti inquantum activum non passivuna, ergo Sc promptitudo, quam tribuit habitus, pertinet ad agens inquatitu
3. Praeterea .Habitus inclinat potentiam ad actum, duplex autem est inclinatio, scilicet potentis passive ad formam,dc pote-tiet activae ad agere; habitus non inclinat primo modo, nam actus recipitur in pote-tia immediat Aalioquin actus perfectus det Imperfectus non haberent idein susceptiuum; ergo inclinat secundo modo,ut principium activum ad agere, quod est propositum. . Praeterea. Secundum Philosophum r. Physic. Sc l. de an inia. Anima ante scietiam
443쪽
17ain est in potentia ementiali, habens autescientiam est in potentia accide tali; quod autem reducit de potentia essentiali ad aecidentalem respectu operationis, videtur esse principium activum respectu eius , quia est, quo habens operatur, unde Philosophus vult. a. de anima, quod sicut scientia est, qua scimus, ita anima est, qua vivimus, di sentimus, & intelligimus; de per consequens sicut anima est, quo agimus actus vitales, ita scientia est, quo actiue speculamur.
η s. Preterea. Aliquis habitus est practicus, & talis est activus ut prudentia aliquis factivus ut ars; ratio practici in communi.& specialiter factivi videtur cones udere in tali habitu rationem principii a ctivi.
principium activum, nee aliquid essentialiter includens rationem, habitus autem
est aliquid secundum Philosophum. 7.
Physic.ergo δ c. Confirmatur, quia non minus requiritur entitas realis absoluta in principio motus, quam in termino motu ;si ergo habitus carct entitate absoluta,qus sufficiat ad terminandum motum cundum Philosophum ibi multo magis
caret ea, quae requiritur in principio acti-uo.Praeterea. Vilius actionis videtur esse una potentia activa s. Physic. secundum C simentatorem cona. 7. 5 . 38. Sed non
solii habitus est potetia activa respectu o-yerationis, quia tunc ipse habitus esset potentia , quia potentia est qua simpliciter possumus,& habitiis non esset illud, quo simpliciter perficitur potentia; ergo solum illud, quod perscitur per habitu est principium activum actionis. Cofirmatur ista ratio,' quia una actio requirit principium formale, quo cliciatur per se unum, aegre satum autem ex potentia ct habitu est virum per accidens non per se, igitur totum hon potest esse quo respectu operationis per se unius. Praeterea. Accidens non est principium agendi in subiectum propriu, ted operatio ad qua ponitur habitus, recipitur frequenter in potentia,cuius est illenabitus, ergo respectu istius non est habitus principium activum. Praeterea. Aliqui habitus sunt in potentiis sensitivis appetiti uis, Sc ille appetitus no est activus, quia secundum Damasic. Sensus non ducit se,se,ducitur; ergo nec forma id est habitu,
eius potest esse principium activum, quia
η RESPONDEO. Qui vellet tenere conclusione in articul. 3. possiet negat dab habitu omnem rationem principii activi, dc dicere, Quod habitus tantum inclinat ad operationem, quasi actus prior conueniens cum actu secundo, S determinas
ad actum illu, sicut prauitas est actus prior
determinans & inclinans ad determinata Vbi, licet secundum aliquos grauitas non
sit principium respectu esse in illo Vbii &illud videtur probabile, quia nulli debet
attribui causalitas respectu alicuius, nisi talis caiisalitas sit cui dens e M natura rei, vel causae vel causati; nulli etiam ne etanda est persecta causalitas, nisi manifeste appareat imperfectio causalitatis in ea, quia
nullam naturam negandum est persectionem h abere, qua non est eui lens eam carere; nulla autem videtur necessitas ponere
aliquam causalitatein activam in habitu respectu habitus, quia sne hoc salvabuntur omnes conditiones, quae communiter
attribuuntur habitui; nulla est etiam necessitas auferendi a potentia persectam ratione causalitatis, ut attribuatur partialis causalitas potentiae; ergo non est aliqua
causalitas habitui attribuenda. Assumptu patet, quia illae quatuor conditiones, quae habitui attribuuntur videlicet, quod est, quo habens faciliter operatur, delectabiliter, prompte,& eXpedite saluantur per solam inclinationem habitus, quam tribuit
potentis, ut receptiua est operationis. Delectatio quide est propter coditione recipientis,cui co uenitore ratio recepta,& obiectu . circa quod est operatio, nunqua e-
niui delectatio est in factione, que preci se est factio, sed quia actio est in age te, Potest esse actio delectabilis propter couenietia agentis ad obiectu; hanc autem conu
nientiam potest tribuere habitus, ex hoc, quod inclinat ad actionem Sc obiectum. ergo & delectabilitas non includit rationem principii activi, sed tantum conuenieti a principii passivi a lactione& obieetur Sc hoc ad actione , que est de genere qualita tis, non quae est de genere actionis, de qua disserentia actionu dictum est supra v;d. in .r dist. 3. q. 3. Qigod quςda est actio, quae est distri Alciqualitas,&illa couenit potentie habitua- quoLq. 1χBb te.
444쪽
tae , qui per habitum inclinatur ad talem
actum,& ad obiectum terminans talem perationem, non habituati autem non sic conuenit, nec talis forma nec tale obiectum . Similiter quo ad conditionem seis eundam , difficultas in operatione accidit ex hoc, quod receptiuum operationis non
est dispositum ad recipiendum, & non tum ex desectu virtutis actius; ergo si receptiuum sit dispositum, erit facilitas in agendo, inquantum agens agit circa tale passiim. Similiter de expeditione & promptitudine, nam impeditio Sc tardatio a-
entis in agendo potest esse propter in-isrositionem ipsius passi, potissime quado idem est agens Sc patiens vel recipies, ita quod ipsum non operabitur prompte, quia est indispositum ad operandum; hee etiam indispositio non est ad agendum actione de genere actionis, sed ad habendum actionem de genere qualitatis; nihil enim dicitar formaliter operari inquatum elicit operationem, sed inquantum recipit eam in se. Qualiter autem omnia alia habitat artributa saluantur attribuendo totam actionem potentit & nullam habitu i , patebit soluenddo. e. argumenis
mum. Potentia vel potens utitur habitu, quia ipse est quaeda in inclinatio ad operationem ; non qRidem ut potentia actilia ad agere, sed ut forma prior inclinat ad formam posteriorem, sicut grauitas ad
Ad secundum, Ad illas condit; ones quatuor diceretur, quod delectatio est ex conuenientia operationis ad potentiam Sc obiectum,circa quod est operatio, quae conuenietia est obiecti ad potentiam , inquatum recipit actionem, & non In quantum elicit eam, quia factio sola ut sactio nunquam est delectabilis, Sc ideo propter deis
lectationem nunquam oportet ponere ratione in principii activiis militer sacilitatio, expeditio, dc promptitudo ponuntur ratione Passi, quia pastuin potest disticulter recipere, quando non est dispositum. di impedite & tarde,vel non prompte, de ratione indispositionis passi est ibi diss- ficultas, tarditas , Sc indispositio ; ergo ais gens potest expadite, prompte di faciliter
agere propter dispositionem passi, δ: ha bitus est talis dispositio in passo. Quando igitur dicitur, quod non est difficultas ad patiendnm , quia passim est sumniὸ dispositum , Respondeo , quod per abnegatione in contrari j est dispositum, sed noper rationem dispositionis conuenientis. Exemplum de ligno sicco S neutro. LI-gnum quidem neutrum esset summe dispositum ad calorem priuatiue, scilicet per carentiam cuiuscunque dispositionis opposite , non autem sui iam e dispositum positive per positionem dispositionis eo avenientis,qualis est siccitas. Et si ista conuenientia eisset cum sensu, lignum siccum 'delectabiliter calefieret, non sic lignum neutruin, quia non sic ipsi conuenit forma
I Ad tertium de inclinatione posset diei,
quod inclinat sicut sorma prior ad susceptionem sormae pol ferioris, sicut rauitas inclinat ad esse deorsum, etiam secundum eas,qui dicunt grauitatem respectu descesus non esse principium activu; nec oportet sic passive inclinans esse rationem recipiendi formam , ad quam inclinat, si-eut nec grauitas est principium recelatiunt nubi.
η Ad quartum de scientia dἰco, quod scietia, per quam anima reducitur de potentia
essentiali ad accidentalem, est species intelligibili, ipsius obiecti, Si de illa concedo, quod ipsa est principium activum respectu conliderationis; led illa species noesi habitus de quo loquin ur quiest qualitas derelicta ex actibus frequenter elicitis, ista enim species prscedit naturaliter primum actum elicitum circa obiectum,
circa quod est: oc licet ista species posset
esse ra/icata in intellectu, Nicu fuerit radicata posset dici habitus , non tamen ille habitus, qui generatur ex actibus nequE-tibu, sicut dictum est ideo omnia verba, quae loquuntur de specie tanquam de habitu, non procedunt ad intellectum huiu, quaestionis, nec etiam illa , que accipiunt
scientiam pro ista specie. Disi luctio istorum babitud scilicet habitus, qui est speetes intelligibilis, Si habitus intellecti ut
proprie dicti patebit libr. 2. distin. 3. q. r. Per hoc apparet ad illud, quod adducitur deesse quo. Dico,quod scietia stricte accipiendo pro habitu acquisito ex speculationibus, no est proprie quo speculamur, sed quaedam inclinatio ad faciliter oc delectibiliter speculandum; illud autem, qu vi principio actiuo ex parte obiecti speculamur, est species intelligibilis.
445쪽
Distinctio 7. Quassio i. Atticulus s.
Al utrimum dic Itar, Quod habitus intellectu; practici dici potes , quia inclinat ad pravim, non quod illa praκis si eius ut princidit activi, sed quali terminans inc inati , e i eius sic, aut ipsus potentiebat aituate, vel alterius potentie, ut principii a iiiii, sicut elestio recta practice aditu e elicitura voluntate, & non a Prudentia, que tamen ei 1 habitus practicus respectu illius electionis , quia inclinat eam , licet non sit principium ac iuuin
Tenedo v Iam illam 3. arti c. 3. ad argumenta principalia respondeo. Ad priniit, Quantiis dicatur trabitutu non esse formam absolui. uia propter illa verba Philosophi. r. Dby sic. tamen tenendo omnem qualitatem esse formam absolutain, I cuqualitas prime speciei non est minus Qua litas quam alterius speciei, potest dici, quod aliquid, cui relatio est eade, poteste Ie principium activum, licet relatio non sit principium activum, nec etiam illud idem, cui relatio est eadem, per rationem relationis est principium activum, sed per rationem absoluti, cui relatio est eadem. Distinctio istorum, scilicet relationis & essentiae ab solutae, cui relatio est eadem, po teli patere ec multis etiam aliis uiis dictis supra, ubi cum identitate persecta reali ponitur non identitas formalis. Et hoe magis patebit in secundo distinct. i. quis .s . ubi it cetur, quod creaturq ad Deum relatio est cadem essentiae absolutae rei creatae, & tamen non sormaliter eadem. Protanto igitur po 'xponi Philosophus, qui dicit habitum vile ad aliquid. quia
per identitatem includit respectum,& tamen non est tantu respectus, sed est quoddam absolutum, Scideopotest sibi competere actio tanquam principio agendi. Ad confirmationem rationis posset dici,quod maior absolutio requiritur in termino motus, quam in principio agandi, sutati; hil potest terminare motum, quod na-bet relationem eandem sibi , non sic de
principio activo. Vel quod magis est ad rem) potest dici, quod illa ratio Philosophi non concludit propositum nisi diminute. & ad habendum conclusionem sit a quam intendit habere, oportet eam alio modo pertractare, quam verba primo sonant, circa quod nolo modo immorari, vel oporteret alias rationes ipsius declarare ad dictam conclusionem proban-
dam. De hac autem quaest. Vtruniscilicet habitus si aliquid absolutum, diceia
Dubium est de respectu ad per se ob- traia devia lectuin, si est idem hal, itui. Certum est, quod ille respectus, unde dicitur virtus, quae est ad regulam, est extrinsecus adue Collati.
niens, unde non oportet propter intentionem Arithoi. ire ad respectum identitatum habitui, sed sufficit, quod omnis habitus sit ad aliquid, non secundum gradus diuisibiles. Contra. Accidens per accidens non diuiditur, igitur nec illud cui
accidit, unde est locus sorte, una ratio de respectu extrinseco, alia de per accidens, tac. Addendu est igitur ad minorEPhilosophi sic, o innix habitus est idei tice ad aliquid , non secundum gradus diuisibiles , es sic est maior vera ; quidquid enim identice est ad aliquid non secunda
gradus diuisibiles, non potest terminare motum, sed mutationem bene potest terminare ; unde habitus non continue generatur, ut sit motus , sed si habet gradus , quilibet est indivisibilis, & in quolibet indivis bili respicit obiectum,& quilibet si inplici mutatione generatur, quae non terminat motum in illat sorma, sed sorte motum in passionibus, & finibus. dc quibuscunque aliis, nam magis dc minus in forma non sufficiunt ad motum
in illa, nisi quilibet gradus sit diuisibilis,
ut possit continue procedi ab uno in a
lium, non enim componitur motus ex
mutationibus ; Itaque non est medium
philosophi ad aliquid, sed sic ad aliquid, scilicet quod non est secundum gradus diuisibiles, sed in quocunque gradu ii diuisibiliter respicit illnd , ad quod est
identice relativum r Ex hoc sicut ex nimnisestiori sequitur sorte ipsum absolutum, quod sic respicit, non habere gradus indivisibiles, non autem sequitur hoc tanquam ex causa , imo absolutum no habere gradus diu in biles causa est eius, quod est respectum non esse diuis bileis, quia relatio suscipit magis & minus extandamento, non e conuerso, licet quandoque e conuerso, possit esse causa innotescendi. Ista autem indivisibilitas respectus identici absoluto non prohibet ipsum absolutum esse principium agendi , sicut patet de quacunque forma acti-ua, si qua est in diuisibilis habet respectum identicum ad Deum, non igitur sequitur Bb i non
446쪽
non terminat motum propter relationem
indivisibilem identicam ad Deum; ergo non est principium agendi propter illam, quia relatio identica indivisibilis repugnat formς acquisiti permotum, non autem formae activae. Potest dici , quὁd illa ratio Philosophi non concludit propositum, nisi diminute. 'Αd secundum argumentum dico, quod unius actionis est unum principi u per se,& hoe in uno ordine principiandi, tamen possunt esse multa principia in diuerso ordine principiandi, quorum non sit unitas, nisi unitas ordinis, licet quandoque cum
unitate ordinis concurrat unitas accidentis,& subiecti inter hic ordinata, sed hoc accidit. Ita etiam in proposito habitus &potentia sunt duo principia alterius ordinis, Scutrunque in suo ordine est unum per se,&cum ista unitate ordinis eoncumrit unitas accidentis & subiecti inter hae eordinata, sed hoc accidit ; quia si ita pose set coniungi causa prima cum secunda sine informatione tali unius ab altera, sicut
coniunguntur, quando informatur una ab altera, eodem modo possent habere unita tem lassicientem ad causandum v nuin e
sectum. Quando igitur dicitur, quod v-nius actionIs per se est una causa activa, eoncedo in uno ordine, sed in alio ordine principiandi bene potest esse alia, &alia causa, de hoc suehςc & illa constituant unum per accidens, sue non, sed tantum vnu unitate ordinis; Et licet sit ibi . nitri per accidens, adhuc tamen semper saluatur unitas ordinis principii ad principia. Per hoe apparet ad Illam confirmationem de unitate principi j formatis,concedo ta- Iem vilitatem in illo, quod est principium quo in uno ordine principiandi. Ad teratium dico, Quod accidens bene potest ense principium alicuius effectus receptibili, in filo subiecto,scut species intelligibili, est principium intellectionis receptae in intellectu possibili, Sc ita forma potest esse prineitium quo respectu trasmutationis sui subiecti. Ad ultimum de appetita sensitivo dico, Quod iste habet rationem
principii activi aliquo modo,licet no actitii libere; Si hoc est quod Damast. intelliis git, quod noducit, sed ducitur, id est no dominatur actioni suae, quod est ducere, sed respectu actionis suae determinatur ab a-genie ad certam operationem , & hoe est suci. Quod autem appetitus sensitiuus,litet non sit liber, si aliquo modo actiunx, Zc etiam sensus, dicetur alias. II in tertio ubi supra distinc .is. Sin 1. quolibeto,& super lib. de anima. 'Sic igitur patet, qualiter duabus primis Problema. viis de habitu pontis in i .& et .art. tan- quam in conuenietibus derelictis, duae viti nix huius & 3. artic. tanquam probabiles possunt sustineri, attribuendo secundia illam tertiam viam aliquam causalitatem habitui, non soldm rationem principi j passui; vel secundum hanc quartam, negando ab habitu rationem activi, & quod sit tanquam forma inclinans ad aliquam formam ulteriorem recipiendam, licet non sit ratio recipiendi respectu eius; sicut grauitas inclinat deorsum, licet non sit ratio receptiua eius,quod est esse deorsum, sed corpus inquantum est receptiuum' alicuius v bi. Ac proinde argumenta, quae sunt contra istas duas vias ultimas, quia utra- Oinni aque potest probabiliter sustineri, soluta
si .Quia per Arist. 2. Ethic. Virtus est,quae habentem persicit,&opus eius bonum reddit; Et non reddit bonum illud in ratione principii passivi, quia non est ratio recipienduergo in ratione principii activi. Praeterea. Vi tus est dispositio persecti ad optimum eκ .Phys. non aute dispositio passiua, quia ut prius non est ratio recipiendi, ergo activa. Confirmatur ratio, quia sic se habeto- , T ἰαptinium ad optimum, sicut bonum ad bonum, sed cum optima ratio si principii activi,ergo secundum istain rationem viristus nerficit potentiam, S ita ad agendum. r. Praeterea. Virtus est moderatrix pasta
sonum, non moderatur autem per ratio- δ. -
nem principii passivi, quia obiectum, exuo est causa naturalis, causat actum secuum ultimum potentiae sus, ergo quantii potest, si non impediatur per aliquid conistra agens; igitur sc summe agens impedi εdo obiectum sic,siue sic agere in reprimendo passionem, moderatur eam per rationε
447쪽
praeteret. Dicit Philosephus. e. E- non haberis iustitiam, etsi pota
sit operari iusta, non tamen iuste, di ita de aliis actibus; bonitas autem moralis requirit operari iuste vel fortiter,& sic de aliis; ergo virtus est tale principium actus inquantum bonus, quia sine ea n O posset ense altus bonus. Ur η . Preterea. Tanto persectior est virtus respectu actus sui, quaar ars re spectus sui, quanta virtus est melior arate ; sed omnis ars est causa unde principium motus respectu operationis.
cundum Commentatorem. I. Ethicorum commento. Io. in fine. Item probat. . c. ex intentione perimultas rationes , &hoc de habitu ' liberalitatis, quod magis consistit in bona actione & datione, quam bona possessione dc receptione.
per hoc , quod bonitas moralis in actu noti dicit nisi relationem , quia actum esse circunstantionatum debitis circunia stantiis , non est aliquid absolutum inachii . sed tantum comparatio debita ais eius ad illa , quibus debet conuenire; e
sto illud non habet aliquod principium
activum proprium, sicut nec aliquis respectus . Praeterea. Si habitus inquanis tum virtus esset principium ac iuuin bonitatis moralis in actu , cum habitus non sit virtus nisi eκ respectu, scilicet ex conformitate eius ad Prudentiam, est enim habitus electivus inedii, ut determinatura recta ratione; ergo aliqua ratio relativa
in habitu esset ratio principia activi, quod est i inpossibile. ONCLUSIO est problem
KRESPONDEO. Quantam ad istuarticulum dici potest, Quod sicut pulchritudo non est aliqua qualitas absoluta in corpore pulchro, sed est aggregatio omnium resi=et tuum,qui sunPistorum ad corpus & ad se inuicem ; ita bonitas moralis actus est quali quidam decor illius actus includens aggregationem debitae proportionis ad omnia, ad que debet,actus proportionari, puta ad potentiam, ad obiecta ad tempus, ad finem, ad locum, ad modum.& hoc specialiter, ut ista dicantur a recta ratione sebere conuenire a tui: ita quod pro omnibus possumus dicere, quod conuenientia actus ad rationem rectani est , qua posita actus est bon qua non posita, quibusculique alid conueniat, non est boni , quia quantulicunque adius.sit circa obiectum 'inii ccunque, si non sit secundum rationem recta uiri operate, puta, si ille non babeat rectam
rationem in operando, non est Loinis
litas: principaliter igitur coso cinitas acinsad rationem rectani plene dictantem de circunflantiis omnibus debitis illi factus est bonitas moralis actus, hec autem boni istas nullum habet principium propitu actiuum, sicut nec aliquis reli)ecius, maxime euoi ille rcspectus consequatur trem*-posta es natura extremorum, impossibile ei limest actum aliquem poni in esse, &
rationem re tam inesse, quin ex natura eKtremorum consequatur in actu talis coia formitas ad nationem rectam, relatio autem consequetis extreina necessario non
trabet causa in propriam aliaria ab extremis. Qitant uin igitur ad istam conditionem actus accidentalem , quae est bonitas Moralia , non oportet aliquem habitum habere aliquam rationem Droprij principii activi, ius inquantuita habet rationem principii activi respectu substantie actus, qui actus natus est conuenire completo die a mini Prudentiae ; S ad illuni actum in se inclinat habitus aliquis ex natura habitus, & ex boc consequenti inclinat ad actum, qui sit consorinis recte rationi .si recta ratio inst operati: Sicut autem dictum est de bonitate moralis actus, ita proportionabiliter dicendum est de habitu , quod virtus moralis non addit super substantiani habitus , ut est sorma de genere qualitatis, nisi conformi tatem habitualem ad rationem rectani ; idem enim habitus in naturai, qui get pratur ex actibus abstineptiae, et ici tis, cum ratione erronea in eliciente manens pὀst cum ratione recta, esset piast virtus a stinentis , & prius non suit habitus virtutis , quandiu non fuit ratio recta a stinendi , nec tamen aliquid mutatum est circa istum habitum in se, sed tantum nunc contusigitur Prudentiae , prius non. GT Non dico colliuneti iii eodem
subiecto, sed cum hoc coniugit sibi vi reguli & priori , cui iste habitus subordinatur inquantuiti motivus, Sista sub-ordi natio vel constrinatio est es lentialis ratio virtutis; & forma absoluta, , t praecise motiua sub tali respectu , est praecise activa ad actum hybentem con-
448쪽
sinsilem respectum, quia quod conuenit regulato S regulae, S sic habitus ut virtus, est praecise moti uus ad actum remini formaliter, qui ut absolute talis forma est absolute activus ad adtiam talem in substant; a, nec ibi habet rationem esse sormae subordinatae respectu Prudentiae. - Coniungi igitur Prudentiae attrit ruit
habitu i , ut eli forma de genere qualitatis, esse vi tutem , quando ille habi-
ex natura sua natus est essectili f.,
mi Prudentiae; & ita nihil aliud in ei titate absoluta dicit habitus, quieti viros moralis ab illo, qui est talis inn
tura, & non virtus, si sit sine Prudentia , & per consequens nullam aliam lausalitatem poteli fabere . ut est xii tus, quam ut est talis qualitas naturalis, nisi quod, ut coniungitur Prudentiae, na lux est esse causa fetunda , quasi directa a Prudentia iespectu esse ius communis amborum: ut autem est sine Prudentia , non potest esse sine causa secunda respectu eius, sciat visus in phremetico non potest esse potentia libera per participationem , quia ille non potest habere usu in voluntatis , quae est libera per essentiam; in sano autem vivsus habet v sum potentiae liberae per participationem , Oc est causa quasi secun- da respe tu voluntatis', sed adlluc quando est causa secunda re lectu Prudentiae causalitatem propriam connenieti
tem sibi in suo ordine causandi habet praecise ex hoc , quod est talis forma
et qualitas in natura . non autem perre e tum con' orauitatis , et iconiunctionis ad prudentiam, sed nec ut causa socunda potest si quam causalitateni ha bere respectu id iis , otii ratione lina nat.e absolut e iri ipsi, & non ex t ilicon. iunctione Prudentiae , quia licet causa secunda coniuncta primae aliter agat,
quam sine ea, non ta .ren liabet virtutem propriam'activam ec coniunctio isne tali, sed ex natura sua absoluta ; et is no nec ex parte actus , inquantum est ibonus inoraliter , nec ex parte habi tus, inquantuin est virtus moralis, potest inueniri ratio specialis, secundu qua
virtus ut virtus si pricipium actus , ut bonus inoraliter, nisi ista quae est eκ parte habitus Sc actus, quantum ad natu
Iste respectus aptitudinalis sequitur
eκ natura extremorum, sed actualis non est. enim iste habitus ex specie subordiauabilis in agendo Prudentiae , non autem sub ordinatus in agendo ex)natura ipsorum, etiam simul existentium in e dena ; quando enim appetit secunduin
illum habitum, & non ex dictamine Prudentiae , si hoc est possibile , tunc non
subordinatur, nec anus est bonus moraliter. Contra ι emper vii turisto, ut virtus , quia et suli Ordi abilis , non enim est virtus prςcisae, utractu lubordinatus in agendo , quia tunc nihil a tens , nul- Iam haberet virtutem: Item, ominis re- spe ius, qui nou cli extremorum, habet propriam causam, quς hic. Ad primum. Vtitur illo , non ut virtuosus, sed aliter, licet eo quod est virtus, non tamen ut est virtus, quia licet adesse vi tutem sufficiat suborditialitas , cum adduci eo ut est virtus, requiritur subor
din.iri, quia hoc est ut subordinabili. Ad secundum, Respectus in effectu est a duabus caulis coniunctis in agendo , nec per formam unius ad se nec alterius, sed ambarum, non etiam coniunetarum in lubiecto, se a tantum coniunctarum in actualiter agendo, Sc conluctarum ex dictamine Prudentis habitus mouet ad appetendum Iconiunctio igitur talis istorum in actualite aetendo, est bene relatio ine: sectu , nisi quod bene inoraliter hic haberetur a s da Drudentia sne habitu alio mouente . Sed quod bene mouet, ct sa-ciliter & delectabiliter, sicut et . Eillic. iuste. Sed unde est ista coniunctio id rum in agendo quia est respectus eκ-t insecus. l espondeo, a naturalitate absoluta istorum est ista coniunctio priuid Se secundo relatio inesseau . Sed quid absolutum est ab istis, ut ille respectus
causaretur secundo Respondeo, a Pru
dentia est actus absolvius in intellectu,&ab illo actu ut causa priore Sc regula, & ab appetitu , , t retulato, est actus absolutus appetendi. Sed coniunctio causarum praecedit natura effectum communem, nihil absolutum est a duabus causis priusquam sit earunt coniunctio. Di ficultas consequens, Unde est athio pri-iud , non unde est coniunctio secunda in actione 'Si primum ordine nature est absolutum causatum ;'inde relatio eius ad utranque ea usam , Se inde ἡ conueriaso utriusque ad ipsum ., inde unius ad aliam
449쪽
D si in imo i7. Quaestio. i. Anicii Ius 6
allain coniunctio. Issam ergo quintam viam de actione virtutis noralis respectu actus, ut est bonus moraliter , non oportet pertractare quasi aliam ab illis , quae tangunt de lubsta uita habitus, & iubstan-1abitantia ac us. Et ital, reuiter quan tum ad totam qi estionem illam oportet tenere vel tertiam vel qualia in viam de omni hab tu. Tenendo tertiam viam,
quae videtur plus attribuere habitui, potest dici ad propositum sic , Quod sicut si esset in lapide grauitas aliqua, qui lioli esset sufficiens principium a ti-uum respectu destensus deorsunt , esset tamen part ala erincipium activum sicut dicetur in et . libr. dillinction. 2. de grauitate sufficiente , quod est totale principium respectu descensus θ illa inquam grauitas diminuta cum alia potentia motiva principaliter ut cruente ad descensu posset diminute agere, ita quod potentia alia motiua ex aquali conatu aeterite descensus esset velocior, qui causare tui ab ista potentia motiva, ct grauitate diminuta intrinsecam uente, qua ille, qui causaretur a sola potentia naotiua eretrinseca cuin equali conatu nio- uente ἱ potentia tamen motiua extrinseca posseticum tanio con tu movere corpus neutrum , cuius nulla esset grauitas nec
uitas, sicut illud corpus mouet e tur a grauitate intrinseca , Oc a potentia in tiua extrinseca remisse agente: Ita in proposito , habitus mouet potentiam qu
si quoddam pondus, , qui tamen ex lenon sufficit ad eliciendum active ipsam operationem , sufficit autem sola virtus potentiae active sine tali pondere , sed
quando ambo cocurrunt; ita tamen quod uon maior sit conatus cκ parte potentis nunc , quam prius , persectior operatio
elicitur, quam posset elici ab ipsa potentia sola. Et videtur pro ista via esse experientia communis , qua quis potest eXperiri se habituatum ex equali conatu posse habere per se iorem operationem, qua posset habere non b bimatus , que per sectio actus non posset attribui habitu i , si esset tantum principium passii uuin inclinans, quia salieni ut videtur in priori instanti natur , in quo elicitur, priusquam recipiatur in potenti esset aequalis ratio principii activi in eliciendo , ct irasque periecta oreratio
eliceretur aequali conatu a potentia habituata, licui non ab habituata, quod est falsum.
ritates illas , qus videntur sonare, quod virtus unde virtus essedi iuc causat bonitatem moralem actus. Ad primum de Etllic . Opus eius bonum reddit, dico,
Quὀd vel reddit inclinando, & hoe sibi
competit in eo, quὀdh c qualitas in specie nature, vel si hoc non susscit, sic enim inclinaret sine Prudentia; reddit igitur unde virtus est , id cli unde coexistens Prudentit , reddit quidem in suo
genere cause, quia xt causa secunda, &hoc virtute causi superioris, quς est Drudentia. Si igitur teneatur tertia via, puta de alii uitate habitus, tunc reddit acti-ue, sed , t causa partialis secunda : Si autem teneatur quarta via, tunc reddit per modum inclinationis. & hoc non ex hoc
solo , quod ipsa inclinat , sed ex hoc,
quod ipsa vilius cum Prudentia vir iure inclinat.
K Ad secundum de moderari dico, QuΡd
virtus moralis non moderatur aetiue pata sonem , quasi eam factam ab obiecto faciat esse minorem, obiectinia enim delectabile praesens naturaliter mouet secvndum ultimum sui , sed habitus potest sacere obiectu in minus conueuiciis potentiae habituatς , quam potentiae non habituate, sicut graui disconueniens est sursum, magis qui in corpori neutro, licet grauitas non esset principium activum descensus i ita potentiς secundum conueniens esset aliquod ὸelectabile excetasuuna, potentis autem habitu ais per habitum inclinantem ad actus moderatose Ist disconueniens , vel non ita conue nimis illud delectabile excessivum , &pro tanto quasi per repugnantiam sor-Walem , vel virtualem ad habitum habitus disconueniens vel excedens moderatur , ne delectabile immoderate delectet ; & ex hoc non sequitur aliqua activitas habitus, sicut nec humi itas in lino, licet ipsa moderetur, ne ignis ita ve- ementer calefaciat, sicut corpus siccum
habet activitatem . Aliter potest dic; quod virtus moderatur passionena noniani faciani sed fienda in , pro quanto inclinat potentiam , & hoc cuin Prudentia coexistente , ut fugiat immoderate delectabilia , quae nata sunt inferre de-
450쪽
lectationes Immoderatas, dc non admit tit nisi delectabilia, quae nata sunt mo derate delectare , ct in hoc moderatur non quidem delectationem in existentem minuendo, sed inmoderatam, quae inesset
Ad ultimum, quod si e iustitia non potest quis operari iuste, dico, Quod in primo actu, quando est dicta naen remini generativit m Prudentie, Ic consormatur illi electio alicuius iusti, ibi non tant in ope
ratur iustum , sed iusse opera eligens, sed debet intestigi, quod non iuste sine iustitia operatur secundum omnem persectionem, secundum quam posset aliquis iuste operari , quarum vina est delectabilitas & facilitas in operando, quod non competit potentit no liabituatae, sicut ha
Ad argumenta alia adducta pro conclusone, que videntur ostendere, quod habitus morali , inquantilm est virtus,eth principitum aEmuum actus, inquatatuni est moralis, Respondeo , Quod,bonitas moralis vi praedictum est est integritas cimnium conditionii in actu.& circunslatiarum, &hoc praecipue, ut illae conditiones dicta natura recta ratione debere ineste actui simpliciter; ergo est neces ,rium ad botullaatem actus moralis, quod eam precedat dia tamen completum rationis recte, At i reacto dictamini consoria eis tm quam merisuratum mensurae , sed non oportet istud dictamen esse ab habitu intellectivo alia quo modo, puta Prudentia . nec isti m a
ctuni conformem dictamini elici aliquomodo ab habitu morali appetitiam. ' Sirnpliciter enim di amen re num praecedit Prudentiam , quia per ipsi in generatur primus gradus Prudentie'; & ita similites recta electio praecedit habitum moralem, quia per ipsam electionem generatus viratus moralis in primo gradu ; tunc igitur in primo actu recte dictat sine Prudentia generata . & recte moralit eligit sindvirtute morali generata : tamen Prudentia ex primo actu , vel aliis pluribus reacti, dictaminibus generata magis inclinat ad consimilia dictamina elicienda, id est ad recte concludendum conclusiones syllogismorum practicorum de omnibus ci cuia stantiis , que debent esse in actu eliciendo. Similiter virtut moralis generata post primum actum magis inclinat adactus eliciendos smiles illis, ex qui-
bus est generata . Inielligendum est auatem, quod illud, quod generatur de vi
tute morali, est quaedam qualitas de cuius ratione, ut est absolute talis qualitas, non est consorinitas eius ad Prudentiam, posset enim eadem qualitas generari exactibu similibus in eadem specie elicitis
sne Prudentia. imo cum ratione erronea,
si inesset; sed illa qualitas, quae generatur existis actibus secundum speciem naturae , n , est virtus eκ hoc, quod est quaedam qualitas , sed ad laoc necessario requiritur consormitas eius ad Prudetram, vel quod es expressius, ipsus coexit entia eum Prudentia in eodem operante,
semper quidem sue Prudentia lusit suo inon , semper habitus iste est natus es conformis Prudentit , si inesset; sicut habitus Σbstinendi generatus ex actibus
si iis ex ratione erronea semper; quantum ei levse,narus es esse conformis Prudentie. licet Prudentia non insit, quem- adnaridum alius habitus peneratus eX actibus excessi uis non est natus esse con
formis . Quando igitur qualitas , quae nata est esse consormis Prudenti coexistit cum ea, tune non solum habet consarn itatem aptitudinalem, sed actualeni ad Prudentiam, quia ad similia inclinatvterque habitus; &actus elicitus secun dum inclinationem istorum duorum habitu uiri eli bonus moraliter, qui si esset elicitus secundum inclinationem il- ius solius qualitatis, quae est materiali
ter virtus moralis , Prudentia non coebeis lente in eodem, operante , nec inclinante ad actum illum , non esset actus iliale bonus moraliter. Sic igitur pater,quddi ita qua istas, quae est Materialiter vi tus moralis, quae per hoc habet comple- sue rationem virtutis moralis, quia co-εκis it Prii dentiae . se liabet ad Pruden-riam, quando inest, sicut causa secunda ad primam , dc hoc respectit eiusdem es femi communis elidiendi ab eis , tune Enim Prudentia est quas causa prior. &habitu moralis est quasi causa polletior. Istae autem da.e causae simul conia eurrentes ad actum eliciendum possunt ei tribuere bonitatem inoralem , quam hon posset solii 'habitus secundus ip-s tribuere, si esset sine prudentia , vel fine ratio e recta : Tribuere quidem moralem bonitatem et 'tribuere consorini talem ad rationem rectam i, e lioc tribuit